DEMOKRACJA PRZEDSTAWICIELSKA W SAMORZĄDZIE TERYTORIALNYM
Organy gminy, powiatu oraz samorządu województwa
Podstawy prawne
EKST Art. 3 Koncepcja samorządu terytorialnego
Samorząd terytorialny oznacza prawo i rzeczywistą zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych ustawą, do regulowania i zarządzania — na ich wyłączną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców — zasadniczą częścią spraw publicznych.
Prawo to jest realizowane przez rady lub zgromadzenia składające się z członków wybranych w wyborach wolnych, tajnych, równych, bezpośrednich i powszechnych, i które mogą dysponować organami wykonawczymi im podlegającymi. Przepis ten nie wyklucza możliwości odwołania się do zebrań obywateli, do referendum lub do każdej innej formy bezpośredniego uczestnictwa obywateli w każdym wypadku, gdy takie rozwiązanie dopuszcza ustawa.
KONSTYTUCJA RP Art. 169.
Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.
Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.
Zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa.
Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące.
USTAWY
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998roku o samorządzie powiatowym
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa
Ustawa z dnia 16 lipca 1998 roku Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Statuty gmin, powiatów i województw samorządowych
Organy stanowiące j.s.t. i ich funkcje
Kolegialnym organem stanowiącym i kontrolnym gminy oraz powiatu jest rada; w województwie takim organem jest sejmik.
Kadencja rad i sejmiku trwa 4 lata, licząc od dnia wyborów; odwołanie rad i sejmiku przed upływem kadencji może nastąpić wyłącznie w drodze referendum lokalnego.
Organy stanowiące zajmują w strukturze organów samorządu terytorialnego pozycję dominującą. Rozstrzyga o tym zakres kompetencji, w tym zakres i ranga spraw należących do wyłącznej właściwości rady czy sejmiku, a także wzajemne relacje pomiędzy organami stanowiącym i wykonawczym. Zarząd, jest wykonawcą jego uchwał oraz jest przez niego kontrolowany.
Zakres właściwości organów stanowiących został różnie skonstruowany, w zależności od stopnia samorządu.
W gminie zakres kompetencji rady oparty jest na klauzuli domniemania kompetencji organu stanowiącego - do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej (art. 18 ust. l SamGminU). Nie należą zatem do niej jedynie te sprawy, które zarówno SamGminU, jak i inne ustawy szczególne przyznają innym organom.
SamPowU nie zawiera takiej klauzuli, mówiąc jedynie o zakresie wyłącznej właściwości rady powiatu (art. 12).
W SamWojU, przy zakreśleniu spraw należących do wyłącznej właściwości sejmiku (art. 18), obowiązuje, odmiennie niż w gminie, klauzula domniemania kompetencji organu wykonawczego. Zgodnie z art. 41 ust. l SamWojU, zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, nie zastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Organy wewnętrzne rady i sejmiku:
Przewodniczący rady lub sejmiku,
Zastępcy przewodniczącego,
Komisje problemowe
Komisja rewizyjna
Szczegółową organizację wewnętrzną oraz tryb pracy rady i jej organów określa sama rada w uchwalonym przez siebie statucie gminy.
W każdym statucie, bez względu na różnice lokalne, powinny znaleźć się takie elementy, jak: określenie struktury wewnętrznej organów gminy, sposób głosowania, określenie jednostki powołanej do obsługi rady i innych organów, wykaz komisji stałych, podział gminy na sołectwa, dzielnice lub osiedla, zasady zarządu mieniem gminy itp.
O liczbie komisji rozstrzyga statut j.s.t.
Rady nie mogą wybierać innych organów wewnętrznych niż określone ustawowo ani przyznawać im określonych kompetencji kosztem organów ustawowych. Rady nie mogą także określać organizacji wewnętrznej i trybu pracy swojej oraz swoich organów wewnętrznych w sposób, który byłby sprzeczny z ustawami samorządowymi.
Pozycja prawna przewodniczącego rady (sejmiku)
Rada na pierwszej sesji wybiera ze swego grona przewodniczącego bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
W tym samym trybie wybiera się: w gminie- 1-3 wiceprzewodniczących; w powiecie - 1 lub 2; w województwie - nie więcej niż 3.
Funkcji tych nie można łączyć ze stanowiskiem wójta lub członka zarządu.
Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady.
Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W przypadku nieobecności przewodniczącego i nie wyznaczenia wiceprzew., zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.
Odwołanie przewodniczącego rady i wice może nastąpić na wniosek co najmniej l /4 ustawowego składu rady, w powyższym trybie.
Sesje i komisje - podstawowe formy pracy
Tryb sesyjny. Podstawową formą pracy rady są sesje:
1. zwyczajne — zwoływane przez przewodniczącego rady w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał;
2. nadzwyczajne — zwoływane przez przewodniczącego na wniosek zarządu lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy; sesja taka musi być zwołana w ciągu 7 dni od daty złożenia wniosku.
pierwszą sesję nowo wybranej rady zwołuje przewodniczący rady poprzedniej kadencji w ciągu 7 dni po ogłoszeniu wyników wyborów); po upływie tego terminu sesję zwołuje komisarz wyborczy w ciągu 21 dni po ogłoszeniu wyników wyborów
Do zawiadomienia o zwołaniu sesji dołącza się porządek obrad raz z projektami uchwał.
Rady mogą wprowadzić zmiany w porządku obrad bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady (sejmiku).
Na wniosek zarządu przewodniczący rady jest obowiązany wprowadzić do porządku obrad najbliższej sesji projekt uchwały, jeżeli wnioskodawcą jest zarząd j.s.t., a projekt wpłynął do rady (sejmiku) co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji.
Tryby podejmowania uchwał - zwykła większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu danej, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej
Komisje
Organami wewnętrznymi rady są komisje - mają służyć radzie pomocą przy wykonywaniu jej zadań: opiniowanie projektów, uzgadnianie stanowisk. Komisje są organami o charakterze pomocniczym. Mogą, a nie muszą, być powoływane. O celowości ich powoływania decyduje rada gminy, ustalając równocześnie przedmiot działania i skład osobowy komisji.
Komisje podlegają radzie gminy, przedkładają jej plan pracy oraz sprawozdania z działalności.
Szczegółowe kwestie dotyczące organizacji, funkcjonowania i zadań komisji określa statut.
Rada może powoływać komisje:
a) stałe — działające przez cały okres kadencji rady,
b) doraźne — w celu rozwiązywania określonych zadań, wykraczających poza zakres działania stałych komisji.
W posiedzeniach komisji mogą uczestniczyć radni nie będący jej członkami. Mogą oni zabierać głos w dyskusji i składać wnioski bez prawa udziału w głosowaniu.
Ustawodawca od 31 maja 2001 r. zniósł możliwość dokooptowywania do składu komisji osób spoza rady.
Szczególną pozycję posiada komisja rewizyjna.
Skład organów stanowiących
W skład organów stanowiących poszczególnych samorządów wchodzą radni wybierani w wyborach powszechnych. Liczba mieszkańców danej j.s.t. ma bezpośredni wpływ na liczbę członków jej organu stanowiącego.
W skład rady gminy (art. 17 SamGminU, nowelizacja z 15 lutego 2002 roku) wchodzą radni w liczbie:
15 w gminach do 20 000 mieszkańców,
21 w gminach do 50 000 mieszkańców,
23 w gminach do 100 000,
25 w gminach do 200 000
oraz po 3 na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej niż 45 radnych.
W skład rady powiatu (art. 9 ust. 4 SamPowU, nowelizacja z 15 lutego 2002 roku) wchodzą radni w liczbie:
15 w powiatach liczących do 40 000 mieszkańców
oraz po 2 na każde kolejne rozpoczęte 20 000 mieszkańców, ale nie więcej niż 29 radnych.
W skład sejmiku województwa (art. 16 ust. 4 SamWojU) wchodzą radni w liczbie:
30 w województwach liczących do 2 mln mieszkańców
oraz po 3 radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców.
Status prawny radnych
Obowiązki
Radny nie jest organem, lecz jako członek organu kolegialnego ma określone obowiązki.
Syntezą - rota ślubowania: obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej. Podstawowymi dwoma grupami obowiązków radnego są:
a) utrzymywanie stałej więzi z mieszkańcami oraz ich organizacjami
b) branie udziału w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został on wybrany lub desygnowany.
Interpelacje, skargi i wnioski radnych można uznać za formy prawne realizacji obowiązku przyjmowania postulatów mieszkańców gminy i ich organizacji.
Kluby radnych
Radni mogą tworzyć również kluby radnych.
W kwestiach organizacyjnych ustawa odsyła do statutu
Statut powinny rozstrzygnąć kwestie minimalnego składu klubu, kryterium przynależności do klubu oraz zasady organizacji i działania klubu.
Przynależność radnych do klubu powinna być dobrowolna.
Klubom przysługują jedynie uprawnienia wnioskodawcze i opiniodawczo-doradcze.
Kluby mogą przedstawiać na sesji rady uzgodnione wcześniej stanowisko.
Ochrona prawna:
1) osoba radnego — taka jak dla funkcjonariuszy publicznych; oznacza to, iż osoba, która dopuściłaby się czynnej napaści na radnego w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych, będzie podlegała surowszej karze niż sprawca napaści na zwykłego człowieka;
2) stosunek pracy radnego — rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem; rada gminy musi odmówić zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą jego rozwiązania są zdarzenia związane z wykonywaniem mandatu.
Przywileje:
nałożony na pracodawcę obowiązek zwolnienia radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów.
roszczenia o zwrot kosztów podróży oraz diety. W drodze rozporządzenia RM określa, maksymalną wysokość diet, uwzględniając liczbę mieszkańców gminy. Rada gminy przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego. Dieta nie przysługuje radnemu pełniącemu odpłatnie funkcję członka zarządu w gminie, w której uzyskał mandat.
Mandat wolny - radny nie jest związany instrukcjami wyborców; nie można go odwołać.
Przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego:
śmierć,
zrzeczenie się mandatu,
utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów,
prawomocny wyrok orzeczony za przestępstwo umyślne
zmiany w podziale terytorialnym państwa.
Radni: incompatybilitas, ograniczenia i zakazy
nie mogą łączyć mandatu z członkostwem w organie innej j.s.t. ani z mandatem posła i senatora,
są zobowiązani złożyć oświadczenie lustracyjne,
nie mogą brać udziału w głosowaniu, jeżeli dotyczy ono jego interesu prawnego.
nie mogą wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie oraz wykonywać funkcji kierownika (ani jego zastępcy) w jednostce organizacyjnej danej jednostki.
nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców
organ wykonawczy nie może powierzyć radnemu wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej;
radny sejmiku nie może wchodzić w stosunki cywilnoprawne w sprawach majątkowych z województwem lub wojewódzkimi samorządowymi jednostkami organizacyjnymi.
nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności,
nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami handlowymi spółek prawa handlowego z udziałem komunalnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych,
nie mogą posiadać pakietu większego niż 10% udziałów w spółkach prawa handlowego z udziałem komunalnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych,
są zobowiązani złożyć oświadczenie o swoim stanie majątkowym w terminie 30 dni od objęcia mandatu, jak również co rok, a następnie na dwa miesiące przed datą wyborów samorządowych,
zwiększane ograniczenia wysokości diet i zwrotu kosztów
naruszenie przez radnego obowiązków powoduje odpowiedzialność regulaminową oraz utratę w danym roku prawa do diety.
rygory i ograniczenia do finansowania komitetów wyborczych, a przez to kampanii wyborczej w wyborach.
Funkcje rad i sejmików
Funkcja uchwałodawcza
O dominacji organów stanowiących decyduje wszakże ranga spraw należących do wyłącznej właściwości rad gminy i powiatu oraz sejmiku. Katalog tych spraw jest precyzyjnie i szczegółowo określony w art. 18 ust. 2 pkt. 1-15 SamGminU, art. 12 pkt. 1-11 SamPowU oraz art. 18 pkt. 1-21 SamWojU.
Wśród spraw należących do wyłącznej właściwości organów stanowiących należy zwrócić uwagę na następujące kategorie:
stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu j.s.t.,
rozstrzyganie o kierunkach działania j.s.t. (uchwalanie programów gospodarczych, planów zagospodarowania przestrzennego, a w województwie - strategii rozwoju województwa),
wybór zarządu (w powiecie i województwie). i organów wewnętrznych organu stanowiącego,
podejmowanie uchwał w sprawie budżetu, podatków i opłat lokalnych,
decydowanie o zasadach współdziałania z innymi j.s.t. i organami administracji rządowej
oraz podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych j.s.t., przekraczających zakres zwykłego zarządu.
Ponadto tylko w odniesieniu do rady gminy: ustalanie wynagrodzenia wójta i przyjmowanie sprawozdań z jego działalności.
Wyłączna właściwość organów oznacza, iż nie mogą one delegować swoich uprawnień w tym zakresie na organy wykonawcze ani na przewodniczących tych organów.
Funkcja kontrolna
Sposób realizacji funkcji kontrolnych organów stanowiących uregulowany jest identycznie w przepisach art. 18a SamGminU, art. 16 SamPowU oraz art. 30 SamWojU.
Organy stanowiące j.s.t. kontrolują działalność wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, zarządów powiatów i województw oraz gminnych, powiatowych i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,
W przpadku gmin rady kontrolują także działalność jednostek pomocniczych gminy.
Uprawnienia kontrolne wykonywane są przez rady (sejmik) przy pomocy powoływanych komisji, stałych i doraźnych, w tym w szczególności za pośrednictwem komisji rewizyjnej, powoływanej w celu realizacji uprawnień kontrolnych.
W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni, reprezentujący wszystkie kluby działające w radzie (sejmiku). Nie mogą w niej zasiadać radni będący członkami zarządu j.s.t. oraz przewodniczący oraz wiceprzewodniczący rady gminy, powiatu i sejmiku.
Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu j.s.t. i występuje z wnioskiem do rady (sejmiku) w sprawie udzielenia lub nieudzielenia zarządowi absolutorium. Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez regionalną izbę obrachunkową.
Komisja rewizyjna wykonuje inne zadania zlecone przez rady (sejmik) w zakresie kontroli. Zasady i tryb działania komisji rewizyjnej określa statut j.s.t.
Szczegółowa klasyfikacja kompetencji organu stanowiącego np. gminy
Kompetencje ustrojowe i organizacyjne
Kompetencje gospodarcze i majątkowe
Kompetencje finansowe
Kompetencje administracyjne
Kompetencje lokalno-porządkowe
Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy
Stanowienie przepisów gminnych
Kompetencje kontrolne i nadzorcze
Kompetencje procesowe
1. Kompetencje ustrojowe i organizacyjne
uchwalenie statutu gminy (art. 18 ust. 2 pkt 2, art. 22);
ustalanie wynagrodzeń wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności (art. 18 ust. 2 pkt 2, art. 28, 28a-b);
powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu (art. 18 ust. 2 pkt 3, art. 33 ust. 4, art. 34 i 46 ust. 3 i 4);
podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielania na ten cel odpowiedniego majątku (art. 18 ust. 2 pkt 12, art. 64);
prawo powoływania stałych i doraźnych komisji do określonych zadań oraz ustalanie ich przedmiotu działania i składu osobowego (art. 21 ust. l); jedną z tych komisji musi być komisja rewizyjna, powołana w celu kontrolowania działalności zarządu i podporządkowanych mu jednostek (art. 18a);
uchwalanie regulaminu organizacyjnego, określającego organizacje i zasady funkcjonowania urzędu gminy (art. 33 ust. 2);
uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 18 ust. 2 pkt 5);
ustalanie zakresu działania sołectwa i dzielnicy (osiedla) oraz przekazywanie im składników mienia do korzystania (art. 18 ust. 2 pkt 7, art. 5);
wyrażanie zgody na powołanie, na wniosek zainteresowanych środowisk, młodzieżowej rady gminy, mającej charakter konsultacyjny; rada gminy, powołując młodzieżową radę gminy, nadaje jej statut określający tryb wyboru jej członków i zasady działania (art. 5b u.o s.g.);
określanie zasad dostępu do dokumentów gminy i korzystania z nich (art. llb ust. 3).
2. Kompetencje gospodarcze i majątkowe
uchwalanie programów gospodarczych;
podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu (art. 18 ust. 2 pkt 9), czyli:
nabycia, zbycia i obciążenia nieruchomości gruntowych oraz ich wydzierżawienia lub najmu na okres dłuższy niż 3 lata, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej,
emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez zarząd,
zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,
ustalania maksymalnej wysokości pożyczek krótkoterminowych, zaciąganych przez zarząd w roku budżetowym,
zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustaloną corocznie przez radę gminy,
tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni oraz rozwiązywania i występowania z nich,
określania zasad wnoszenia, cofania i zbywania udziałów i akcji przez zarząd,
tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek,
ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd (wójta) w roku budżetowym.
3.Kompetencje finansowe
Do kompetencji finansowych należą:
uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej gminy i udzielanie absolutorium z tego tytułu (art. 18 ust. 2 pkt 4);
określanie procedury uchwalania budżetu oraz rodzajów i szczegółowości materiałów informacyjnych towarzyszących projektowi (art. 53 ust. l);
podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach;
podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów.
Uchwały organów gminy dotyczące zobowiązań finansowych zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy składu organu gminy (art. 58 ust. 2).
Kompetencje administracyjne, lokalno-porządkowe, nadawanie honorowego obywatelstwa gminy
4. Kompetencje administracyjne
Rada gminy może podejmować uchwały w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej bądź zadań z zakresu właściwości powiatu czy też województwa (art. 18 ust. 2 pkt 11). Uchwała taka będzie oświadczeniem woli złożonym w imieniu gminy w ramach porozumienia zawartego z organami administracji rządowej lub organami powiatu czy województwa samorządowego (art. 8 ust. 2).
Rada gminy może podejmować uchwały w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych.
5. Kompetencje lokalno-porządkowe
W ramach tych kompetencji mieści się m.in. podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych oraz wnoszenia pomników (art. 18 ust. 2 pkt 13).
6. Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy
Uprawnienie to należy do wyłącznej właściwości rady gminy (art. 18 ust. 2 pkt 14).
7.Stanowienie przepisów gminnych
Przepisy gminne powszechnie obowiązujące na obszarze gminy ustanawia rada gminy w formie uchwały. Przepisy te dzielą się na dwie grupy:
1. wydawane na podstawie upoważnień ustawowych, zawartych w:
a) ustawach szczególnych,
b) ustawie o samorządzie terytorialnym, które mogą dotyczyć:
- wewnętrznego ustroju gminy oraz sołectwa, dzielnic (osiedli),
- organizacji urzędów i instytucji gminnych,
- zasad zarządu mieniem gminy,
- zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej;
Kwestie powyższe mogą być zawarte w statucie gminy bądź w odrębnych uchwałach stanowiących przepisy gminne.
2. przepisy porządkowe — w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.
W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać zarząd w formie zarządzenia.
8. Kompetencje kontrolne i nadzorcze
Do zadań gminy należy sprawowanie kontroli nad działalnością wójta i podporządkowanych mu jednostek.
Jednak z uwagi na to, że rada działa jedynie periodycznie (na sesjach), powołuje ona w celu sprawowania funkcji kontrolnych komisję rewizyjną.
Ponadto (do 2002 roku) rada sprawowała nadzór wewnętrzny nad działalnością wójta.
Tym, co różni nadzór od kontroli, jest możliwość stosowania w oparciu o analizę kontrolowanych zjawisk określonych środków prawnych, zwanych środkami nadzoru. Ich charakter polega na uprawnieniu do bezpośredniego ingerowania w działalność kontrolowanej jednostki.
Na określenie środków nadzorczych rady nad zarządem ustawa posługuje się dość lakonicznym określeniem: „stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności" (art. 18 ust. 2 pkt 2). Z takiego określenia mogły wynikać praktycznie nieograniczone środki merytorycznej ingerencji rady w działalność zarządu.
Do środków nadzoru zalicza się także środki o charakterze personalnym. Chodzi tu o wybór i odwoływanie zarządu.
9. Kompetencje procesowe
Ustawa w art. 2 ust. 3 stanowi regułę, iż samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. Konsekwencją zastosowania tej reguły jest występowanie rady gminy w charakterze strony w procesach sądowych.
Kompetencje procesowe rady gminy można, moim zdaniem, podzielić na:
a) czynne,
b) bierne.
Ad a) Kompetencje czynne polegają na możliwości wniesienia przez radę gminy skargi do właściwego sądu na wszelkie naruszenia sfery samodzielności wykonywania praw publicznych, a w szczególności na:
rozstrzygnięcie organu nadzorczego dotyczące gminy, a także stanowisko zajęte przez inny organ w sytuacji, gdy prawo uzależnia od niego ważność rozstrzygnięcia organu gminy, z powodu niezgodności z prawem (art. 98 ust. l i 3, art. 89);
orzeczenie o nieważności uchwały organu gminy z powodu jej niezgodności z prawem (art. 91 ust. 4);
stwierdzenie nieważności uchwały budżetowej (art. 92).
Ad b) Kompetencje bierne polegają na możliwości zaskarżania do sądu administracyjnego uchwały podjętej przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej przez każdego, czyj interes prawny lub uprawnienia zostały tą uchwałą naruszone (art. 101 i lOla).
Natomiast w zakresie spraw majątkowych o charakterze cywilnoprawnym gmina i jej organy mogą być stronami procesów sądowych (przed sądami powszechnymi) tak jak każda osoba prawna. Szczegółowe omówienie tych kwestii wykracza poza zakres niniejszego opracowania.
Ustrój organów wykonawczych
Organy wykonawcze j.s.t do 2002 roku
Do Czerwca 2002 roku przepisy ustaw ustrojowych określały zarządy (gminy, miasta, powiatu, województwa, związku gmin, związku powiatów) jako ich kolegialne organy wykonawcze.
Każda zatem j.st. posiadała podobnie funkcjonujący organ wykonawczy.
W skład zarządu gminy wchodził: wójt (burmistrz, prezydent miasta) jako przewodniczący zarządu, ich zastępcy oraz pozostali członkowie. Liczbę członków zarządu - od 3 do 5 osób - określała w statucie rada gminy, z tym, że w gminach do 20 000 mieszkańców zarząd gminy liczył 3 osoby (art. 26 ust. 2 i art. 28 ust. l i la SamGminU).
W skład zarządu powiatu wchodzą starosta, jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Liczbę członków zarządu - od 3 do 5 osób - określa w statucie rada powiatu (art. 26 ust. 2 oraz art. 27 ust. l SamPowU).
W skład zarządu województwa, liczącego - z mocy przepisu art. 31 ust. 2 SamWojU - 5 osób, wchodzi marszałek województwa, jako jego przewodniczący, l lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie.
Organ wykonawczy w gminie
Organ wykonawczy w gminie od 2002 roku
Ustawa z 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójtów, burmistrzów i prezydentów - organem wykonawczym jest organ monokratyczny.
Jednoosobowym organem wykonawczym jest wójt, burmistrz (prezydent miasta).
Wójt - w gminie wiejskiej, burmistrz - w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, prezydent miasta - w miastach powyżej 100 000 mieszkańców, miastach na prawach powiatów oraz w innych miastach, będących do 1999 roku stolicami województw (art. 26 SamGminU).
Wójt przejmuje wszystkie obowiązki przewodniczącego zarządu i zarządu.
W drodze zarządzenie wójt powołuje i odwołuje swoich zastępców, a także określa ich liczbę, z tym że nie może być ona większa niż: 1 w gminach do 20 tys., 2 w gminach do 100 tys., 3 w gminach do 200 tys., 4 w gminach powyżej 200 tys. Zastępcy nie pełnia funkcji zarządu, traktujemy ich jako pracowników samorządowych.
Tryb kreacji wójta
Wyboru wójta dokonują mieszkańcy spośród kandydatów, zgłoszonych przez partie, koalicje, stowarzyszenia, organizacje społeczne lub grupy wyborców. Kandydat musi być obywatelem RP, posiadać prawa wyborcze i mieć ukończone 25 lat (nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje).
Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.
Objęcie obowiązków przez wójta następuje z chwilą złożenia wobec rady gminy ślubowania o następującej treści:"Obejmując urząd wójta (burmistrza, prezydenta) gminy (miasta), uroczyście ślubuję, że dochowam wierności prawu, a powierzony mi urząd sprawować będę tylko dla dobra publicznego i pomyślności mieszkańców gminy (miasta)." Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: "Tak mi dopomóż Bóg."
Wójtowie: incompatybilitas, ograniczenia i zakazy
Incompatybilitas. Funkcji wójta oraz jego zastępcy nie można łączyć z: Funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie; Członkostwem w organach j.s.t. w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą; Zatrudnieniem w administracji rządowej; Mandatem posła lub senatora,
Do wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) i ich zastępców, członków zarządów powiatów i województw (a także innych funkcjonariuszy samorządowych), stosuje się przepisy ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, przewidując poważne sankcje (wygaśnięcie mandatu, odwołanie) za ich naruszenie.
Ograniczenie to polega na zakazie m.in.:
zatrudnienia lub wykonywania innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność,
członkostwa w zarządach lub radach nadzorczych (z wyłączeniem spółdzielni mieszkaniowych) lub komisjach rewizyjnych spółdzielni,
członkostwa w zarządach fundacji prowadzących działalność gospodarczą,
posiadania w spółkach prawa handlowego ponad 10% kapitału zakładowego,
prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub członkostwa w zarządach, radach nadzorczych lub komisjach rewizyjnych spółek prawa handlowego.
Osoby te zobowiązane są m.in. do złożenia zaświadczenia o swoim stanie majątkowym, oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka, oświadczenia o umowach cywilnoprawnych zawartych przez małżonka lub informacji o zatrudnieniu, rozpoczęciu świadczenia pracy lub wykonywania czynności zarobkowych albo zmianie stanowiska małżonka.
Przed upływem roku od zaprzestania zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji, zakaz zatrudnienia lub wykonywania innych zajęć u przedsiębiorcy, jeżeli osoby te brały udział w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych dotyczących tego przedsiębiorcy, chyba że uzyskają zgodę komisji powołanej przez PRM.
Wygaśnięcie mandatu wójta następuje wskutek:
odmowy złożenia ślubowania,
niezłożenia w terminach, stosownych oświadczeń
pisemnego zrzeczenia się mandatu,
utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów,
naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach,
(uchylono - skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa umyślnego )
orzeczenia trwałej niezdolności do pracy w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z FUS,
śmierci,
odwołania w drodze referendum,
odwołania wójta w trybie art. 96 ust. 2 SamGU
zmian w podziale terytorialnym
Wygaśniecie mandatu stwierdza rada gminy w drodze uchwały, najpóźniej po upływie miesiąca od dnia wystąpienia przesłanek. Przed podjęciem uchwały rada gminy musi umożliwić wójtowi złożenie wyjaśnień. Uchwałę niezwłocznie przesyła się wojewodzie i komisarzowi wyborczemu.
Wybory przedterminowe
W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji, przeprowadza się wybory przedterminowe na zasadach określonych w ustawie.
Wyborów nie przeprowadza się, jeżeli data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta.
Należy pamiętać, iż zapis artykułu art. 28e mówi, że wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców.
W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.
Odwołanie wójta w drodze referendum
Inicjatorzy: mieszkańcy lub Rady Gminy (RG).
Brak absolutorium.
Uchwała RG w sprawie nieudzielenia absolutorium jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta.
RG podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium.
Przed podjęciem uchwały RG zapoznaje się z opinią RIO oraz wysłuchuje wyjaśnień wójta.
Uchwałę o referendum RG podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym.
Inna przyczyna
RG może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z przyczyny innej niż nieudzielenie wójtowi absolutorium jedynie na wniosek co najmniej ¼ ustawowego składu rady.
Wniosek ten wymaga formy pisemnej i uzasadnienia przyczyny odwołania oraz podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną.
RG może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia złożenia tego wniosku.
Uchwałę taką podejmuje RG większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym.
Jeżeli zgłoszony w trybie ustawowym wniosek o podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek może być zgłoszony w tym trybie nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od poprzedniego głosowania.
Organ wykonawczy w powiecie i województwie
Zarządy - kolegialne organy wykonawcze w powiecie i województwie.
W skład zarządu powiatu wchodzą starosta, jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Liczbę członków zarządu - od 3 do 5 osób - określa w statucie rada powiatu. W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzi marszałek województwa, jako jego przewodniczący, l lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie.
W powiecie i województwie organy stanowiące powinny dokonać wyboru zarządów, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów. Jeżeli rady (sejmiki) nie dokonają wyboru zarządów w ww. terminie, ulegają rozwiązaniu z mocy prawa.
Ustawy dopuszczają wybór całego zarządu zarówno spośród radnych, jak i osób spoza składu rady czy sejmiku.
Zasada wyboru członków zarządu na wniosek jego przewodniczącego. Wybór zarządu rozpoczyna się od wyboru starosty (marszałka) Są oni wybierani bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady (sejmiku), w głosowaniu tajnym.
Następnie zaś, wyłącznie na wniosek przewodniczącego, dokonuje się wyboru jego zastępców oraz pozostałych członków zarządu; wybór następuje zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady (sejmiku), w głosowaniu tajnym.
Odwołanie zarządu lub poszczególnych jego członków może nastąpić z różnych przyczyn.
Ustawy ustrojowe przewidują jednolity tryb odwołania zarządu z powodu nieudzielenia absolutorium. Uchwała rady (sejmiku) w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o jego odwołanie, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd został odwołany z innej przyczyny. Rada (sejmik) rozpoznaje sprawę odwołania z przyczyny nieudzielenia absolutorium po zapoznaniu się z opiniami komisji rewizyjnej oraz uchwałą r.i.o. Rada (sejmik) może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
Odwołanie przewodniczącego zarządu albo złożenie przez niego rezygnacji jest, odpowiednio, równoznaczne z odwołaniem całego zarządu albo złożeniem rezygnacji przez cały zarząd.
Funkcje organu wykonawczego
Funkcja projektodawcza:
Samorządowe ustawy ustrojowe przewidują, że do zadań organu wykonawczego j.s.t. należy przygotowywanie projektów uchwał rady (sejmiku).
Funkcja projektodawcza wykracza w zasadzie poza kompetencje wykonawcze zarządu (monokratycznego lub kolegialnego).
Realizując tę funkcję, organ wykonawczy:
inspiruje prace organu stanowiącego.
zapewnia fachowe przygotowanie skomplikowanych dokumentów, takich jak projekt budżetu j.s.t. czy - w gminie - planu zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku województwa - projektów strategii rozwoju województwa oraz programów wojewódzkich.
Funkcja projektodawcza zarządu nie oznacza, że przygotowanie projektów uchwał należy wyłącznie do organu wykonawczego, z projektami takimi może wystąpić sama rada, komisje rady (sejmiku), a także poszczególni radni.
Funkcja wykonawczo-zarządzająca
Zarządy (Wójtowie) są organami wykonawczymi j.s.t., dlatego też główne ich zadania wiążą się z realizacją przede wszystkim tej funkcji.
A zatem, zarząd jest zobowiązany - zgodnie z przepisami art. 30 SamGminU, art. 32 SamPowU oraz art. 41 SamWojU:
do wykonywania uchwal rady (sejmiku)
do wykonywania zadań j.s.t. przekazanych w drodze porozumień
do wykonywania zadań j.s.t. określonych ustawami
(W tym ostatnim zakresie mieszczą się m.in. uprawnienia do wydawania przez zarząd decyzji administracyjnych, na podstawie przepisów ustaw szczególnych prawa materialnego).
Inne zadania zarządów wymienione w ustawach ustrojowych nie stanowią katalogu zamkniętego, lecz mają charakter jedynie przykładowy i obejmują m.in.
gospodarowanie mieniem j.s.t.,
wykonywanie budżetu
zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych j.s.t.
Kompetencje wykonawcze zarządu nie mogą być przejęte przez organ stanowiący. Nie wyklucza to jednak możliwości podejmowania przez radę uchwał zawierających wytyczne (zwane niekiedy zasadami).
Organy administracji samorządowej
wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek i ich funkcje
Wójt, burmistrz oraz prezydent miasta są organami gminy,
Starosta jest przewodniczącym zarządu powiatu, z tym, że w miastach na prawach powiatu funkcję przewodniczącego sprawuje prezydent miasta.
Marszałek województwa jest przewodniczącym zarządu województwa.
Pozycję prawną wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) oraz starosty i marszałka województwa wyznaczają:
przepisy ustaw ustrojowych,
przepisy Kpa,
przepisy administracyjnego prawa materialnego
inne przepisy szczególne, np. Kp, w zakresie, w jakim wykonuje on obowiązki kierownika zakładu pracy.
Dodatkowe funkcje wójtów, starostów i marszałków
Funkcje przewodniczących zarządów
Funkcje organów administracji I instancji
Funkcje organów sprawujących władzę administracji ogólnej
Funkcje kierowników urzędów i zwierzchników pracowniczych
Funkcje przewodniczących zarządów
Poniższe kwestie nie dotyczą gminy bezpośrednio, bowiem wójt, burmistrz i prezydent miasta nie jest przewodniczącym zarządu a zarządem.
Przewodniczący zarządów organizują pracę właściwych zarządów, kierują bieżącymi sprawami danej j.s.t. oraz reprezentują ją na zewnątrz.
Na przewodniczącym ciała kolegialnego, jakim jest zarząd, ciąży obowiązek podejmowania czynności organizacyjnych, mających na celu niezakłócone i sprawne jego funkcjonowanie. Czynności te powinien konkretyzować statut j.s.t.
Jednoosobowe kierowanie bieżącymi sprawami w gminie stanowi wyjątek od zasady, że organy samorządowe działają kolegialnie. Sprawy bieżące to takie, które w codziennej praktyce załatwiane są rutynowo i które należą do kompetencji zarządu. Jeżeli sprawa należy do rady, to z pewnością nie może być uznana za bieżącą.
Przewodniczący zarządu jednoosobowo reprezentuje j.s.t. na zewnątrz. Formuła ta oznacza, że w procesie wyrażania woli przez osobę publicznoprawną, jaką jest j.s.t., decydujące znaczenie ma jednostkowe oświadczenie woli przewodniczącego zarządu. Przewodniczący jest jednak związany aktami wyrażenia woli podjętymi przez organ stanowiący lub przez zarząd. Wyjątek od zasady jednoosobowej reprezentacji dotyczy oświadczeń woli, składanych w imieniu j.s.t. w sprawach majątkowych zarządu mieniem lub przy zaciąganiu kredytu (art.133 FinPublU); obowiązuje tu zasada reprezentacji łącznej, tzn. oświadczenie woli składają dwaj członkowie zarządu.
W sprawach nie cierpiących zwłoki, związanych z bezpośrednim zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających zdrowiu i życiu oraz mogących spowodować znaczne straty materialne przewodniczący zarządu podejmuje nawet czynności należące do kompetencji zarządu, z tym, że z wyłączeniem możliwości (w powiecie i gminie) wydawania przepisów porządkowych. Decyzje w ramach czynności podjętych w sprawach nie cierpiących zwłoki wymagają przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu.
Ponadto wójt, starosta oraz marszałek województwa są obowiązani do przedłożenia wojewodzie lub RIO uchwał rad (sejmiku) w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia; Akty ustanawiające przepisy porządkowe wójt przekazuje w ciągu 2 dni od ich ustanowienia.
Funkcje organów administracji I instancji
Wójt (burmistrz), starosta i marszałek województwa wydają decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej, należących do właściwości - odpowiednio - gminy, powiatu i samorządu województwa, chyba że przepisy szczególne przewidują wydawanie decyzji przez zarząd j.s.t. (art. 39 ust. .1 SamGminU, art. 38 ust. l SamPowU, art. 46 ust. l SamWojU).
Wójt (burmistrz), starosta i marszałek województwa mogą upoważnić swoich zastępców, pozostałych członków zarządu j.s.t., pracowników (urzędu gminy, starostwa, urzędu marszałkowskiego) oraz kierowników jednostek organizacyjnych j.s.t. do wydawania decyzji w ich imieniu.
Starosta i marszałek województwa podpisują decyzje wydawane przez zarząd danej j.s.t. W decyzji wymienia się imiona i nazwiska członków zarządu, którzy brali udział w jej wydaniu.
Od decyzji wydawanych przez wójta (burmistrza), starostę i marszałka województwa oraz od decyzji zarządów j.s.t. przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego (które jest organem wyższego stopnia w rozumieniu Kpa), chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 39 ust. 5 SamGminU, art. 38 ust. 3 SamPowU, art. 46 ust. 3 SamWojU), co ma miejsce w odniesieniu do niektórych zadań z zakresu administracji rządowej.
Wójtowie i Przewodniczący zarządu j.s.t. są, stosownie do ich właściwości, organami podatkowymi pierwszej instancji w rozumieniu art. 13§1 pkt l ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - OrdPodU; organami odwoławczymi od ich decyzji są s.k.o.
3. Funkcje organów sprawujących władzę administracji ogólnej
Poniższe kwestie nie dotyczą marszałkow województwa, ponieważ funkcje organów administracji ogólnej na tym szczeblu sprawują wojewodowie
Wójt (burmistrz) w gminie, a starosta w powiecie sprawują władzę administracji ogólnej, co oznacza, iż ponoszą oni odpowiedzialność za rezultat działania całej administracji w gminie lub powiecie.
Konsekwencją sprawowania władzy administracji ogólnej jest zasada zwierzchnictwa oraz zasada zespolenia aparatu administracyjnego (zob. pkt 1.3.2. oraz pkt 1.3.3.).
W przypadku gminy mamy do czynienia z pełnym zespoleniem całego administracyjnego aparatu pomocniczego w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem (art. 33 SamGminU).
Z odmienną postacią zespolenia mamy do czynienia na poziomie powiatu. Zgodnie z art. 33b, powiatową administrację zespoloną stanowią:
starostwo powiatowe,
powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu,
jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Administracja zespolona zorganizowana jest wprawdzie w kilku urzędach, ale działa pod jednym zwierzchnictwem starosty. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży:
powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
zatwierdza programy ich działania,
uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu, a w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek,
zleca przeprowadzenie kontroli.
Starosta jest zwierzchnikiem całej powiatowej administracji zespolonej, ale nie jest jej organem, gdyż kierownicy powiatowych służb i inspekcji działają zawsze we własnym imieniu, także wydając decyzje administracyjne.
4. Funkcje kierowników urzędów i zwierzchników pracowniczych
Wójt (burmistrz), starosta oraz marszałek województwa jest kierownikiem, odpowiednio: urzędu gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskiego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników danego urzędu i kierowników (gminnych, powiatowych, wojewódzkich) samorządowych jednostek organizacyjnych (art. 33 ust. 2 i 5 SamGminU, art. 35 ust. 2 SamPowU, art. 43 ust. 3 SamWojU).
Wójt (burmistrz), starosta oraz marszałek województwa jest kierownikiem zakładu pracy w rozumieniu Kp, dlatego też przysługują mu w stosunku do pracowników uprawnienia wynikające z PracSamU, Kp, statutu danej j.s.t. oraz regulaminu organizacyjnego odpowiedniego urzędu: gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskiego
12