=====================================================================
1. Nazwa dyscypliny, zakres i cel oraz miejsce wśród nauk, relacja między socjologią-antropologią, archeologią-antropologią.
=====================================================================
Definicja antropologii z wikipedii:
Antropologia kulturowa to jeden z głównych działów antropologii, zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach. W jej skład wchodzą cztery ważne dyscypliny naukowe: archeologia, etnologia, etnografia, językoznawstwo. Terminy "etnologia", "etnografia" i "antropologia kulturowa" często używane są wymiennie. Przyjmuje się, że etnografia to czysty opis kultury, etnologia - ogólniejszy opis wraz z wnioskami, a "antropologia kulturowa" to nauka zajmująca się teoriami dotyczącymi kultury. Rozdział między nimi jest trudny do przeprowadzenia.
Definicja antropologii ze skryptu:
Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka. Dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin: antropologia fizyczna, antropologia filozoficzna, antropologia społeczna i kulturowa. Antropologia - opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii). Zadania antropologii kultury to analiza podobieństw i różnic kulturowych, analizowanie logicznej organizacji kultury.
Definicja antropologii z wykładu:
Antropologia wywodzi się od słów „antropos” (człowiek) i „kultura” (nauka zajmująca się człowiekiem jako twórcą kultury). Antropologia kultury dąży do sformułowania ogólnej teorii kulturowej i interesuje się relacją człowieka z innym człowiekiem oraz środowiskiem, a także jego psychiką.
Antropologia a archeologia:
Łączy ich kultura. Antropologowie zajmują się aktualną kulturą, a archeologia zajmuje się prehistorią, czyli znaleziskami, które odkryto w ziemi. Różnica jest również w metodach. Archeologia to ta dziedzina nauki, która zajmuje się świadectwami materialnymi, nie spisanymi, korzysta z geologii, antropologii i fizyki. Posiada własną tożsamość.
Antropologia a socjologia:
W socjologii mówimy o grupach społecznych i społeczeństwach, znajdujących się na różnych warstwach społecznych. Socjologia nie zajmuje się społecznościami plemiennymi, pierwotnymi. Interesuje się społeczeństwem współczesnym. Antropologia i socjologia maja inny punkt widzenia, choć mogą mieć jednak ten sam przedmiot dociekań. E.Cuans-Pritchard uważał, że etnologia stanowiła laboratorium socjologii społecznej. Socjologia zaczęła przyjmować teorie antropologiczne. Twierdził on też, że antropologia to gałąź studiów socjologicznych. M.Mauss i E.Durkheim twierdzili, że antropologia i socjologia to te same nauki.
Źródło: wykład (60%), wikipedia (20%), skrypt (20%)
=====================================================================
2. Subdyscypliny antropologii kulturowej (np. etnomuzykologia).
=====================================================================
Folklorystyka - dyscyplina humanistyczna obejmująca badania folkloru, mechanizmy jego funkcjonowania w danej kulturze, bada relacje, które zachodzą między folklorem, literaturą a kulturą masową.
Etnopsychologia - subdyscyplina, stoi na pograniczu etnologii i psychologii, określa zakres odrębności kulturowej.
Etnomedycyna - subdyscyplina psychologii, bada przekonania i praktyki związane z zachowaniem zdrowia i leczenia chorób, dyscyplina z pogranicza etnologii i medycyny.
Etnolingwistyka - rozpatruje związki między zjawiskami kulturowymi, a językowymi. Łączy kompetencje etnologiczne i lingwistyczne. Traktuje język jako element kultury. Systematyzuje języki pod względem kulturowym.
Dialektologia - zajmuje się odmianami (np: regionalnymi) tego samego języka.
Etnomuzykologia - to subdyscyplina etnologii, która zajmuje się muzyką ludową. Muzyka traktowana jest jako część kultury. Zajmuje się także instrumentami muzycznymi.
Źródło: wykład (100%)
=====================================================================
3. Przedmiot badań antropologii i etnologii kulturowej.
=====================================================================
Antropologia to nauka o człowieku i jego kulturze. W jej skład wchodzą antropologia kulturowa i etnologia. Przedmiotem antropologii kulturowej jest: zmiana kulturowa, kategorie, dziedziny, funkcje kultury, typy rodzin, rytuały przejściowe, wielokulturowość, globalizacja, lokalizacja, państwo, naród, orientacje etnologiczne. Etnologia natomiast jest terminem używanym przez przedstawicieli europejskiej i kontynentalnej nauki o człowieku. Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury. Etnologia to po prostu nauka o ludach.
Źródło: wykłady (50%), wikipedia (50%)
=====================================================================
4. Możliwości definiowania pojęć kulturowych.
=====================================================================
Kilka typów definicji kultury:
Typ opisowo-wyliczający (nominalistyczny) - zamieszczone tutaj zostały definicje prezentujące klasyczną postać wczesnych definicji etnologicznych. Zaliczamy tu najprostsze definicje Taylora, Benedicta czy Malinowskiego. Typ historyczny - definicje tu umieszczone kładą nacisk na czynnik tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego. Przykładem jest definicja Stefana Czarnowskiego. Typ normatywny - definicje normatywne akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom. Temu typowi definicji odpowiada ujęcie kultury zaproponowane przez Alfreda Kroebera i Talcotta Parsonsa. Typ psychologiczny - definicje psychologiczne skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury. Analizują one mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, jak również wpływu kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Główny nacisk położony jest na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury. Definicje tego typu sformułował Stanisław Ossowski. Typ strukturalny - definicje tu zebrane interesują się głównie strukturą konkretnej kultury, a więc jej zasadniczymi elementami oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Typ genetyczny - definicje te skupiają uwagę na problemie genezy kultury, próbują wyjaśnić jej pochodzenie.
Kultura w aspekcie atrybutywnym i dystrybutywnym:
W znaczeniu atrybutywnym kultura jest cechą stałą, czyli właśnie atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego człowieka jako przedstawiciela gatunku ludzkiego (ujęcie jednostkowe). W sensie atrybutywnym można mówić o kulturze - nigdy o kulturach. W znaczeniu dystrybutywnym kultura jest rozumiana jako zbiór cech kultury określonej zbiorowości. W tym znaczeniu termin kultura może być używany zarówno w liczbie mnogiej jak i w pojedynczej, ale w każdym przypadku należy uściślić, o jaką kulturę chodzi.
Kultura w wąskim i szerokim znaczeniu:
Do szerokiego znaczenia zaliczamy wszystko - sztukę, religię, politykę, gospodarkę, komunikację. Jest to ujęcie antropologiczne. W wąskim znaczeniu kultura to względnie zintegrowany system czynności i wytworów, których podstawowym aspektem jest obecność intersubiektywnie rozumianych znaków posiadających społeczną wartość i akceptację. Zwraca się uwagę tylko na aspekty symboliczne kultury, związane jest z komunikowaniem się ludzi. Należą tu język, obyczaje, sztuka i wierzenia.
Źródło: skrypt (70%), wikipedia (30%)
=====================================================================
5. Podejście metodyczne i teoretyczne do kultury, wartościujące i niewartościujące, emic i etic.
=====================================================================
Podejście wartościujące i niewartościujące (opisowe):
Kulturę można opisywać w rozumieniu wartościującym, bądź opisowym. To pierwsze rozumienie odwołuje się do kultur "lepszych" i "gorszych", "wyższych" i "niższych", bardziej lub mniej "cywilizowanych", drugie zaś nie wartościuje zjawisk i tym samym nie używa tych pojęć. Zakłada, że wszyscy są równi - każda kultura. Nie można ocenić kultury przez pryzmat własnej. Sprzyja powstawaniu relatywizmu kulturowego. Z powyższymi dwoma rodzajami rozumienia kultury związane są dwa przymiotniki: kulturalny (odwołujące się do pierwszego rozumienia) i kulturowy (odwołujące się do drugiego).
Podejście emic i etic:
Emiczne (od wewnątrz), etyczne (od zewnątrz).
Źródło: wykład (50%), wikipedia (50%)
=====================================================================
6. Procesy zmiany kultury, akulturacja, etnocentryzm.
=====================================================================
Akulturacja - proces zmian spowodowany międzykulturową wymianą lub przepływem treści. Te zmiany kulturowe wywołane są przez konfrontacje autonomicznych i odmiennych systemów kulturowych. Następuje adaptacja obcych treści we własnej kulturze.
Rekulturacja - dążenie do powrotu do kultury rodzimej, porzuconej lub przekształconej w procesie akulturacji.
Inkulturacja - wdrażanie jednej kultury do drugiej. W teologii to proces zakorzenienia jednej religii w innych kulturach z wykorzystaniem języka tejże kultury (np: przełożenie Ewangelii na język danej kultury).
Enkulturacja - to naturalny, bezbolesny proces ponadpokoleniowego, świadomego i nieświadomego nabywania kompetencji kulturowych, tworzących system wartości danej grupy społecznej, przez uczestnictwo w danej kulturze.
Kontrakulturacja - proces występujący na początku zjawiska akulturacji wyrażający się traktowaniem z rezerwą, unikaniem bądź nawet odrzucaniem wzorów kulturowych obcej grupy kulturowej. Przyjęcie bądź odrzucenie jakichś elementów obcej kultury przez całą społeczność zależy od tego, która z grup (konserwatywna czy postępowa) zdobędzie przewagę.
Etnocentryzm - stawianie własnego narodu lub grupy etnicznej w centrum zainteresowania i wywyższanie go ponad inne. Działania takie mogą doprowadzić do nacjonalizmu czy izolacjonizmu. Wyrazem etnocentryzmu jest nauczanie szkolne nastawione wyłącznie na problematykę własnego państwa. Jednakże zdrowy etnocentryzm wynika z powinności wobec własnego narodu i państwa, może być rozumiany jako postawa patriotyczna.
Asymilacja kulturowa - proces określający całokształt zmian społecznych i psychicznych, jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej grupie o odmiennej kulturze (np: imigranci w nowym kraju).
Ambiwalencja kulturowa - stan konfliktu emocjonalnego polegający na odczuwaniu przez jednostkę zarówno pozytywnych jak i negatywnych uczuć w stosunku do tych samych wartości czy wzorów wychowania mogący występować w obliczu konfliktu kulturowego lub konfliktu ról społecznych.
Teoria konwergencji (Adolf Bastian) - zakłada, że w podobnych warunkach podobne formy kulturowe mogą powstać niezależnie od siebie. Wynika to z tego, że istnieje zasadnicze podobieństwo natury ludzkiej, które wszędzie może doprowadzić do takich samych rezultatów. Droga postępowania wszystkich grup ludzkich jest w kulturze w zasadzie jednakowa. Przechodzą w zasadzie te same stadia rozwojowe tylko w różnym tempie.
Teoria dyfuzji (Taylor) - wzajemne przenikanie elementów kulturowych z jednego społeczeństwa do drugiego. Dzięki temu możliwy jest szybki rozwój społeczeństw jako całości kulturowej. Jest to proces złożony i twórczy. Trzy etapy dyfuzji: przedstawienie nowego elementu, przyjęcie go przez społeczeństwo, zespolenie z własną kulturą.
Źródło: wykład (35%), wikipedia (35%), skrypt (30%)
=====================================================================
7. Kategorie i dziedziny kultury. Czym jest język, symbole, aspekt symboliczny.
=====================================================================
Kultura - termin pochodzący od łac. cultus agri („uprawa ziemi”), najczęściej rozumiany jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Kultura to również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania. To, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, a nie biologicznie odziedziczone. W nauce, inaczej niż w języku potocznym, termin kultura nie ma charakteru wartościującego. Zmiany kulturowe mogą mieć charakter egzogenny (zewnętrzny, zmiana przychodzi z zewnątrz - zetkniecie z inną kulturą) albo endogenny (w danej kulturze pojawiają się procesy, które prowadza do zmian). Na kulturę składają się: rzeczy, znaki, zachowania.
Kultura materialna - wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne. Kultura duchowa - wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka. Kultura społeczna - wierzenia, normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym. Kultura polityczna - systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli. Kultura fizyczna - system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka.
Symbol - niesie jakieś znaczenie, często odmienne niż widzimy. Według Linite symbol to przedmiot posiadający wartość lub znaczenie nadane przez tych, którzy się nim posługują. Schaff symbolami nazywa przedmioty martwe reprezentujące w drodze umowy pojęcia abstrakcyjne. Ossowski przyjmuje, że symbol jest rezultatem poddania znaków interpretacji semantycznej, znaczeniowej.
Język - E. Sapir uważał, że język jest w ogólnym odczuciu doskonałym systemem symbolicznym, o idealnie jednorodnym materiale, jako narzędzie wszelkich odniesień i znaczeń, dostępnych w danej kulturze, zarówno w formie zaktualizowanej komunikacji, jak i w formie substratu komunikacji, tzn. myślenia. Dzięki językowi człowiek zdolny jest wyjść poza to, co doświadczamy. Język jest najważniejszą formą symboliczną.
Symbolizm referencyjny - dźwięki i znaki uzyskują znaczenie dla tych, którzy potrafią dokonać ich interpretacji. Jest częścią innego typu zachowania. Poprzez formy symboliczne możemy odpowiednio ujmować świat.
Źródło: wykład (55%), wikipedia (40%), skrypt (5%)
=====================================================================
8. Funkcje kultury
=====================================================================
Od tymońskiego: nie znalazłem nigdzie żadnego konkretnego wyliczenia funkcji kultury, więc mogę jedynie przedstawić luźno zebrane wnioski z różnych tekstów o kulturze i zasugerować odpowiedź.
Ze skryptu można wyciągnąć jeden podstawowy wniosek. Tam kultura opisywana jest jako „integralna całość służąca zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny. Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób. Wyróżniamy potrzeby pochodne (społeczne) i integratywne (intelektualne). Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione, aby człowiek poprawnie rozwijał się. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb”. Wydaje mi się, że to najważniejsza i najbardziej podkreślana jej funkcja.
Kolejnym stwierdzeniem pasującym na funkcję kultury jest teza, że „kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu. Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy nie jesteśmy najsilniejszym organizmem żywym, jako jedyni jesteśmy zdolni do wytworzenia kultury. Kultura to swoisty atrybut ludzkości, tylko ona wyodrębnia gatunek ludzki ze świata zewnętrznego. Poza tym niczym się nie różnimy. Człowiek wytworzył sobie kulturę, aby zapewnić sobie odrębność środowiska.”
Kroeber w swoich koncepcjach stwierdza, że „kultura rządzi się swoimi prawami - jest autonomiczna, [...] ma charakter całościowy - jest złożona z powiązanych wzajemnie elementów, ale nie jest prostą sumą swoich elementów”. Oznacza to, że kultura pełni funkcję pewnego zbioru dla tych wszystkich elementów, które należy rozpatrywać indywidualnie.
Zaglądając w notatki z wykładów, nie możemy przejść obojętnie obok największego banału, który niewątpliwie jest funkcją kultury. Kultura jest bowiem „przedmiotem badań antropologii kulturowej”. To także jej funkcja. No i nie zapominajmy o tym, że kultura wpływa na nasze myślenie. Tak próbuje kreować nasze działanie, by było ono akceptowane w społeczeństwie i przez innych.
Z notatek wynika także, że amerykański antropolog Clifford James Geertz porównał kulturę do ośmiornicy - „kultura nie funkcjonuje idealnie jako całość, a uczestnik kultury dostarcza bodźców. Kultura pełni funkcję sieci znaczeń i symboli, którą człowiek sam w sobie układa”. W notatkach otrzeć się można też o stwierdzenie, że „funkcje uwarunkowane są czynnikami kulturowymi: substrat społeczny, substrat językowy (słowa), substrat materialny. Każdy z tych substratów pełni wobec siebie określoną funkcję, wpływają i oddziaływają na siebie”. Nie do końca jestem pewien jak się do tego odnieść, ale może być to próba jakiegoś konkretnego podziału funkcji kultury.
W wikipedii kultura „jest systemem, a więc każda pojedyncza kultura ma własną wewnętrzną logikę. Kultura jest też mechanizmem adaptacyjnym człowieka, jest pośrednikiem między człowiekiem, a środowiskiem, które ten zamieszkuje”. Nie zapominajmy, że przecież kultury się uczymy w procesie socjalizacji.
=====================================================================
9. Etniczność
=====================================================================
Grupa etniczna - to społeczność, której tożsamość kulturowa związana jest najczęściej z określonym terytorium. Postrzega siebie samą i postrzegana jest przez otaczające ją zbiorowości jako odrębną i specyficzną.
Reetnizacja - ponowne adaptowanie się grupy etnicznej (np: Indianie).
Państwo monoetniczne - to państwo tworzone przez jedną grupę etniczną (np: Polska), przeciwieństwem jest państwo wieloetniczne.
Etnogeneza - proces kształtowania się grupy etnicznej, wyodrębniania się i różnicowania.
Etniczność (wg Eriksena) - to dwie lub więcej grup pozostające w minimalnym kontakcie. Istotne dla poczucia więzi etnicznej są nie wartości i cechy grupy, jako takie, lecz tylko wówczas, gdy są rozpatrywane w związku z właściwościami drugiej grupy. Etniczność jest aspektem relacji społecznych pomiędzy jednostkami uznającymi się za kulturowo odrębne od członków istniejących grup, z którymi pozostają w minimum regularnej interakcji. Etniczność wyłania się z kilku kategorii: więzy krwi, powinowactwo rasowe, wspólnota językowa, poczucie przynależności do regionu, religii, obyczaju (np: katolicyzm związany z polskością). Obecnie pojęcie etniczności rozumie się jako: grupę etniczną, identyfikację etniczną, ruch społeczny, typ więzi społecznej.
Typologia stopni etnicznego zorganizowania (wg Handelmana) - kategoria etniczna (najsilniej zorganizowany rodzaj wspólnoty, jednostka zna swoje pochodzenie, stosowane zachowanie wobec innych), układ etniczny (członkowie wchodzą we wzajemne kontakty z pełną świadomością przynależności etnicznej, kontakt z obcymi postrzega się jako kontrast), związek etniczny (członkowie grupy etnicznej maja poczucie wspólnoty interesów i posiadają organizacyjny aparat służący jej wyrażaniu, mogą przyjmować np: różne postaci partii politycznych), społeczność etniczna (posiada własne terytorium, ze zmiennymi granicami, to dominujące politycznie grupy etniczne).
Źródło: wykład (80%), wikipedia (20%)
=====================================================================
10. Grupy społeczne i struktury społeczne, rodzina, plemię.
=====================================================================
Plemię - organizacja ponadnarodowa, charakteryzuje się wspólna organizacją polityczną i społeczną, historią, kulturą, językiem, terytorium, pielęgnowaniem tradycji. To jednostka świadoma siebie, podstawą jest grupa etniczna najbardziej związana z tożsamością.
Jednostka plemienna - to odcięta przez nowe terytorium polityczne od plemienia i dawnego terytorium gałąź plemienna.
Sekta - grupa wyznaniowa o stosunkowo malej liczbie członków, powstała jako efekt protestu religijnego wobec istniejącej już doktryny i kultu. Silnie izoluje się od środowiska zewnętrznego, ma autorytarne przywództwo, silny konformizm i występuje fanatyzm członków.
Ród - grupa krewniacza włączająca wszystkie grupy pochodzące od wspólnego przodka, połączona poczuciem wspólnoty pochodzenia, przekonanie, że pochodzi się od wspólnego przodka przejawia się w wartościach i specyficznej symbolice.
Rodzina - zespół osób powiązanych pokrewieństwem i powinowactwem, realizujących cele uznawane w danej kulturze za niezbędne towarzyszące danemu związkowi. Nie we wszystkich społeczeństwach występuje określona jednostka, a pojęcie rodziny zmieniło się w kontekście naszej kultury. Typy rodzin: nuklearna (podstawowa, najmniejsza grupa krewniacza, mąż + żona + dziecko), rodzina matrycentryczna (skoncentrowana wokół matki i dzieci bez udziału ojca), rodzina wielka (rodzice, dzieci, krewni i inni powinowaci, w skład wchodzą 3 pokolenia)
Małżeństwo - uznawane za instytucje uniwersalną, pojawia się we wszystkich kulturach. To względnie stały i społecznie usankcjonowany związek mężczyzny i kobiety, zazwyczaj związany z wydawaniem na świat potomstwa.
Lineaż - to termin określający wszystkich przodków w linii prostej, począwszy od pewnego konkretnego, wybranego w przeszłości. Patrylineaż określa zbiór przodków płci męskiej, a matrylineaż - płci żeńskiej. Przez najmniejszy lineaż należy rozumieć po prostu rodzica z dziećmi.
Fratria - grupa krewniacza pochodząca od jednego przodka. Termin wprowadzony przez Morgana na oznaczenie związku rodów składających się na plemię.
Filiacja - więzi łączące jednostkę z każdym z jej rodziców oraz poprzez nich z kolejnymi uznanymi poprzednikami genealogicznymi.
Rodzaj więzi - pokrewieństwo występuje, gdy łączą nas te same grupy krwi. Powinowactwo występuje, gdy mamy do czynienia z więzią typu mąż i żona. Ogólny wniosek co do więzi jest taki, że mają charakter uniwersalny, tzn, pojawiają się we wszystkich kulturach.
Źródło: wykład (65%), wikipedia (25%), skrypt (10%)
=====================================================================
11. Narodowość i co to jest naród.
=====================================================================
Naród (według Andersona) - jest wspólnotą wyobrażalną, ludzie nie znają bezpośrednio innych członków społeczeństwa, ale czują, że tworzą jeden naród. Aby mieć tożsamość narodową trzeba wiedzieć kim się nie jest.
Naród (według Gelnera) - to współuczestnictwo w kulturze, wspólny system idei, symboli, przekonanie społeczne, że należymy do jednego narodu. Naród jest wykreowany społecznie.
Naród (według Wikipedii) - jest zbiorowością terytorialną o określonym składzie etnicznym, wspólnotą o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzoną w procesie dziejowym, przejawiającą się w świadomości swych członków.
Narodowość - pochodzenie określane zgodnie z pochodzeniem ojca bądź też jego przodka, przynależność do określonego narodu (np. polskiego, niemieckiego, rosyjskiego), poczucie przynależności do narodu. Oficjalnie narodowość jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub genealogiczny z określonym narodem.
Protonaród - inaczej naród bez państwa, typ grupy etnicznej, która dąży do uzyskania własnej suwerenności politycznej w postaci własnego państwa. Protonaród można uznać za fazę tworzenia się z grupy etnicznej narodu. Pojęcie protonarodu wprowadzone zostało przez Thomasa Eriksena. Protonarody zazwyczaj są liczebniejsze od innych typów mniejszości etnicznych.
Mniejszość narodowa - grupa ludzi zamieszkująca obszar danego państwa, posiadająca własny język, kulturę, pochodzenie etniczne bądź religię. Zbiorowość ta charakteryzuje się poczuciem własnej odrębności, a także chęcią zachowania i przekazania swojej kultury następnym pokoleniom. Prawo międzynarodowe gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości.
Źródło: wykład (30%), wikipedia (70%)
=====================================================================
12. Systemy polityczne - wodzostwo, państwo.
=====================================================================
System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.
Hordy - grupy lokalne, koczownicze, półkoczownicze, gospodarstwa zbieracko-koczownicze. Od kilkudziesięciu do tysiąca osób. To społeczeństwa egzogamiczne (małżonek jest spoza grupy swej wybranki) i egalitarne (wszyscy mają równe warunki), w których barak zróżnicowania klasowego. Występuje lider, którym może być każdy.
Wodzostwo - społeczność oparta o urząd wodza, który jest wyposażony w elementy przymusu, społeczeństwo względnie stabilne, wspólnota ekonomiczna, nadwyżki ekonomiczne należą do wodza (daniny), nie każdy może być wodzem. Rozwój wodzostwa i stabilizacja mogą doprowadzić do powstania struktury państwowej.
Państwo - jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową organizacją społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo narodowe to państwo, którego prawie wszyscy mieszkańcy stanowią jeden naród.
Teorie powstania państwa - teistyczna (podziała państwa na rządzących i rządzonych), teologiczna (władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim), patriarchalna (utożsamia się państwo z rodziną, władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny), patrymonialna (państwo powstaje poprzez przyłączenie różnych posiadanych ziem), umowy społecznej (to wynik umowy między obywatelami), podboju i przemocy (państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze), solidarystyczna (państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami), psychologistyczna (państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych - bezpieczeństwa i dominacji), marksistowska (powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi), funkcjonalna (państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego).
Wspólnota - typ zbiorowości oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący przede wszystkim w społeczeństwach pierwotnych. Według Tönniesa wspólnota (Gemeinschaft) jest przeciwieństwem zrzeszenia (Gesellschaft) i charakteryzuje się tym, że więzi wytwarzane są w oparciu o pokrewieństwo lub braterstwo. Kontrola społeczna sprawowana jest dzięki tradycji, natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa.
Źródło: wykład (30%), wikipedia (70%)
=====================================================================
13. Pierwotne systemy wierzeniowe - szamanizm, teorie religii pierwotnej, religie synkretyczne.
=====================================================================
Rytuał - zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych czynności, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku. Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum a niekiedy też tabu, przekształcając się w nawyk.
Wierzenia - to w antropologii zbiór twierdzeń dotyczących zjawisk i bytów nadprzyrodzonych, niesprawdzalnych empirycznie. Wierzenia występują w każdej kulturze. Wierzenia mogą dotyczyć istnienia nadprzyrodzonej siły, czy życia po śmierci i wszystkich innych rzeczy, których nie da się zbadać sposobami empirycznymi.
Religie pierwotne - najstarsze wierzenia religijne, rekonstruowane na podstawie świadectw archeologicznych. Dodatkową pomoc stanowi tu obserwacja tych religii, które do dziś się zachowały, a według badaczy reprezentują stadium najbardziej pierwotne. Religię pierwotną możemy nazywać także religią: plemienną - odnoszącą się do religii jednego konkretnego ludu lub plemienia; rodzimą (np: Afryki, Australii) - odnoszącą się do jakiegoś kontynentu lub większego terytorium.
Religie synkretyczne - łączą elementy wielu religii archaicznych z judaizmem, buddyzmem, chrześcijaństwem, taoizmem, hinduizmem czy islamem. Można wyodrębnić trzy pochodzenia tych religii: orientalne, judeochrześcijańskie, rodowo-plemienne. Mają charakter mesjanistyczny, mówią o przeznaczeniu i losach pośmiertnych człowieka. Powstanie tych religii jest wynikiem zderzenia wzorców tradycyjnych z ekspansją Zachodu.
Religia naturalna - to religia, która uznawana jest przez jej wyznawców za istniejącą od zawsze, a dokładniej od początku historii danej grupy etnicznej czy narodu. Brak jest tendencji do nawracania osób spoza danej grupy. Religie naturalne oparte są na tradycji, przekazywanej w ciągu pokoleń. Święte księgi są tylko zapisem tradycji, a nie pismem objawionym.
Religia objawiona - początki religii związane są z działalnością założyciela czy proroka. Okres jego działalności uznawany jest za początek historii tej religii. Istoty boskie przekazują prorokom prawdy o świecie i bogach. Zostają to spisane w świętych księgach. Nazwa religie objawione istnieje w opozycji do religii naturalnych.
Animizm (łac. dusza) - to zespół wierzeń występujący w religiach pierwotnych zakładający istnienie świata namacalnego i świata duchowego. Istotą jest współistnienie duszy z ciałem. Przypisuje się duszę wszystkim roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom.
Manizm - kult przodków, praktyka religijna oparta na wierze w życie pozagrobowe przodków, ich wpływ na życie ziemskie oraz możliwość komunikowania się z nimi poprzez określone rytuały. Celem takich rytuałów jest zazwyczaj oddawanie zmarłym czci, dbanie o ich samopoczucie w życiu pozagrobowym, a także zwracanie się do nich o radę, błogosławieństwo lub protekcję.
Animalizm (zoolatria) - zespół wierzeń występujący w religiach pierwotnych, którego przedmiotem jest kult zwierząt. Wynika on z idei, że pewni bogowie wcielają się w zwierzęta, a jej konsekwencją jest zoomorfizm, czyli praktyka przedstawiania tych bogów w postaci zwierząt lub z cechami zwierzęcymi.
Szamanizm - zespół praktyk i wierzeń opierających swe pojmowanie relacji świata namacalnego do świata duchowego na fundamentalnej roli szamana jako osoby zdolnej do podróży ekstatycznych w zaświaty dla dobra swojej wspólnoty bądź jej poszczególnych członków.
Mit - symboliczna opowieść o powstaniu świata (kosmogonia), wizji jego końca (eschatologia), o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia człowieka. Próbowała ona dać wyjaśnienie odwiecznych zagadnień życia i śmierci, dobra i zła, sensu. Zbiór mitów danej społeczności określa się mianem mitologii. Mity, przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, są swojego rodzaju kodyfikacją wierzeń
Tabu - głęboki i fundamentalny zakaz kulturowy, którego złamanie powoduje gwałtowną reakcję ze strony przedstawicieli tej kultury. Tabu może obejmować czynności, miejsca, przedmioty lub osoby - są on zakazane i święte. W potocznym sensie są to rzeczy, o których się głośno nie mówi, tabu staje się rodzajem autocenzury.
Totemizm - uznawanie mistycznej więzi pomiędzy jednostką lub grupą, a określonym zwierzęciem, przedmiotem, rośliną lub zjawiskiem atmosferycznym, które stawało się totemem i jednocześnie godłem plemienia. Obiekt totemiczny uważany za przodka-opiekuna grupy społecznej jest otoczony czcią i ochroną.
Fetyszyzm - jedna z wielu pierwotnych form religii, charakteryzująca wiarą w nadnaturalną moc przedmiotów, zazwyczaj związana z oddawaniem im boskiej czci. Według wierzeń w części tych przedmiotów mieszkać mogły dobre lub złe duchy. Fetyszyzm jest kultem indywidualnym.
Źródło: wikipedia (95%), skrypt (5%)
=====================================================================
14. Wybrane systemy religijne - buddyzm, islam, hinduizm.
=====================================================================
Buddyzm - religia lub system filozoficzno-etyczny. Założycielem tej religii i twórcą podstawowych jej założeń był Siddhattha Gotama, który nazwał się budda. Buddyzm opiera się na Czterech Szlachetnych Prawdach (istnieje cierpienie, przyczyną cierpienia jest pragnienie, ustanie cierpienia to wyrzeczenie się pragnienia, drogą do ustania cierpienia jest Ośmioraka Ścieżka) oraz na Ośmiorakiej Ścieżce (właściwy pogląd, postanowienie, słowo, czyn, żywot, wysiłek, uważność, medytacja), która prowadzić ma do ustania cierpienia. Buddyzm od początku swojego istnienia był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. Współcześnie buddyzm dzieli się na trzy tradycje: Theravāda, Mahāyāna, i Vajrayāna. Przyjmuje się, że społeczność buddystów liczy 376 milionów wyznawców (piąte miejsce wśród najliczebniejszych religii świata). Sympatycy buddyzmu uznają go przede wszystkim za zbiór zasad moralno-etycznych.
Islam - to religia monoteistyczna, założona przez Mahometa, druga na świecie pod względem liczby wyznawców (ok. 1.4 miliarda ludzi). Słowo islam w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu. Początkowym celem Islamu było połączenie wszystkich ludów arabskich w jedną wielką rodzinę muzułmańska. Za ostatniego proroka islamu uznaje się Mahometa, a za ostatnią objawioną księgę - Koran. Według muzułmanów Bóg (arab. Allah) jest wszechwiedzący, doskonały, jest źródłem wszelkiej wiedzy i sprawiedliwości, ma znajomość prawa doskonałego. Jest niepodobny do nikogo i niczego nie można z nim porównywać (islam zabrania przedstawiania go w jakiejkolwiek postaci). W idealnym państwie muzułmańskim religia, moralność oraz prawo państwowe są ze sobą nierozerwalnie związane.
Hinduizm - określenie zbiorcze na grupę wierzeń religijnych, wyznawanych głównie na Półwyspie Indyjskim. Rozmaite odłamy hinduizmu wyznaje prawie 1 miliard ludzi. Wyznawców łączy przede wszystkim: szacunek dla świętych ksiąg (wedy), wiara w reinkarnację, wiara w prawo akcji i reakcji (karma), dążenie do wyzwolenia (moksza). W hinduizmie istnieje wiara w bóstwa - dewy (bóstwa męskie) i dewi (bóstwa żeńskie), które są zwykle traktowane albo jako emanacje jedynego Boga. Z hinduizmu wywodzi się kilka innych religii: buddyzm, dżinizm, sikhizm oraz adźiwikowie.
Źródło: wikipedia (100%)
=====================================================================
15. Wybrane orientacje etnologiczne - ewolucjonizm, dyfuzjonizm, strukturalizm.
=====================================================================
Funkcjonalizm - od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w XX wieku za sprawą Malinowskiego i Radcliffe-Browna. Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”. Podstawowe założenia funkcjonalizmu to sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych, a także założenie, że punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren - podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne, czyli badania terenowe. Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej całości. Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć poprzez te funkcje.
Dyfuzjonizm - orientacja w naukach o kulturze przypisująca dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich. Dyfuzjonizm był opozycją wobec ewolucjonizmu. To historyczny kierunek w antropologii, cel - pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich. Wyznawali go m.in. Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, G.E. Smith, William James Perry. Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje dyfuzja - rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej. Teza Ratzela głosiła, iż podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Dyfuzjonizm jest młodszy niż ewolucjonizm.
Ewolucjonizm - zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący ten właśnie nurt. Był to pierwszy system teoretyczny na gruncie antropologii. Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury. Tezy ewolucjonizmu mówiły, że człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami (zasada o jedności rozumu ludzkiego - Adolfa Bastiana). Wszyscy jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Do wyznawców ewolucjonizmu należeli m.in. Johann Bachofen, Henry Morgan, Adolf Bastian, James John Frazer, John Lubbock, Edward Taylor (pierwszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista). Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych (takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia). Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze. Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, pojęcia obowiązujące do dziś. Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce.
Źródło: skrypt (100%)