Wykres Ishikawy
Wstęp
Kaoru Ishikawa, profesor Uniwersytetu Tokijskiego, opublikował założenia swojego wykresu w 1962 roku. Celem tej metody jest rozpoznanie przyczyn poniesionych lub potencjalnych niepowodzeń przedsięwzięć. Z tego powodu nazywa się ją także wykresem przyczynowo-skutkowym, a ze względu na charakterystyczny wygląd - wykresem rybiej ości. Zakres stosowania tej metody początkowo był ograniczony jedynie do przemysłu, lecz w krótkim czasie okazała się ona przydatna w wielu innych dziedzinach. Z powodzeniem można go używać w usługach, administracji, zarządzaniu projektami.
Sporządzanie wykresu musi być wysiłkiem wielu pracowników organizacji, ponieważ przyczyny niepowodzeń mają swoje źródła zwykle w różnych dziedzinach działania. Dlatego zespół powinien składać się z ludzi o dużej wiedzy specjalistycznej, którzy dodatkowo posiadają wolę ujawnienia przyczyn wadliwości, w tym także spowodowanych przez siebie. Bardzo przydatne jest stosowanie w trakcie budowy schematu metod heurystycznych.
Budowa
Wykres składa się ze strzałek wraz z opisami, łączących się w ten sposób, że główna strzałka wskazuje skutek, czyli opis niepowodzenia, które jest badane. Przedstawiono to na rys.1.
Rys.1. Zasada budowy wykresu Ishikawy
Pokazane na rysunku kategorie przyczyn zwykle wybierane są z zestawu:
człowiek (Man),
maszyna (Machine),
materiał (Material),
stosowana metoda (Method),
kierownictwo (Management),
otoczenie (Environment),
zgodnie z zasadą 5M+E. Można także używać innych kategorii (np. procedury, wyposażenie, materiały, informacje, ludzie) zależnie od dziedziny, w jakiej wykres jest stosowany. Każda kategoria przyczyn jest rozbudowywana o kolejne przyczyny szczegółowe. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, dołącza się także podprzyczyny. Rozbudowa wykresu kończy się w momencie pełnego zidentyfikowania zjawiska.
Zastosowanie
E. Kindlarski zaproponował stosowanie układu przedmiotowego lub technologicznego przyczyn. W pierwszym kategorie stanowią podzespoły analizowanego obiektu, a przyczyny - elementy tych podzespołów. W drugim układzie wykorzystuje się odpowiednio procesy technologiczne i operacje w tych procesach. Przykłady takich zastosowań pokazują rys. 2 i 3.
Rys.2. Układ przedmiotowy przyczyn
Źródło: E. Kindlarski 1995, s.5.
Rys.3. Układ technologiczny przyczyn
Źródło: E. Kindlarski 1995, s.5.
W praktyce czyste układy występują rzadko, zwykle złożoność przyczyn wymaga zastosowania układu mieszanego.
Wykorzystanie
Prawidłowo sporządzony wykres Ishikawy może posłużyć do stworzenia liczbowego systemu klasyfikacji wad. Liczbę znaków kodu można określić w zależności od żądanego stopnia szczegółowości. Rozpatrując fragment wykresu z rys.2 można otrzymać zestaw kodów zaprezentowany na rys. 3. W tym przypadku kod ma trzy znaki:
pierwszy oznacza kategorię przyczyn,
drugi oznacza przyczynę,
trzeci oznacza podprzyczynę.
100 110 111 112 120 121 122 123 124
|
elementy elektroniczne wady elektryczne tolerancje parametry wady mechaniczne oznakowanie końcówki gabaryty średnice
|
200 210 211 212 220 221 222 230 231 232 233 234 240 241 242 243 244 |
płytki drukowane nadruk przy zmianach za dużo brak otwory za duże średnice ścieżki odklejone pęknięte niedotrawienie przetrawienie oznaczenia nieczytelne pomylone brak sitodruk |
Rys.4 Przykład sporządzenia kodu
Jeżeli zespół sporządzający wykres posiada dane, które pozwolą na przedstawienie przyczyn w formie liczbowej, można wykorzystać zaproponowany przez Sankey'a zbilansowany wykresy rybich ości (rys.5).
Rys.5 Wykres zbilansowany Sankey'a określający udziały procentowe przyczyn powstawania błędów
Źródło: E. Kindlarski 1995 s.9.
Zobacz także
FMEA - QFD - Wykres Gantta - Zarządzanie przez jakość - Diagram Pareto - Zarządzanie projektami - Identyfikacja systemu zarządzania jakością
Bibliografia
E. Kindlarski, Wykres Ishikawy, Warszawa 1995