Rozwój zawodowy pracownika

Większość z nas poświęca pracy zawodowej znaczną część swojego dorosłego życia. Wielu z nas więcej czasu spędza w otoczeniu swoich współpracowników, nierzadko prawie obcych lub nielubianych ludzi, niż z członkami najbliższej rodziny. Proszę tylko dobrze policzyć.

Dlaczego praca zawodowa jest dla ludzi taka ważna? Jaką rolę odgrywa w naszym życiu? Czy może człowieka uszczęśliwić lub unieszczęśliwić? Czy da się ją pogodzić z realizacja innych ważnych dla człowieka wartości, takich jak na przykład życie osobiste?

Oczywiście praca zawodowa różnych ludzi znacznie się różni. Nie możemy obejmować wspólnym mianownikiem pracy robotnika budowlanego, przedstawiciela handlowego, informatyka i menedżera wielkiej międzynarodowej korporacji. Jednak z pewnego punktu widzenia, te tak rzeczywiście różne od siebie zajęcia, więcej łączy, niż dzieli. Niezależnie od oczywistych między nimi różnic, każde z nich można rozpatrywać z punktu widzenia roli, jaką odgrywają one w życiu pełniących je ludzi. Określenia takie, jak: „praca zawodowa”, „Zycie zawodowe”, „rozwój zawodowy”, czy „kariera zawodowa” stosują się do wszystkich ludzi aktywnych zawodowo.

I. Etapy życia zawodowego

Istnieje wiele koncepcji podziału życia zawodowego na etapy. Aleksy Pocztowski prezentuje w swojej pracy „Zarządzanie zasobami ludzkimi” porównanie najbardziej znanych koncepcji autorów, takich jak: Schnie, Super, Weber, czy Callanan. Wymieniają oni od 5 do 9 etapów.

Sam Pocztowski wymienia ich 4:

• Etap pierwszy (pierwsze lata życia zawodowego; do 25-30 roku życia)

• Etap drugi (od 25-30 do 35-45 roku życia)

• Etap trzeci (od 35-45 do 60 roku życia)

• Etap czwarty (powyżej 60 roku życia)

Te same osoby na różnych etapach życia dysponują różnymi atutami zawodowymi, wzrasta ich doświadczenie i zmieniać się może struktura ich potrzeb i celów życiowych. Co za tym idzie odmienne powinny być na każdym etapie życia zawodowego ich priorytety zawodowe i strategie działania.

Przedstawiony tu podział życia zawodowego na etapy przyjmuje za podstawę następujące, zmieniające się w czasie aspekty kariery:

• Charakter doświadczeń zawodowych - im ktoś starszy, tym bogatsze są jego zawodowe doświadczenia, różna też jest ich treść. U tych, których staż pracy jest krótki istotną rolę mogą odgrywać doświadczenia związane ze studiami, uprawianym hobby, czy praktykami wszelkiego rodzaju. U ludzi dojrzalszych znaczenia nabierają doświadczenia osobiste, czy rodzinne.

• Specyfika kompetencji zawodowych - w wieku młodszym większe znaczenie maja osobiste talenty i umiejętności, podczas gdy z upływem czasu znaczenia nabiera to, co jest efektem uczenia się, treningu, ćwiczenia i nabywania wprawy. Najczęściej wiedza osób młodych jest najbardziej nowoczesna, podczas gdy kompetencje osób starszych maja najbardziej ogólny charakter.

• Źródła przewagi konkurencyjnej - to odmienne na każdym etapie życia zawodowego atuty zawodowe pozytywnie wyróżniające dane osoby spośród ich konkurentów na rynku pracy. Przykładem takiego atutu może być dynamizm u ludzi młodszych oraz stabilność i rozwaga u osób starszych. Innym takim atutem, dość silnie związanym z wiekiem , jest dyspozycyjność ludzi młodych, którzy nie mają jeszcze ustabilizowanego życia osobistego mogą spędzać w pracy więcej czasu i chętniej decydują się na wyjazdy i przeprowadzki.

• Sfery możliwego sukcesu - na każdym z etapów mogą być różne, gdyż innymi możliwościami rozwoju i osiągania sukcesu dysponuje się w zależności od stażu pracy, dojrzałości życiowej oraz posiadanych doświadczeń organizacyjnych.

• Priorytety rozwojowe - wiążą się z planowaniem przyszłości. Jest oczywiste, że inne powinny być priorytety zawodowe osób stojących u progu kariery, niż kogoś, kto dysponuje już jakimś życiowym doświadczeniem i ma na swoim koncie jakieś zawodowe sukcesy.

Etapy życia zawodowego

Etap pierwszy

(pierwsze lata życia zawodowego; do 25-30 roku życia)

Jest to początek działalności zawodowej. Na tym etapie docenia się w pracowniku wykształcenie i przygotowanie zawodowe. Znaczenie mają: kierunek, typ i poziom wykształcenia, ranga ukończonej szkoły lub uczelni. Istotne są także odbyte praktyki oraz wszelkie doświadczenia życiowe (np. wyjazdy zagraniczne) a także praca dorywcza.

Rozpoczynając właściwą pracę zawodową nie dysponuje się zazwyczaj kierunkowym doświadczeniem ani umiejętnościami zawodowymi, ale zaledwie gotowością do pełnienia funkcji zawodowych. Innym powodem dla którego ceni się pracowników na tym etapie są ich osobiste predyspozycje i talenty. Może to być zdolność szybkiego uczenia się, dynamizm, samodzielność, zaangażowanie zawodowe, a nade wszystko uzdolnienia interpersonalne (tj. łatwość nawiązywania kontaktu, skuteczne komunikowanie się, umiejętność współdziałania).

Źródłem przewagi konkurencyjnej pracownika na tym etapie rozwoju zawodowego jest więc albo posiadanie wyróżniających uzdolnień, albop ranga zdobytego wcześniej doświadczenia. Dlatego istotne jest znalezienie takiej pracy, w której docenione może zostać jedno lub drugie.

Typowym przykładem zajęć, w których bardziej niż wiedza i doświadczenie liczą się uzdolnienia osobiste są różne rodzaje pracy w usługach i handlu, gdzie bardzo procentują zwłaszcza zdolności interpersonalne oraz umiejętności perswazyjne czy negocjacyjne.

Typowe przykłady zajęć drugiego rodzaju to te wszystkie, które związane są ściśle i bezpośrednio z wykształceniem kierunkowym. Dla pracy w banku będą to studia ekonomiczne, dla pracy w rafinerii - studia w zakresie chemii, w warsztacie samochodowym potrzebni będą technicy i inżynierowie, a w szpitalu - pielęgniarki, laboranci i lekarze.

Na tym etapie rozwoju zawodowego bardzo istotny jest charakter doświadczeń, jakie się gromadzi. W dużym stopniu determinuje on dalszy przebieg kariery oraz stanowi kapitał wiedzy i umiejętności, z którego korzystać będzie można w przyszłości. Wśród osób podchodzących poważnie do budowania swojej zawodowej przyszłości spotkać można dwa najbardziej popularne podejścia:

• Budowanie efektywnego CV - polega to na poszukiwaniu i podejmowaniu zatrudnienia w dużych, renomowanych firmach. Staż pracy w takich firmach oceniany jest przez kolejnych pracodawców wyżej, niż w firmach małych i nieznanych. Jest tak dlatego, iż uważa się, że osoby zatrudniane w dużych firmach przechodzą surowszą selekcję niż gdzie indziej. Ponadto działają tu prawa spostrzegania społecznego, a zwłaszcza tzw. efekt aureoli, polegający na przypisywaniu danej osobie cech kontekstu, w którym się ją spostrzega, a które ona sama niekoniecznie musi posiadać.

• Budowanie umiejętności zawodowych - to podejście polega na poszukiwaniu prac, w których zdobywa się konkretne umiejętności zawodowe. Staną się one atutem danej osoby w przyszłości bądź złożą się na jej przyszłą specjalizacje zawodową.

Etap drugi

(od 25-30 do 35-45 roku życia)

Drugi etap życia zawodowego jest okresem właściwej dzaiłalnosci zawodowej. W jej ramach dyskontuje się wcześniej zdobytą, w ramach wykształcenia wiedzę oraz wykorzystuje się doświadczenie zebrane w pierwszym etapie życia zawodowego. Na tym etapie buduje się profesjonalizm danej osoby. Stanowi on kombinację teoretycznej wiedzy i praktycznego doświadczenia w danej dziedzinie.

Źródłem przewagi konkurencyjnej pracowników znajdujących się na tym etapie rozwoju zawodowego mogą być dwie rzeczy. Pierwszą z nich (szczególnie w początkowych stadiach tego okresu) może być wciąż jeszcze wykształcenie (również dodatkowe i uzupełniające) i wynikająca z niego wiedza fachowa. Drugą, której rola rośnie wraz z upływem czasu, jest wprawa i doświadczenie zawodowe. W przypadku osoby z kilkunastoletnim stażem zawodowym znaczenie ma to, jakie , jak długo i z jakim skutkiem pełniła funkcje zawodowe. Jeżeli mamy do czynienia na przykład dyrektorem fabryki, interesować nas będzie raczej historia jego zatrudnienia w przemyśle, zwłaszcza na kierowniczych stanowiskach, aniżeli to, czy z wykształcenia jest inżynierem chemikiem, mechanikiem, czy magistrem ekonomii. . Interesować nas będzie jakie ma osiągnięcia w działalności, która stała się z czasem jego specjalnością.

Priorytetem dla osób znajdujących się na tym etapie życia są zwykle środki prowadzące do osiągania bezpośredniego sukcesu. Jest to okres największej aktywności życiowej i zawodowej a jednocześnie etap stabilizacji życiowej. Dlatego duże znaczenie w tym okresie mają awans, uznanie, korzyści finansowe, władza. Jest to etap, w którym zaczyna się konsumowanie rezultatów własnej działalności. Warto, aby znajdujący się na tym etapie kariery pamiętali o tym, że nie jest to etap końcowy. Winni mieć na uwadze to, w jaki sposób etap ten może być wykorzystany jako przygotowanie do następnego etapu. Najczęstsze strategie tego przygotowania to:

• Specjalizacja - pogłębianie szczegółowej znajomości wąskiej, wybranej dziedziny. Dzięki temu można zdobyć rzadko spotykane i wysoko cenione przez potencjalnych pracodawców kompetencje. Specjalizowanie się w wąskiej dziedzinie może mieć dwie postacie:

• Zdobywanie unikalnej wiedzy zawodowej - wąskimi specjalistami mogą być np. spawacze specjalizujący się w jakimś jednym skomplikowanym rodzaju spawów, lub handlowcy będący ekspertami w jakimś sektorze rynku lub typie produktów)

• Dogłębnej znajomości branży, sektora a także posiadania sieci osobistych kontaktów ułatwiających działanie - np. specjaliści do spraw zakupów, którzy osobiście znają osoby odpowiedzialne za sprzedaż pewnego typu produktów (np. wszystkich ważniejszych producentów łożysk toczonych w Europie)

• Uniwersalność - będąca odwrotnością specjalizowania się w wąskiej dziedzinie. Polega na poszerzaniu spektrum doświadczeń zawodowych. Chodzi o to, aby kariera nie ograniczała danej osoby, ale obejmowała rózne dziedziny, czy specjalności. Dzięki temu wiedza i doświadczenie mają wielostronny charakter, łatwiej dają się uogólnić, czyli stosować w podobnych lub innych dziedzinach.

Etap trzeci

(od 35-45 do 60 roku życia)

Etap ten jest dalszym ciągiem pełnej dojrzałości życiowej i zawodowej. Jest to okres, w którym dysponuje się zarówno wiedzą zawodowa, jak i umiejętnościami. Doświadczenie zawodowe ma szeroki zakres , odnosi się do wieloletniego okresu zawodowej aktywności.

Źródłem przewagi konkurencyjnej jest tu uogólnione doświadczenie zawodowe. Opiera się ono na różnorodności i powtarzalności zdobytych doświadczeń. Daje to umiejętność całościowego rozpatrywania zagadnień zawodowych, przewidywania przebiegu zdarzeń w oparciu o zaobserwowane tendencje oraz kojarzenia związku między zjawiskami o odmiennym charakterze.

Jest to etap dzielenia się zdobytym zawodowym doświadczeniem z innymi lub podejmowania zawodowej odpowiedzialności za innych poprzez pełnienie ról kierowniczych.

Etap czwarty

(powyżej 60 roku życia)

Jest to etap, który występuje nie we wszystkich przypadkach. Dla wielu osób okres życia „po sześćdziesiątce” jest etapem korzystania z owoców wcześniejszej pracy zawodowej i życiowej. Osoby te udają się na zasłuzoną emeryturę, poświęcają się zainteresowaniom osobistym, pielęgnowaniu kontaktów rodzinnych, czy pracy społecznej.

Bywa i tak, że w tym wieku, zdobyte wcześniej doświadczenia i zgromadzona wiedza czynią niektóre osoby szczególnie cennymi z zawodowego i społecznego punktu widzenia. Wciąż jeszcze, choć świat zmienia się gwałtownie i szybko, instytucja „mędrców”, którymi staja się osoby w starszym wieku, jest aktualna. Wystarczy przyjrzeć się prezydiom, radom nadzorczym itp. Wszędzie tam znajdziemy dojrzałych życiowo ludzi, których uogólnionego doświadczenia życiowego i strategicznego myślenia nie da się, jak widać, niczym zastąpić.

Przedstawione cztery etapy życia zawodowego nie pokrywają całej długości naszego życia. Poprzedzają je dzieciństwo i młodość, a po nich następuje etap emerytury - zasłużonego odpoczynku. Nasz podział ogranicza się tylko do tej części życia, która bezpośrednio związana jest z pracą zawodową.

II. Potencjał zawodowy

O przebiegu kariery zawodowej decydują, jak już powiedziałam, różne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Nie możemy zapomnieć o niezwykle istotnej grupie czynników, określanych jako czynniki indywidualne (dyspozycje zawodowe). Chodzi tu o wszystkie uzdolnienia, umiejętności, cechy, czy predyspozycje właściwe danej osobie, które determinują jej sposób funkcjonowania, niezależnie od posiadanych przez nią doświadczeń, wiedzy i umiejętności fachowych. Najprościej rzecz ujmując, chodzi tutaj o to, do jakich prac, zajęć, typów zadań dana osoba jest w największym stopniu dysponowana ze względu na swoje właściwości psychiczne.

Spośród wielu istniejących koncepcji odnoszących się do indywidualnych czynników psychologicznych decydujących o potencjale zawodowym danej osoby przedstawię propozycję „Modelu dyspozycji zawodowych IPK”.

Model IPK zakłada istnienie pięciu głównych wymiarów zachowań zawodowych. Są nimi: dynamizm, uporządkowanie, autonomia, nastawienie na kontakty i przywództwo.

Model ten pozwala na opisanie potencjału zawodowego poprzez wskazanie, które z dyspozycji mają w przypadku danej osoby charakter dominujący.

Dynamizm - energia, skłonność do działania i przejawiania inicjatywy, szybkość, aktywność, niecierpliwość

praca dynamiczna ---------- praca statyczna

Praca charakteryzująca się dynamizmem wymaga aktywności, szybkości, energicznych działań, przejawiania inicjatywy, szybkiego podejmowania decyzji.

Osoby, które nie dysponują takimi cechami powinny starać się znaleźć pracę statyczną, która wymaga stabilności, odporności na monotonię, pracę wykonywaną bez presji czasowej, w spokoju i w stabilnym otoczeniu.

Przykładami prac o charakterze dynamicznym mogą być:

• sprzedaż bezpośrednia; zakładanie nowych firm od podstaw; inicjowanie przedsięwzięć; kierowanie małymi, samodzielnymi przedstawicielstwami firm itp.

Uporządkowanie - skłonność i zdolność do działania w sposób uporządkowany, zgodny z zasadami, normami i procedurami, sumienność, rzetelność i zdyscyplinowanie

praca ujęta w procedury ---------- praca niestandardowa

Praca uporządkowana wymaga osób chętnie podporządkowujących się normom, zasadom i procedurom, które dorze działają w sytuacjach o jasnych, precyzyjnie określonych regułach działania, osób cechujących się sumiennością, solidnością i szacunkiem dla szczegółów.

Osoby, które nie dysponują takimi cechami powinny szukać pracy w niezdefiniowanych do końca, często zmieniających się okolicznościach, zajęć wymagających zdolności do improwizowania, odporności na chaos otoczenia, tolerancji na wieloznaczność sytuacji i reguł działania.

Przykładami prac wymagających uporządkowania są:

• wszelkie prace urzędnicze; zajęcia biurowe; prace, w których popełnienie błędu rodzi groźne lub kosztowne konsekwencje (farmaceuta, kasjer,, laborant).

Autonomia - umiejętność i potrzeba działania samodzielnego, dążenie do niezależności, gotowość ponoszenia odpowiedzialności za siebie i innych.

praca samodzielna ---------- praca nie wymagająca samodzielności

Praca samodzielna wymaga umiejętności działania bez wsparcia i pomocy innych. Osoby, które nie czuja się na siłach samodzielnie decydować za siebie i innych , które przedkładają pracę zespołową nad wykonywaną w pojedynkę, powinny poszukać prac wykonywanych w warunkach zapewniających im merytoryczne i emocjonalne wsparcie ze strony przełożonych lub współpracowników.

Prace związane z autonomią to wszelkie zajęcia wykonywane samodzielnie, w pojedynkę, bez pomocy ze strony innych lub przy minimalnym zewnętrznym wsparciu. Prace tego typu można podzielić na trzy rodzaje:

• wykonywane samodzielnie, np. przedstawiciel handlowy;

• związane z jednoosobowym podejmowaniem decyzji, np. radca prawny;

• samodzielne stanowiska kierownicze.

Na przeciwległym krańcu znajdują się prace wykonywane w zespole, nie wymagających samodzielnych decyzji.

Nastawienie na kontakty - nastawienie na utrzymywanie przyjaznych stosunków z ludźmi, potrzeba kontaktów, skłonność do działania zespołowego, towarzyskość, otwartość w kontaktach

praca polegająca na kontakcie ---------- praca nie wymagająca kontaktów

Kontakty międzyludzkie są bardzo ważnym wymiarem pracy. Wiążą się one zarówno z umiejętnością, jak i potrzebami utrzymywania przyjaznych kontaktów z ludźmi.

Prace wiążące się z kontaktami międzyludzkimi można podzielić na dwa rodzaje:

• prace polegające na ścisłej współpracy;

• prace polegające na kontakcie z ludźmi (usługi, sprzedaż itp.).

Osoby, dla których kontakty z innymi mogą stanowić nie tyle zaletę, co raczej mankament wykonywanej pracy, lub dla których konieczność angażowania się w kontakty interpersonalne w sytuacjach zawodowych wiąże się ze stresem, powinny poszukać prac zapewniających im możliwość zachowania dystansu wobec innych. Są to prace wykonywane nie tyle samodzielnie, , co raczej „samotnie”, w których komunikacja i współpraca z innymi są w znacznym stopniu zredukowane.

Przywództwo - umiejętność przewodzenia, skłonność do pełnienia ról pierwszoplanowych, kierowania, podporządkowywania innych, wywierania na nich wpływu

praca polegająca ---------- praca polegająca

na kierowaniu innymi na pełnieniu funkcji wykonawczych

Ci, którzy maja predyspozycje do pełnienia ról związanych z przewodzeniem, sprawowaniem kontroli, organizowaniem, czy mobilizowaniem innych do działania, powinni dążyć do osiągnięcia stanowisk kierowniczych.

Ci, którzy takich predyspozycji nie mają, najlepiej sprawdzać się będą na stanowiskach wykonawczych, lub takich które są wyposażone w samodzielność i nie wymagają kontrolowania innych lub kierowania nimi.

Dla określenia planu własnego życia zawodowego konieczne jest dokonanie samooceny własnego potencjału zawodowego.

Ćwiczenie: Pomyśl, zastanów się i opisz samego siebie. Oceń, w skali dziesięciopunktowej natężenie swych pięciu najważniejszych dyspozycji zawodowych i odpowiedź na pytania:

• Do wykonywania jakich prac i w jakich warunkach Twoje dyspozycje zawodowe dają Ci najlepszą podstawę?

• Czy istnieją prace, które ze względu na posiadanie dyspozycji, bądź ich brak - nie powinieneś wykonywać?

III. Praca w hierarchii wartości życiowych

Hierarchia życiowych celów i wartości jest rzeczą indywidualną. I chociaż każdy z nas ma indywidualną strukturę wartości, to jednak da się stworzyć listę tych najważniejszych. Przedstawiona lista obejmuje siedem głównych warości. Jest oparta na badaniach prowadzonych wśród słuchaczy podyplomowych studiów menedżerskich oraz studiów zarządzania zasobami ludzkimi.

Główne wartości życiowe:

• Życie rodzinne

• Samorealizacja

• Rozrywka i rekreacja

• Religia i rozwój duchowy

• Polityka i kwestie społeczne

• Status majątkowy i społeczny

• Praca

Życie osobiste - pod tym określeniem kryją się relacje rodzinne. Warto zauważyć, że w kontekście rozmów o pracy zawodowej, na pierwszy plan wysuwa się zwykle myślenie o życiu rodzinnym, a przede wszystkim o obowiązkach rodzicielskich. Matki, które chcą poświęcić się wychowaniu dzieci musza zrezygnować z kariery zawodowej. Dobrze wiedzą, jak czasem trudno pogodzić obie te sfery życia. Podobnie mężowie, którzy rezygnują z podjęcia atrakcyjnych stanowisk, wtedy, gdy pociągałoby to za sobą pracę poza miejscem zamieszkania i rozłąkę z rodziną. Warto też w tym miejscu zwrócić uwagę na to, że zadowolenie z osobistego życia stanowić może najpoważniejsze źródło energii do działania, również w sferze zawodowej. A z kolei niepowodzenia w pracy często negatywnie wpływają na atmosferę życia osobistego. Tak więc należy patrzeć na te dwa obszary aktywności życiowej - pracę i życie osobiste - jako mogące się harmonijnie uzupełniać, a nie tylko jako konkurencję w stosunku do siebie.

Samorealizacja - to potrzeba najwyżej uplasowana w piramidzie potrzeb Maslowa. To głęboko tkwiąca w nas potrzeba, by zrozumieć własne działania, by miały one sens, by wykonując je człowiek mógł mieć poczucie sprawstwa i skuteczności, żeby mógł uczyć się i doskonalić pracując. To dlatego o niektórych rodzajach pracy mówimy, ze są one zdehumanizowane. Czy pamiętają Państwo ukazaną w filmie Charciego Chaplina pt. „Ciężkie czasy” pracę robotnika przy nieustannie przesuwającej się taśmie produkcyjnej, wykonującego nie wymagającą myślenia operację - odczłowieczoną, bezsensowną męczącą. Szczytem marzeń może więc być praca ciekawa, pasjonująca, mająca wyraźny sens. Czy rzeczywiście tak o nią trudno? Myślę, ze wielu ludzi rezygnuje ze starań o zdobycie pracy zgodniej z ich zainteresowaniami, albo też mylnie jest przekonanych, że człowiek powinien „brać, to co mu dają i nie grymasić”. Tymczasem każdy z nas ma prawo walczyć o taką pracę, która byłaby dla nas ciekawa i interesująca. Choć nie ma gwarancji, że wszyscy w tej walce osiągniemy sukces.

Rozrywka i rekreacja - stanowią dziedzinę życia, również dziedzinę biznesu (show biznes) i życia społecznego, o rosnącym znaczeniu. Znaczna część dochodu narodowego wypracowana jest przez turystykę i przemysł rozrywkowy. Spore sumy osiągają wydatki nastolatków na zakup płyt i kaset z muzyką różnych gatunków. Spory procent wszystkich zatrudnionych stanowią osoby pracujące w show biznesie. Wszystko to wskazuje na to, jak ważne dla ludzi musza być rozrywka i rekreacja. Coraz częściej także pojawiają się osoby, które pracę zawodową traktują instrumentalnie. Pracują się by móc oddać się rekreacji lub rozrywce. Pracują przez cały rok, aby w czasie wakacji popłynąć jachtem, czy polecieć na kilkunastodniową wycieczkę do egzotycznych krajów. Zwłaszcza wśród ludzi młodych zaczyna być widoczna tendencja przedstawiona w filmie „Gorączka sobotniej nocy” - ich całe życie podporządkowane jest możliwości wyszalenia się w czasie weekendu w dyskotece. Skoro rozrywka jest tak znacząca dla wielu ludzi należałoby się zastanowić, w jaki sposób harmonijnie pogodzić ją z innymi obszarami aktywności życiowej. Chodzi o to, aby stała się źródłem energii i chęci życiowej a miała charakteru wyłącznie konsumpcyjnego.

Religia i rozwój duchowy - Z jednej strony zauważyć można, że religia może być nośnikiem wartości, które stanowią o etyce pracy. Z drugiej zaś warto zwrócić uwagę na aspekt duchowy naszego życia, także na duchowy aspekt pracy zawodowej. W latach 50 psychologowie wyróżnili trzy modele zaangażowania się ludzi w pracę zawodową:

• alienatywny - polegający na zaangażowaniu się niejako „wbrew sobie”, na niechętnym podejmowaniu pracy, często podyktowanym życiową lub biologiczna koniecznością;

• kalkulatywny - w ramach którego człowiek jest „Homo economicus”, analizuje i porównuje własne nakłady czasu i pracy z możliwymi do uzyskania dzięki pracy korzyściami;

• afirmatywny - w którym człowiek angażuje się zawodowo w jakąś działalność, gdyż ją rozumie, pochwala i identyfikuje z nią.

W trzecim przypadku można by mówić o czymś w rodzaju duchowego zaangażowania. Niektórzy maja szczęście angażować się duchowo w wykonywany zawód i mówi się wtedy o poczuciu misji.

Polityka i kwestie społeczne - nawet jeśli nie uprawia się polityki w sposób bezpośredni, tzn. nie pełni się żadnych funkcji partyjnych, ani nie piastuje stanowisk w strukturach władzy, zainteresowanie życiem społecznych i politycznym jest rzeczą naturalną. Czy polityka i życie zawodowe to sfery, które w jakiś sposób na siebie oddziałują? Powszechne, normalne i akceptowalne jest zjawisko przenikania się tych dwóch sfer. Naturalne jest więc zawodowe zainteresowanie wydarzeniami politycznymi u ludzi różnych zawodów. Nie do zaakceptowania jest łączenie tych dwóch dziedzin w inny sposób, np. przenoszenie sympatii politycznych na stosunki w pracy. Szczególnie oburzające jest dyskryminowanie pracowników lub kandydatów do pracy ze względu na ich polityczne przekonania. . W tym sensie polityka i praca powinny być rozłączone.

Status majątkowy i społeczny - status zawodowy oraz pozycja majątkowa i społeczna są dziś często ściśle ze sobą związane. Wykształcenie i umiejętności, które umożliwiają pełnienie specjalistycznych i kierowniczych ról zawodowych, stanowią o prestiżu społecznym danej osoby. Poza tym, praca dla wielu ludzi jest wyznacznikiem ich osobistej i społecznej wartości. Dlatego kobiety prowadzące gospodarstwo domowe lub opiekujące się dziećmi, za wszelką cenę chcą z czasem podjąć pracę zawodową. Daje ona im nie tylko niezależność finansową, ale i poczucie własnej wartości. Dlatego przejście na emeryturę (zwłaszcza dla mężczyzn) jest tak dotkliwie doznawanym wydarzeniem życiowym. Praca pozwala nam aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Dlatego dla wielu osobistym nieszczęściem może być bezrobocie. Nie tylko ze względów materialnych, ale z powodu zepchnięcia na margines życia społecznego.

Praca - pracy była mowa już w kontekście każdego z pozostałych obszarów aktywności życiowej. O samej pracy zostało już niewiele do powiedzenia. Dodać jeszcze warto, że traktować można ja na dwa sposoby:

• autotelicznie - kiedy jest ona dla kogoś celem samym w sobie, źródłem radości, satysfakcji, drogą do samorealizacji i aktywnością, z którą można się osobiście identyfikować;

• instrumentalnie - kiedy stanowi środek do osiągnięcia innych celów: osiągnięcia pozycji społecznej, prestiżu, dóbr materialnych.

Dla wielu ludzi praca jest zarówno celem samym w sobie, jak i środkiem do realizacji innych celów. Różnimy się w tym względzie jedynie proporcjami. Oznacza to, że wszystkie życiowe obszary aktywności są lub mogą być ze sobą ściśle powiązane, i że wszystkie są jakoś powiązane z pracą.

IV. Potrzeby związane z pracą

Czego każdy z nas oczekuje od pracy zawodowej?

Choć potrzeby każdego z nas mogą być odmienne, to w większości przypadków są one kombinacją ośmiu głównych wartości, które mogą być realizowane w ramach działalności zawodowej.

Najważniejsze aspekty pracy zawodowej:

1. Awans i rozwój zawodowy

2. Doskonalenie i podnoszenie kwalifikacji

3. Niezależność i samodzielność w działaniu

4. Urozmaicenie i zmienność

5. Satysfakcjonujące kontakty z ludźmi

6. Prestiż firmy, zawodu, funkcji lub stanowiska

7. Wynagrodzenie

8. Stabilność i bezpieczeństwo zatrudnienia

Awans i rozwój zawodowy

Mówimy tu o awansie i rozwoju zawodowym a nie o awansie czyli rozwoju zawodowym. Obie te rzeczy, choć często mylnie utożsamiane ze sobą, nie są tym samym zjawiskiem.

Rozwój zawodowy jest określeniem wiele szerszym, które obejmuje oprócz awansu wiele innych aspektów zmian o rozwojowym charakterze, które zachodzą w życiu zawodowym. Rola awansu często jest przeceniana. Często odnieść można wrażenie, ze daliśmy sobie wmówić, iż osiąganie coraz wyżej zlokalizowanych w strukturze danej firmy stanowisk, czyli awans, jest jedynym wyznacznikiem sukcesu, który ludzie mogą odnieść w pracy.

Awans pionowy i poziomy

Awans pionowy - zmiana stanowiska na zlokalizowane wyżej w strukturze organizacyjnej.

Awans pionowy - zmiana zakresu odpowiedzialności, wiążąca się z nabyciem nowych umiejętności lub zmiana jednego stanowiska na inne, położone na tym samym poziomie w hierarchii organizacyjnej.

Oprócz awansu pionowego i poziomego, możemy mieć również do czynienia ze zmianami stanowisk, które trudno jest jednoznacznie ocenić w kategoriach awansu bądź degradacji. Zdarza się to zwłaszcza przy restrukturyzacji lub zmianie firmy, gdy struktury organizacyjne są nieporównywalne. Jednak, jak wykazują badania, procent osób, które możliwości awansu i rozwoju zawodowego cenią sobie w pracy najbardziej, nie jest tak duży, jak można by się tego spodziewać. Wielu z nas potrzebne jest raczej poczucie stabilizacji i komfortu niż ciągłych zmian, nawet na lepsze.

Doskonalenie i podnoszenie kwalifikacji

Podobnie jak w przypadku awansu i rozwoju zawodowego, doskonalenie związane jest ze zmianami i z oporem wielu ludzi wobec zmian.

W przypadku doskonalenia istnieje jeszcze jeden aspekt - wysiłek. Bez niego trudno jest nauczyć się czegoś, czy opanować nowe umiejętności. Gotowość do dodatkowego wysiłku charakteryzuje tylko część ludzi. Można by nawet powiedzieć, ze mniejszość.

Kolejna ważna rzecz, to otwartość na nowe informacje, będąca warunkiem przyjmowania nowych treści i rezygnowania z uprzednio posiadanych nawyków. Charakteryzuje ona w większym stopniu młodych wiekiem i stażem, niż starszych pracowników. Zmiany następujące w różnych dziedzinach tak szybko, ze dziś większość pracujących, niezależnie od stanowiska i specjalności zawodowej, chcąc osiągać rezultaty w pracy i utrzymać swą konkurencyjność na rynku, musi się stale uczyć i dokształcać.

Niezależność i samodzielność w działaniu

Potrzeby związane z obiema tymi wartościami są silnie zindywidualizowane. Można przyjąć, że tych, którzy potrzebują w pracy samodzielności jest tyle samo, co tych, dla których stanowi ona uciążliwe utrudnienie. Dlaczego? Przecież w życiu osobistym większość z nas ceni sobie swobodę działania, niezależność i wolność wyboru. W pracy zaś taka niezależność wiąże się w wyraźny sposób z odpowiedzialnością. Stad tez obawa przed niezależnością. Z drugiej zaś strony, jeśli potrzeba ta jest w człowieku silna, bardzo trudno jest mu pozostać dłużej w warunkach, które uniemożliwiają jej zaspokojenie. Sytuacja zależności może być dla takich osób bardzo nieznośna i dlatego, albo opuszczają ją, albo starają się za wszelką cenę zwiększyć margines swojej niezależności. Służyć temu mogą dwa sposoby: dążenie do awansu w hierarchii i pełnienia ról kierowniczych oraz wybieranie pewnych ról zawodowych lub funkcji, które wiążą się z pracą samodzielną i niezależną. Są to przede wszystkim zawody specjalistyczne-informatyk, radca prawny itp.

Urozmaicenie i zmienność

Istnieją typy pracy zapewniające zmienność i urozmaicenie. Są to przede wszystkim prace związane z tworzeniem nowych przedsięwzięć, budową czegoś od podstaw, jak również prace związane z kontaktem z ludźmi. Proszę zwrócić uwagę, że nawet sama praca jako zajęcie może być rutynowa, jak w przypadku urzędników pocztowych, ekspedientów sklepowych, to fakt, że łączy się ona z kontaktem z ludźmi nadaje jej urozmaicony charakter. Dlatego tez osoby o silnej potrzebie urozmaicenia w pracy często znajdują satysfakcję w zajęciach polegających na kontakcie z ludźmi.

Ponieważ w organizacjach często dąży się do standaryzacji zachowań zawodowych, dlatego dla zapobieżenia wynikających z nich monotonii, poszukuje się specyficznych rozwiązań. Rozwiązaniem stosowanym dla zapobieżenia monotonii, zwłaszcza w przemyśle w pracy przy taśmie produkcyjnej, jest wymienianie się stanowiskami (dana osoba pracuje na kilku różnych stanowiskach) oraz cykliczne „wędrowanie” danego pracownika po różnych działach danej firmy.

Satysfakcjonujące kontakty z ludźmi

Choć kontakty z innymi mają w pracy nieco odmienny charakter niż w życiu prywatnym, to nie są mniej ważne. Na przełomie lat 40 i 50 w Stanach Zjednoczonych rozwinął się kierunek w naukach o organizacji i zarządzaniu określany mianem „Human Relation” czyli Szkoła Stosunków Międzyludzkich. Głosił on, że jednym z najważniejszych czynników wpływających na wydajność pracy i zaangażowanie zawodowe pracowników jest atmosfera i stosunki międzyludzkie w miejscu pracy.

Prestiż firmy, zawodu, funkcji lub stanowiska

U niektórych pracowników dochodzić może do zjawiska identyfikacji z firmą, pełnioną funkcją zawodową lub piastowanym stanowiskiem. Dzieje się tak wtedy, gdy dana osoba angażuje się w wykonywaną pracę lub rozumie i podziela cele przedsiębiorstwa, którego jest pracownikiem. W takich przypadkach prestiż firmy jest sprawą pierwszorzędnej wagi.

Z tych samych powodów młodzi pracownicy starają się „kolekcjonować” nazwy znanych, prestiżowych firm w swoim życiorysie zawodowym.

Jeśli chodzi o spostrzeganie prestiżu poszczególnych zawodów, to ostatnio w naszym kraju dużo w tej mierze się zmienia. Spadają na przykład notowania nauczycieli i duchownych na listach rankingowych, natomiast na wysokich pozycjach pojawiają się zawody i specjalności wcześniej niezbyt cenione lub nieznane, tj. handlowiec, czy konsultant.

Wynagrodzenie

Bardzo ważny, czasem najważniejszy aspekt pracy zawodowej. Nie wolno go nie doceniać. Nie wszyscy pracują wyłącznie dla pieniędzy. Większość ludzi pracuje także dla pieniędzy. A ogólnie można podzielić ludzi na tych, którzy pracują dla pieniędzy i tych, którzy pracują za pieniądze. Wynagrodzenie może bowiem pełnić wiele funkcji w relacji pracodawca-pracownik.

Funkcja instrumentalna wynagrodzenia polega na tym, że stanowi ono nagrodę za pożądane z punktu widzenia pracodawcy zachowania i rezultaty. Jako przykład można tu wskazać wszelkie systemy prowizyjne, uzależniające płacę od wyników pracy oraz wszelkie systemy premiowe, w których premia stanowi nagrodę za konkretne osiągnięcia lub sposób działania. Tak rozumiana płaca ma motywować pracownika i stanowi instrument wpływania na jego zachowania zawodowe. Stąd jej nazwa.

Funkcja rekompensująca wynagrodzenia wiąże się z pewnego rodzaju zadośćuczynieniem ze strony pracodawcy. Ma ono wynagradzać trud i wysiłek, czy zagrożenia związane z wykonywaniem pracy. O ile w poprzednim przypadku chodziło o wpływanie na zachowania pracownika, o tyle w tym chodzi raczej o znalezienie sprawiedliwej zapłaty za nakłady ponoszone przez pracownika.

Funkcja informacyjna wynagrodzenia polega na tym, ze wiązanie go z konkretnymi osiągnięciami zawodowymi lub sposobem działania, może stanowić rodzaj komunikatu informującego pracowników na przykład o tym, jakie zachowania SA szczególnie pożądane przez pracodawcę.

Wynagrodzenie jest czynnikiem, który wpływa na wydajność pracy i zadowolenie pracowników w dwóch przypadkach. Po pierwsze, jeżeli jest zbyt niskie w stosunku do oczekiwań, działa wtedy silnie demotywująco. Po drugie, działa motywująco, kiedy pracownik nagle zostaje zagrożony obniżeniem wynagrodzenia.

Jak dowodzą badania, na zachowania pracownika ma wpływ nie tyle bezwzględna wysokość płacy, ile jej zgodność z oczekiwaniami danej osoby. Oczekiwania te biorą się zaś z potrzeb, standardów, wyobrażeń oraz przekonań dotyczących słuszności płacy.

Stabilność i bezpieczeństwo zatrudnienia

Jest to najważniejsza potrzeba, którą większość ludzi wiąże z pracą. Jej rola zwiększa się w okresach dynamicznych zmian gospodarczych, napięć na rynku pracy, czy wzrostu bezrobocia. Trzeba jednak pamiętać, że całkowite bezpieczeństwo zatrudnienia nie jest możliwe, zwłaszcza współcześnie. I to nie tyle w związku z istnieniem bezrobocia, ale ze względu na rosnącą dynamikę procesów gospodarczych. Firmy łączą się. Przechodzą restrukturyzacje, redukcje zatrudnienia. Nie tylko małe , ale czasem i wielkie międzynarodowe firmy bankrutują. Dokonuje się wynalazków technologicznych, które wymuszają konieczność dokształcania się i powodują szybką dezaktualizację kwalifikacji. Zwiększa się popularność prac o charakterze czasowym (prace projektowe, outsourcing). Co zatem można zrobić, aby zwiększyć swoje szanse na atrakcyjne zatrudnienie w przyszłości. Najprostsza odpowiedź brzmi dość banalnie, choć zawiera istotne sprawy:

Rady, które można udzielić:

1. Staraj się robić, to co umiesz, lepiej niż inni, wtedy będziesz konkurencyjnym na rynku pracy.

2. Im bardziej uniwersalne będzie twoje przygotowanie (wiedza i umiejetności), tym większe prawdopodobieństwo, ze trafisz na odpowiednią dla siebie pracę.

3. Wyższe wykształcenie, biegłość w posługiwaniu się komputerem dla celów zawodowych i dobra znajomość języków obcych - to trzy filary kariery zawodowej w najbliższej przyszłości.

V. Modele kariery zawodowej

Kariera zawodowa - to droga jaką przechodzimy w trakcie rozwoju zawodowego i zdobywania doświadczeń zawodowych.

Najpowszechniejsza typologia karier zawodowych wyróżnia trzy główne typy kariery. Wiążą się one z kształtem krzywych:

1. Kariera ilustrowana linią wznoszącą się (wstępującą) - linia kariery ma postać linii łączącej coraz wyższe w hierarchii organizacyjnej bądź zawodowej stanowiska zajmowane przez daną osobę.

2. Kariera ustabilizowana (ilustrowana linią poziomą) - wykres kariery ustabilizowanej pokazuje, że po okresie wznoszenia się w początkowej fazie, osoba pełni kolejno stanowiska znajdujące się na tym samym poziomie.

3. Kariera ilustrowana linią opadającą - linia będąca wykresem kariery opadającej jest ilustracją degradacji oraz niepowodzeń zawodowych wiążących się z zajmowaniem coraz niższych i mniej odpowiedzialnych stanowisk.

Pomysł ilustrowania kariery przy pomocy wykresu, choć prosty i przejrzysty jest dużym uproszczeniem i nie wyczerpuje możliwych do zaobserwowania w praktyce modeli przebiegu życia zawodowego. Aby zilustrować jeszcze inne spośród wielu możliwych do wyobrażenia modeli kariery, posłużę się także schematami graficznymi.

Inne modele kariery

1. Półprosta - może ilustrować karierę osoby stojącej u progu życia zawodowego. Osoba taka nie ma jeszcze żadnych doświadczeń zawodowych, wszystko co istotne wiąże się z przyszłością. Perspektywa czasowa wydaje się nieograniczona.

2. Odcinek - kariera ilustrowana przy pomocy odcinka to wariant poprzedniego modelu. Odnosić się może do osób, których życie zawodowe z jakichś naturalnych przyczyn cechuje wyraźne ograniczenie czasowe. Tak bywa np. w przypadku kariery sportowców, modelek, kiedy to warunki czasowe wyznaczają przedział czasowy funkcjonowania w danym zawodzie.

3. Linia przerywana - ilustruje karierę, w której następują jakieś przerwy. Może to dotyczyć kobiety przerywającej pracę dla zajęcia się wychowaniem dzieci, kogoś kto pracuje dorywczo, kto działając jako „wolny strzelec” długo musi się starać o zdobycie kolejnych kontraktów.

4. Linia łamana - ilustruje niezwykle dynamiczny, pełny wzlotów i upadków przebieg życia zawodowego. Może też charakteryzować osobę poszukującą, błądzącą, ale ostatecznie znajdującą swoją drogę.

5. Sinusoida - ilustruje następujące po sobie naprzemienne wzloty i upadki, porażki i sukcesy, brak stabilności, częste i radykalne zmiany. Może być to model kariery osoby zmagającej się z ciągłymi niepowodzeniami, co jakiś czas wydobywającej się z tarapatów, aby po niedługim czasie znów w nie popaść.

6. Koło - jest symbolem zamknięcia, ograniczenia, a nawet sytuacji bez wyjścia, tak jak w określeniu „błędne koło” czy „w kółko panie Macieju”. Źródło ograniczeń może tkwić w samej osobie, w jej preferencjach zawodowych, uzdolnieniach, ale też w uprzedzeniach i lękach. Obawiamy się zmienić firmę na inną. Brak pewności siebie wstrzymuje nas przez przystąpieniem do konkursu, w ramach którego rekrutuje się kandydatów na atrakcyjne stanowiska. Są też ograniczenia o zewnętrznym charakterze, jak np. brak firmy o podobnym profilu w najbliższej okolicy i związany z tym brak możliwości zmiany pracy itp.

7. Spirala - poruszanie się po niej poruszamy się jakby w kółko, a jednak nie jest to kręcenie się w kółko, ale stałe poruszanie się w pewnym cyklu. Taki charakkter ma praca rolnika, która wyznaczana jest przez pory roku. Niby każdej wiosny to samo, ale zupełnie inaczej. Taka może być praca nauczyciela, który jesienią każdego roku rozpoczyna realizacje tego samego programu, ale za każdym razem z innymi uczniami.

8. Koncentryczne kręgi - ilustruje karierę osoby, która przez całe życie zajmuje tylko jedno i cały czas to samo stanowisko. Jej kariera to proces ciągłego przyrostu kompetencji i umacniania pozycji zawodowej.

9. Słońce - otaczające ze wszystkich stron tarczę słoneczną promienie mogą ilustrować wielokrotność lub wieloznaczność. Ktoś, kto zajmuje się księgowością, doskonali również swoją biegłość językową, a także zdobywa doświadczenie w kierowaniu coraz większymi zespołami.

Etapy planowania kariery zawodowej

1. Poznaj swój potencjał

2. Wybierz możliwe kierunki

3. ustal cele

4. sformułuj plan

5. sprawdzaj postępy

6. dokonuj korekt

7. Analizuj plan

Przeprowadzę Państwa przez pierwsze cztery z nich. Rozpoczniemy od zadań, które pomogą Państwu skupić uwagę na własnym życiu zawodowym

RADY I WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE PLANOWANIA KARIERY

• Optymizm przydaje się przy realizacji planów, a realizm przy ich formułowaniu.

• Nie wszystko da się przewidzieć, ale nie zwalnia Cię to z obowiązku planowania.

• Szukaj sojuszników! Najlepsi są blisko Ciebie.

• Dbaj o siebie. Masz prawo dążyć do tego, aby Twoje życie zawodowe Ci sprzyjało.

• Najważniejsza jest otwartość na informacje zwrotne. One pomagają uczyć się na błędach i nie zbaczać z drogi do celu.

Pamiętaj:

Jeśli pojawi się szansa wywarcia wpływu na własne życie - nie lekceważ jej - może się nie powtórzyć!

23

---