NAUKA O PAŃSTWIE I PRAWIE
DR. ANDRZEJ CICHY
609-551-312
10.10.2010
1. PAŃSTWO
1.Literatura:
Sławomira Wronkowska, Maria Mierczak "Kompendium Wiedzy o Społeczeństwie, państwie i prawie" Wydawnictwo naukowe PWN W-wa 2004
Jerzy Kuciński „Konstytucyjny ustrój Państwowy RP”, wyd. Lexis Neksis W-wa 2003
E. Gierach, A,Gołuch, M. Więcek „Prawo konstytucyjne - Kazusy i ćwiczenia” W-wa 2007
J. Nowacki, Z. Tobor „Wstęp do Prawoznawstwa” wyd. Wolter Skluwer Polska W-wa 2007
Szkoła Policji w Katowicach „Wybrane zagadnienia Teorii Państwa i Prawa”
Teoria Polibiusza „Anakyklosis”: Wyróżnione są formy systemów władzy : Królestwo →Tyrania → Arystokracja → Oligarchia → Demokracja → ochlokracja ( rząd tłumu, chaos).
Dobre systemy: Królestwo, arystokracja i demokracja.
Złe systemy władzy: Tyrania, oligarchia i ochlokracja.
Koncepcja→ Doktryna →Teoria
RODZAJE WŁADZY
Władza Ustawodawcza: Parlament dwuizbowy, Sejm i Senat (Legislatywa)
Władza wykonawcza (egzekutywa)- Rada Ministrów, Ministrowie zarządzają wykonaniem uchwalonych ustaw
Władza Sądowa: Sądy Najwyższe, Sądy Powszechne: (Rejonowe, Okręgowe, Apelacyjne), Sądy Administracyjne, Sądy Wojskowe, Trybunały Konstytucyjny (Sąd dla przepisów) i Trybunał Stanu ( Sąd dla „vipów” - dla osób posiadających immunitet)
Teoria ustroju mieszanego- zakłada połączenie trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem jest zachowanie spłeczno-politycznej równowagi. Władza rozdzielona jest pomiędzy władzą możnych, szlachtą, monarchią a ludem. Podział ma charakter wyspecjalizowany. Nikt nie zajmuje się wszystkim, tylko każdy swą specjalnością.
Państwo- to organizacja społeczna do której należą obywatele, o określonym terytorium wyznaczonym granicami lądowymi, powietrznymi i wodnymi. Polska jest republiką konstytucyjną. Terytorium przenosi się na statki lotnicze i wodne a także na urzędu konsularne i placówki dyplomatyczne mieszczące się w innych krajach.
Globalność- naród słucha swego przedstawiciela, inną kwestią jest szacunek do władzy, nakaz przestrzegania prawa. Globalizm to władza i kompetencja to sprawowania władzy na określonym terytorium w stosunku do określonego społeczeństwa.
Państwo posiada Prawo. Prawo to uporządkowany system norm regulujących życie społeczne we wszystkich obszarach.
Cechy składowe państwa (elementy Państwa):
Pierwsze zalążki państwowości można dopatrywać się u schyłku wspólnoty plemiennej, pierwotnej, gdzie kształtowały się klany, kasty a następnie plemiona. Państwo kształtowało się w drodze ewolucji, rzadziej w formie rewolucji.
1. Społeczeństwo to na tyle duża ilość osób aby mogła wyodrębnić, swoje sprawy, tradycje, posiada własną charakterystyczną cechę. Charakter społeczeństwa: otwarty lub zamknięty. W 1989/1990 roku granice Polski zostały otwarte. Współczesne społeczeństwa są odmiennie ukształtowane. Gospodarka stymuluje rozwój państwowy. Organizacja społeczeństwa: wymiar personalny, czasowy, przestrzenny. Potrzebne społeczeństwa: kulturalne, gospodarcze, kulturalne, religijne, towarzyskie, polityczne. Kryteria podziału społeczeństwa: Ekonomiczne, kulturowe, dane demograficzne, więzi społeczne. W ramach więzi społecznych muszą być określone normy postępowania. Normy prawne- odgórnie określone normy społecznie. Mają charakter wymuszany. Obok prawnych występują normy obyczajowe, religijne i moralne mają charakter nie wymuszany.
2. Suwerenność to niezależność od innych państw.
3. Władza - w znaczeniu substancjalnym rozumiana jest jako możność działania, kompetencyjna.
W znaczeniu podmiotowym jako osoba, grupa osób, instytucja.
W znaczeniu racjonalnym- sprawowanie władzy, funkcjonalność.
W znaczeniu strukturalnym to jest zespół instytucji podmiotów.
16.10.2010
Dedukcja-
Indukcja-
Humanizm-
Państwo jest określone
jako kraj - geograficznie
jako społeczność państwowa
jako organizacji państwowej opartej na więzi władztwa politycznego- państwo demokratyczne
Cechy organizacji państwowej:
członkostwo czyli obywatelstwo
prawo ziemi, prawo krwi
jurysdykcja państwowa ( ląd,przestrzeń powietrzna, przestrzeń wodna, urzędy konsularne, polskie statki wodne i powietrzne)
System wielopartyjny- włochy
System rządów kanclerskich- ( Niemcy ) głową państwa jest prezydent który nie odpowiada parlamentarnie, pełni funkcję reprezentacyjną wyłączając okres kryzysów rządowych, kanclerz jest premierem, Parlament jest dwuizbowy, rząd jest powoływany przez bun des i prezydenta tak jak u nas przez sejm, urząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, odpowiedzialność parlamentarną za działalność egzekutywy ponosi kanclerz, ministrowie są odpowiedzialni przed kanclerzem, pozycja kanclerza jest szczególnie silna z punktu prawnego, system wieloizbowy zbliżony do dwuizbowego
System rządów Francja- głową państwa jest prezydent który nie odpowiada parlamentarnie ale nie jest neutralny, jest on sterowniczy, jest organem przedstawicielskim i dysponuje szerokimi prelugatywami łącznie z możliwością rozwiązania parlamentu i wprowadzenia legalnej dyktatury. Parlament jest dwuizbowy przy czym istnieje przewaga zgromadzenia narodowego nad senatem, pozycja ustrojowa parlamenty jest niezbyt mocna, co wynika z konstytucyjnego ograniczenia jej funkcji prawodawczej i zasady autonomii parlamentarnej, rząd powoływany jest przez prezydenta, musi posiadać większość członków izby niższej co pozwala mu sterować parlamentem, rząd odpowiada politycznie i przed parlamentem i przed prezydentem jednakże zasadniczo odpowiada przez prezydentem. Pozycja premiera jest wyeksponowana, kieruje działaniami rządu i ma inicjatywę ustawodawczą.
System prezydencki ( USA)- głową państwa jednoosobową egzekutywą głową jest prezydent który dysponuje nieograniczonymi prelugatywami, rządem jest tylko i wyłącznie prezydent, który m sowich urzędników, gabinet sprawują sekretarze departamentów, oni są urzędnikami prezydenta, prezydent jest liderem rządzącej partii, jednak nie może rozwiązać parlamentu czyli kongresu i nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej, kongres jest dwuizbowy ale są one sobie równe, wyjątkowo silną pozycję ma w parlamencie- kongresie posiada sąd najwyższy. Jest interpretatorem konstytucji czyli bada konstytucyjność obowiązującego prawa, pełni funkcję arbitra i mediatora czyli godzi i podejmuje wiążące decyzje pomiędzy kongresem,prezydentem a władzami stanowymi. Forma ustrojowa stanów to federacja, system organów państwowych opiera się formalnie o faktycznie na zasadzie podziału władzy w zasadzie: każdy stan może posiadać oddzielne precedensy w prawie, zakłada się istnienie systemu dwupartyjnego
konfederacja
federacja
Decyzja arbitralna (arbiter)
Decyzja arbitrażowa (arbitrażysta)
System dyrektorialny- Szwajcaria funkcja prezydenta i premiera są połączone, parlament jes dwuizbowy a obie izby są równoprawne, rząd tworzony przez partię stanowiący koalicję jest powoływany przez parlament i posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, rząd nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej lecz zdarza się że ponosi odpowiedzialność konstytucyjną, rząd jest najsilniejszym organem w państwie i steruje parlamentem, co wynika min. z poważnego znaczenia instytucji demokracji bezpośredniej. Stanowisko Prezydenta jako szefa kolegialnej egzekutywy opiera się na zasadzie ( primus- inter-parys - najlepszy między równymi, pierwszy wśród równych), wynikająca stąd słabość jego pozycji pogłębia fakt obowiązkowej rotacji osób sprawujących ten urząd w obrębie jednej kadencji, system wielopartyjny, występują tzw grupy nacisku- odgrywają one znacznie ważniejszą rolę niż partie
System rad- duża rola - rady delegatów, brak samoświadomości wśród ludów, musi istnieć delegat ludu jaki sprawuje władzę, jedność władzy państwowej, rząd powoływany jest przez parlament, rada delegatów sprawuje władzę w interesie ludów, lud wybiera swoich przedstawicieli czyli delegatów, największym organem jest rada najwyższa która dzieli się na radę związku ( ustawodastwo i ustrojodawstwo) i radę narodowości (wybory powszechne tajne) rada najwyższa wybiera głowę państwa, prezydium rady najwyższej mogło wydawać dekrety, usawodastwo powszechne wymagało zatwierdzenia rady najwyższej, egzekutywa należała do rady ministrów pod przewodnictwem premiera którego i tak powoływała rada najwyższa. Ministerstwa dzieliły się na ogólnozwiązkowe i związkowo republikańskie. Rada Najwyższa
Polska system rządów RP po wprowadzeniu Konstytucja RP zbliżony do systemu rządów parlamentarno-gabinetowych jak we Włoszech z wzmocnieniem roli prezydenta i wzmocnionym systemem zabezpieczeń przed nagłym rozwiązaniem, zasada podziału władzy(trójpodział), bikameralizm czyli dwuizbowy parlament sejm i senat. Władzę wykonawczą ma prezydent i Rada Ministrów, władza sądownicza. W ramach systemu Polibiusza jest taka że rząd musi się cieszyć większym poparciem parlamentu. Dysygnacja podstawowy sposób powołania rządu przez prezydenta powołuje prezesa rady ministrów i następnie powołuje z nim członków rady ministrów. W ciągu 14dni rząd przedstawia program sejmowi i musi uzyskać wotum zaufania.
Rodzaje większości głosów:
*Zwykła: więcej za niż przeciw
*bezwzględna: 50% plus 1
*kwalifikowana: 2/3
Sejm jest ważniejszy od rady ministrów, sam może wybrać rząd jeżeli uchwali wotum nieufności do pomysłów premiera. Jeśli rząd nadal nie zostanie wybrany prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza wybory. Oprócz prerogatyw prezydenta dotyczących wybierania rządu ma także prawo do dokonywania zmian w składzie rady ministrów. Zmiany takie mogą zostać też dokonane na wniosek prezesa rady ministrów. Sejm z własnej inicjatywy może wyrazić rządowi wotum nieufności ale musi wskazać w takim wniosku imiennie kandydata na nowego premiera. wniosek o wotum nieufności może zgłosić co najmniej 46 posłów, wotum nieufności też można ogłosić dla poszczególnego ministra ale musi być co najmniej 69 posłów, prezydent m też prerogatywy które mogą hamować inicjatywy sejmu w dziedzinie ustawodawstwa, może je zwrócić do ponownego rozpatrzenia, lub wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o rozpatrzenie pod kątem zgodności z konstytucją. Parlament ma przewagę nad rządem.
FORMY USTROJOWE POLSKA
PAŃSTWO- jest organizacją polityczną wyposażoną w suwerenną władze, terytorialną władze gdzie przynależność na charakter sformalizowany.
Klasyfikacja państw wg charakteru klasowego czyli kto włada śwordkami produkcji:
niewolnicze, feudalne, burżuazyjne(kapitalistyczne), socjalistyczne
Ustrój określa się przez:
wskazanie suwerena, podmiotu od którego wywodzi się władza.
wskazanie organów państwa ich uprawnień, obowiązków i określenie relacji między nimi
- unitarne-władza dotyczy całego obszaru i w takim samym zakresie
- federacja - państwo związkowe złożone z wielu państw które ograniczyły wykonanie swojej suwerenności na rzecz powołanego przez siebie państwa,
- konfederacja- związek kilku państw ( Beneluks, Unia Europejska) w ramach konfederacji państwa uzgodniły wspólną politykę, nie powstały wspólne organy ograniczające władzę w państwach, formy konfederacji: Unia personalna i Unia realna ( Egipt i Syria 1995),
ze względu na głowę państwa
Monarchia- król lub cesarz Holandia,
Republika- Na czele stoi wiele osób wybieranych co jakiś czas
Suwerena - czyli od kogo wywodzi się władza: demokracja- władza należy do ludu zwanego narodem ( polska, Francja, Autokracja - organy państwa wywodzą się z woli wybranego człowieka lub wąskiej wyodrębnionej grupy osób, ( monarchie patrymonialne- władca traktowany jest jako właściciel państwa - Kuwejt. )
Monarchie absolutne- tylko król jest źródłem prawa- Katar z regułu ustrój pastwa określa się wymieniając kilka form ustrojowych.
Austria- demokratyczna republika związkowa czyli federacyjna
Reżim polityczny to sposób w jaki faktycznie jest sprawowana władza, styl jej sprawowania i egzekwowanie posłuszeństwa. Stosunek władzy do ludności .
Sposoby sprawowania władzy:
Demokratyczny(liberalne) i autorytarne(
Reżimy demokratyczne- państwo obywatelskie gdzie obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, faktycznie biorą udział w podejmowaniu decyzji państwowych wpływają na decyzję i kontrolują jakość ich wykonywania.
Demokracja bezpośrednia poprzez ożywione życie partyjne i procedury umożliwiające kontakt z władzami obywatel jest podmiotem a nie przedmiotem.
Reżim liberalny- władza państwowa przypisuje sobie ograniczony zakres działania ingerując w takie kwestie jakie są konieczne i niezbędne a resztą rządzi lud. Zakazane może być tylko to co jest konieczne do sprawowanie funkcji państwowej
Reżim autorytarny: władczość, apodyktyczny, wąska elita władzy narzuca decyzje nie pytając o zdanie ludu, przybierają formę reżimów policyjnych lub wojskowych, najczęściej dochodzi to łamania podstawowych praw i wolności swoich obywateli, permanentna inwigilacja,
reżim totalitarny- tous - total-cały- reżim autokratyczny organy państwa obok wymuszenia posłuszeństwa zmierzają do posiadania pełnej kontroli nad obywatelami i sferami ich życia a nawet stosunków między ludzkich, ich poglądów i wiary, indoktrynacja- narzucenie sposobu myślenia, działania. Tworzenie propagandy w mediach, kontrola nad systemem nauki i stosowanie różnych form przymusu np. terror psychiczny i fizyczny. Rozbudowany aparat Policyjny i kontrola Policyjna eliminacja przeciwników władzy, szczególna funkcja przypisana partii politycznej - monopartia - jedyna legalna, kontrola gospodarki, poprzez reglamentację produkcji, przydziału surowców. Przedsiębiorstwa prywatne nie są w interesie Państwa.
ORGANIZACJA ADIMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ, TERENOWEJ I SAMORZĄDOWEJ
Administracja- (ministrare znaczy zarządzać, ad-oznacza skupienie w kierunku zaspokajania potrzeb publicznych)
Administracja publiczna- wszelka zorganizowana działalność sprawowana przez Państwo w celu zapewnienia potrzeb obywateli.
Organy prawodawcze
Legislatywa- kompetentne do tworzenia prawa,
Organy prawodawcze:
Parlament: Sejm i Senat.
Sejm jest izbą niższą senat izbą wyższą, wspólnie działają jako zgromadzenie narodowe i mają uprawnienia do: przyjęcia ślubowania od nowo wybranego prezydenta, uznania że prezydent jest trwale niezdolny do sprawowania urzędu, postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed trybunałem stanu, uchwalenia nowej konstytucji.
Sejm- jako niższa izba parlamentu składa się z 460 posłów, wyboru powszechne równe, tajne, bezpośrednie, podział mandatów następuje wprost proporcjonalnie do ilości uzyskanych przez nich głosów, 5% głosów trzeba uzyskać aby brać udział w podziale.
Czynne prawo wyborcze posiadają osoby które w dniu głosowania ukończyli 18 lat, nie są ubezwłasnowolnieni, posiadają prawa publiczne, to prawo do głosowania
Bierne prawo wyborcze- to prawo do bycia wybieranym, trzeba ukończyć 21 lat, stale zamieszkiwać na terytorium RP od co najmniej 5 lat i nie być pozbawionym praw publicznych.
Uchwały 2/3 liczba posłów
Akty prawne powstające w sejmie ustawy i uchwały i konstytucja jako zgromadzenie narodowe. Skład sejmu
Sejm,marszałek i wicemarszałkowie znane jako prezydium sejmu, konwent seniorów, członkowie prezydium, wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych, komisje sejmowe. (problemowe, branżowe, stałe, nadzwyczajne)
Kompetencje ustrojodawcze określone w konstytucji podstawowe reguły porządku prawnego
Kompetencje Ustawodawcze tworzy prawo w randze ustawowej. Grupa 15psołwó ma taką inicjatywę.
Funkcja kreacyjna- uczestniczy w powoływaniu rządu , powołuje TK, TS prezesa NIK - Naczelnej Izby Kontroli - robi to razem z Senatem, Prezesa NBP, Swoich przedstawicieli w KRS Krajowa Rada Sądownictwa oraz Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji.
Funkcje kontrolne- środki ochrony parlamentu wobec rządu. Interpelacje i zapytania poselskie. Istotną role wypełniają w praktyce komisje sejmowe i senat jako wyższa izba parlamentu.
Senat - (seneks - starszy) Izba starszych-wyższa tworzy ją 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych równych tajnych bezpośrednie większościowe. Okręgiem wyborczym jest całe województwo, wybiera się dwóch kandydatów, w woj, śląskim 3. Czynne prawo wyborcze jw bierne prawo wyborcze - od 30lat. Zamieszkali na terytorium polski co najmniej 5 lat i mający prawo wybierania, kadencja 4 lata , rozwiązanie przed upływie kadencji obligatoryjnie następuje gdy rozwiąże się sejm, wydają oni uchwały- ustawy bardziej konkretne i merytoryczne. Kompetencje:
prawodawcza: inicjatywa ustawodawcza, ( najpierw sam stanowi a następnie uchwala) :-/) odrzucanie lub skorygowanie ustawy uchwalonej przez sejm, Senat może w ciągu 30 dni wprowadzić poprawki lub odrzucić, Wybiera prezesa NIK wspólnie z Sejmem i Rzecznika Praw Obywatelskich. Ponadto wybiera przedstawicieli KRS i KRRiT. Ponadto uprawnienia do tworzenia prawa w pełnym zakresie posiadają, rząd(rozporządzenia ministrów) Prezydent, wojewoda, organy samorządowe ale sejm mimo wszystko posiada rolę szczególną gdyż uchwala prawo najwyższej rangi na których to podstawie wydawane są inne przepisy bardziej szczegółowe i zajmujące niższe miejsce w hierarchii jakie muszą być zgodne z wyższymi.
ORGANY WYKONAWCZE nazywane władzą wykonawczą, ich zadania to realizowanie praktycznej realizacji zadań państwa w różnych dziedzinach organizacji życia społecznego. Działają na podstawie i w granicach ustaw, obecnie są to twory bardzo rozbudowane bowiem państwo realizuje coraz więcej zadań,wykonywana jest przez prezydenta i radę ministrów.
Kandydat na prezydenta- 35 lat, pełnia praw wyborczych do sejmu, marszałek sejmu zarządza kandydata mogą zgłaszać partie polityczne i obywatele przy 100 000 głosów. Musi być 50% plus jeden. Kadencja 5 lat, istnieje możliwość wcześniejszej reelekcji
Kompetencje prezydenta: występuje do sejmu i senatu z wnioskiem o powołanie odwołanie prezesa NBP i Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Powołuje prezesów Sądu Najwyższego, Prezesa NS Administracyjnego i na wniosek wszystkich pozostałych sędziów, nadaje stopnie wojskowe i policyjne, tytuł naukowy profesora, powołuje 1/3 składu KRRiT, nadaje obywatelstwo Polskie, nadaje ordery i odznaczenia, korzysta z prawa łaski. W stosunku do parlamentu ma uprawnienia: zarządza wyboru do dwóch izb, zwołuje ich pierwsze posiedzenie po wyborach, wyznacza Marszałków Seniorów, rozwiązuje parlament fakultatywnie gdy sejm w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia mu projektu nie uchwali budżety państwa. Gdy udzieli rządowi wotum nieufności, nie powołując nowego premiera, gdy zawiodą wszelkie próby powołania, parlament rozwiązuje obowiązkowo jeśli w efekcie niepowodzeń w tworzeniu rządu za zgodą sejmu rząd powołany przez PRZ samodzielnie na okres 6 miesięcy nie uzyska w tym czasie wotum zaufania. Podpisuje ustawy i ma związane w tym prawo weta, ma prawo zwracania się do TK o rozstrzygnięcie zgodności z konstytucją przekazane mu do podpisu ustawy. Wygłasza orędzia w parlamencie ma inicjatywę ustawodawczą. Wobec rządu desygnuje premiera, ma wpływ na powoływanie ministrów spraw zagranicznych wewnętrznych, spraw ochrony narodowej, zwołuje w szczególnych sprawach posiedzenia rządu,
w dziedzinie stosunków zagranicznych reprezentuje państwo polskie ratyfikuje umowy międzynarodowe. Mianuje odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP przyjmuje listy uwierzytelniające od akredytowanych przy nim przedstawicieli innych państw, naszych ambasadorów i obcych , gdy sejm nie obraduje podejmuje decyzje o ogłoszeniu. o stanie wojny
W dziedzinie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa może wprowadzić stan wojenny. Może być w części terytorium lub na całym, może ogłośić mobilizację, częściową lub powszechną . Zwierzchnik sił zbrojnych z ministrem obrony narodowej lub na jego wniosek obsadza najwyższe stanowiska w siłach zbrojnych. W razie wewn. zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub klęski żywiołowej może wprowadzić na czas określony do 3 miesięcy stan wyjątkowy.
Uprawnienia normatywne;wydaje zarządzenia i rozporządzenia
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej w kwestii jakości sprawowanej władzy czyli polityki. Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS może być oskarżony na mocy uchwały zgrom narodowego podjętej na wniosek ¼ ogólnej liczby zgromadzenia. Uchwała o zgrom musi być uchwalona przez 2/3 liczby członków.
Skład rządu; Prezes rady ministrów, przewodniczący- premier, wiece prezes RM, ministrowie, przewodniczący niektórych komisji i komitetów sprawujących funkcję naczelnych organów administracji państwowej.
Kompetencja Rządu
Prowadzi politykę zagraniczną i wewnętrzną RP kieruje pracą adm rząd. Zadania polegające na zapewnieniu wykonania ustaw. Podejmowanie uchwał w zakresie działania ich kompetencji, kierowanie i kontrolna wszystkich nad działalnością wszystkich organów administracji państwowej sporządzanie projektu budżetu państwa i wszystkich innych centralnych planów finansowych. Nadzorowanie samorządu, utrzymywanie stosunków z innymi państwami pod kierownictwem prezydenta oraz z organizacjami międzynarodowymi, zapewnienie bezpieczeństwa państwa. Rada Ministrów wydaje rozporządzenia uchwałodawcze, zaś premier może wydawać tylko zarządzenia wykonawcze. Rząd jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, ministrowie są odpowiedzialni przed ministrem za niewłaściwego prowadzenia polityki, podlegają odpowiedzialności konstytucyjnej.
ORGANY SĄDOWNICZE- są organami niezależnymi od organów władzy prawodawczej i wykonawczej. Do ich zadań należy rozstrzyganie sporów prawnyvh na podstawie przepisów prawa karnego cywilnego
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy,
sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem
spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji
oraz ustawom. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić
działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności
sądów i niezawisłości sędziów. Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Sędziowie są nieusuwalni. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocyorzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania orazsposób odwołania się do sądu określa ustawa. Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w
stan spoczynku. W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego
przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu
pełnego uposażenia.
Art. 181.
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty
do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany
lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa,
jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo
sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 182.
Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.
Art. 183.
1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych
w zakresie orzekania.
2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.
3. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na
sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
Art. 184.
Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie
określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta
obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu
terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Art. 185.
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej
na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Art. 186.
1. Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości
sędziów.
2. Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z
wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie,
w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Art. 187.
1. Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:
1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa
Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta
Rzeczypospolitej,
2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów
powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,
3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch
członków wybranych przez Senat spośród senatorów.
2. Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego
i dwóch wiceprzewodniczących.
3. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata.
4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób
wyboru jej członków określa ustawa.
ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA: