RUCHY SPOŁECZNE - WYKŁADY
Ruchy społeczne dotyczą dynamiki społecznej
A. Comte - ojciec socjologii, jako pierwszy mówił o statyce i dynamice społecznej
DYNAMIKA SPOŁECZNA = ZMIANA
Zmiana społeczna zawiera się w czasie (trudno jednoznacznie wyznaczyć granicę)
Dynamika to taśma filmowa
Statyka to robienie zdjęć
Społeczeństwo:
- świadoma tożsamość przynależności (jest wyuczona)
- więzi
- określony przedział czasu
- ludzka wspólnota
- można je odnieść do gatunku: organizuje się, pulsuje, jest w ruchu
Świadomość może być przedmiotem manipulacji politycznej (można ją osłabić bądź zniszczyć), jest kształtowana i nabywana.
Podmiotem sprawczym zmian są ludzie
4 podstawowe terminy socjologiczne opisujące ludzką aktywność:
Zachowania - może być instynktowne (bodziec - reakcja), jest to forma funkcjonowania człowieka, która podlega obserwacji zmysłowej. Zachowania mają charakter motoryczny lub werbalny, są wprost dostępne zmysłom
Działania - są świadome i celowe = intencjonalne, posiadają psychologiczny wymiar
Dynamika
Statyka
JEDNOSTKA A GRUPA - rzeczywistość ludzka ma podwójną ontologię, czyli realnie istnieją te dwa elementy. Który z nich jest ważniejszy?? 3 opinie
Stanowisko indywidualistyczne - istnieje jeden byt podstawowy - jednostka (suma cech grup społecznych = suma cech jednostek)
Stanowisko holistyczne - grupa społeczna tworzy jednostkę, to grupa jest ważniejsza
Stanowisko „bezpieczne” - zakłada wzajemne istnienie tych dwóch bytów, nawzajem się warunkują
Metafora Gryhajma - grupę tworzą ludzie w której cechy pojedynczej jednostki nie sumują się. Grupa społeczna wymaga więc odrębnego badania, jest osobnym zjawiskiem społecznym
AKTYWNOŚĆ ZBIOROWA - odnosi się do dużych grup społecznych
- jest to działalność kolektywna
- postrzeganie społeczeństwa poprzez jego masowość, działania w ogromnych zbiorowościach
- prowadzi ona do zmiany społecznej (jest trudna zauważalna, zazwyczaj dotyczy jednego pokolenia, ok.25 lat)
- od rewolucji francuskiej zmiany społeczne ulegają gwałtownej intensyfikacji, przyspieszeniu
- jest to stymulowane specyficznymi procesami społecznymi:
Narastający proces urbanizacji (przechodzenie od struktur osadnictwa, życia wiejskiego, do nowego sposobu wytwarzania, powstawanie miast)
- zagęszczenie jednostek na danej przestrzeni (powstają duże osiedla)
- masowa komunikacja
- zatłoczenie ulic
Proces industrializacji (powstaje produkcja przemysłowa)
- wytwarzanie towarów na skalę masową przy użyciu maszyn, znikają cechy
- konsekwencją jest zanieczyszczenie środowiska
Wzrost wykształcenia ludzi, edukacji (w Polsce obowiązek prawny nauczania na pocz. XX wieku)
- dostępność na każdym poziomie nauczania
- efektem jest spadek jakości wykształcenia
Teorie społeczeństwa masowego wskazują na:
Amorficzność struktury społeczeństwa (ciężko ją opisać)
Heterogeniczność społeczeństwa pod wpływem zróżnicowanych systemów normatywnych (w efekcie jednostka ma osłabianą kontrolę nad sobą, jest wyjęta z kontroli)
Zjawisko samotności w tłumie (E. Durkheim badał samobójstwa)
Masowość - aktywność zbiorowa, która staje się powszechną formą życia społecznego
3 podstawowe formy aktywności zbiorowe:
Działania masowe - charakteryzują się tym że ludzie działają w podobny sposób ale osobno
Są to procesy społeczne na które składają się nasze działania (są intencjonalne) i które są podejmowane indywidualnie. Powoduje to tzw. ślepe procesy społeczne, trudno je kontrolować, nie znane są ich efekty.
Cechy działań masowych:
- wielość, powtarzalność
- ten sam czas powtarzalności
Zachowania zbiorowe - brak im intencjonalności, motywacji, przykładem jest tłum, mecz, manifestacja, wiec polityczny, panika
Teoretykami byli - Gustaw Le Bon, Gabriel Tarde
Cechy zachowań zbiorowych:
- jedna ograniczona przestrzeń fizyczna (wspólna przestrzeń), gdzie ludzie tam zebrani doświadczają tej samej sytuacji
- jest to zbiór ludzi gdzie między jednostkami brakuje więzi
- wspólny powód zebrania się
- wspólne emocje
- bezkrytyczność i bezrefleksyjność zachowań
- brak racjonalnego myślenia
- zachowania jednostek w tłumie mają charakter ekspresji (wyrażają emocje, uczucia)
- tłum wzmacnia emocje
- ludzie łatwo ulegają przywódcy (zachowania stadne - naśladowanie - teoria imitacji zachowań)
Działania zbiorowe - dotyczą działalności ludzi w zbiorowościach, charakteryzuje ich wspólny cel - mają taki sam interes, którego nie da się osiągnąć w pojedynkę. Wspólna działalność staje się instrumentem przy pomocy którego jednostki mogą zrealizować wspólny cel.
Cechy działań zbiorowych:
- wyraźnie wyartykułowany cel działania
- wyraźnie określona strategia postępowania
- podział funkcji między uczestnikami
- koordynacja funkcji
- wyłonienie przywództwa
Realizacja zbiorowych celów wymaga:
- racjonalności
- umiejętności strategicznego myślenia (rozpoznanie istniejących uwarunkowań,
możliwie trafnego przewidywania konsekwencji)
- planowania działań (plan działań)
- najczęściej chodzi o realizację celów ideologicznych (mają wywołać realny skutek w
funkcjonowaniu państwa, społeczeństwa oraz powstrzymać pewne decyzje
- instrumentarium środków przypomina te stosowane z zachowaniach zbiorowych
Najważniejszą formą działań zbiorowych są RUCHY SPOŁECZNE, które w sposób wyraźny zastępują partie polityczne
2 cechy ruchów społecznych:
są ukierunkowane na szczególny cel będący zmianą społeczną
są niezinstytucjonalizowane, niesformalizowane
Najczęściej spotykane ruchy to:
- ruch antyaborcyjny i proaborcyjny
- ruch konsumentów za żywnością modyfikowaną i przeciw
- ruchy feministyczne
- polityczne
- religijne
- nacjonalistyczne
- antywojenne
- reformistyczne
- rewolucyjne
- w obronie praw człowieka
Ruchy społeczne coraz bardziej przejmują różne inicjatywy, które wcześniej należały do instytucji państwowych.
Pojawia się intensyfikacja ruchów społecznych, wynika to ze szczególnych warunków które miały miejsce na przełomie XIX i XX wieku:
- zmiany gospodarcze
- społeczne
- zmiany systemów politycznych
- pojawienie się społeczeństwa masowego
Współczesne warunki intensyfikujące ruchy społeczne:
intensyfikacja procesów urbanizacji - pozwala ona zgromadzić duże ilości ludzi na małej przestrzeni, łatwość nawiązywania intensywnych kontaktów, rodzi się wspólnota o tych samych wartościach, celach, pojawia się polityka ulicy
procesy industrializacji - możliwość gromadzenia wielu ludzi w jednym czasie - daje im to poczucie siły, np. Kombinaty, zakłady pracy. Są to ludzie o podobnej sytuacji życiowej, statusie społecznym, mają podobne aspiracje, wspólne opinie. Ruchy w miejscu pracy niekoniecznie muszą działać jak związek zawodowy
umasowienie edukacji - powoduje gromadzenie młodych ludzi, gotowych do działalności kolektywnej. Uniwersytety stały się kolebką ruchów społecznych młodzieżowych. Edukacja umożliwia lepsze dostrzeganie i definiowanie spraw społecznych oraz rozwijanie wrażliwości a krzywdę, brak wolności. Edukacja dostarcza nabywania wiedzy i kształtowania wyobraźni na temat strategii działania
rozwój nowoczesnych technologii - ułatwia rekrutację i mobilizację ruchów, ułatwia kształtowanie opinii publicznej, błyskawiczną komunikację, poczucie jedności
pula niezadowolenia - wzrost populacji ludzi upośledzonych, wykluczonych
2 formy wykluczenia:
- upośledzenie bezwzględne: realna nędza i bezrobocie
- upośledzenie relatywne: część ludzi nie jest w stanie doścignąć elit sukcesu i bogactwa (np. maluch zamiast mercedesa)
Inne formy przyczyny niezadowolenia:
- wzrost atomizacji społeczeństwa i poczucie samotności w tłumie
- presja ról krzyżujących się, powodująca anomię społeczną (role społeczne są coraz bardziej ze sobą sprzeczne) E. Durkheim i studium samobójstwa
- rozchwianie tradycyjnych wartości, chaos normatywny (utrata zdefiniowanych celów życia, właściwego zachowania)
nowoczesna ideologia aktywistyczna i progresywistyczna - konieczne zmiany zależą od podmiotowej aktywności ludzkiej - każdy człowiek jest elementem siły zdolnej do wywołania zmiany. Społeczeństwo nie jest dane raz na zawsze. Społeczny wymiar świata jest społecznym dziełem ludzi. Pozwala zrozumieć rolę ludzkich decyzji i wyborów
Akcent kładzie się na:
- podmiotowość aktywności ludzkiej
- tworzenie historii
- rozumienie wielości scenariuszu rozwoju
reżim demokratyczny - stwarza dogodną strukturę szans politycznych, konstytucje demokratycznych państwa zapewniają wolność słowa, zrzeszania się a tym samym ułatwia mobilizację. Sprzyja też swobodzie działania, wyłonienia lidera ruchu i sprawnych form organizacyjnych
pula wolnego czasu i energii - sprzyja mobilizacji zasobów (pozyskiwaniu zastępów ludzi), dawnej ludzi pracowali po 10 h, dziś wymiar czasowy pracy jest mniejszy
Zróżnicowanie ruchów (kryteria porządkujące ruchy współczesne):
Kryterium zakresu celowej zmiany społecznej
Ruchy rewolucyjne: gwałtowne wystąpienia, nastawione na zmianę społeczną, jest rozpięta w bardzo krótkim czasie, celem ruchów rewolucyjnych jest modyfikacja infrastruktury społecznej, zmiana prawa, norm, obyczajów moralnych, ogólnie zmiana instytucji
Ruchy radykalne: mają cechy ruchów rewolucyjnych ale są zorientowane na zmianę systemów wartości, a więc głównie chodzi o zmianę zachowań - są one trudniejsze niż zmiany instytucji . Ruchy te często są związane z wprowadzaniem nowych rozwiązań, idei lub czasami są zachowawcze, sprzeciwiają się zmianom
Kryterium domeny (wg tego czego dotyczą, obszar życia społecznego, politycznego, itd.)
Kryterium strategii działania (zmiana społeczna wymagająca wpływu politycznego): takie ruchy zazwyczaj przekształcają się w partie polityczną, np. Solidarność, Zieloni. Innym przykładem są grupy nacisku, które próbują oddziaływać, kontrolować władzę. Dodatkowo mogą to być ruchy religijne, ideologiczne, które pozyskują media - starają się uzyskać wpływ na ludzkie myślenie
Kryterium metod działania (repertuar kontestacji): ruchy te wykluczają przemoc, a stosują pokojowe akcje - chcą one utrzymać działanie nie naruszając porządku prawnego, np. Solidarność. Przeciwieństwem są ruchy nacjonalistyczne, separatystyczne oraz wszelkie ruchy fundamentalistyczne, które stosują przemoc
Kryterium historyczne:
Stare ruchy (do1 połowy XX wieku):
- związane ze stanami społecznymi (ruchy mieszczańskie, chłopskie)
- chodziło im o interesy konkretnych stanów/grup społecznych
- cel tych struktur był czysto materialny, ekonomiczny, np. gwarancja
minimalnego zarobku, opieka socjalna
- często te ruchy przekształcały się w partie polityczne, bądź związki
zawodowe
Nowe ruchy (od połowy XX wieku):
- idą w poprzek struktur społecznych (znajdują się w nich przedstawiciele
Różnych klas/warstw społecznych
- reprezentują uniwersalne wartości (ludzi łączy wspólnota idei, a nie wymiar
klasowy, np. walka o ochronę środowiska naturalnego)
- nie są ukierunkowane na korzyści materialne ale mają charakter
uniwersalistyczny/postmaterialny
- są widoczne w społeczeństwach gdzie widoczny jest zadowalający poziom
życia
Grupy nacisku/interesu - jedna a form ruchy społecznego, odwołująca się do wpływu do wpływu na władzę.
Definicja Trumana - jest to taka grupa społeczna, która zajmuje wspólne stanowisko i wysuwa określone żądania względem innych grup społecznych, działając poprzez instytucje władzy
Cechą charakterystyczną grup nacisku jest niski poziom zorganizowania oraz to, że społeczeństwo nie może ich pociągnąć do odpowiedzialności.
Wpływają na decyzje państwa ale wyłącznie z procesu wyborczego.
Celem grup nacisku jest dyskretne sterowanie partiami politycznymi poprzez wybranych urzędników, którzy mają nadać właściwy kurs, korzystny dla danej grupy nacisku.
Grupy nacisku nie koniecznie są związane z jedną partią, szukają wpływów w różnych partiach, o ile pojawia się nadzieja że mogą one podjąć decyzje korzystne dla tej grupy interesu.
Członkostwo jest dobierane spośród różnych grup i warstw społecznych, ponieważ to co ich łączy to zajmowanie się określonym rodzajem wspólnoty, określonego interesu (nie ma tu celów ideologicznych)
Grupy interesu są nieograniczone liczbowo, mogą mieć zasięg ogólnopaństwowy
Kto do nich należy? Są to ludzie zróżnicowani pod wieloma względami
Współpraca z rządem/administracją zależy od tradycji w danych państwie, występują dwa modele interakcji:
Interakcja pluralistyczna - dyskusja odbywa się nie tylko w
parlamencie, ale też z grupami interesu, np. Szwecja
Interakcja elitarystyczna - jedynie wybrane grupy mają dostęp do parlamentu, osoby o wysokim wykształceniu
Grupy naciski a państwo:
W Europie grupy nacisku są nieprzychylnie postrzegane, ich istnienie uważane jest za nieprzyzwoite a nawet wstydliwe. Zapewne wiąże się to z postrzeganiem państwa jako paternalistyczne - ludzie przyjmują postawę roszczeniową i uważa się, że partykularne interesy mogą zagrażać całej wspólnocie
Na wyspach Brytyjskich i USA nie mówi się o woli powszechnej lecz o interesach konkretnych ludzi, grup społecznych. Grupy są uwzględnianie a dyskursie z rządem, ich działalność jest jawna i nie dyskrecjonalna
W Chinach grupy nacisku są prawnie zakazane
Kontekst kulturalny: grupy nacisku ustalają się w określonym środowisku, ich akceptacja wynika z kultury politycznej danego społeczeństwa. Od lat 70 i 80 w USA pojawiają się jednopunktowe grupy interesu, które są związane z interesami natury moralnej, np. odnoszą się do ochrony życia lub przeciwnie, prawa dla homoseksualistów. Są one wąsko wyspecjalizowane, wszyscy uczestnicy mają ujednolicony system wartości - używają często metod skrajnie radykalnych
Strategie grup interesu:
- lobbing (zdobywanie informacji, kontrola, nadzór)
- kontakty z administracją każdego szczebla
- kontakty z władzą sądowniczą
- apele do społeczeństwa
- demonstracje
- protesty z użyciem siły
Anatomia ruchów społecznych - tworzenie się
Etapy powstawania ruchów:
I. GENEZA:
Sprzyjający kontekst strukturalny: masowość życia zbiorowego, duże skupiska ludzkie, łatwość komunikacji, reżim społeczny
Kontekst napięcia: wyraźne zróżnicowania społeczne, głębokie, uświadomione przez ludzi
Uogólnione przekonania: uświadomienie sobie rozbieżności interesu między ludźmi. Zróżnicowanie na poziomie interesu zostaje emocjonalnie przeżyte. Kategoria interesu ma charakter socjologiczny (jest wszechobecna)
Kto definiuje interesy? Jest to pojęcie ambiwalentne
Jest subiektywnie definiowany przez jednostki
Interes został przyjęty, wtłoczony od innej jednostki (kontekst ideologiczny)
U Marska występuje interes obiektywny i subiektywny.
Luddyści - masowy ruch robotniczy w XIX wieku a Anglii, którego celem było niszczenie maszyn (był to ich wróg). Był to ich subiektywnie rozumiany interes - tak chcieli zabezpieczyć swoje życie, pracę, ale obiektywnie to prowadziło do nikąd - obiektywnym interesem było np. przekwalifikowanie się.
Uogólnione przekonania dotyczą 3 doznań:
Uczucie nierówności społecznej
Niesprawiedliwości
Deprywacji i deprywacji relatywnej (czynnik o charakterze psychologicznym, generujący gotowość do masowych kontestacji i buntów)
Deprywacja relatywna, inaczej efekt demonstracji - pojawia się gdy rzeczywiste warunki życiowe rozchodzą się z aspiracjami, tzn z warunkami których jednostka oczekuje.
- nagłe pogorszenie warunków życia (kryzys gospodarczy, utrata pracy).
- wzrost aspiracji jednostki przy niezmienionym poziomie życia, np. powrót do kraju z emigracji
- zderzenie z ideologią, która przedstawia miraż
Rewolucja wybujałych aspiracji - rodzaj relatywnej deprywacji, pojawia się kiedy po okresie stabilizacji, poprawy warunków życia, okazuje się że proces poprawy zatrzymuje się
Zdarzenie inicjujące: posiada duży ładunek emocjonalny, który powoduje wyjście ludzi na ulicę, np., Ruch solidarności po zwolnieniu Walentynowicz. Ma on jednostkowy charakter, jednorazowy, przełamuje ignorancję pluralistyczną (pasywność ludzi). „Tak jak ja myślę i czuje tak myśli wielu” - poczucie siły
II ETAP KARIERY RUCHÓW:
Rekrutacja członków: dwa modele: wulkaniczny i mobilizacji zasobów
Model wulkaniczny:
- presja czynników oddolnych napięć doprowadza do eksplozji
- jest obserwowana gdy eksplodujący ruch społeczny motywowany jest pewnymi względami, które uruchamiają emocje (różnice klasowe, konflikty religijne, ideologiczne spory)
Model mobilizacji zasobów:
- celem tych ruchów są wartości publiczne, cenne dla nas wszystkich, np. bezpieczeństwo
- model ten jest obserwowany przy mocno rozwiniętej socjotechnice (spin doktorzy, ci którzy zarządzają prawda)
- główną rolę odgrywają profesjonalni działacze, pozyskują sympatyków ruchu
- ludzie znajdujący się w takim ruchu często nie odczuwają wewnętrznej potrzeby bycia częścią ruchu; nie ma takich emocji
- problemem jest przełożenie celu ruchu na prywatne interesy potencjalnych członków ruchu
- ruch ten ma uruchomić racjonalne motywacje, subiektywny rachunek korzyści, aby skłonić ludzi do wzięcia w nim udziału
- hamulcem w rekrutacji zwolenników staje się syndrom pasażera na gapę - egoistyczna racjonalność, kalkulacja zysków i strat, racjonalność instrumentalna jest sprzeczna z dobrem wspólnym, jeśli ruch przegrywa - przegrywa też pasażer na gapę
- ruchy starają się neutralizować gapowiczów poprzez wykazywanie że osiągnięcie celu jest wielką wartością dla ludzi i warto ponieść ryzyko -> modyfikacja rachunku indywidualnych interesów: wskazanie na istnienie wartości dodatkowych z tytułu uczestniczenia w ruchu (np. dostęp do funduszy, wyróżnienia)
W rekrutacji wskazuje się na 2 fale:
Rekrutacja pierwotna
Rekrutacja wtórna
Rekrutacja pierwotna - pobudki ideologiczne, moralne, cel ruchu jest zrozumiały i bardzo ważny, przeżyty. Członkowie ci są gotowi do wyrzeczeń, ponoszenia kosztów i strat.
Rekrutacja wtórna - pobudki są spowodowane kalkulacją, ściąga ona ludzi kiedy ruch zwycięża. Popularność ruchu powoduje realizację własnych interesów jednostek. Kiedy ruch odnosi klęskę to ci członkowie uciekają najszybciej - koncentryczne kręgi zaangażowania rzeczywistego (im dalej od centrum tym kręgi członków są mniej zaangażowane)
Wyłonienie przywódcy: zaczyna się kiedy ruch zaczyna działać, przywódca mobilizuje i koordynuje. W ruchach społecznych przywódca ma charakter charyzmatyczny - umiejętności, wiedza, siła moralna, szczególne przymioty, cechy. Wskazuje się że przywódcą charyzmatycznym zostaje się gdy udaje się trafić w oczekiwania społeczeństwa, taka osoba potrafi czuć nastroje tłumu, posiada wysoki poziom empatii. O zbiór ludzi tworzy przywódcę - takie przywództwo jest szybko zatracane kiedy chce się iść na przedzie tłumu a nie za nim
Krystalizacja ideologii:
- ideologia jest poprzedzona diagnozą istniejącego stanu rzeczy, która zazwyczaj jest niezwykle skrajna oraz wskazuje jednostki odpowiedzialne za ten stan
- wynika z przekonań członków ruchu
- wskazuje jego cel
- jest to utopijna wizja doskonałego świata, przyszłego stanu rzeczy
- za utopią i diagnozą kryje się ocena i wartościowanie (ideologia nie posiada wymiaru science, odwołuje się do filozofii polityki)
- ideologia daje ruchowi poczucie jedności, emocjonalnie angażuje członków
Powstanie struktur biurokratycznych/biurokratyzacja ruchu:
- w ruchu pojawiają się szczeble władzy
- każdy członek otrzymuje inny status
- tworzą się wyspecjalizowane komórki, które usprawniają działanie ruchu
- pod koniec tego etapu ruch staje się organizacją sformalizowaną
- ostatnim momentem konsolidacji jest etos normatywny - zespół reguł organizujących powstępowanie członków
- kodyfikacja metod działania zamyka dojrzewanie ruchu
Kryzys Wiktorii:
- zwycięstwo zewnętrzne ruchu jest momentem wewnętrznego kryzysu
- okazuje się że to co było ideologią, wersją przyszłości jest niczym zaskakującym, ideologia w konfrontacji z realnym światem przegrywa (tylko zależy jeszcze w jakim stopniu - czasami udaje się wprowadzić w życie pewne fragmenty z zakładanej wizji)
- dodatkowo przy realizacji celu pojawiają się niezamierzone efekty, które często są negatywne dla społeczeństwa
(kultura ewaluacyjna - polega na gotowości przeprowadzania badań kontrolnych przez obywateli, pozwalają one ujawnić pulę nieoczekiwanych konsekwencji, weryfikują decyzje polityczne)
- sukces ruchu rozpręża i pozbawia członków dyscypliny, następuje moment demobilizacji, równocześnie zachodzi proces oligarchizacji ruchu
- ostatecznie ideologia traci na wartości
- można powiedzieć że każdy ruch ma swój czas, każdy ruch kiedyś przeminie, różny jest tylko kontekst czasu, czasami od razu ulega rozpadowi, przyczynami mogą być: masowo odpływający zwolennicy, represje zewnętrzne wobec ruchu
Podsumowanie:
Ruchy społeczne są uznawane za skomplikowany przejaw aktywności społeczeństwa, która składa się z płynnych, ludzkich działań indywidualnych lub zbiorowych
Ruchy mogą się przekształcać w organizacje, frakcje, klub (ale nie muszą).
Mają duży wpływ na zmiany zachodzące w strukturze społecznej i politycznej
Język opisujący dynamikę ruchów jest językiem technicznym - „działania”, „interakcje” , „więzi społeczne” bez tych pojęć nie da się opisać ruchu.
Rola nowych ruchów społecznych:
Nowe ruchy są alternatywą dla rewolucji, wywołują społeczne zmiany łagodnie
Są to zbiorowe akcje mające na celu forsowanie zbiorowych interesów, pozostających poza sferą instytucji politycznych
Współczesne społeczeństwa są bardzo zróżnicowane pod względem kulturowym- procesy globalizacji, pojawia się wędrówka ludów, wielkie masy przemieszczają się bez ograniczeń - w efekcie instytucje państwowe nie są już w stanie realizować oczekiwań tych mas i dochodzi do zjawiska reprezentowania społeczeństwa przez ruch, inaczej zjawisko postpolityki (utrata stabilności państwa, polityka wychodzi na ulicę)
Globalizacja rodzi także zjawisko nowej formy ryzyka: możliwość utraty pracy, wymagania mobilności, przekwalifikowania - ruchy przejmują ludzi którzy nie odnajdują się w nowej sytuacji życiowej, są zagubione
Nowe ruchy stają się środkiem silnej kultury obywatelskiej, umacniają ją oraz uświadamiają możliwość wpływania na instytucje władzy państwowej
Są znakiem współczesności - cechą dominującej rzeczywistości społecznej
Obok ruchów znakiem czasów są nowoczesne techniki informacyjne - razem są siłą o niebywałej mocy, pojawia się zjawisko wojen w sieci, walka o informacje i opinie publiczną (a nie jak dawniej o terytorium i zasoby), manipulowanie informacją (pozbawienie ludzi możliwości prawdziwego osądu)
Wśród nowych ruchów, oprócz antyglobalizacyjnych, niebezpieczne są ruchy nacjonalistyczne
Ruchy nacjonalistyczne:
Jest to forma działań społecz., których czas jest krótki.
Ruchy nacjonalistyczne ulegają industrializacji
Ernest Gellner twórca „Teorii nacjonalizmu”
Nacjonalizm nie jest kwestią emocji lecz jest to idea która jest skutkiem zmian gospodarczych, społecznych i politycznych, które obserwuje się od momentu załamania się struktur feudalnych (XVIIIw.)
Rozwój gospodarczy oraz industrializacja stworzyła odpowiedni kontekst strukturalny do myślenia w kategoriach nacjonalistycznych
Industrializm łączył się ze wzrostem gospodarczym a to ze skomplikowanym podziałem pracy, wyparł manufakturę, cechowość, zawód podzielono na czynności. W efekcie ludzie musieli ze sobą współpracować, kooperować, zawiązywała się wiązka interakcji a to natomiast wymagało sprawnego funkcjonowania państwa, zarządzania - w efekcie państwa musiało stać się lepiej zorganizowane
Industrializacja to nie tylko współpraca w zakresie czynności ale też poszukiwanie rynków zbytu
Masowa edukacja jako element niezbędny dla industralizacji, edukacja uczy także oficjalnego języka
Wg Gellera kiedy państwo podlega procesowi industrializacji to rodzi się nacjonalizm
Reasumując nacjonalizm jest wyuczony!! Nie rodzimy się z nim !!
Teoria ta bardzo słabo wypadła w badaniach empirycznych - uważa się że jej elementy mają wymiar historyczny. Jej główna teza „nacjonalizm jest spowodowany industralizacją” została obalona = sfalsyfikowana.
Teoria nacjonalizmu została skonstruowana w ramach podejścia funkcjonalistycznego (myślenie systemowe, holistyczne - system zawsze dąży do równowagi). Współcześnie myślenie wg schematu systemowego jest nieadekwatne:
- funkcjonalizm usuwa konflikt, zmianę społeczną
- nie ma w nim miejsca na napięcia, podziały rodzące się w konflikcie interesu
- brakuje uwzględnienia świadomości, autorefleksji, w wyniku której ludzie zmieniają swoje zachowania
Powyższe ograniczenia osłabiają teorię nacjonalizmu, ale trzeba zaznaczyć że pomimo nieaktualności pewnych elementów część teorii pozostaje ważna.
Anthony Smiths - krytyk teorii nacjonalizmu
Uważał że nacjonalizm można tez obserwować w społeczeństwach tradycyjnych, a więc przed industralizacją
Twierdził że myślenie nacjonalistyczne wywodzi się z narodu, gdzie społeczeństwo oparte jest na „etni” - czyli świadomości wspólnych przodków, tradycji, obyczajów, idea ojczyzny ideologicznej, wspólnych dziejów, języka, kultury - to właśnie to wszystko co składa się na „etnie” jest źródłem myśli nacjonalistycznej
„Etnia” to wspólnota kulturowa, z której wywodzą się narody europejskie: w Europie były dwa główne plemiona: germańskie i słowiańskie - Łeba wyznaczała granice
Smiths uważa się podział Europy był początkiem nacjonalizmu !!
Zwrócił też uwagę na istnienie w Europie narodów bez państwa i w zależności od relacji między „etnią” (narodem), a państwem wydzielił kilka typów narodów bez państwa
2 sytuacje:
- państwo narodowe uznaje odrębność kulturą mniejszości, np. Anglia, Hiszpania
- nie uznaje, np. Palestyńczycy, Kurdowie
Stosunek UE do ruchów nacjonalistycznych: UE prowadzi politykę przekazywania władzy społecznościom lokalnym, regionalnym - daje to wsparcie ruchom społecznym!
Ruchy mają inny charakter w krajach uprzemysłowionych, a inny w państwach rozwijających się.
Państwa postkolonialne zostały arbitralnie wyznaczone, bez uwzględnianie kontekstu zróżnicowań etnicznych, kulturowych i ekonomicznych. W efekcie Afryka jest mozaiką „etni”. Pocięte „etnie”, połączone w jedno państwo stanęły przed problemem stworzenia poczucia przynależności do wspólnoty politycznej, gdzie każda grupa ma zagwarantowane swoje interesy. Różnice językowe, kulturowe i religijne uniemożliwiły stworzenie jednego państwa narodowego. Na terenach postkolonialnych toczą się nieustanne wojny domowe, brutalne dyktatury, rywalizacja kulturowa, językowa. Wyjątkiem są obszary postkolonialne gdzie istniała wspólnota kulturowa na większym obszarze. W efekcie państwa te są kwalifikowane do państw upadłych - przestają być stróżem porządku normatywnego.
W obliczu globalizacji tradycyjne państwo narodowe staje się coraz słabsze - „państwa wydrążone” tracą swoje wszystkie funkcje związane z państwem narodowym. Inni badacze twierdzą że państwa narodowe mają się całkiem dobrze co najwyżej można mówić o osłabieniu funkcji gospodarczych państwa.
Różnica między starymi a nowymi ruchami społecznymi:
Nowe ruchy społeczne skupiają ludzi lepiej wykształconych
Uczestnicy ruchów nie są osobami doświadczającymi problemów ekonomicznych
Nowe ruchy są zorientowane postmaterialistycznie
Ich celem jest podnoszenie jakości życia ludzi w ogóle
Nowe ruchy łączy wspólna ideologia, która nie zawsze jest jasno zdefiniowana
Stanowisko ideologiczne nowych ruchów jest związane z nowa lewicą = lewacy
Nowa lewica - nurt myśli intelektualnej pojawiający się w latach 60' i 70' związany z protestem. Nawiązuje on do filozofii i teorii socjalistycznej Marksa. Zwiera także elementy innych ruchów” anarchizm, filozofia egzystencjalna. Nowa lewica krytykowała rozwinięte społeczeństwo przemysłowe, była to reakcja na konsekwencje uprzemysławiania, pojawili się ludzie niczyi, zbędni
Reakcja na państwo uprzemysłowione:
- próbowano budować idee państwa dobrobytu, opiekuńczego (struktury demokratyczne, ale o charakterze socjalnym) - państwo miało iść z pomocą jednostkom wykluczonym
- socjalizm państwowy wg wzoru radzieckiego przy dopuszczaniu radykalnych instrumentów wprowadzania
Nowa lewica odrzucała oba rozwiązania i zaproponowała aby poddać totalnej krytyce społeczeństwo industrialne i uznać, że jest z natury rzeczy oparte na wycisku i nie ma na to lekarstwa - tak musi być. Warunkiem istnienia państwa jest sprzeczność interesów, ucisk. Jedynym remedium na społeczeństwo przemysłowe jest zwrócenie uwagi na poszczególne jednostki - pojawia się hasło wyzwolenia jednostki.
Nowa lewica rozczarowała się możliwościami klasy ludzi pracujących - okazała się bezużyteczna i niezdolna do przejęcia inicjatywy we wprowadzaniu zmiany systemowej.
U nowej lewicy pojawiła się idea preferująca decentralizację państwa, rozsadzania struktur biurokratycznych, oraz nawoływała do demokracji uczestniczącej.
Nowe ruchy nawiązują do libertarianizmu (jest to pogląd w którym uważa się że sfera wolności osobistej powinna być jak najszersza, a władza publiczna powinna być minimalizowana)
Nowe ruchy kwestionują cele społeczne które pojawiają się jako cele orientujące politykę państw współczesnych (nowe ruchy jako siła krytyczna dla państw współczesnych)
Odwołują się do idei samorealizacji i autorefleksji - prawo do wyrażania w nieskrępowany sposób uczuć
Wzajemne zrozumienie ruchów, sympatyzowanie ze sobą członków
Tendencja do preferencji decentralizacji struktur organizacyjnych państwa (decentralizację można osiągnąć przez wspieranie procesów decyzyjnych, ale tylko tych które bazują na partycypacji obywateli)
Dopuszczenie do decyzji politycznych obywateli może doprowadzić do nowych form aktywności politycznej - „nowa polityka”, „postpolityka”
Nowe ruchy uważają że „nowa polityka” prowadzi do odwracania się od partii politycznych czy grup interesów, ogólnie od instytucji państwa, życie praktycznie musi być konstruowane od nowa
Nowe ruchy idą w stronę innowacyjnych rozwiązań politycznych - mają one charakter teatralny
Nowa polityka łączy we wspólnym działaniu różne grupy społeczne. Wszystkie one występują we wspólnym chórze nowej polityki
Ruchy społeczne są badane przez:
- politologię empiryczną (w Polsce mało praktykowana, głównie rozwija się na Zachodzie)
- socjologię
Jak zmieniały się poglądy na znaczenie ruchów społecznych:
W okresie między wojennym teoretycy społeczeństwa masowego: E. Fromm, H Arendt - byli zdecydowanymi przeciwnikami ruchów społecznych. Modelową strukturą społeczną była struktura społeczeństwa masowego, które było generowane procesami urbanizacji i industrializacji, a te powodowały zmiany gospodarcze, polityczne i demograficzne, zanikała struktura stanowa a pojawiła się klasowa, następował rozwój demokracji. Był to moment postępu, rozwoju, okres przechodzenia społeczeństw na wyższy i jakościowo lepszy poziom życia, każda klasa zyskiwała reprezentantów w parlamencie
Jeśli w ramach społeczeństwa masowego powstawały ruchy to ich funkcjonowanie poza instytucjami budziło protest. Uważano, że ruchy miały charakter populistyczny.
Fromm twierdził, że ruchy to specyficzna forma ucieczki od wolności. Uważał, że do ruchu przyłączają się jednostki wyalienowane, zbędne, niczyje, które nie mogły znaleźć dla siebie miejsca w nowej strukturze społecznej, nie mogące sobie samodzielnie radzić, będące na marginesie życia społecznego. Poddając się woli przywódcy, uzyskiwały irracjonalną pewność poczucia bezpieczeństwa, czuły, że ktoś się nimi opiekuje.
Fromm stwierdził, że ci ludzie tworzyli ruchy faszystowskie i komunistyczne. W związku z tym ruchy były postrzegane jako niebezpieczne dla społeczeństwa.
Gdy mówimy o nowy ruchach (lata 60' i 70' XX w.) ich ocena jest zupełnie inna: nowe ruchy postrzega się jako znaczących aktorów społecznych, którzy sięgają po nieformalne i niekonwencjonalne środki działania (z czynnika dysfunkcjonalnego zaczynają być postrzegane jako znaczący gracze, na równi z innymi graczami konwencjonalnymi i formalnymi, czyli instytucjami).
Współcześnie są one dowodem na rosnące rozproszenie i fragmentaryzację władzy w społeczeństwie postindustrialnym (opartym na wiedzy i komunikacji).
Nowe ruchy nie działają w społeczeństwie industrialnym, ale postindustrialnym - nastąpiła jakościowa zmiana życia społeczeństw. W związku z tym nowe ruchy odgrywają inna rolę - nie jest to szkodnik, ale partner i ważny aktor w polityce.
W miejsce dawnej polityki opartej na strukturze klasowej, pojawia się polityka oparta na pluraliźmie politycznym.
Nowa rola ruchów społecznych:
Stwarzają nowe i konkurencyjne centra władzy
Wpływają skutecznie na rozproszenie władzy (władza staje się rozproszona poza jedno centrum)
Bardzo skutecznie sprzeciwiają się biurokratyzacji, która jest związana z systemem administracji państwowej. Usztywniona biurokratyzacja nie może czuć się bezpiecznie i bezkarnie, ruchy wymuszają na niej działanie.
Spontanicznie kształtują i decentralizują różne skostniałe formy życia społecznego
Ocena nowych ruchów społecznych:
Są odbierane pozytywnie
Ich ocena jest trudniejsza w porównaniu z oceną starych ruchów, ponieważ ich cele są celami ogólnymi, uniwersalnymi (w starych ruchach cele były partykularne, zorientowane na wybrane klasy społeczne), a więc są to cele ważne ogólnie dla całej ludzkości
Nowe ruchy wywierają wpływ poprzez strategie kulturowe - zmienia się świadomość, zmienia się hierarchia wartości, w ludziach budzą się inne przejawy wrażliwości, wartości są wytworem kulturowym
Współcześnie powstaje coraz więcej ruchów (dzięki temu władza staje się coraz bardziej rozproszona), ale trzeba zaznaczyć, że nie wszystkie ruchy są skuteczne, najliczniejsze konsekwencje mają 3 grupy ruchów społecznych:
Ruchy feministyczne:
- są zróżnicowane, ale wszystkie podkreślają jakiś aspekt kobiet w społeczeństwie
- doprowadziły one do równości płac
- legalizacji aborcji
- wymusiły zmiany kulturowe poprzez osłabianie patriarchatu
pojawiły się nowe obszary badań naukowych, które są skupione na badaniu gender (płci kulturowej)
Ruchy ekologiczne:
- spowodowały zmiany polityczne -> wprowadzenie do parlamentu Partii Zielonych,
- popierają nową politykę
- partie te są antysystemowe, kontestują tradycyjny system partyjny,
kładą nacisk na decentralizację życia politycznego i podejmowanie działań na rzecz aktywizacji społeczeństwa,
- posiadają silne wpływy w tradycyjnych partiach (partie siły),
- ich wsparcie wychodzi naprzeciw wrażliwości, którą reprezentują ruchy ekologiczne
Ruchy antyglobalizacyjne (antykapitalistyczne):
- są niechętne wobec globalizacji
- są niechętne wobec wartości konsumpcjonistycznych
- są niechętne praktykom wolnorynkowym
- nie mają efektywnego wpływu na politykę
- jest to mało liczący się gracz polityczny - rządy nie ulegają ich naciskom, nie
mają też społecznego poparcia
Relacja między systemem a nowymi ruchami - nowe ruchy poszerzają granice demokracji, wymuszają rozstrzyganie innych, nowych problemów, które rodzą się w społeczeństwie, np. prawa dla mniejszości homoseksualnej
Tym samym wywołują zmianę etosu wartości społecznych
Wskazuje się też że niektóre ruchy niszczą demokrację, np. anarchistyczne, które występują przeciwko państwu, a więc zagrażają akceptowanemu porządkowi
Grupy teorii wyjaśniających ruchy społeczne:
Klasyczne teorie : XIX/XX w. budowane w obszarze psychologizmu społecznego,
Le Bon - zachowania tłumu, E. Durkheim
Teorie mobilizacji zasobów ludzkich: lata 60' i 70' XX w. budowane na gruncie ekonomii, teoria gier
Teorie struktur możliwości politycznych (chyba lata 80')
Teorie ewolucyjne: współczesne
15