ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z WPROWADZENIA DO PEDAGOGIKI

1. Geneza pojęcia pedagogika -pojęcia: pais, paidea, paidagogija, paidagogos

paidagogos - pais (chłopiec) + ago (prowadzę) = prowadzący chłopca

W naukowym traktowaniu spraw wychowania stosujemy dwa podstawowe terminy: pedagogia i pedagogika. Obydwa pochodzą od greckiego wyrazu paidagogos, znaczącego niewolnika w Grecji starożytnej, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców wolnych obywateli greckich na miejsce ćwiczeń fizycznych, zwane palestrą. Paidagogos etymologicznie oznacza „prowadzący chłopca”, początkowo fizycznie, następnie prowadzący go moralnie i duchowo czyli zajmował się jego wychowaniem. Paidagogos z opiekuna na boisku przemienił się zatem w nauczyciela-wychowawcę, a całość zabiegów wokół osoby chłopca poczęto nazywać pedagogija. Stąd podstawowy termin pedagogia oznacza dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych.

W dziedzictwie po kulturze greckiej pozostały jeszcze inne wyrazy pochodne, jak pedagog i paideia, pierwszy oznacza ludzi zawodowo zajmujących się sprawami wychowania, drugi zaś wyraz znaczący całość czynności i skutków wychowawczych. Wyraz paideia

2. Rozwój pedagogiki jako nauki - J.A. Komeński, J.F. Herbart

Komeński głosił zasady demokratyzacji, domagał się takiej treści, metod i organizacji pracy szkolnej, jaka udostępni nauczanie wszystkim warstwom społecznym. W związku z tym postulował, aby nauka odbywała się w języku ojczystym, aby była podglądowa, aby opierała się na współdziałaniu umysłu, mowy i ręki. osiągnięciem Komeńskiego jest stworzenie podstaw systemu klasowo-lekcyjnego. Jego dzieła wywarły ogromny wpływ na rozwój myśli pedagogicznej oraz oświaty i szkolnictwa w całym świecie.( Wielka dydaktyka)

Herbart stworzył system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii: etyka umożliwia mu wyznaczanie celów wychowania, psychologia - środków. Za główny cel wychowania uważał Herbert ukształtowanie moralnego charakteru, za główne środki - wyrobienie karności i nauczanie wychowania. Szczególnie duży wpływ wywarł Herbert na rozwój dydaktyki: uczenie się traktował jako gromadzenie wyobrażeń (mas apercepcyjnych), ich kojarzenie i systematyzowanie. Na analizie tego procesu oparł teorię stopni formalnych wszelkiego nauczania, obejmujących jasność, kojarzenie, systematyzowanie i metodyczne stosowanie wiedzy. zapoczątkowany przez niego kierunek dydaktyczny, zw. Herbartyzmem, miał wielu kontynuatorów (Ziller, Rein, Willmann). Główne dzieła pedagogiczne: Pedagogika ogólna wywiedziona w celu wychowania, Wykłady pedagogiczne w zarysie, Pisma pedagogiczne.

3. I system pedagogiczny - herbartyzm i jego znaczenie

Herbartyzm to system pedagogiczny, kierunek w dydaktyczny zapoczątkowany przez J.F. Herbarta. System ten oparty został na etyce i psychologii; etyka umożliwia mu wyznaczenie celów wychowania, a psychologia - środki. Głównym celem wychowania było ukształtowanie moralnego charakteru, a środkiem - wyrobienie karności i nauczanie wychowania.

4. Nowe wychowanie - założenia i przedstawiciele

Nowe Wychowanie to ruch społeczny, który pojawiał się stopniowo głównie w Europie i USA. Nowe Wychowanie było spontaniczną i skrajną krytyką szkoły tradycyjnej, powstałej na podłożu pedagogiki Herbarta.

Definicja D. Drynda: "Nowe Wychowanie to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy szkoły i radykalnej zmiany w wychowaniu."

Odrzucono XIX w. pedagogizm, a w szczególności wiarę w uniwersalną metodę kształcenia i moc oddziaływań wychowawczych.

PNW sama popadła w pedagogizm, uważając, że "pedagogika ma być narzędziem odrodzenia ludzkości". Pojawiła się na gruncie napięć politycznych, społecznych i gospodarczych. w USA nazywano to PROGRESYWIZM, w Europie SZKOŁA NOWA lub SZKOŁA TWÓRCZA, w Rosji SWOBODNE WYCHOWANIE, w Niemczech PEDAGOGIKA REFORM.

Kolebką Nowego wychowania w Europie była Francja, rozwinął się również w Szwajcarii, Niemczech, Anglii i w Rosji (Moskwa, Petersburg - Ośrodek Pedagogiki Eksperymentalnej). Ruch dotarł również na inne kontynenty.

Właściwy rozwój i rozkwit NW przypada na ostatnie dziesięciolecie XIX wieku, a jego górną granicą jest wybuch II wojny światowej.

1879 r.- umowny chronologiczny początek NW. W Polsce ruch ten rozwijał się w tym samym czasie co w Europie Zachodniej, ale miał odrębne uwarunkowania podziałem Polski między zaborców. W zaborze austriackim sytuacja oświatowa była niezła, w pruskim nastąpiła daleko posunięta germanizacja, a w rosyjskim panowało zacofanie, rusyfikacja i analfabetyzm.

Ruch NW to głównie stowarzyszenia tajne i sekretne towarzystwa, związane z odzyskaniem niepodległości. 

GŁÓWNE IDEE NOWEGO WYCHOWANIA:

Postulat pajdocentryzmu - oparcie wychowania na naturalnych siłach tkwiących w samym wychowanku. Pedagogika wychodząca od dziecka, dziecko jest w centrum zainteresowania.

Krytyka pierwszoplanowości nauczyciela na rzecz wychowania wychodzącego od naturalnych potrzeb dziecka, oraz uwzględniająca jego fazy rozwoju,

Poszanowanie naturalnego tempa rozwoju każdego wychowanka bez sztucznego przyspieszania,

Akceptacja indywidualnych różnic i spontanicznej socjalizacji, czyli akceptacja wchodzenia dziecka w różne grupy rówieśnicze,

Aktywizm - wychowanie to proces aktywnego wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku,

Wychowanie to spontaniczna aktywność wychowanków wyznaczona ich bieżącymi zainteresowaniami i aktualnie przeżywanymi problemami.

PODSTAWOWE ZASADY PEDAGOGIKI NOWEGO WYCHOWANIA WEDŁUG A. FERRIERE :

• Wybór odpowiedniego środowiska dla szkoły, miejsca w którym szkoła ma funkcjonować

• Konieczność poznania cech indywidualnych dziecka i jego predyspozycji społecznych

• Szkoła na miarę dziecka- dopasowanie treści, celów,metod form

• Współpraca szkoły z rodziną i więź szkoły z życiem pozaszkolnym

• Selekcja uczniów według kryteriów psychologicznych uwzględniających rozwój umysłowy, uzdolnienia zamiłowania

• Dominacja zagadnień wychowawczych nad dydaktycznymi

• Nauka oparta na aktywności dzieci, ich samodzielności i twórczości

• Samorzutność organizowania się życia społecznego dzieci i młodzieży, szczególnie samorządności

• Wspieranie wychowania estetycznego i moralnego w jego powiązaniach z codziennością

• Koedukacja.

KRYTYKA NW:

•  utopijność wielu zasad.

• Idea wychowania dla pokoju, wolności i demokracji była podważana przez faszyzm i stalinizm.

• W krajach Europy zachodnich nosił on miano nowego wychowania

5. Nowe wychowanie a herbartyzm - porównanie

6. Definicja pedagogiki i jej zadania

Pedagogika to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój. Działalność tę, zwaną wychowaniem, dawniej utożsamiano z celowym, świadomym i zorganizowanym oddziaływaniem jednych ludzi na drugich, w zasadzie starszego pokolenia na młodsze. Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się rodzinę, przedszkole i szkołę. W XX w. przedmiot pedagogiki - wychowanie - pojmowane jest szerzej, obejmuje również samowychowanie i samokształcenie, a przy tym świadome i zamierzone oddziaływanie takich czynników, jak wszelkie organizacje, zwłaszcza młodzieżowe, środki masowej komunikacji, zakłady pracy, kluby czy teatry.

7. Orientacje w pedagogice: psychologizm, socjologizm, orientacje normatywne

Orientacja socjologiczna w teoriach wychowania .jej charakterystyka i Przedstawiciele
Nazwiska: Florian Zaniecki, Z. Mysłakowski, R. Miller
Zaniecki - uważany jest za najważniejszego „socjologa wychowania” - napisał: Teoria wychowania to część socjologii wychowania zawsze przebiega w jakiejś społeczności.
Przedmiotem orientacji socjologicznej jest gromadzenie przedmiotów i warunków zagadnień.
Wychowanie dokonuje się w czynach społecznych, wychowanie osobnika, który spełniać będzie pewne role społeczne.
Kategorie pojęciowe: środowisko wychowawcze
- Wychowanie - działalność społeczna
- Środowisko społeczne - osoby i grupy społeczne regulujące i wywołujące działalność wychowawczą.
Stosunek wychowawczy zachodzi między wychowankiem a wychowawcą.
Cele wychowawcze:
- Altruizm - bezinteresowna pomoc
Masłakowski - Teoria wychowania, jako część pedagogiki społecznej, ale wskazuje odrębności teorii.
Zadanie: wyodrębnienie i analizowanie form wychowania i funkcji jakie pełni wychowanie w całokształcie życia społecznego.
Pojęcia:
- wychowanie - wszystkie procesy i czynności, którym podlegamy
Wychowanie nie opiera się tylko na nabytych sprawnościach, ale wpływy te poszerzają się na doświadczenia pozajednostkowe: czynniki dziedziczne (wrodzone), środowisko materialne, wychowanie epizodyczne, wychowanie planowe
Funkcje: adaptacyjne - Dziecko w ten sposób zdobywa wiedzę
R. Miller -Nurt socjologiczny.
Teoria wychowania jako refleksja pedagogiczna na temat więzi społecznych.
Pojęcia:
- Socjalizacja - proces społeczny
- Wychowanie - powiązanie z pedagogiką nie jest procesem autonomicznym, to procesu wikłany w społeczne warunki.
- Psychoterapia - specyficzna metoda docierająca do najgłębszych potrzeb
Czynniki determinujące wychowanie: socjalizacja, twórczy wychowawca, osobowość, aktywność własna
Orientacja psychologiczna w teoriach wychowania. jej charakterystyka i Przedstawiciele
Nazwiska: Zaborowski, Łobocki, Konarzewski
Z. Zaborowski:
Nauka empiryczna, społeczna, praktyczna zajmuje się zjawiskami, mechanizmami wystawiona w procesie wychowanie, to teoria wychowania.
Nie ma jednej teorii wychowania
Zadania:
- Bada fakty i zjawiska wychowawcze i klasyfikuje je
- Uogólniać, teoretyzować
- Formułuje dyrektywy praktyczne (wskazówki)
- Próbować stwarzać modelowe teorie wychowania
Wychowanie to kształtowanie osobowości dziecka
Najważniejsze pojecie:
- Sytuacja wychowawcza - interpersonalny układ między ludźmi.
Łobocki: - Wychowanie odnosi się do sfery emocjonalnej, motywacyjnej dzieci.
Cele wychowanie: złożoność, intencjonalność, interakcyjność, relatywność, długotrwałość
Konarzewski:- Teoria wychowanie to teoria oddziaływań wychowawczych, teoria zmian ludzkich.
Mamy taką teorię jaką przyjmiemy zmianę psychologiczną.

Orientacja normatywno-filozoficzna w teoriach wychowania.
Nazwiska: Kunowski, Cichoń ◊ ciągle piszą!! Kunowski-religijne, Cichoń - ku wartością
Kotłowski
Kunowski skonstruował schemat osobowości człowieka, koncepcja człowieka:
BIOS (życie), ETOS (obyczaj, zwyczaj), AGOS (prowadzić), LOS } To siła napędowa do tworzenia się osobowości.
BIOS - Procesy biologiczne, dziedziczne ETOS - pozytywny, negatywny, odbiór etosu środowiskowy wpływ AGOS - świadoma działalność na wychowanie
Gnitecki rozwinął:
BIOS, ETOS, AGOS, LOS to podstawa egzystencji AGOS + LOS = egzystencja
BIOS + ETOS określają prawdę w człowieku, AGOS i LOS określają dobro w człowieku
Cichoń: Formułuje normy, uważa, że takie normy musimy wpajać dzieciom. „Gwarantem skuteczności wychowania jest wiedza aksjomatyczna”
Kotłowski: nawiązuje do Okonia, Krajca. Formułuje teorię wychowania moralnego, który nie może być zbiorem aksjomów.
Akt pedagogiczny - Każda świadoma czynność człowieka, która zorientowana jest na cel pedagogiczny jest dynamiczny
Fakt pedagogiczny - efekt aktu pedagogicznego lub procesów wychowawczych.
Oddziaływanie pedagogiczne - to ciąg oddziaływujących na siebie aktów pedagogicznych
Proces wychowawczy - współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu do osiągnięcia
.orientacja normatywno-ideologiczna w teoriach wychowania.
Nazwiska: Krawczyk, Muszyński
Krawczyk: -Proces wychowawczy opiera się na Cel:
- Podejmowanie problemów wychowawczych ◊ analiza problemu ◊ wyciąganie wniosków
- Budzenie optymizmu
Najważniejsze jest zaspokojenie 6 podstawowych potrzeb człowieka

8. Porównanie celów i założeń orientacji pedagogicznych

9. Działy współczesnej pedagogiki

Współczesna pedagogika opiera się o cztery działy, do których należą:

1. Pedagogika praktyczna lub empiryczna, obserwująca, zbierająca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców wszelkiego rodzaju, mających do czynienia z dziećmi, młodzieżą i człowiekiem dorosłym, opracowująca także doświadczenie dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu i uczeniu się.

2. Pedagogika opisowa lub eksperymentalna jako dział naukowo uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych lub kulturowych, uwikłanych i związanych z wychowaniem.

3. Pedagogika normatywna, która na podstawie filozofii człowieka, aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, ideały i normy, którymi powinno kierować się wychowanie.

4. Pedagogika teoretyczna, czyli ogólna, która jako dział najwyższy, obejmujący całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny, dostarczany przez wcześniejsze działy pedagogicznych badań, do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań, teorii odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą.

10. Kryteria podziału nauk pedagogicznych wg Rubachy

Pedagogika jest dziedziną złożoną z wielu subdyscyplin naukowych zajmujących się różnymi obszarami praktyki edukacyjnej. Interesujący i wyczerpujący podział pedagogiki na subdyscypliny przedstawić można za pomocą siedmiu kryteriów klasyfikacji, porządkujących szczegółowe dziedziny pedagogiki jako nauki:

1. Kryterium celów działalności wychowawczej

1. Ze względu na proces nauczania i uczenia się:

- dydaktyka

2. Ze względu na działalność wychowawczą:

- teoria wychowania

2. Kryterium metodologiczne

1. Ze względu na ogólne analizy:

- pedagogika ogólna

- metodologia pedagogiki

- historia wychowania

b. Ze względu na analizy oddziaływania środowiska:

- pedagogika społeczna

3. Kryterium rozwojowe

- pedagogika wieku przedszkolnego

- pedagogika wieku wczesnoszkolnego

- pedagogika dzieci i młodzieży

- pedagogika dorosłych (andragogika)

- pedagogika ludzi wieku poprodukcyjnym (geragogika, gerontologia)

4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka

a. pedagogika specjalna:

- oligofrenopedagogika

- surdopedagogika

- tyflopedagogika

b. pedagogika rewalidacyjna

c. pedagogika resocjalizacyjna

5. Kryterium instytucjonalne

- pedagogika przedszkolna

- pedagogika szkolna

- pedagogika szkoły wyższej

6. Kryterium problemowe

- pedagogika porównawcza

- pedeutologia

7. Kryterium dziedzin działalności ludzkiej

- pedagogika pracy socjalnej

- pedagogika opiekuńcza

- pedagogika wychowawcza

- pedagogika terapeutyczna

- pedagogika czasu wolnego

11. Struktura pojęć pedagogicznych

I

II

III

12. Wychowanie i dziedziny działalności wychowawczej

Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

Do podstawowych składników wychowania tradycyjnie zalicza się: wychowanie umysłowe, moralne, religijne, obywatelskie, estetyczne i fizyczne.

Ze względu na ogromne znaczenie aktywności własnej wychowanka należałoby wychowanie pojmować jako wychowanie przez działalność umysłową, społeczną, wytwórczą, artystyczną i zdrowotną.

13. Różne rozumienie pojęcia wychowanie - wychowanie dyrektywne, niedyrektywne (antypedagogiczne)

Rodzaje wychowania:

dyrektywne- bezpośrednie dokonywanie zmian w rozwoju wychowanków, zakłada wywołanie wpływu na owe zmiany głownie przez osoby dorosłe, wychowanie odbywa się bez czynnego udziału wychowanków, odpowiedzialność za rozwój ponoszą rodzice

niedyrektywne- wspomaganie rozwoju wychowanków, dyskretne dopingowanie ich do osobistego angażowania się w proces samowychowania

14. Cechy i cele wychowania. Dziedziny wychowania

Cele wychowania to pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych. Takimi celami są tzw. standardy (normy) wychowawcze, wskazujące na pożądane społecznie i moralnie zachowania i postawy oraz inne cechy osobowości wychowanka.

Cele wychowania są zawsze wyrazem określonych wartości, w imię których są głoszone.

Mówiąc o celach lub zadaniach wychowawczych, ma się na myśli szczególnie normy postulujące określone stany rzeczy, czyli tzw. standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. Cele wychowania określają zwykle pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie. Zadaniami wychowawczymi natomiast zwykło się nazywać cele wychowania w ich wersji bardziej uszczegółowionej.

Cele wychowania to stan końcowy lub stan ku któremu skierowane jest motywowane zachowanie.

Celem wychowania - oprócz altruizmu i zawierających się w nim cech - jest również pomaganie wychowankom w odnalezieniu sensu ludzkiej egzystencji, i to nie tylko w warunkach korzystnych dla człowieka, lecz również w sytuacji osamotnienia, zagrożenia i cierpienia, a nawet umierania i śmierci. /M. Łobocki/

Biorąc pod uwagę dwojakie rozumienie pojęcia wychowania jako procesu o charakterze zdecydowanie interwencyjnym lub jako procesu samorzutnego rozwoju wyróżniamy dwie różne kategorie koncepcji celów wychowania.

1. Koncepcja tradycyjna, polegająca głównie na postulowaniu określonego modelu czy projektu osobowości, obejmującego bardziej lub mniej złożony układ wspomnianych cech. Każda z tych cech jest odpowiednikiem określonego celu. Najczęściej wymienia się wiele celów, z których każdemu nadaje się prawie taką samą wartość. Stąd niewielki z takiej koncepcji pożytek dla usprawnienia działalności wychowawczej.

Tradycyjna koncepcja celów wychowania, zawierająca zamknięty zestaw celów, do którego nie wolno niczego dodać ani niczego w nim zmienić, stanowi problem niezwykle złożony, dlatego też nie znajduje ona na ogół pełnej akceptacji. Dzieje się tak wtedy, gdy źródła proponowanych celów wychowania upatruje się w tzw. ideologii społecznej lub systemie wartości nie mieszczącym się w sposobie myślenia i odczuwania wychowawców.

2. Druga kategoria celów wychowania zakłada, iż człowiek z natury swej jest tak bogaty i niezawodny, że wystarczy inicjować, pobudzać i ukierunkowywać jego rozwój. Wymaga to jedynie dyskretnego czuwania i jednocześnie wspomagania ogólnego rozwoju dzieci i młodzieży. Niektórzy podkreślają, aby po prostu „iść jakby obok wychowanka" lub „wspólnie z nim" i być gotowym do wspomagania w jego rozwoju. Według nich, nie jest to ani „prowadzenie za rękę" lub „prowadzenie po swoich śladach", ani też „prowadzenie na drogę już wytyczoną".

/M. Łobocki/

Według H. Muszyńskiego cel wychowania - to stan rzeczy, których osiągnięcie przez zabiegi wychowawcze jest postulowane; dla psychologów cel wychowania to projekt zmian, które powinny zajść w osobowości wychowanka pod wpływem procesu wychowawczego.

Ideał wychowawczy służy do wyprowadzania celów wychowania.

Cele wychowania powinny być zgodne z wartościami uniwersalnymi.

W kategoriach psychologicznych można wyróżnić cztery grupy celów:

- cele kreatywne: typu: wywołać...,ukształtować... (np. nowe zainteresowania lub przekonania)

- cele optymalizujące: typu: zwiększyć..., wzmóc..., poszerzyć... (np. zaangażowanie)

- cele minimalizujące: typu: osłabić..., ograniczyć... (np. agresję)

- cele korekcyjne: typu: przekształcić..., zmienić... (np. postawę)

Cele autonomiczne - to cele uznawane przez wychowawcę za własne, odsłaniają jego przekonania o tym, czym jest i powinien być człowiek, jaką ma misję do spełnienia, w imię jakich wartości powinien przeżyć życie, czego się można po nim spodziewać, jaki jest sens jego egzystencji.

Cele wychowania w rodzinie i szkole (W. Brezinka):

- zaufanie do życia i świata

- gotowość do kierowania się instynktem samozachowawczym

- rozsądne rozumienie świata i samego siebie

- kultura serca

- samodyscyplina łącznie z pracą nad sobą, czyli samowychowanie

Funkcje celów wychowania wg. H. Muszyśkiego to m.in.:

- możliwość zaplanowania działań

- nadawanie sensu ludzkiej wiedzy

- koordynacja i korekcja zadań i środków objętych działaniem

- kontrola i ocena uzyskanych wyników

- funkcja organizująca

- funkcja regulująca

Główne cele wychowania wg. B. Suchodolskiego:

- przygotowanie do zaangażowanego uczestnictwa społecznego

- przygotowanie do twórczego wykonywania pracy zawodowej

- przygotowanie do aktywnego udziału w życiu kulturalnym

Cechy wychowania: - wyżej przedstawiona definicja wychowania nie wyczerpuje w całości jego znaczenia, wychowanie jednak charakteryzuje się cechami, które ułatwiają jego rozumienie:

złożoność wychowania - zachowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zewnętrznych (w tym także oddziaływań wychowawczych), jak również uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka (potrzeby, aspiracje, motywy dążeń oraz funkcjonowanie organizmu łącznie z centralnym układem nerwowym i układem gruczołów dokrewnych.) Także wszystko co oddziałuje z zewnątrz człowieka wpływa na ogół w sposób okrężny tj. przez jego uwarunkowania wewnętrzne. Takim uwarunkowaniom podlega także proces wychowania, niezależnie od tego czy dostrzega się w nim charakter interwencyjny czy proces samorzutnego rozwoju. W każdym przypadku bowiem mamy do czynienia z takim samym lub podobnym mechanizmem regulacji zachowań ludzkich.

Intencjonalność wychowania - oznacza ona, że wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Ma się tu na myśli działalność zawodowych jak i niezawodowych wychowawców. Nawet w przypadku świadomego przeciwstawienia się wychowaniu jako celowemu oddziaływaniu na wychowanka nie jest możliwe całkowite rezygnowanie z jakichkolwiek celów z nim związanych. Intencjonalności nie jest także pozbawiona działalność wychowawcza, w której wywieranie wpływów ogranicza się tylko do “kibicowania” rozwojowi i samorealizacji wychowanków

Interakcyjność wychowania - proces wychowawczy ma miejsce zwykle w warunkach współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka, odbywającego się na zasadzie wzajemności lub sprzężenia zwrotnego (oddziaływania co najmniej dwukierunkowego)

Relatywność wychowania - wiąże się z trudnościami jakich nastręcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych. Przewidywanie to ma raczej charakter hipotetyczny. Wynika to w znacznej mierze ze złożoności procesu wychowania, jak również ze złożonej dynamiki osobowości ludzkiej. Wychowanie stanowi tylko jeden z wielu wpływów na wychowanków. Wśród czynników wywierających znaczący wpływ na psychikę i zachowanie się dzieci i młodzieży są ponadto niezamierzone wpływy środowiska, środki masowego przekazu, itp.

Długotrwałość wychowania - człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe niemal swoje życie. Dlatego o wychowaniu można mówić zarówno w odniesieniu do dzieci i młodzieży jak i osób dorosłych, a nawet starych. Długotrwałość wychowania łączy się także z systematycznością, co ma znaczenie dla ciągłego pogłębiania osiągniętych wyników

15. Kształcenie w ujęciu wąskim i szerokim

Kształcenie Kształcenie - to zarówno proces nauczania jak i uczenia się, czyli całość poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie wiedzy o przyrodzie, kulturze, społeczeństwie, a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości, rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej. W procesie kształcenia człowieka wyrabiają się odpowiednie do celów kształcenia postawy i przekonania. Kształcenie może odbywać się w instytucjach jak i przybierać formę samokształcenia. Wynikiem kształcenia jest wykształcenie. Można wyodrębnić:

• Kształcenie ogólne - umozliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezaleznie od pełnionej roli społecznej.

• Kształcenie zawężone - zapewnia zdobycie kwalifikacji w określonej specjalności.

W kształceniu wyróżnia się trzy poziomy: podstawowy (lub elementarny), średni, wyższy.

Obecnie w szybko zmieniajacych się warunkach technologicznych i gospodarczych niezbędne stało się również kształcenie ustawiczne, zwane też edukacją permanentną, trwajacą przez całe życie

16. Samokształcenie

Samokształcenie, samouctwo, osiąganie - wykształcenia przez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces samokształcenia rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany z pracą w szkole, z kształceniem korespondencyjnym czy z wychowaniem równoległym. Pojęcie samokształcenia jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia, inni wiążą pojęcie samokształcenia ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego lub kształtowaniem własnej osobowości według jakiegoś ideału, pojęcie samouctwa zaś - ze zdobywaniem wykształcenia zawodowego bądź z samodzielnym zdobywaniem wiedzy.

17. Kształcenie a wychowanie

Dużą trudność stanowi ustalenie związku między kształceniem a wychowaniem. Wiąże się to z pojmowaniem człowieka jako niepodzielnej całości, bądź jako tworu złożonego z różnych części. Starogrecki ideał człowieka pięknego i dzielnego był wyrazem pierwszego stanowiska, utożsamiającego kształcenie z wychowaniem. Pedagogika miała być teorią wychowania: moralnego i prawnego, naukowego, artystycznego, gospodarczego i religijnego. Zadaniem było zaszczepić w wychowanku podstawowe wartości kultury. Podobny pogląd znalazł odbicie również w teorii kształcenia wielostronnego. Nie mniej popularne jest stanowisko odmienne. oddziela się w nim kształcenie od wychowania w sposób radykalny. Kształcenie czyli nauczanie, jest działaniem zmierzającym do ukształtowania dyspozycji instrumentalnych (wiedzy, umiejętności, inteligencji), podczas gdy wychowanie ma zmierzać do ukształtowania dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych (kierunkowych) w osobowości jednostki.

18. Uczenie i nauczanie jako procesy kształcenia

Uczenie się to proces w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Uczenie się jest jedną z podstawowych form działalności ludzi - obok pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej.

Nauczanie to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości - pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.

Uczenie się i nauczanie stanowią złożony układ czynności nauczyciela i uczniów, który ulega przekształceniom zależnie od celów i zadań dydaktycznych oraz warunków, w których odbywa się nauczanie.

19. Pedagogika antyautorytarna - założenia i przedstawiciele

Pedagogika antyautorytarna jest prądem pedagogicznym nawiązującym do pajdocentryzmu i Nowego Wychowania. W swoich przesłankach uwydatnia rolę swobody i indywidualności zarówno w stosunku do rozwoju dziecka jak i jego wychowawców. Pedagogika antyautorytarna jest prądem o naukach o wychowaniu, który został ukształtowany w opozycji do różnych odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia. W pedagogice tej wyróżnia się dwa nurty: polityczny i edukacyjny.

Nurt polityczny- przedstawiciele tego nurtu zabiegają o wolną osobowość jednostek ludzkich w wolnym społeczeństwie. Traktują wychowanie jako element czy środek walki klasowej do rewolucyjnej zmiany społeczeństwa kapitalistycznego na socjalistyczne, z klasowego na bezklasowe lub z totalitarnego na demokratyczne, obywatelskie. W Europie do prekursorów zalicza się: wybitnego humanistę i filozofa - Theodora W. Adorno

Nurt edukacyjny- przedstawiciele tego nurtu wystąpili przeciwko zasadzie autorytetu, posłuszeństwa i konformizmu. Do prekursorów zalicza się: Aleksandra Sutherlanda Nilla, Janusza Korczaka, Beniamina Spocka, Thomasa Gordona.

20. Cechy i style wychowania w pedagogice antyautorytarnej

21. Pozytywne i negatywne aspekty podejścia antyautorytarnego

22. Pedagogika negatywna - negacja teorii i praktyki pedagogicznej

23. Antypedagogika - założenia i przedstawiciele

Antypedagogika jest alternatywą współczesnej pedagogiki humanistycznej. Jest to radykalny ruch wychowawczy, jaki rozwinął się na Zachodzie, w ostatnich latach głośny także Polsce. Ruch ten chce obalić dotychczasowy „przerażający” sposób myślenia i traktowania wychowania w sposób opresyjny. Łamie fałszywe mity i wyobrażenia biernie przyjmowane z pokolenia na pokolenie, iż autorytaryzm i przymus w wychowaniu i we współżyciu między pokoleniami są nie do uniknięcia. Wychowanie oparte na przedmiotowym traktowaniu wychowanka nie jest uprawnione, narzuca bowiem dziecku gotowy „cudzy” system wartości. Ogólną formułą antypedagogiki jest zasada „wspierać, a nie wychowywać” . Tylko taki paradygmat wychowawczy pozwala budować autentyczne, oparte na przyjaźni i zaufaniu, stosunki między dorosłymi a dorastającymi. Podmiotowość dziecka (człowieka) jest podstawową i niepodważalną kategorią pedagogiczną.

Do głośniejszych. przedstawicieli ruchu antypedagogiki m.in. należą:

Carl Bereiter, Alice Miller, Ekkehard von Braunmühl, Ernest von Xylander, Bogusław Śliwierski, Hubertus von Schoenebeck.

24. Dlaczego antypedagogika odrzuca wychowanie?

Nurt antypedagogiki, ujawnia dziecięce zniewolenie przez wszelką dyrektywną pedagogikę i praktykę wychowawczą dorosłych, pragnie skierować uwagę na konieczność stwarzania warunków dla autentycznego rozwoju i wzrastania dziecka jako człowieka pełno- i równoprawnego dorosłym.

Manifest Dziecięcy 3 maja 1980r. domagał się respektowania przez dorosłych praw człowieka bez względu na wiek jego życia.

25. Krytyka roli nauczyciela/pedagoga w antypedagogice, a proponowana nowa rola nauczyciela

26. Recepcja antypedagogiki - pozytywne i negatywne aspekty podejścia

27. Problem granic w wychowaniu - wychowanie bezstresowe jako wychowanie bez granic

28. Porównanie działania wychowawcy i cechy wychowanków w wychowaniu bezstresowym, autorytarnym i nieautorytarnym

29. Podstawowe kompetencje współczesnego pedagoga

30. Etapy rozwoju zawodowego pedagoga oraz możliwości jego wspomagania

31. Rodzaje błędów wychowawczych wg Guryckiej i ich krótka charakterystyka

Istnieje szereg definicji błędu wychowawczego, wydaje się jednak, że ze względów praktycznych ( diagnoza, działania naprawcze ) najwartościowsze jest spojrzenie Antoniny Guryckiej. Autorka twierdzi, że błąd wychowawczy, to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realna przyczynę ( lub ryzyko ) powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków. Zadaniem wychowawcy jest więc unikanie sytuacji mogących wywołać niekorzystny wpływ na doświadczenia wychowanka, niedopuszczanie do zaburzeń bądź zerwania wzajemnych interakcji. Gurycka wyróżnia:

• błędy postawy - wynikające z wadliwych nastawień wobec wychowanka, które mają charakter utrwalony i powtarzalny w podobnych sytuacjach wychowawczych

• błędy sytuacyjne - niekorzystne wychowawczo, incydentalne, przemijające zachowania prowokowane przez sytuacje interpersonalną, w której znajdują się podmioty sytuacji wychowawczej

W oparciu o zachowania wychowawcy A Gurycka przyjęła dwubiegunowe kryteria błędów wychowawczych ze względu na zachowanie wychowawcy. Stanowią one skale, na których można określić stopień występowania danego kryterium: emocje skierowane na dziecko, koncentracja na nim i jego zadaniach. Można uznać, że w punktach centralnych tych skal (lub w obszarze tych punktów) znajduje się nasilenie optymalne, zrównoważone,umiar:

ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka ( żar )	------	ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka ( lód )
nadmierna koncentracja na dziecku	------	nadmierna koncentracja na sobie
nadmierna koncentracja na zadaniu wykonywanym przez dziecko	------	niedocenianie wykonywania zadania przez dziecko

Na podstawie tych kryteriów autorka wyodrębniła podstawowe błędy wychowawcze.

Przyjmują one różne cechy z trzech podstawowych wymiarów.

RODZAJ BŁĘDU	WYMIARY POSTAWY
		ciepło - chłód emocjonalny	nadmierna koncentracja	wykonywane przez dziecko zadanie
Rygoryzm	chłód	na dziecku	przecenianie
Agresja	chłód	na dziecku	przecenianie
Hamowanie aktywności	chłód	na dziecku	niedocenianie
Obojętność	chłód	na sobie	niedocenianie
Eksponowanie siebie	-	na sobie	niedocenianie
Uleganie - bezradność	ciepło	na sobie	niedocenianie
Zastępowanie - wyręczanie	ciepło	na dziecku	przecenianie
Idealizacja	ciepło	na dziecku	przecenianie
Niekonsekwencja	przemienność	przemienność	przemienność

32. Przyczyny i skutki błędów wychowawczych

Przyczyny i źródła błędów popełnianych przez rodziców i nauczycieli.  Analizując przyczyny powstawania błędów, których sprawcami są nauczyciele, możemy wyróżnić trzy główne czynniki odpowiedzialne za powstawanie błędów tj.:

- właściwości osobowościowe czyli trwałe skłonności do pewnych ustosunkowań wobec innych osób i świata, manifestujących się w interakcjach. Możemy tu wymienić egocentryczne traktowanie dziecka jako swoją własność, podejrzliwość w stosunku do innych, lęk, poczucie stałego zagrożenia, trudności w komunikacji interpersonalnej, wyrażania uczuć i emocji. Te nieuświadomione cechy, stają się wzorcem zachowań i interakcji z otoczeniem. Wychowawcy o takich cechach mają większą tendencję do popełniania błędów wychowawczych;

- postawy wychowawcze nabyte poprzez własne doświadczenia, modelowanie, wykształcenie tworzą sekwencje przekonań na temat ucznia, dziecka, siebie jako wychowawcy oraz wychowania w ogóle. W ten sposób tworzą się u nauczycieli tzw. ukryte lub prywatne teorie wychowania. Szczególnie jasno mogą to zaobserwować młodzi nauczyciele, którzy rozpoczynają prace w szkole i słuchają rad i poglądów starszych, czasami zrutynizowanych pedagogów. Dla niektórych najważniejsze w nauczaniu jest to, aby utrzymać dystans z uczniem, nie pozwolić na żadne poufałości, dla innych najważniejszy jest rygoryzm i sztywna dyscyplina, jeszcze dla innych uczeń to „tabula rasa”. Powyższe przekonania w istotny sposób wpływają na sposób pracy z uczniem i co za tym idzie warunkują powstawanie błędów wychowawczych;.

-czynniki sytuacyjne, czyli rodzaje utrudnień i zagrożeń jakie nauczyciel spotyka w swojej pracy pochodzące od uczniów, warunków szkolnych, polityki oświatowej. Do szczególnych utrudnień pochodzących od uczniów możemy zaliczyć: opór wobec działań nauczyciela, jawna niechęć, hałas i przeszkadzanie w prowadzenie zajęć. Ze strony przełożonych i kadry pedagogicznej: podważanie kompetencji nauczyciela, niezdrowa rywalizacja między nauczycielami, zbyt liczne klasy, złe warunki lokalowe i sprzętowe.

Skutki i konsekwencje popełnianych błędów wychowawczych. Konsekwencje błędów wychowawczych mają zróżnicowany charakter. Mogą być one doraźne, natychmiastowe i odległe w czasie, ujawniające się w późniejszym okresie, mogą być słabe lub głębokie. Warunkiem wystąpienia skutków doraźnych jest pejoratywna ocena sytuacji przez wychowanka. Skutki odległe w czasie powstają w wyniku zapisu zdarzenia w pamięci trwałej, tj. doświadczenia o mocy regulacyjnej, czyli takiego, które sprawia, że doraźne skutki błędów wychowawczych wytwarzają nowe, niekorzystne lub zaburzają dotychczasowe prawidłowe sposoby funkcjonowania. Wyodrębniając kryterium głębi, wyróżnić możemy cztery strefy szkodliwości błędów wychowawczych:

1.  Zaburzona lub zerwana interakcja wychowawcza oraz powstała u wychowanka reprezentacja tego faktu mająca cechy negatywne dotyczące całej sytuacji, w której błąd wystąpił, jak również osoby wychowawcy, a czasami także wychowanka.

2.  Przeniesienie (generalizacja) pejoratywnej oceny obrazu bądź zaburzonego zachowania wychowanka poza sytuację, w której błąd wystąpił.

3.  Doświadczenia, które dla dalszego rozwoju są niekorzystne, hamują i zaburzają rozwój oraz nadają mu niekorzystny kierunek.

4.  Skutki trudniej odwracalne, występujące w kształtującej się osobowości ucznia.

Biorąc pod uwagę rzeczywiste skutki konkretnych błędów, ustalono, że:

-agresja nauczyciela wywołuje u dziecka zagrożenie, lęk, spadek nastroju, poczucie winy, ucieczkę, izolację, agresje wychowawcy;

-hamowanie aktywności może prowadzić do podporządkowania z lęku przed wychowawcą, zaniżenie samooceny, spadku nastroju, buntu, łamania zakazów, agresji, obrażania się, izolacji od wychowawcy;

-obojętność powoduje zaniżenie samooceny, utratę wiary w siebie, „żebranie” o uczucie, izolację od wychowawcy;

-bezradność sprzyja rozwojowi poczucia winy u wychowanka lub własnej przewagi i skłonności do krytyki wychowawcy.

W przypadku błędów wychowawczych popełnianych przez rodziców możemy wyodrębnić następujące skutki tych działań:

-nadmierna koncentracja uczuciowa może doprowadzić do opóźnienia rozwijania samodzielności i dojrzałości społecznej, może wykształcić u dziecka postawę konsumpcyjną, dziecko nie widzi potrzeby działania na rzecz innych, takie zachowanie może zahamować rozwój dziecka w wielu dziedzinach takich jak: kontakty z rówieśnikami, obniżone poczucie własnej wartości, trudności w komunikowaniu się z innymi;

-wyolbrzymione, błędnie interpretowanie poczucia odpowiedzialności za dziecko może powodować wczesne wykształcanie się mechanizmów obronnych w postaci kłamstwa i coraz staranniejszego ukrywania przed rodzicami swoich problemów, ponadto nadmierna kuratela i drobiazgowo rozbudowany system zakazów może rodzić sprzeciw lub w drastycznych przypadkach bunt dziecka, młodzież poddana takim oddziaływaniom rodzicielskim może zatracać poczucie własnej wartości, przejmować od rodziców wypaczone cechy natury charakterologicznej jak np.: wścibstwo, podejrzliwość, nieufność, złośliwość;

-nieuwzględnienie zachodzącego procesu wzrostu dziecka może prowadzić do tego, że młody człowiek nie potrafi wyzwolić się psychicznie z ciążącej na nim atmosfery „dziecięcości” i musi pokonać wiele trudności na początku swojej samodzielnej drogi życiowej.

Przedstawiona powyżej analiza zmusza do pewnych refleksji i wniosków. Nie ma chyba nauczyciela, który w swojej działalności, kontaktach z innymi nie popełniłby żadnego błędu. Ważne jest to, aby nauczyciel stale analizował tworzone sytuacje wychowawcze, własne zachowania i reakcje uczniów. Eliminacja błędów wymaga od wychowawcy pełnej świadomości osobistych właściwości i cech oraz możliwości samoregulacji w kierunku postaw sprzyjającym ludziom, traktowania uczniów jako pełnoprawnych partnerów wzajemnych interakcji, stałej diagnozy zachowań oraz wzajemnych interakcji tak, aby można było to skutecznie korygować i naprawiać.

12

EDUKACJA

WYCHOWANIE

KSZTAŁCENIE

NAUCZANIE

UCZENIE SIĘ

System oświatowo - wychowawczy

środowisko wychowawcze, proces wychowania, sytuacja wychowawcza, akt wychowawczy, pojęcia związane z okresami rozwojowymi wychowanków, interakcja wychowawcza, cele, treści, metody, formy wychowania, pojęcia wychowania moralnego, estetycznego, intelektualnego, fizycznego, zdrowotnego itd.

cele nauczania, treści nauczania, zasady nauczania, formy organizacyjne nauczania, środki nauczania, ogniwa procesu nauczania, programy szkolne, jednostka metodyczna itd.

czynności ucznia, zasady uczenia się, rodzaje uczenia się, wiedza szkolna, zainteresowania uczniów, przedmiot uczenia się, niepowodzenia szkolne, trudności dydaktyczne itd.

---