Pedagogika Waldorfska

Rudolf Steiner: Studiował matematykę, nauki przyrodnicze, filozofię, psychologię, literaturę i medycynę.
Powstała szkoła typu - Waldorf:

• Prywatna , niezależna od systemu szkół państwowych, ich programów.

• Dla dzieci robotników i urzędników fabryki (Waldorf - Astoria).

• Radykalna forma kształcenia nauczycieli (kurs z zakresu wiedzy ogólnej o człowieku, dydaktyki i metodyki nauczania, wiedzy o charakterze ćwiczeń językowych.

• Nie kieruje się narzuconymi zasadami.

Jego pedagogika ukierunkowana na tworzenie społeczeństwa przyszłości, w którym wyróżniał trzy sfery życia:

• duchowo - kulturową

• gospodarczą

• prawno - polityczną

Podstawowym warunkiem zaistnienia w życiu sfery duchowej jest wolność.

Idea wolności:

• Od urodzenia człowiek powinien dorastać w wolności od żądań władzy i życia gospodarczego.

• Stworzenie jednostce szansy, by rozwinęła swoje zdolności, swoją indywidualność i zainteresowanie.

• Tworzenie wolnych szkół powszechnych, średnich i uniwersytetów finansowanych przez fundacje, kwesty społeczne i indywidualne, tworząc wolne korporacje, które będą decydowały o planach, treściach i metodach kształcenia.

• Szkoły - niezależne, samorządne, pozbawione hierarchicznej struktury.

Etapy rozwoju człowieka:

1. Ciało fizyczne - do 7 r. ż., jest najniższym elementem ludzkiego bytu, składa się z nieograniczonych substancji, podlega prawom fizyczno - materialnym. W tej fazie życia dziecko nieświadomie przyjmuje, że świat jest dobry. Wychowawcy powinni troszczyć się o „właściwe” otoczenie dziecka (pogodne oblicze wychowawcy, zdrowe wyżywienie, właściwy ubiór, dźwięczne piosenki, swobodne zabawy itp.).

2. Ciało eteryczne - powstaje z chwilą zgubienia przez dziecko mlecznych zębów. Jest ono wewnętrzną osłoną ciała fizycznego, stanowiąc gwarancję dla procesów odżywiania, wzrostu i rozmnażania. Dziecko 7 - letnie chce iść do szkoły, chce się uczyć. Potrzebuje „autorytetu” przez rozbudzenie w dziecku sympatii i akceptacji. Ciało to jest nośnikiem takich czynności duchowych jak: temperament, ciekawość, przyzwyczajenie, pamięć. Dlatego potrzebny jest do wszystkich przedmiotów od 1 do 8 klasy jeden nauczyciel - wychowawca.

3. Ciało astralne - rodzi się w trzecim siedmioleciu wraz z okresem dojrzewania; obejmuje ciało fizyczne i eteryczne. Jest to faza głębokiego zainteresowania światem i stosunkami interpersonalnymi.

4. Ciało ja - znajduje się w zewnętrznej powłoce, jest poznawalne dzięki intuicji. Pojawia się w czwartym siedmioleciu; to wejście człowieka w dorosłość i dojrzałość osobowości oraz dojrzałość losu. Jest nośnikiem samoświadomości, indywidualności, moralności. To faza samowychowania.

Wychowanie okultystyczne - 7 wskazań:

1. Szukaj wzmocnień dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Wyżej od zdrowia uczeń powinien stawiać tylko obowiązek, nigdy zaś korzyść.

2. Czuj się członkiem wszechświata i jako istota ludzka miej poczucie odpowiedzialności za wszystko co się dzieje.

3. Każdy powinien dojść do przekonania, że jego myśli, uczucia maja dla świata jednakowe znaczenie, podobnie jak i jego czyny. Zgubna jest nienawiść wobec bliźniego czy stosowanie przemocy.

4. Własny byt ludzki nie tworzy się za zewnątrz, lecz wewnątrz nas. Ten, kto nabędzie takiego przekonania, będzie tez potrafił rozpoznać swoje obowiązki.

5. Bądź stały w podejmowaniu decyzji. Nic nie powinno odwieść cię od podjętej decyzji poza rozpoznaniem, że się pomylił.

6. Mniej poczucie wdzięczności za wszystko, co otrzymujesz. Trzeba też wiedzieć, że nasza jaźń jest darem wszechświata.

7. W swojej postawie wobec życia stale bierz pod uwagę powyższe warunki.

Każdy z przedmiotów „głównych” (np rysowanie form, opowiadanie z natury i pór roku, otoczenia i ojczyzny dziecka, pisanie, czytanie, liczenie) realizowany jest w ramach czterotygodniowych sekwencji, czasowych bloków, zwanych „epokami”. Dany przedmiot pojawia się w bloku przedpołudniowym 2 lub 3 razy w ciągu roku. Pozwala to z jednej strony skoncentrować się uczniom na treściach kształcenia, z drugiej uświadamia im rolę przerw.

Opinia wystawiana na zakończenie roku szkolnego składa się z części:

• Obiektywnej - ogólny opis postawy ucznia, jego postępów, pewnych braków.

• Subiektywnej - skierowana jest w formie wprost do ucznia.

Argumenty „za”
-Celem nauczania i wychowania jest wspomaganie dziecka w osiągnięciu świadomej odpowiedzialnej dojrzałości.
-Pedagogika steinerowska odpowiada na potrzeby, zainteresowania i problemy dzieci i młodzieży.
-Oprócz rozwoju indywidualnego dziecka, główny nacisk kładzie się na wychowanie do wolności, które jest podstawową potrzebą współczesności, wychowanie człowieka, który będzie w stanie wnosić nowe wartości twórcze, przekształcać społeczeństwo i zmieniać ustrój społeczny.
-Dużą rolę odgrywa w tej pedagogice rozwój postawy badawczej ucznia, który osiąga się przez rozbudzenie naturalnej ciekawości dzieci i chęci rozumienia świata, (np. samodzielne rzeźbienie z drewna sztućców).
- Program nauczania dla każdego dziecka jest dostosowany indywidualnie.
-Każdy nauczyciel jest twórcą i kreatorem procesu kształcenia ucznia.
-Szkoła kładzie duży nacisk na pracę nauczyciel- dziecko- rodzina (np. raz w roku wizyta nauczyciela w domu ucznia).
-Nauczanie i wychowanie w szkołach waldorfskich to nie tylko przekazywanie teoretycznej wiedzy, ale przede wszystkim przekazanie osobowości nauczyciela. Rolą nauczyciela jest pomaganie uczniom w rozwoju wrodzonych możliwości i zdolności, a także w usuwaniu i pokonywaniu słabości i trudności.
- Nacisk na samokształcenie nauczycieli; obowiązkowe uczestnictwo w cotygodniowych konferencjach nauczycielskich, które służą rozwijaniu własnych potrzeb edukacyjnych.
-Każdy z nauczycieli może skonsultować z kolegami nurtujące go problemy i otrzyma pomoc w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań
- Silna integracja całej szkoły wpływająca na poczucie przynależności.
- Metody i treści nauczania ukierunkowane są zgodnie z fazami rozwoju dzieci i młodzieży.
- Szkoły waldorskie nie są zależne od programów państwowych i interesów gospodarczych.
Argumenty „przeciw”
- W szkołach steinerowskich nie można pracować nie będąc antropozofem .
(antropozofia to koncepcja filozoficzno-psychologiczna oparta na założeniu, że człowiek jest mikrokosmosem i stanowi jedność z Bogiem i światem).
- Zarzuty wysuwane pod ich adresem dotyczą elitaryzmu (czyli zamykanie się w grupie uprzywilejowanych oraz pogląd głoszący konieczność istnienia w społeczeństwie elit),; pajdocentryzmu (czyli pogląd, zgodnie z którym proces wychowania powinien ograniczać się wyłącznie do opieki i życzliwego wspierania dziecka w jego wyborach i zainteresowaniach) i fasadowości- ponieważ w sposób pompatyczny obchodzi się święta i uroczystości państwowe, wyznaniowe i szkolne, w których krytycy dopatrują się dominacji formy nad treścią.
- Biblia interpretowana jest w świetle wiedzy tybetańskiej. Jezus nazywany jest Wielkim Duchem Słonecznym, Duchem Ziemi, Impulsem Chrystusa itd.
- Szkoła przeznaczona jest dla dzieci pochodzących z zamożnych rodzin, bowiem za szkołę trzeba płacić.
- Brak podręczników i zupełne zdanie się na wiedzę i autorytet nauczyciela.

Nauczanie w zgodzie z rytmami

Rozwój każdego człowieka przebiega w rytmach. Jeden szczególnie ważny i uwzględniony nie tylko w pedagogice waldorfskiej - to rytm siedmioletni.

1. W pierwszych siedmiu latach życia buduje dziecko przede wszystkim swoje ciało. Żyje bez poczucia czasu, oddając się bez reszty chwili obecnej. Poprzez swoje zmysły łączy się ściśle ze światem. Odczuwając chce to, co już w świecie istnieje i żyje naśladować. Rozwija w sobie pra-zaufanie, które mówi mu, że: świat jest dobry i żyję w nim chętnie.

2. W drugim siedmioleciu na mocnym gruncie rozwijają się siły pamięci i przypominania, fantazja i umiejętności myślenia. Nauczyciele waldorfscy budują pełen uczucia i oparty na autorytecie stosunek do dzieci w klasie. Dziecko szkolne ma poczucie, że przez tych oto ludzi nauczy się lepiej pojmować świat, że opłaca się o nim uczyć i w nim pracować. Podstawowe uczucie mówi mu: świat jest piękny.

3. W trzecim siedmioleciu młody człowiek przyjmuje postawę pełną dystansu do siebie samego i świata zewnętrznego. Zaczyna przeżywać "swoje" światy - ten zewnętrzny jak i wewnętrzny - jako samodzielnie istniejące przestrzenie, które chce poznać i chronić. W tym okresie kładzie się podwaliny pod budowę własnego sądu, umiejętności krytyki i wyrażania swojego punktu widzenia oraz poczucia pewności, które daje myślenie. A więc to, co się teraz rozwija można rozszerzać i korygować poprzez rozmowy z innymi ludźmi. W trzecim siedmioleciu szkoła waldorfska chce budzić zainteresowanie życiem i kształtować umiejętność samodzielnego przetwarzania materiału nauczania. Młodzież przeżywa to, że: świat jest prawdziwy, że nie ma w nim samowoli, że jest zbudowany według ściśle określonych praw. Zaś młody człowiek nie jest z niego wyłączony, lecz może i powinien - wychodząc z własnego rozpoznania - zostać jego współtwórcą.

Środki pedagogiczne

· Waldorfski program nauczania zorientowany jest na etapy rozwojowe ucznia i daje dzieciom możliwość nauki i pracy w jednej społeczności klasowej przez 12 lat.

· Umiejętności duchowe psychiczne i cielesne rozwijają się i kształci odpowiednio do wieku dziecka.

· Nauczyciele dążą do harmonijnego rozwoju umiejętności intelektualnych, artystycznych, praktycznych i społecznych oraz kreatywności apelując do głowy, serca i ręki "w sposób zrównoważony".

· Różnorodność przedmiotów zapewnia dzieciom i młodzieży wszechstronne ogólne wykształcenie.

· Nauczyciele waldorscy towarzyszą uczniom przez możliwie najdłuższy czas, aby dobrze poznać ich indywidualny rozwój i móc wspierać go jak najlepiej.

· Środki terapeutyczne i wspomagające uczenie się stosowane są w pojedynczych sytuacjach.

Cele pedagogiczne

Szkoła waldorfska chce:

· Rozwijać w oparciu o szerokie i gruntowne podstawy, wiedzę i umiejętności oraz gotowość ich stosowania, tak, aby młodzi ludzie wzrastali, dając sobie radę ze zmieniającymi się wymaganiami społecznymi i postępującą specjalizacją w życiu zawodowym.

· Budzić i szkolić siłę inicjatywy i odpowiedzialność wobec innych ludzi i środowiska naturalnego.

· Wprowadzać uczniów do zdobywania indywidualnego sądu i umiejętności rozróżniania oraz dodawać im odwagi do samodzielnego działania.

Nauczyciel klasowy

Rytm może działać dobroczynnie, gdy warunki życia dziecka są stałe. Dlatego waldorfscy nauczyciele - wychowawcy towarzyszą swojej klasie z reguły przez 8 lat, (w Polsce - 6 lat), ucząc pisania i czytania , rachowania i śpiewania, malowania i gry na flecie, oraz przekazując wiedzę o najbliższym otoczeniu, o języku ojczystym, z matematyki i geometrii, geografii, historii, biologii, fizyki i chemii. Krótko mówiąc nauczyciel - wychowawca naucza w okresie szkoły podstawowej wielu przedmiotów (oprócz języków obcych, zajęć praktycznych, muzyki i eurytmii oraz gimnastyki i religii) - w czasie lekcji głównej.

Lekcja główna

Lekcja główna obejmuje codziennie dwie pierwsze godziny poranne. Nauczyciel - wychowawca przedstawia w tym czasie, wybrany materiał w formie 3, 4 - tygodniowych cykli tematycznych. Uczniowie mogą dzięki temu intensywnie poznawać i zgłębiać omawiany temat. Mają dość czasu, aby przejść przez kolejne fazy procesu uczenia się: od obserwacji do zrozumienia, od ćwiczenia do opanowania treści. Młodzi ludzie nie czują się przytłoczeni ilością przekazywanej wiedzy, gdyż w trakcie lekcji występuje na przemian koncentracja i napięcie uwagi, oraz własna aktywność i rozluźnienie. 
W czasie pierwszej godziny omawiania tematu nie wyjaśnia się wszystkiego do końca, lecz świadomie pozostawia otwarte pytania do następnego dnia, aby uczniowie mogli do nich podejść na nowo z głębszym zrozumieniem.

Nauczyciel wraz z uczniami opracowuje i przedstawia treści lekcji w sposób artystyczny: ruch barwa, dźwięki, ton, melodia, rymy i rytmy przenikają i ożywiają każdy temat. Powstają dzięki temu żywe pojęcia, które "rosną" razem z dziećmi i zmieniają się wraz z ich dojrzewaniem, przygotowując je do uczenia się przez całe życie.

Wiele dzieci cierpi z powodu nadmiaru wrażeń akustycznych i optycznych, oraz tempa, które dzisiaj są tak powszechne; przytłumiają one wrażliwe zmysły dziecka, atakując je bez żadnego filtra. W sferze uczuciowej dziecka rozwija się jako przeciw reakcja - niepohamowana agresja. Dlatego nauczyciele waldorfscy trudzą się, aby dać dzieciom możliwość przeżycia dźwięków, barw, zapachów, nastrojów w przyrodzie we wszystkich ich subtelnościach. Wtedy bowiem zmysły mogą się zdrowo rozwijać. Następująca prawidłowość może pomóc pedagogom chronić dzieci przed nadmiarem wrażeń.

"Słabe bodźce działają rozluźniająco,zrównoważone - rozwijają, bodźce silne - hamują, zaś zbyt silne - niszczą." Hugo Kukelhaus

Nauczyciele starają się, aby przekaz treści nie był abstrakcyjny lub czysto intelektualny, gdyż umiejętność "ożywiania" znaków rozwija się u dzieci bardzo powoli. Konieczną biegłość i pewność w pisaniu, czytaniu i rachowaniu zdobywają dzieci nie tylko w czasie lekcji głównej, lecz także podczas godzin ćwiczeń.

Lekcje innych przedmiotów

Po dwugodzinnej lekcji głównej następują pojedyncze lekcje przedmiotów, których nauka wymaga ciągłego ćwiczenia. Od pierwszej, klasy naucza się dwóch języków obcych, muzyki, eurytmii, gimnastyki, religii oraz prowadzi godziny ćwiczeń z języka ojczystego i matematyki. Zajęcia warsztatowe i prac ręcznych, oraz artystyczne prowadzi się najczęściej w dwugodzinnych blokach, dwa lub trzy razy w tygodniu.

Zakończenie szkoły podstawowej

Przez cały ośmioletni okres szkoły podstawowej (w Polsce 6 lat) nauczyciel wychowawca opiekuje się klasą i prowadzi lekcję główną. Na zakończenie szkoły uczniowie piszą swoją pierwszą dużą prace. Każdy opracowuje wybrany przez siebie temat, np. biografię znanej osobistości lub przygotowuje pracę artystyczną czy warsztatową. Pracę tę prezentuje przed społecznością szkolną a pisemną część przedstawia w formie referatu.

Uczniowie organizują też wycieczkę klasową i przedstawienie teatralne. Po przejściu do gimnazjum lub liceum nauczyciela klasowego zastępuje stopniowo zespół nauczycieli specjalistów od poszczególnych przedmiotów.

Klasy wyższe - gimnazjum, liceum

Szkoła waldorfska obejmuje 12 klas. Od 9 klasy (w Polsce - od 7 klasy) prowadzenie danej klasy obejmuje opiekun. Plan nauczania uwzględnia rozwój młodego człowieka w okresie od 13/14 roku życia do 18/19. Nauczanie przebiega w cyklach, jak poprzednio, ale lekcję główną prowadzą nauczyciele specjaliści od poszczególnych przedmiotów. Treści nauczania, które w młodszych klasach podane były w sposób obrazowy zostają teraz na nowo podjęte przez nauczycieli w nowy, pojęciowy i naukowy sposób. Młodzi ludzie szkolą swe myślenie na bazie obiektywizmu i dokładności nauk przyrodniczych i dzięki myśleniu poznają świat bez uprzedzeń. Poprzez intensywne zajmowanie się literaturą na lekcjach języka ojczystego i języków obcych, historią, badaniem związków społecznych i politycznych rozwija się wyczucie dla ludzkich losów i związane z tym poczucie odpowiedzialności. Nauczyciele waldorfscy starają się aby delikatny proces rozwojowy, w którym tkwią młodzi ludzie, nie został zakłócony przez zbyt wczesną specjalizację. Różnorodne praktyki uzupełniające naukę poszczególnych przedmiotów stwarzają podstawy wszechstronnego i praktycznego życiowo wykształcenia: w 8 klasie - uczniowie pracują w gospodarstwach rolnych; w 9 - mają praktykę w leśnictwie ; w 10 - geodezyjną i przemysłową a w 11 - w instytucjach socjalnych. Taki układ praktyki odpowiada stopniowi rozwoju ucznia. Gdy uczeń rozwija w sposób zdrowy siły woli, uczucia i myślenia, wtedy okresy krytycyzmu i utraty radości, oraz popadania w uzależnienia od różnych idoli stanowią jedynie przemijające nastroje, a nie są elementami rzutującymi na całe dalsze życie.

Zakończenie szkoły

Uczniowie klasy dwunastej, podobnie jak ósmej (szóstej) opracowują wybrany przez siebie temat, zgodnie z zainteresowaniem, zdolnościami, umiejętnościami i pod opieką kompetentnego nauczyciela. Następnie prezentują go przed społecznością szkoły. Sztuka teatralna i wycieczka kończą wspólną wędrówkę.

Muzyka i ruch

Gdy chce się, wychodząc z zabawy, rozwijać umiejętności i pragnie się, aby zabawa stawała się sztuką - trzeba ćwiczyć. Najlepiej i z radością dzieci uczą się tego poprzez muzykę i ruch. Równocześnie rozwijają też umiejętności społeczne, uczą się dostrzegać innych, uważać na nich, a także samemu brać to co najlepsze.

Od pierwszej klasy począwszy wszystkie dzieci uczą się grać na flecie, lub lirze. Wiele z nich dzięki temu gra potem w orkiestrach klasowych, lub szkolnych. Muzyczny "podkład", który towarzyszy nam na co dzień, działa paraliżująco na potrzebę śpiewania u dzieci Tym więcej uwagi musi poświęcić nauczyciel śpiewaniu i szkoleniu głosu swoich uczniów. Stara się budzić u dzieci muzykalność i wspierać ją tak, aby dorastająca młodzież umiała rozróżniać różne prądy muzyczne naszych czasów i je rozumieć.

 

Sport

W młodszych klasach w czasie "gimnastyki - zabawy" przeżywają dzieci radość z ruchu i swobodnej zabawy. Od 3 klasy powinny wypróbować swoją odwagę i zdecydowanie, ćwicząc na przyrządach, skacząc, wspinając się i zwieszając. Orientację w przestrzeni i koordynację ruchów rozwijają dzieci później, ćwicząc żonglerkę, chodzenie po linie i jazdę na jednokołowym rowerze, a w szkole średniej podczas strzelania z łuku i szermierki.

W okresie intensywnego wzrostu, gdy młodzi odczuwają swe kończyny jako bardzo ciężkie - ćwiczą lekkoatletykę, pływanie i gry zespołowe. Uczą się wtedy używania swych sił w sposób "fair -play".

Eurytmia

Jest istotną częścią pedagogiki waldorfskiej. Uczy się jej od przedszkola do matury. Dzięki eurytmii dzieci uczą się, jak poświęcić i oddać sprawie lub celowi, który się przed sobą stawia. W eurytmii każdy dźwięk mowy, lub ton ma określony gest i określony ruch, w przeciwieństwie do tańca lub gimnastyki czy pantomimy.

Przez całe ciało uwidacznia się w eurytmii te ruchy, które według ściśle określonych praw wykonuje nasza krtań i powietrze podczas mówienia, lub śpiewania, a których nasze oko nie widzi. Bez ruchu nie można żadnego aktu woli zamienić w czyn. U osób, które mają trudność z poruszaniem się, wszystko pozostaje w sferze życzeń. Eurytmia działa jako czynnik wyrównujący dla chorobotwórczych i paraliżujących wpływów obecnych czasów. Możemy dzięki niej wzmocnić wolę u młodzieży, aby stawała się aktywna i chciała działać w świecie.

Mowa i mówienie

Mowa jest najważniejszym pomostem łączącym człowieka z człowiekiem i człowieka ze światem. Nie jest jedynie środkiem komunikacji, lecz stanowi wyraz naszej kultury. Tam gdzie język ubożeje, ubożeje też myślenie. Dlatego język i mowa ma w szkole waldorfskiej bardzo wysoką pozycję. W słowach, które nie są jedynie szyframi znaczeń dźwięczy o wiele więcej. U dzieci zmysł do odczuwania siły wyrazu dźwięków jest osłabiony, więc nauczyciele waldorfscy starają się budzić go poprzez zabawy dźwiękowe, gdzie barwy tonów są żywe. Coraz więcej dzieci przychodzi do szkoły z zaburzeniami mowy; jednak wyraźna i piękna mowa ma decydujące znaczenie dla duchowego i psychicznego rozwoju wzrastającego człowieka.

Już od pierwszej klasy ćwiczy się z dziećmi wymowę poprzez wspólną lub indywidualną recytację. Dzieci przeżywają rytm i melodię języka i rozwijają wyczucie dla jego piękna. 
W starszych klasach poprzez naukę prawidłowości gramatycznych i językowych oraz dobrego stylu ćwiczy się z młodzieżą siłę wymowy i umiejętność wyrażania własnego wnętrza. 
W liceum młodzież poznaje artystycznie ukształtowany język liryki, epiki i dramatu i uczy się różnych sposobów wyrażania.

Przez cały okres szkoły odpowiednio do wieku ćwiczą uczniowie pisanie opowiadań, opisów, streszczeń, ścisłego ujęcia treści lekcji, referatów, interpretacji tekstów i innych form także ustnej wypowiedzi na zadany lub wybrany temat. Umiejętności społeczne i zainteresowanie drugim człowiekiem rozwija się poprzez naukę słuchania i uważnego śledzenia wypowiedzi innych. Nauczyciele słuchając dzieci uważnie, dają dobry przykład.

Języki obce

Od pierwszej klasy uczy się w szkole waldorfskiej dwóch jeżyków obcych (po 3 godziny tygodniowo). Dzięki siłom naśladowania, które dziecko w tym wieku ma jeszcze do dyspozycji, łatwiej jest mu uczyć się języków obcych. Powtarzanie wierszy, rymowanek i piosenek, odgrywanie scen z bajek i baśni daje przeżycie języka jako zjawiska czysto dźwiękowego - jego tonacjach, muzyczności i rytmach. Unika się tłumaczenia, natomiast słuchając, śpiewając, odgrywając, mówiąc i wczuwając się, szkoli dziecko swe ucho dla obcych dźwięków. Od 4 klasy rozpoczyna się wprowadzanie gramatyki i rozszerzanie słownictwa, kładzie się też nacisk na strukturę języka. 
W wyższych klasach nauczyciele korzystają z oryginalnej literatury w danym języku.

Sztuki plastyczne

Sztuka w szkole waldorfskiej nie jest tylko przedmiotem nauczania: przenika ona całą pedagogikę. Nie chodzi tu o to, aby powstało skończone dzieło sztuki, lecz o drogę, o dochodzenie przez dzieci i młodzież do zdobycia umiejętności wykraczających poza obszar uprawianej sztuki.Gdy uczeń modeluje w glinie, rysuje lub maluje - pracuje nie tylko nad materiałem, ale przede wszystkim nad sobą samym. Dochodzi do przekonania, że żadna forma artystyczna nie powstanie bez wytrwałości, systematycznych ćwiczeń oraz siły woli, koniecznych do urzeczywistnienia wyobrażeń i nieodzownych w innych sferach życia.

Malowanie, grafika, rysunek

Malowanie, grafika, rysunek towarzyszą uczniowi waldorfskiemu przez cały okres.
W klasach młodszych materiał nauczania przekazuje się poprzez obrazy, które się rozwija i pogłębia. Przeżycie tego co obrazowe wyzwala przejrzystość myślenia i unaocznienie pojęć oraz wzmacnia siły pamięci. Istotną częścią zeszytów do cykli przedmiotowych są przedstawienia materiału w postaci rysunku, lub malowidła np. rośliny, zwierzęcia, mapy. Litery też wyprowadza się z obrazów. W czasie malowania farbami akwarelowymi uczniowie uczą się ich używania i poznają jakość barw.

W 6 i 7 klasie rysuje się perspektywę i grafikę z podkreśleniem światła i cienia, co wymaga precyzji pracy i dokładnej obserwacji.Uczniowie korygują przez to nieprzystające do rzeczywistości wyobrażenia.

Praca w glinie, drewnie, metalu i kamieniu

Podczas modelowania i pracy w drewnie, czy innym tworzywie uczniowie zmagają się z właściwościami materiału, ucząc się zgrywania sił twórczych z wymaganiami stawianymi przez konkretny materiał.

Prace ręczne

W pierwszych czterech klasach ćwiczą dzieci małą motorykę robiąc na drutach, szydełku, haftując i szyjąc. Rozwijają także zdolności koncentracji i intelektualną czujność. Zręczność palców, którą dziecko zdobywa w czasie prac ręcznych działa na cały jego rozwój: z każdym poruszeniem mięśni różnicuje się subtelnie mózg, więc tym samym ożywia się myślenie. Wszystkie "dzieła" rąk powinny być też użyteczne i piękne.

W klasie 6 rozpoczyna się praca w drewnie. Cięcie, piłowanie, rozłupywanie pnia, obróbka dłutem, siekierką strugiem, wykańczanie powierzchni, służą poznaniu techniki obróbki, oraz budowy przedmiotów - od instrumentów do mebli. Ćwiczy się też umiejętność posługiwania narzędziami.

Ogrodnictwo

Od 6 do 10 klasy dzieci uczą się uczniowie ogrodnictwa, uprawy ziemi i pielęgnacji roślin. Prowadzą w ogrodzie szkolnym, wszystkie konieczne w ciągu całego roku prace: przygotowują ziemię /kompost, sieją, sadzą zbierają zboże i owoce. Dzięki temu rozwijają umiejętności obserwacji przyrody, zachodzących w niej zmian i stosunków, ćwiczą się w wytrwałości, cierpliwości i trosce o ziemię i przyrodę.

Nauki ścisłe

Ich nauczanie rozpoczyna się wraz z biologią w klasie 3, która poszerza się w klasie 4 o wiedzę o człowieku i zwierzętach oraz roślinach w klasie 5. W klasie 6 dochodzi fizyka, a w 7 chemia. We wszystkich tych przedmiotach stosuje się metodę fenomenologiczną: przedstawia się zjawiska w naturze lub eksperymentuje i pozwala przeżyć je dzieciom. Uczniowie wyprowadzają prawa, reguły i wzory z bezpośredniej obserwacji.

W klasach wyższych często pracuje się w zespołach. Taki sposób prowadzenia lekcji pozwala uczniom w ostatnich klasach szkoły średniej przeżyć i doceniać wartość, ale także zobaczyć ograniczenia opartego na modelach sposobu wyjaśnienia zjawisk. Przeżycie i doświadczenie tego, że modele nie mogą oddać rzeczywistości jest bardzo ważne. Nauczyciele starają się przybliżyć związki pomiędzy wszystkimi obszarami życia i naukami przyrodniczymi.

Wychowanie do tolerancji

Szkoła waldorfska stara się pielęgnować wrodzoną otwartość dziecka na innych ludzi i świat oraz rozwijać tolerancję poprzez zapoznawanie z wielorakością kultur i narodów w sposób żywy i wielostronny w czasie lekcji języków obcych , historii, geografii, historii sztuki i innych. Dzieci mogą w czasie zajęć przeżyć bogactwo świata i życia, którego źródłem są różnice kulturalne, religijne i społeczne. Pokój na świecie, prawa człowieka, porozumienie między narodami są pełnymi znaczenia ideałami, które dzieci same rozwinęły w czasie nauki i które mogą nieść w życie z powagą. Szkołą waldorfska nie jest szkołą światopoglądową, choć, ze swej istoty jest chrześcijańska, lecz nie wyznaniowa. Rodzice decydują o wyborze lekcji religii dla dziecka.

Oceny i świadectwa

W klasach niższych i średnich (od 1 do 8) nie daje się w szkołach waldorfskich ocen. Nie znaczy to jednak, ze nauczyciel nie poprawia prac dzieci, czy zeszytów: nie stosuje się suchych ocen cyfrowych, lecz wskazuje na mocne i słabe strony indywidualnych prac poprzez krótkie opisowe ujęcie. Podobnie postępuje się ze świadectwami na zakończenie roku szkolnego: w nich ujmuje nauczyciel rozwój umiejętności, oraz niedociągnięcia ucznia zaobserwowane w minionym roku szkolnym w postaci obszernego opisu; różnicuje osiągnięcia, mocne strony, słabości i możliwości każdego ucznia. Wyniki egzaminów maturalnych, oraz na zakończenie poszczególnych etapów kształcenia wystawiane są według państwowych wymogów, a uczniowie otrzymują dodatkowe świadectwo z ocenami.

Klasa I

W klasie I dzieci rozpoczynają "podróż po świecie wielkim i pięknym". Każda lekcja główna rozpoczyna się częścią rytmiczną, której zadaniem jest rozbudzenie i przygotowanie do przyswajania nowych rzeczy. Dzieci chętnie wyklaskują proponowany przez nauczyciela rytm, wystukują go lub tupią. Wprowadzane są też opowieści ruchowe, w których fabuła z rytmem pozwala dzieciom na prawdziwe przeżycie rytmu i rozwój fantazji. Szczególnie lubiane są przez dzieci pląsy, podczas których niejednokrotnie dzieci uczą się i utrwalają kierunki: w lewo, w prawo, w górę i w dół. W części rytmicznej jest również miejsce na piosenki. Dzieci śpiewają je nie tylko w języku polskim, ale także króciutkie utwory po angielsku i po niemiecku. Część rytmiczna kończy się zawsze wierszem, który koncentruje. Podobnie jak piosenki, również wiersze dzieci przyswajają sobie recytując i śpiewając razem z nauczycielem. Nauka pisania poprzedzona jest rysowaniem form. Dzieci doświadczają piękna, rozwijają i kontrolują ruchy ręki. Ważną role dla 7-latków odgrywa pierwsza lekcja, kiedy to dzieci rysują prostą i okrągłą. Te ćwiczenia wywierają na dzieciach duże wrażenie, które pozostaje nie tylko w dłoni i ramieniu, lecz w całym ciele. Kolejne lekcje były oparte na kreśleniu kombinacji prostej i okrągłej, a więc prostej, pionowej, poziomej, fal, ślimaczków, pętelek i ząbków. Dzieci przeżywają najpierw te formy w ruchu. Epoka pisania rozpoczęła się od opowieści. Z wrażenia: "Ach!" i towarzyszącego gestu wyniknął kształt litery A. Pozostałe samogłoski O, E, I, U, Y, również wyniknęły z gestów towarzyszących. Pierwszą spółgłoskę jaką dzieci poznały była wyprowadzona z obrazu króla, literka K, kolejną poznaną literką: R - zwarta w narysowanym na tablicy rycerzu z tarczą i mieczem. Następnie dzieci zapoznały się z kształtem liter pisanych, rysując je w powietrzu palcem, potem na ławce, kartce, aż w końcu w zeszycie. Podczas poznawania cyfr l - 9, dzieci wyszukują często to, czego w świecie jest dokładnie tyle. Dokładnie jedna jestem ja - powiedziała Jedna z dziewczynek. W wieku 7 lat dzieci żyją jeszcze w baśniowym świecie i z baśni czerpią wiedzę o świecie rzeczywistym, toteż codziennie jej słuchają na koniec lekcji głównej. Spotykają w nich dobro i zło, postaci z którymi się utożsamiają, uczą się relacji między ludźmi oraz subtelnie kształtują własną moralność.

Klasa ll

Klasa druga jest okresem przejściowym, momentem odpoczynku po pierwszym siedmioleciu i oczekiwaniem na przyjście burzliwego "rubikonu". W tym czasie dziecko pragnie, by opowiadano mu i malowano słowem wszystko, co istnieje w świecie, chce poznać sens i cel wszystkiego. Dlatego dzieciom w II klasie wiele się opowiada - żywo, plastycznie, z fantazją, obrazując działanie. Właściwym materiałem narracyjnym są bajki o zwierzętach i legendy o świętych. W dziecku pojawia się pewna dwoistość; z jednej strony budzi się w nim zainteresowanie fizyczną realnością, z drugiej pragnie pozostać w baśniowej świadomości. W bajkach i legendach dzieci przeżywają głębokie prawdy o swoim człowieczeństwie i dwoistość własnej duszy. Pod postaciami zwierząt ucieleśniają się niższe przymioty duszy człowieka; chciwość, wścibska ciekawość, tchórzostwo, chytrość, pycha, zarozumiałość itp. W bajkach nie ma postaci z którymi dziecko mogłoby się identyfikować, jak to miało miejsce w baśni. Tu bowiem zwierzęta obrazują cechy skrajne i negatywne, które dzieci śmieszą i oburzają, lecz z którymi nie chcą się identyfikować. Ważnym jest teraz, by nie opowiadać im morału, nie moralizować, lecz sprawiać by podana treść sama przeniknęła w wewnętrzny świat dziecka. Przeciwieństwem i przewagą dla tej "zwierzęcej" duszy części człowieka jest dusza, która przezwycięża te słabości. Odnajdujemy ją w legendach o świętych. Tutaj dzieci spotykają się z historycznymi postaciami, które walczą z tkwiącymi w sobie: złem, pychą, chciwością i innymi słabościami. Życie świętych jest dla dzieci wzorem chrześcijańskiej postawy i moralności. Daje im odczucie wielkiej siły tkwiącej w człowieku, siły miłości, męstwa, odwagi mogącej pokonać "zwierzęce" popędy i pożądania. Bajki i legendy ukazują dwa oblicza człowieka i wzajemnie się dopełniają.W obrazach bajek i legendach o świętych dajemy dzieciom mocne podstawy dla kształtowania się ich moralności i charakteru. Podczas nauki matematyki w drugiej klasie dzieci dogłębniej opanowują zasady czterech działań matematycznych: dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia. Na różne sposoby uczą się tabliczki mnożenia w zakresie 100. Rozwiązując proste zadania tekstowe uczą się koncentracji, myślenia i liczenia. W drugiej klasie dzieci podczas rysowania form spotykają się z zagadnieniami symetrii. Dokładna obserwacja i postrzeganie za pomoc zmysłów pozwala uchwycić kształt formy, a następnie odtworzyć jej dokładne odbicie lustrzane. Narysowanie takiej formy nie jest tylko przerysowaniem jej z tablicy, to dla dziecka cięższa praca wymagająca skupienia i koncentracji. Te ćwiczenia są też w pewnym sensie dalszymi ćwiczeniami do późniejszego kształtowania życia.

Klasa III

U dzieci między 9 a 10 rokiem życia następuje w rozwoju taki moment, który R. Steiner nazywa "przekroczeniem Rubikonu". Steiner użył tu metafory - porównał sytuację dziecka do przełomowego zdarzenia z życia Juliusza Cezara - przekroczenia granicznej rzeki Rubikonu. Do okresu "Rubikonu" dziecko żyło w pełnej harmonii i jedności ze światem. Teraz zaczyna tracić swoją bezinteresowność w stosunku do otoczenia i bliskich. Przeżywa samo siebie jako kogoś, kto nagle staje wobec zupełnie obcego sobie świata. Nie jest on już tak piękny, mądry i zrozumiały jak dotąd. W tych latach rodzi się poczucie wyobcowania, porzucenia i niezrozumienia. Dzieci tracą przy tym wiarę we własne zdolności i umiejętności. Wycofują się do własnego wnętrza, skąd uważnie obserwują, podważając dotychczasowe autorytety (rodziców i nauczycieli). Nie wystawiają jednak autorytetów na próbę, aby się od nich uwolnić lecz dlatego, że pragną je utrzymać. Głównym celem nauczania i wychowania w klasie trzeciej jest pomoc dziecku w przezwyciężeniu jego wewnętrznego kryzysu, aby odnalazło nowy stosunek do siebie, świata, przyrody i ludzi, szczególnie tych najbliższych, których dotąd bezkrytycznie naśladowało. Środkiem do tego, by dziecko zbudowało nowy pomost do świata jest m. in. poznawanie różnego rodzaju praktycznych zajęć i prac. Ważne jest wtedy, by zajęcia szkolne zaspokajały narastające pragnienie wiedzy. Cykle przedmiotowe poświęcone uprawie roli, budowie domu i starym rzemiosłom stanowią bramy, przez które dzieci wracają w zewnętrzny świat materialny, realistyczny. Teraz pokazujemy dzieciom, jak pracowali ludzie dawniej, co na zawsze odeszło w przeszłość, a co jest ponadczasowe. Omawiane podczas epok czynności rzemieślnicze są z powodu swej prostoty zrozumiałe dla wszystkich dzieci i stanowią dobre przygotowanie do późniejszego zrozumienia skomplikowanych procesów technicznych . Ważne jest, by dzieci miały z nimi bezpośredni kontakt (z maselnicą, pługiem, cegłą, zaprawą murarską). Stary Testament niesie przesłanie, że świat, przyroda i ludzie prowadzeni są przez Boga, który ustanowił boski porządek i któremu wszystko podlega. Bóg jest więc autorytetem nieporównywalnie wyższym niż osobowość nauczyciela czy rodziców. Dziecko powinno "zaznać", że wychowawca zna wartości i wzory wyższe niż on sam i kieruje się nimi w życiu. W obrazach biblijnych tkwi ogromna siła moralna. Przesłanie, że "świat jest piękny" i że człowiek powinien być dobry, gdyż nosi w sobie obraz Boga, zapada głęboko w duszę dziecka. Pomocą na drodze rozwoju i oznaczenia samodzielności staje się w klasie trzeciej pierwszy świadomy kontakt z gramatyką.Na lekcjach matematyki dzieci m.in.: doskonalą swoje umiejętności z zakresu czterech działań, uczą się tabliczki mnożenia do 15 x 15, poznają liczby parzyste i nieparzyste jako wynik rozważań nad podzielnością liczb, rozwiązują zadania nawiązujące do codziennego życia. W czasie lekcji rysowania form ćwiczą bardziej skomplikowane formy w symetrii pionowej i poziomej, trójdzielnej, oparte na dwóch osiach symetrii. Malarskie prace zainspirowane tematyką poszczególnych epok stają się coraz bardziej obrazami, a nie jak dotąd, ćwiczeniami kolorystycznymi. Na lekcjach prac ręcznych główną pracą jest czapka - pierwszy element ubrania.

Klasa IV

Okres swobodnej fantazji dziecięcej, która tak "ciepło otulała" w latach poprzednich przeminął. Czwarta klasa jest znacznie trudniejsza niż trzy pierwsze. Dziecko staje się krytyczne, pojawiają się częste zmiany nastrojów. Dziecko tęskni za nowymi przeżyciami. Dlatego też odpowiednim materiałem na lekcjach języka polskiego są opowieści o bogach i bohaterach z mitologii słowiańskiej i skandynawskiej. Występujący w nich waleczni bohaterowie i rycerze stają się obrazem indywidualnych sił, które dochodzą do głosu w tej fazie rozwoju dziecka. Kontakt dziecka ze światem zewnętrznym staje się bardziej świadomy. Podczas lekcji geografii zostaje przybliżone dziecku otoczenie bliższe i dalsze, w którym żyje, dzięki czemu rodzi się jego poczucie społecznej więzi z otoczeniem. Podobnie na lekcjach przyrody, dziecko poznaje najpierw to co jest mu bliższe - czyli ogólną wiedzę o człowieku, a następnie to co dalsze - zwierzę. 
Rysowanie form jest ważnym etapem przygotowującym do nauki geometrii. Rozwija ono wyobraźnię przestrzenną, sprawność manualną, poczucie estetyki i logiczne myślenie. Niełatwe dla dzieci formy "przeplatanki" uczą cierpliwości oraz rozwiązywania problemów i pokonywania trudności. Podczas poprzednich trzech lat nauczania muzyki dzieci rozwinęły słuch muzyczny i poczucie rytmu, grają na fletach z pamięci i przez naśladowanie. Można więc w tym roku szkolnym zacząć śpiewać już piosenki w kanonach oraz uczyć gry na flecie z nut. Twórcza aktywność odgrywa nieograniczoną rolę w kształtowaniu wszechstronnej osobowości.

"...Jeśli naśladujesz kogoś,
możesz zostać cieniem mistrza,
ale każdy człowiek powinien szukać
własnej niepowtarzalnej drogi..." C.K. Norwid

Klasa V

Okres między 9 a 12 rokiem życia określa się jako "środek dzieciństwa", a w odniesieniu tego, czas klasy piątej nazwać można "apogeum tego dzieciństwa". Dzieci w tym okresie poruszają się lekko, z gracją i wdziękiem. Cieszą się życiem, własnymi zdolnościami, wspólnym działaniem. Podłożem tego jest równowaga, jaka zachodzi w systemie rytmicznym organizmu - po raz pierwszy oddech i puls harmonizują się wzajemnie. Z harmonii tej dziecko czerpie chęć i radość do pracy, do działania. W rozumieniu uczniów świat realny leży jeszcze bardzo blisko świata fantastycznego. świadomość piątoklasisty leży bowiem pośrodku między marzeniową świadomością małego dziecka, a obudzoną świadomością człowieka dorosłego. W tym okresie dzieci w szczególny sposób przeżywają piękno kultury starożytnej Grecji. Wielka epopeja mitologiczna Grecji obejmuje opowieści o bogach i herosach oraz obrazy zawarte przez Homera w "Iliadzie" i "Odysei". Na lekcjach historii uczniowie poznają kulturę i mitologię starożytnych Hindusów, Prapersów, Babilończyków i Egipcjan. Świat obrazów jaki niesie grecka mitologia oraz grecka kultura, wyraża istotę rozwoju dziecka w tym okresie. Grecy w czasie największego rozkwitu swojej kultury żyli w oddaniu pięknu zmysłowego świata. Wyrazem tego jest architektura, rzeźba, poezja i teatr. To właśnie w Grecji nastąpiło przejście od mitologicznego pojmowania świata do filozoficznego poszukiwania zasad i racji bytu. Pierwsi europejscy filozofowie to filozofowie greccy - przyrodnicy, pitagorejczycy, stoicy - twórcy pierwszych szkół i systemów, które następnie promieniowały na kultury Rzymian, Arabów i Żydów. Wypracowane wówczas pryncypia, trwają do dziś, wciąż na nowo odczytywane, niczym niewyczerpane źródło baśniowej wody życia. Stworzyli je ludzie ze swego wnętrza, ze swych własnych poszukiwań prawdy o świecie. To samo dzieje się z dziećmi. Coraz pełniej poznają otaczający ich świat. Zdobytą już orientację w najbliższym otoczeniu, własnym mieście i regionie przenoszą na kraj. Na lekcjach przyrody uzupełniają obraz świata nauką o roślinach, ale że świat przyrody jest czymś więcej niż tylko materią i ma swoją głębszą stronę, dlatego dzieci też ją odkrywają. Rodzi się w nich poczucie nie tylko piękna ale i mądrości tego świata i duchowego sensu istnienia wszystkiego.

Klasa VI

Około 12 roku życia dokonuje się głęboka zmiana w rozwoju dziecka. Zaczynają wzmacniać się jego duchowo - duszne siły, uczucia i wola, a towarzyszy temu proces dojrzewania fizycznego. Młody człowiek zaczyna wżywać się w swój system kostny. Teraz człowiek zostaje poddany siłom ciężkości szkieletu. Powoli, ale systematycznie wydłużają się mu kończyny. Ruchy ciała stają się niezgrabne i ciężkie, 12-latek traci harmonię zarówno w ciele jak i w duszy. Cała świadomość młodego człowieka przeniknięta jest zmianami. Znajduje to swe odzwierciedlenie w gwałtownych i wzmożonych reakcjach emocjonalnych, zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Ustalone wcześniej zasady obowiązujące w klasie zaczynają się chwiać i walić, uczniowie "zamykają się" w sobie, wzrasta w nich chęć do przekory, zaczynają też bardzo krytycznie oceniać świat, choć jeszcze nie narodziła się w nich prawdziwa zdolność do samodzielnej oceny. Nauczyciel winien ze spokojem, opanowaniem, zrozumieniem, ale i z poczuciem humoru, wypracować w sobie umiejętność reagowania na niespodziewane, emocjonalne reakcje uczniów. Mody człowiek u dorosłego poszukuje bowiem osobowości. Uczeń w tym wieku szuka orientacji w świecie, budzi się w nim potrzeba logicznego przyczynowo-skutkowego wyjaśniania zjawisk. Pojawia się w nim pragnienie, tęsknota za logicznym uporządkowaniem otaczającego świata. Szkoła proponuje wtedy uczniom wiele nowych przedmiotów (geometrię, warsztaty, ogrodnictwo, mineralogię, fizykę) wymagających od nich myślenia i własnej aktywności. Na lekcjach historii omawiana jest cywilizacja rzymska, narodziny rzymskiego prawa i ustawodawstwa. Wieki średnie aż do progu ery nowożytnej. W czasie nauki o ziemi nauczyciel omawia różne sfery klimatyczne, oraz charakteryzuje poszczególne narody. Równocześnie ukazuje biografie odkrywców takich jak Nansen czy Schliemann. Szóstoklasista przeżywa niepewność w odniesieniu do wielu rzeczy. Stracił już bowiem z oczu swoje dzieciństwo (pewny i stabilny ląd), a jeszcze nie osiągnął dojrzałości płciowej (nie odpłynął do nowej przystani). Omawiając historię zaczynamy od legendarnych początków Rzymu, z historii średniowiecznej przedstawiamy wędrówki ludów, ekspansję arabską, imperium Karola Wielkiego, imperium narodu niemieckiego, krucjaty, walki między cesarzem i papieżem, oraz zaczątki nowego wieku. Liczne biografie rozbudowują w szóstoklasistach myśli dotyczące ludzkiego losu oraz wpływu człowieka na bieg historii. Rodzą się w nich pytania: Czy ja bym też tak mógł zrobić? Czy wystarczyło by mi odwagi i siły? Ballady i inne utwory poetyckie oraz nauka o budowie zdań dają uczniom możliwość zanurzenia się w piękno języka ojczystego. Geometria, algebra i wiedza o pieniądzu oraz jego znaczeniu, o bankach i ich funkcjonowaniu wspomagają nawiązanie kontaktów z otaczającą rzeczywistością i rozwijają wyobraźnię wzmacniając abstrakcyjne myślenie. Mineralogia, astronomia i fizyka wzbogacają wiedzę o ziemi, wszechświecie i pozwalają przeniknąć się nią "aż do kości".

 

---