Psychologia osobowości

Ćwiczenia;

Materiały autorskie

mgr Anna Chryc-Gawrychowska

Na podejście psychoanalityczne składają się cztery założenia:

1. doniosła rola procesów nieświadomych; nie ma zachowań nie umotywowanych; odrzucenie charakterystycznego dla introspekcji dogmatu Kartezjusza, że umysł jest dla podmiotu przejrzysty Nieświadomość jest niezniszczalna i niekorygowana.

2. istnienie konfliktów i kompleksów; - kluczem do zdrowia psychicznego jest uświadomienie sobie nieuświadomionych treści

3. znacząca rola kompleksu Edypa;

4. w rozwoju osobowości centralną rolę odgrywają popędy seksualne i agresywne- psychiki nie da się zrozumieć bez odwoływania się do seksualności

Przyjęło się, że psychoanalizę reprezentuje także podejście psychodynamiczne. Akceptuje ono tylko dwa pierwsze założenia.

Psychoanaliza obejmuje: ogólną teorię psychologiczną, metodę psychoterapii.

• Freud przyjął za Breuerem, że przyczyną neurozy są nieuświadomione treści, których uświadomienie jest podstawą wyleczenia- dogmat psychoanalizy. Idee regularnie uświadamiane ulegają regularnemu wyładowaniu.

• Stłumienie, wyparcie idei uniemożliwia rozładowanie a energia szuka innych sposobów ujścia i powoduje problemy psychiczne. Terapia polega na przywróceniu normalnych wyładowań. Terapia psychoanalityczna polega w gruncie rzeczy na zastąpieniu jednej autoteorii inną. Analiza marzeń sennych pozwala na jakościową charakterystykę procesów nieświadomych.

Podstawowe założenia metapsychologiczne

1/ Dynamika życia psychicznego: popędy- siła napędowa, rola dynamizmów afektywno-motywacyjnych

2/ Topografia: życie jako gra procesów świadomych, przedświadomych i nieświadomych: świadomość: kontakt z rzeczywistością, dostarczanie uzasadnienia dla nieświadomości; zasadnicza rola procesów nieświadomych

3/ Motywacyjna nieświadomość: treści wyparte, nigdy nie uległy werbalizacji, mechanizmy obronne

4/ Struktura: życie psychiczne jako wynik rywalizacji między id, ego i superego

5/ Energia: dystrybucja energii psychicznej: libido i popęd śmierci. Pierwotna energia psychiczna wynika z popędu płciowego. Psychika jest miejscem ścierania się sił libido i tanatos.

6/ Zasada determinizmu i rozwojowego podejścia do osobowości i jej zaburzeń

Główne problemy

1/ Teoria libido i rozwoju psychoseksualnego: typy charakteru związane z fazami rozwoju. Rozwój seksualny rozpoczyna się w momencie narodzin.

2/ Teoria lęku i mechanizmów obronnych: lęk neurotyczny jako następstwo stłumienia libido lub jako odpowiedź na zagrożenie ego wzbudzające mechanizmy obronne

3/ Teoria myślenia, snów, wolnych skojarzeń: możliwość dotarcia do nieświadomych pragnień

4/ Teoria agresji: następstwa stłumienia libido, przejaw instynktu śmierci

5/ Teoria ego (H. Hartmann): procesy adaptacji ego- alloplastyczna i autoplastyczna

Id- zasada przyjemności, irracjonalność, nielogiczność, aspołeczność, gwałtowność.

• Reakcje Id wyrażają się: lękiem, agresywnością, emocjonalnym niezrównoważeniem, prymitywizmem w sferze seksualnej, irracjonalnymi przekonaniami, uprzedzeniami, amoralnością, poszukiwaniem opieki i wsparcia, skłonnością do panicznej ucieczki w sytuacji zagrożenia, rozbudowanym światem fantazji i marzeń.

• Id stanowi zbiór popędów w sferze cielesnej i psychicznej.

• Popęd- mechanizm dążący do rozładowania napięcia energetycznego. Siłę dynamiczną popędów stanowi energia pochodząca z odżywiania.

• Libido (energia psychiczna) powstaje z energii somatycznej, procesów metabolicznych. Id jest magazynem energii, której udziela pozostałym sferom psychicznym. Miejsce gromadzenia się libido- sfery erogeniczne.

• Id dokonuje wyboru takich obiektów, które redukują napięcie. Każde zachowanie można opisać w kategoriach inwestowania energii w obiekt (kateksja) lub zahamowania inwestowania (antykateksja).

• Proces kateksji prowadzi do zróżnicowania świata na obiekty ważne.

• Funkcje poznawcze Id charakteryzuje tzw. proces pierwotny, którego geneza sprowadza się do występowania lęku oraz wyobrażenia obiektu, który gratyfikował popędy. Lęk biologiczny jako przyczyna zachowań.

• Człowiek jest rządzony przez swą nieświadomość- dąży do zaspokojenia instynktów.

Ego- zasada rzeczywistości (realizmu)

Rozwój ego: od rozkoszy do realizmu,

• procesy pierwotne (myślenie katatymiczne, impulsywność),

• procesy wtórne (myślenie realistyczne, odraczanie gratyfikacji);

• przeszkody w realizacji popędów doprowadzają do wykształcenia Ego, energia dostarczana z Id pozwala jednostce poznawać świat, radzić sobie z przeszkodami zewnętrznymi.

• Ego walczy z gwałtownością Id oraz surowością Superego. Jednostka wytwarza zdolność do odraczania gratyfikacji. Następuje zmiana sposobu zaspokajania potrzeb.

• Funkcje poznawcze Ego: antycypacja, organizacja pojęciowa, myślenie logiczne, racjonalne, realistyczne, przyczynowo-skutkowe. Pojawia się złożona aktywność.

• Lęk społeczny jako źródło zachowań.

Superego- zasada moralności

• powstaje wskutek internalizacji wzorców i oczekiwań, aprobaty i dezaprobaty dążeń i zachowań.

• Składa się z dwóch podsystemów: sumienia i ego idealnego. Jednostka zapewnia sobie przychylność otoczenia przez internalizację norm.

• Dzięki internalizacji tworzy się nieświadoma część superego: sumienie (samokaranie- poczucie winy) oraz świadoma (ego-idealne czyli wzór osobowy ukształtowany przez wymagania rodziców).

• Ego-idealne powstaje w wyniku identyfikacji z obiektami znaczącymi. Nadmiar energii zgromadzonej w superego powoduje zahamowanie aktywności człowieka, stale dąży do doskonałości.

• Lęk moralny jako motor zachowań.

• Kultura jako efekt działania superego i sublimacji popędu seksualnego.

Freud kładł nacisk na: celowość funkcjonowania psychicznego, nieświadome determinanty, strukturę osobowości, dziedziczność, wczesny etap rozwoju, ciągłość rozwoju, środowisko patologiczne, pojęcie Ja, biologiczne podstawy psychiki, zachowania patologiczne

Metapsychologia→ zbiór założeń teorii psychoanalitycznej, pięć powiązanych ze sobą perspektyw (zebrane przez Rapaport i Gill):

1. Model Dynamiczny wyprowadza założenie o roli i działaniu popędów libidalnego i agresywnego.

1. popędy motywują zachowanie. Inne motywy są wobec nich pochodne,

2. libido- bogaty i plastyczny rodzaj pragnienia wyrażający się w sposób fizyczny i bardziej wysublimowany, potrzeba seksualna, poszukiwanie przyjemności, zmysłowość, miłość;

3. popędy charakteryzuje się przez:

1. źródło- jest wewnętrzne, cielesne np. głód;

2. cel- rozładowanie popędu by osiągnąć przyjemność;

3. obiekt- kierowane do obiektu działanie jest wpisane w definicję popędu; to nie tylko fizycznie namacalna osoba czy rzecz, może być również wewnętrznym wyobrażeniem, psychiczna reprezentacją

4. pojęcie popędu dotyczy nie tylko wewnętrznego impulsu popędowego (bodźca), obejmuje też jego psychiczną, dynamiczną reprezentację, zawierającą w sobie potrzebę jego rozładowania,

5. charakter tej teorii jest fatalistyczny, zakłada ona, że pewne motywy tkwią w organizmie i wszystko, co można zrobić, to spróbować przystosować się do nich

6. gdy są zagrażające można je usunąć ze sfery przeżyć świadomych.

2. MODEL Ekonomiczny- zakłada, w jaki sposób funkcjonuje energia;

1. w teorii Freuda istotą dynamiki osobowości są przemieszczenia i przekształcanie się motywów;

2. popęd dąży do rozładowania, sposób w jaki zostaje wyrażony i obiekt, za pomocą którego się wyraża podlegają ciągłym przemianom tak, by można by je zaakceptować;

3. liczne i różnorodne zmiany ekspresji i/lub obiektu motywu (popędu) możliwe są dlatego, że jest on wyposażony w energię; czynność psychiczna- myśl, fantazja, marzenie- naładowana jest pewną ilością energii popędowej, towarzyszy jej popęd do rozładowania wytworzonego napięcia; naładowanie energią to KATEKSJA,

4. energia przepływa do obiektów i całkowicie lub częściowo zostaje związana, czy też zatrzymana przez obiekt, jest to obsadzenie popędu kateksją,

5. jeśli w jeden obiekt zainwestujemy więcej energii, mniej jej pozostaje na inny;

6. motywy mogą ulegać przekształceniom, przybierać postać symptomu, marzenia sennego, dowcipu, pomyłki językowej, zachowania lub ideologii, ale nie mogą zniknąć.

3. MODEL Topograficzny- systematyzuje i różnicuje procesy psychiczne na świadome, przedświadome i nieświadome;

1. zasada psychicznego determinizmu- w naszym funkcjonowaniu psychicznym nic nie dzieje się przez przypadek, cokolwiek robimy czujemy, myślimy, marzymy, śnimy ma swój psychologiczny motyw;

2. przykładami procesów nieświadomych są: paraliż histeryczny, pomyłki językowe, nagłe zaniki pamięci;

3. jako dowód istnienia nieświadomości istnieją dwa rodzaje danych: zjawiska posthipnotyczne i niemożność przypomnienia sobie przez wielu neurotyków podstawowych zdarzeń z przeszłości;

4. proporcje świadomej, przedświadomej i nieświadomej aktywności psychicznej przedstawiał Freud w postaci trójkąta:

1. wierzchołek to procesy świadome→ obejmują to, co jest doświadczone bezpośrednio i są najmniejszą częścią życia psychicznego;

2. środek- procesy przedświadome→ fakty, spostrzeżenia, pozostające w nieświadomości ale mogą być z niej łatwo wydobyte, jeśli tylko skupi się na nich odwagę; są to te zdarzenia zakodowane w pamięci długotrwałej, które łatwo możemy sobie przypomnieć,

3. podstawa- zajmująca najwięcej miejsca- procesy nieświadome→ wszystkie te treści życia psychicznego, które nie są akceptowane, mogą to być zagrażające wspomnienia z dzieciństwa, ale też doświadczenia bieżące- myśli, lęki, nadzieje, impulsy i pragnienia, jest ich najwięcej i nie są za sobą logicznie powiązane, są podatne na zniekształcenia,

4. na granicy procesów przedświadomych i nieświadomych operują procesy cenzurujące, które zapobiegają przedostaniu się tego co silnie zagrażające do sfery świadomej,

5. mechanizm odpowiedzialny za przesuwanie niewygodnych treści do nieświadomości to wyparcie

6. procesy nieświadome mają największy wpływ na zachowanie, determinują je niemal całkowicie,

7. pragnienia popędowe, obronne funkcje ego, napomnienia superego i inne siły wewnętrzne kształtują i wyznaczają zachowanie nie tylko jednostek, lecz także par, grup, instytucji, społeczeństw

4. MODEL Strukturalny- opisuje trzy struktury psychiczne: ego, id i superego.

1. Id- najbardziej prymitywna, pierwotna część struktury psychicznej, jest siedliskiem popędów: seksualnego, agresywnego i zajmuje się ich zaspokajaniem czyli gratyfikacją

1. jest psychologiczną reprezentacją biologicznego substratu,

2. kieruje się zasada przyjemności czyli dążeniem do natychmiastowej gratyfikacji potrzeby

3. funkcjonuje według reguł procesów pierwotnych - najwcześniejszej i najbardziej prymitywnej formy aktywności psych., którą charakteryzuje ignorowanie logicznych związków między zdarzeniami, dopuszczanie sprzeczności i reprezentacja rzeczywistości w postaci wyobrażeń i fantazji,

4. rozładowanie popędu na poziomie id to prosty odruch motoryczny, jeżeli zaś nie jest to możliwe aktywowane są ślady pamięciowe przedmiotu potrzeby, co prowadzi do powstania wyobrażenia, które pomaga zredukować napięcie (ten proces to myślenie życzeniowe),

5. id nie rozróżnia między obiektem a jego wyobrażeniem, ponieważ nie odróżnia rzeczywistości obiektywnej od subiektywnej,

6. id podlega w sposób ograniczony pewnym zmianom rozwojowym

2. Ego powstaje, gdy rozwija się i różnicuje część id (w miarę napotykania ograniczeń narzucanych przez świat zewnętrzny):

1. podstawowa funkcja ego to radzenie sobie z rzeczywistością,

2. ego pośredniczy między:

3. domagającymi się natychmiastowego spełnienia impulsami id,

4. ciągłymi wymaganiami rzeczywistości zewnętrznej,

5. nakazami superego;

6. ego ma doprowadzić do zrealizowania gratyfikacji w sposób który uwzględnia wymagania rzeczywistości,

7. kieruje się zasadą rzeczywistości- skłania do wyboru dojrzalszych form gratyfikacji, zwykle odroczonych w czasie,

8. wykonawcza funkcja ego sterowana jest procesami wtórnymi- różnicują one między rzeczywistością obiektywna a subiektywną, na podstawie przeszłych doświadczeń oceniają aktualne, by oszacować najwłaściwsze sposoby uzyskania gratyfikacji,

9. ego jest wysoce zorganizowaną i zróżnicowaną strukturą, pozostającą w kontakcie ze świadomym spostrzeganiem zewnętrznej rzeczywistości i z domagającym się zaspokojenia id

10. do oceny doświadczenia i wyboru realistycznej gratyfikacji ego wykorzystuje procesy poznawcze takie jak myślenie, pamięć, spostrzeganie,

11. podejmuje decyzje kalkulując konsekwencje danego postępowania,

12. ego ocenia, bada rzeczywistość, ma tolerancję na frustrację, kontroluje impulsy i relacje interpersonalne- są to relacje z obiektami

3. Superego- reprezentuje przejawianie się w zachowaniu wartości moralnych, rozwija się z części ego:

1. dziecko uczy się wartości od swoich rodziców w procesie nagród i kar, ponadto identyfikuje się z rodzicami internalizując wartości bądź dokonując ich introjekcji (uwewnętrznienie bez różnicowania i integracji z innymi wartościami)

2. dzieci uczą się oceniać swoje postępowanie według standardów moralnych, reagując wstydem lub dumą,

3. superego identyfikowane jest z sumieniem, lecz to tylko jeden z systemów superego wskazujący, czego nie powinno się robić,

4. ego idealne- druga część superego, zawiera idealny obraz osoby, zawarty w moralnym imperatywie moralnym: ”takim powinieneś się stać”, zwykle źródłem są rodzice, w okresie dojrzewania dochodzą inne osoby;

5. ego idealne i sumienie pełnią podstawową funkcję w socjalizacji dziecka, rodzice są nośnikami nakazów i wartości społeczeństwa oraz pierwszymi jego reprezentantami, z którymi dziecko musi sobie poradzić, internalizacja kontroli rodzicielskiej przybiera postać procesów samokontroli,

6. poczucie winy to kara superego za niespełnienie nakazów,

7. superego poszukuje perfekcji.

5. MODEL Rozwojowy- lub genetyczny; wyróżnia stadia rozwoju i wskazuje, że teraźniejszość człowieka jest kształtowana przez jego przeszłość.

1. w teraźniejszości każdej osoby uporczywie trwa jej przeszłość, by zrozumieć zachowanie lub symptom należy prześledzić jego historię,

2. niektóre motywy, popędy czy cele są „zamrożone” lub zafiksowane na poziomie niemowlęcym i przetrwać w niezmienionej formie od wczesnego dzieciństwa do okresu dorosłego, zrozumienie fiksacji jest możliwe tylko z punktu widzenia historii jej rozwoju;

3. w ciągu pięciu- sześciu pierwszych lat życia każde dziecko przechodzi kilka stadiów rozwoju- są to stadia psychoseksualne, fazy przedgenitalne ↓

Stadium	Sfera erogenna	Prototypowa aktywność	Konflikt, cele	Osobowość
Oralne (0-2)	Usta	Ssanie, gryzienie, połykanie	Konflikt: między pragnieniami libidalnymi i sadystycznymi Cel: relacja ufnej zależności	Oralno-inkorporująca- łatwowierność, zależność, hojność, bierność Agresywna, oralno- sadystyczna zachłanność niecierpliwość, ambicja, ciekawość, zawiść
Analne (2-3)	Zwieracz odbytu	Potrzeba wydalania, trening toaletowy	Konflikt: Między kontrolą a jej brakiem Cel: niezależność	Analno-retencyjna: systematyczność, upór, nieustępliwość, oszczędność, Ekspulsywna- wydalająca, porywczość, destrukcyjność, okrucieństwo, Produktywna - twórcza
Falliczne (4-5)	Narządy płciowe	Aktywność autoerotyczna	Konflikt: lęk kastracyjny i zazdrość o penis Cel: identyfikacja seksualna, powstanie superego	Falliczna- zainteresowanie bez zakłopotania, inicjatywa bez poczucia winy Falliczno- narcystyczna- agresywność, zuchwałość

1. Freud uważał, że sfery erogenne są ważne dla rozwoju dlatego, że stanowią pierwsze źródło podniecenia, z którym dziecko musi się uporać;

2. po stadium fallicznym następuje faza latencji- (6-12)- okres względnego spokoju, gdy dynamika procesów rozwojowych jest mniej lub bardziej stabilna,

3. ostatnia faza rozwojowa to stadium genitalne (13-18), które przypada na okres dojrzewania,

4. Charakter- to stały wzorzec funkcjonowania, jest równoważny osobowości.

1. rozwój i formowanie się osobowości zdeterminowane są przez konflikt i kompromis;

2. dla każdego stadium rozwoju charakterystyczne są pewne czynności, które są prototypem późniejszych cech osobowości, to jaki uformuje się charakter zależy od sposobu rozwiązania konfliktu w danym stadium rozwojowym, od tego, czy zostanie osiągnięta równowaga między sprzecznymi dążeniami, czy nie;

3. jest ściśle związany ze stylem obronnym jednostki, czyli z najczęściej stosowanym sposobem rozwiązywania konfliktu i dawania sobie rady z lękiem.

5. Podstawowa potrzeba libidalna może być różnie zaspokajana przez otoczenie: albo nadmiernie, albo niedostatecznie, albo niespójnie (raz nadmiernie, raz frustrowana):

1. jeżeli konflikt jest intensywny, to prowadzi do fiksacji- zatrzymania impulsu seksualnego w danym punkcie rozwoju, poza który osoba nigdy nie wychodzi

2. pod wieloma względami osoba nie jest w stanie rozwijać się dalej,

3. mniej intensywny konflikt to fiksacja pod wpływem długotrwałego stresu czy napięć powoduje tendencję do regresji

4. fiksacja i regresja są współzależne- im silniejsza fiksacja na aktywności związanej z danym stadium, tym łatwiej później o regresję do tej czynności i silniejsze przejawianie się związanej z nią cechy charakteru

6. Wytwór/ rozwiązanie kompromisowe- określone rozwiązanie sprzeczności pomiędzy impulsem popędowym a wszystkimi siłami które go ograniczają (hamują czy modyfikują)

1. takim rozwiązaniem jest cecha charakteru

2. o zaburzeniach charakteru świadczą sztywne wzorce, a o nerwicy te, w których dominuje fiksacja czy regresja

7. Kompleks Edypa- ma miejsce w stadium fallicznym, w klasycznej psychoanalizie uważany jest za kamień milowy w rozwoju:

1. jego rozwiązanie kształtuje późniejsze relacje z osobami tej samej i przeciwnej płci i określa sposób adaptacji do rzeczywistości społecznej,

2. polega na pragnieniu zbliżenia z rodzicem płci przeciwnej, który jest spostrzegany jako atrakcyjny partner seksualny, rodzic tej samej płci jest odbierany jako rywal, który chce przeszkodzić tym pragnieniom, toteż dziecko kieruje ku niemu złość i wrogość, za co spodziewa się odwetu i kary

3. sposób rozwiązania konfliktu, jaki stwarza kompleks Edypa, wyznacza późniejsze postawy dorosłych wobec płci przeciwnej oraz postawy wobec autorytetu,

4. u chłopców kompleks wiąże się z lękiem przed kastracją, chłopiec kojarzy pobudzenie narządów płciowych z miłością do matki i spostrzega ojca jako rywala więc obawia się kary; lęk ten powoduje, że chłopiec wypiera potrzebę seksualnego posiadania matki i identyfikuje się z ojcem

5. u dziewczynek kompleks wiąże się z zazdrością o penis, odpowiedzialnością za jego brak obarcza matkę, ku której kieruje nienawiść, ojciec staje się zaś obiektem miłości jako posiadacz wartościowego organu, który sama chciałaby mieć; miłość nie ulega wyparciu ale jest modyfikowana przez ograniczenia związane z zakazem relacji seksualnych z ojcem

6. superego jest spadkobiercą kompleksu Edypa.

8. Okres latencji- (6-12 lat)- uważany za okres braku aktywności schematów rozwojowych,

1. jednak stan psychiczny dziecka odzwierciedla w tym okresie wszystkie niepowodzenia dzieci w rozwiązaniu wcześniejszych konfliktów (za: Sarnoff- znany terapeuta dziecięcy)

2. jeżeli rozwiązania kompromisowe są zadowalające, aktywność dziecka kieruje się na świat zewnętrzny: zajmuje się ono uczeniem, zabawą, eksploracją otoczenia i nawiązuje kontakty przede wszystkim z rówieśnikami tej samej płci.

9. Stadium genitalne- okres adolescencji- zainteresowania narcystyczne, skierowanie na Ja, zastępowane są związkami z obiektami realnymi, a nie z osobami ze świata fantazji:

1. osoba zajęta jest nawiązywaniem relacji heteroseksualnych, wyborem zawodu itd.;

2. doświadczenia wcześniejszych stadiów mieszają się i scalają z impulsami stadium genitalnego,

3. ostateczna organizacja osobowości jest wytworem wszystkich stadiów.

konflikt i lęk

Id, ego i superego pozostają w nieustannym konflikcie, ponieważ mają rozbieżne motywy i cele. Zderzenie pragnień i potrzeb własnych z oczekiwaniami i wymaganiami otoczenia jest obecne od początku rozwoju, a konflikt z otoczeniem jest tym silniejszy, im lepiej sprawuje ono swoją funkcje cenzurującą i kontrolującą. Gdy wartości społeczne zostaną zinternalizowane, wojna między człowiekiem, a otoczeniem przenosi się do jego wnętrza, toczy się między komponentami osobowości i to wywołuje lęk.

Lęk- jest doświadczeniem uniwersalnym, jest wszechobecny i odgrywa ważną rolę nie tylko w rozwoju zachowania zaburzonego.

lęk obiektywny: powstaje w wyniku niebezpieczeństwa lub zagrożenia mającego swe źródła w otoczeniu zewnętrznym. Ego opierając się na doświadczeniu uczy się radzenia sobie z lekiem przez unikanie zagrażających uczuć lub sytuacji, uczy się też przewidywać sytuacje wzbudzające lęk.

lęk neurotyczny- rodzi się z opozycji celów id i ego. Motywowane popędem id ustawicznie domaga się obiektu kateksji, który mógłby rozładować popęd. Ego podejmuje próby przeciwdziałania obsadzeniu obiektu, starając się utrzymać efekty wyparcia. Chroni się w ten sposób przed zdominowaniem przez id. Lęk neurotyczny może powstawać w efekcie kar lub jakiejkolwiek inne frustracji popędów libidalnych, klinicznie manifestuje się w 3 formach:

1. Lęk nieokreślony (bezprzedmiotowy)- jest stałą obawą osoby, że przydarzy jej się cos złego, strasznego. Charakterystyczny jest ciągły, bezprzedmiotowy niepokój, który często odnoszony jest do dowolnych wydarzeń w otoczeniu, mających go „związać”. Faktycznie osoba obawia się, że stała presja id przekroczy możliwości kontroli ego i zredukuje je do stanu niemowlęcej bezradności.

2. Fobia- przejawia się jako intensywny, irracjonalny strach. Jego irracjonalność polega na tym, że jego poziom jest nieproporcjonalnie wysoki w stosunku do niebezpieczeństwa, jakie niesie przedmiot lęku. Przedmiot fobii jest uważany za symboliczną reprezentację pokusy zaspokojenia popędu.

3. Reakcja paniki- nagłe pojawienie się intensywnego paraliżującego strachu bez widocznego powodu. Osoba doświadczająca paniki nie potrafi wskazać żadnego powodu czy wydarzenia wyjaśniającego jej strach. Za przejaw paniki uważa się też nagłe, impulsywne zachowania antyspołeczne. Jest ono próbą pozbycia się dolegliwego lęku poprzez zrobienie tego, czego domaga się id. Uważa się je za reakcję rozładowania impulsów id.

lęk moralny- jest rezultatem konfliktu pomiędzy impulsami id a superego. Id, dokonawszy wyboru obiektu, pragnie zrealizować popęd w rzeczywistym lub wyobrażonym działaniu. Superego przeciwstawia temu nakazy sumienia. Chociaż id zostaje zablokowane, konflikt utrzymuje się z niezmienioną siłą. Jego efektem jest lek moralny, przezywany jako wstyd czy wina. Osoby ze szczególnie surowym superego wykazują zwykle silne pragnienia id, co zwiększa siłę konfliktu i siłę lęku, z którym próbują się uporać.

Uwaga psychoanalityków kieruje się głównie na konflikt neurotyczny i moralny. Obydwa są całkowicie intrapsychiczne i rozgrywają się wewnątrz osobowości pomiędzy jej strukturami. Działania podejmowane przez ego i superego, zwane antykateksjami, mają doprowadzić do wycofania życzeń id oraz przywrócić im poprzedni stan utajenia. Najczęściej osiągane są coraz bardziej zróżnicowane rozwiązania kompromisowe: albo w postaci symptomu, albo w postaci cech charakteru mniej lub bardziej zgodnych z zasadą rzeczywistości, którą kieruje się ego.

Typy konfliktu a rodzaje lęku:

strony konfliktu

zagrażający zagrożony

„napastnik” „Obronca”

rzeczywistość ego

zagrożenie zewnętrzne mechanizmy zaradcze

obecne lub przyszłe unikanie i czujność

lęk obiektywny

strach antycypacja

id-dążenie do gratyfikacji EGO- antykateksje-

kierowane ku obiektom kateksji opór przed gratyfikacją

lęk neurotyczny

lęk bezprzedmiotowy, fobie, reakcje paniki

ID- dążenie do gratyfikacji Superego- wartości, sumienie

lęk moralny poczucie wstydu lub winy

mechanizmy obronne-sposoby radzenia sobie z lękiem.

1. Wszystkie mechanizmy obronne są próbą wyrzeczenia się impulsu popędowego, odcięcia się od niego.

2. Klasyczna psychoanaliza nie zakłada sytuacji, gdy mechanizmy obronne nie występują.

3. Działanie mechanizmów obronnych jest nieodłączną zasadą rozwoju i funkcjonowania osobowości.

Ego może angażować się w realistyczne rozwiązania problemów lub stosować metody irracjonalne, które zniekształcają rzeczywistość lub jej zaprzeczają. Choć obrony mogą być konstruktywne i sprawiać, że myślenie i działanie będą bardziej skuteczne, jest to zazwyczaj doraźne.

Hamowanie i powstrzymywanie pragnień blokuje energię organizmu prowadząc do objawów somatycznych.

wyparcie

Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń, wspomnień, które są bolesne i budzą lęk (konflikt między id i ego). Wymaga stałego wydatkowania energii, by mogło być podtrzymane. Poważnie narusza spójność osobowości ponieważ oznacza wycofanie aktywności popędowej. Uważane za kluczowy mechanizm decydujący o powstawaniu symptomów i przyczyniający się do nerwic.

zaprzeczanie

Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt między impulsami id a frustrującą je rzeczywistością). Mechanizm ten pozostaje w silnej sprzeczności z podstawową funkcją ego, jaką jest rozpoznawanie i krytyczna ocena rzeczywistości. Jest skuteczny, ale niepatologiczny w dzieciństwie, bo wtedy zasada realizmu nie musi być przestrzegana. Staje się niebezpieczne gdy jest długotrwałe lub gdy stosują je dorośli, pozwalając by fantazja zastępowała rzeczywistość.

Te dwa mechanizmy obronne są ryzykiem klęski ego, gdyż powinno ono kontaktować się z rzeczywistością. Jeśli tego nie czyni, to osobowość jest zagrożona np. poprzez rozwój psychozy. Są najmniej adaptacyjnymi mechanizmami obronnymi.

reakcja upozorowana

Wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to, by prawdziwe zostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażane jest przesadnie.

projekcja

Przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny- z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić.

przemieszczenie

Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp. Uznanych za nieodpowiednie z jednej osoby na inną, z jednej rzeczy na inną mniej zagrażającą, bardziej dozwoloną.

sublimacja

Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z wartościami społecznymi.

To grupa mechanizmów obronnych, gdzie nieakceptowane impulsy są wyrażane w sposób pośredni. Impuls pozostaje ten sam, lecz wyrażany jest wobec innej osoby czy rzeczy, wyraża go ktoś inny, wyrażany jest w sposób dozwolony lub w niedozwolonej postaci, ale w zbożnym celu. Są to manipulacje polegające na kamuflażu niedozwolonego popędu, tak by mógł zostać zaakceptowany, by jako dozwolony przestał być zagrożony karą. Dzięki temu popęd jest możliwy do zaakceptowania przez ego.

izolacja

Oddzielenie myśli, zwykle o treści agresywnej lub seksualnej, od towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu. Izolowanie istotnej emocjonalnej części doświadczenia.

anulowanie

Usunięcie czynu agresywnego („odczynianie”) bądź uważanego za taki w rytualny sposób, poprzez odkupienie go, wynagrodzenie go komuś. Rytuał jest odczuwany jako przymus i nie poddaje się ocenom intelektualnym. W odróżnieniu od religijnego, wykonywany jest samotnie.

regresja

Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszych faz rozwoju. Nie jest ona kamuflażem, lecz usiłuje wyrazić popęd w sposób, w jaki był akceptowany w przeszłości. Impuls nie ulega zmianie.

identyfikacja z agresorem

Przejęcie roli i/lub atrybutów agresora, by zmienić się z odczuwającego strach, w budzącego strach.

intelektualizacja

Intelektualne opracowywanie impulsów agresywnych lub seksualnych, pozwalające na odcięcie się od doznań cielesnych, konfliktowych myśli lub uczuć.

racjonalizacja

Użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia.

Uznawane za czynności reinterpretacyjne. Mają bardziej złożony, poznawczy charakter, są w gruncie rzeczy zaprzeczeniem na poziomie emocjonalnym przy wsparciu mechanizmów poznawczych. Można je uznać za formę samokontroli emocji. Są to manipulacje poznawcze czyli wewnętrzne operacje symboliczne.

1

---