NOWOCZESNE METODY LECZENIA SKOLIOZ PRZY WYKORZYSTANIU ĆWICZEŃ W WODZIE

Kinga Sadło

IV IKF 03/04

Boczne skrzywienie kręgosłupa (scoliosis) to: odchylenie osi anatomicznej od osi mechanicznej kręgosłupa w płaszczyźnie czołowo- strzałkowej [Wejsflog 1969]. Rzeczywiste skrzywienie kręgosłupa to jego wielopłaszczyznowe zniekształcenie, w którym- obok wyboczenia w płaszczyźnie czołowej- występują zmiany wielkości krzywizn w płaszczyźnie strzałkowej oraz rotacja i torsja kręgów [ Tylman 1995].

PODZIAŁ SKOLIOZ

Najczęściej spotykanym podziałem skolioz jest podział Cobba, który dzieli skoliozy na:

czynnościowe,

strukturalne.

Przez skoliozy czynnościowe rozumiemy skoliozy, w których nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa.

Skoliozy strukturalne - to skoliozy , w których stwierdzamy utrwalone zmiany. Ze względów etiologicznych dzielimy je na:

kostno-pochodne:

a) wrodzone,

b) torakopochodne,

c) układowe;

neuropochodne:

a) wrodzone,

b) porażenne-wiotkie,

c) porażenne- spastyczne,

d) inne ;

mięśniowo-pochodne:

a) wrodzone,

b) dystrofie mięśniowe,

c) inne;

idiomatyczne- o nie ustalonej etiologii ( 80-90 % skolioz strukturalnych).

Inne podziały:

1. ze względu na lokalizację skrzywienia :

- skoliozy piersiowe,

- skoliozy lędźwiowe,

- skoliozy szyjne;

2. z uwagi na liczbę łuków skrzywienia;

- jednołukowe,

- dwu- i wielołukowe (maksymalnie 4- łukowe) ;

3. biorąc pod uwagę stopień mechanicznego wyrównania się skrzywienia:

- wyrównane ,

- nie wyrównane;

4. ze względu na stopień wyrównania się czynno-biernego skrzywienia:

a) skrzywienia wyrównujące się czynnie - za pomocą napięcia mięśni,

b) skrzywienia wyrównujące się biernie- poprzez ułożenie na boku , zwis itd. ;

5. z uwagi na wielkość kąta skrzywienia skoliozy dzielimy na stopnie;

6. ze względu na występowanie skolioz w różnych okresach wzrostu dziecka dzielimy je na:

a) skrzywienia wczesnodziecięce - od 1/2 do 3 roku życia,

b) skrzywienia dziecięce- od 3 do 8 roku życia,

c) skrzywienia dorastających- występują w okresie pokwitania.

Rozwój nauki, zwłaszcza nauk medycznych , wyłania istotne współcześnie zagadnienie zastosowania pływania jako jednego ze środków nowoczesnego lecznictwa. Osobom z dystonicznymi bocznymi skrzywieniami kręgosłupa zaleca się ćwiczenia w wodzie. Podczas pływania , a więc utrzymywania pozycji poziomej w wodzie , następuje:

1) wyeliminowanie ciążenia masy ciała znajdującego się powyżej miejsca schorzenia, co wpływa na samokorekcję ( w skrzywieniach aktywnych);

2) dodatkowy wymuszony ruch mięsni oddechowych głównych i pomocniczych , biorących udział w akcie oddechowym;

3) wzrost pojemności życiowej płuc do 4,7-5,O l;

4) zwiększony wpływ na układ wegetatywny;

5) rozwój gorsetu mięśniowego , a w szczególności wybiórcze aktywizowanie określonych partii mięśniowych.

Pojęcie pływanie kojarzymy najczęściej ze sportem pływackim lub określoną formą wypoczynku. Tymczasem spełnia ono również inne role. Wydaje się słuszne dokonanie podziału pływania na:

a) sportowe,

b) rekreacyjne,

c) użytkowe,

d) lecznicze.

Pływanie lecznicze -hydrokinezyterapia. Coraz częściej wykorzystuje się wodę oraz umiejętność pływania w procesie rehabilitacji. Doświadczenia Tomaszewskiej ( 1950 ), Czergiez-Zade ( 1963 ), Tygerman ( 1964,1965 ) potwierdzają, że gimnastyka wodna przyczynia się istotnie do uzyskania pozytywnych rezultatów w procesie leczenia bocznych skrzywień kręgosłupa. Stąd też można tę formę pływania określić mianem pływania leczniczego.

Poziome ułożenie ciała w wodzie stwarza optymalne warunki do osiągnięcia korekcji bocznego skrzywienia kręgosłupa. Wykonując ruchy lokomocyjne w wodzie wpływamy na likwidację dystonii mięśniowej i tworzenie silnego gorsetu mięśniowego, mającego utrzymać kręgosłup w prawidłowym, skorygowanym ułożeniu.

W kinezyterapii skolioz są stosowane zarówno ćwiczenia symetryczne wykorzystujące fakt, że przez elongację kręgosłupa można uzyskać jego pełną lub znaczną korekcję, jak i ćwiczenia asymetryczne, w których pozycję wyjściowa i ruch dobiera się tak, aby powodować korekcyjne lub hiperkorekcyjne ustawienie kręgosłupa. Również w zajęciach korekcyjnych w wodzie prowadzonych dla dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa należy wyróżnić pływackie ćwiczenia korekcyjne symetryczne i asymetryczne.

Ćwiczenia symetryczne w leczeniu skolioz

Ruchy lokomocyjne wykonywane przez pływaka są najczęściej symetryczne. Asymetrycznym praca rąk czy nóg jest z reguły uważana za błąd. W pływaniu korekcyjnym również dąży się do symetrycznej pracy kończyn prawej i lewej strony. Taka praca, w połączeniu z rozluźnieniem mięśni antygrawitacyjnych i elongacją kręgosłupa, sprzyja korekcji w przypadku większości wad postawy. W ćwiczeniach symetrycznych u dzieci ze skoliozami korekcję skrzywienia osiąga się przez elongacje kręgosłupa. Niezależnie od lokalizacji i kierunku skrzywienia bocznego elongacja powoduje zniesienie lub zmniejszenie każdej skoliozy (przy założeniu, że jest to wada korygująca się- tzw. „miękka”).

Zajęcia z gimnastyki i pływania korekcyjnego są ćwiczeniami grupowymi. Pod okiem jednego instruktora, w grupie dobranej najczęściej pod względem wieku i płci ćwiczy 10-15 dzieci z różnymi rodzajami skrzywień. Dobieranie dla każdego dziecka pozycji asymetrycznej i egzekwowanie jej utrzymania jest trudne i czasochłonne. Dlatego łatwiej i wygodniej jest stosować ćwiczenia symetryczne. Uczestnicy zajęć z gimnastyki korekcyjnej mają, z reguły, małe skrzywienia (postawy skoliotyczne, skoliozy I stopnia) i u nich korekcja skrzywienia przez elongację jest pełna lub prawie pełna. Ćwiczenia asymetryczne rezerwuje się raczej dla rehabilitacji.

Pozycja wyjściowa	Ruch
Leżenie na brzuchu z nogami ugiętymi, przy brzegu basenu. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie.	Odbicie się nogami od brzegu basenu i wykonanie ślizgu po wodzie. Zabawa „Dalekie ślizgi”.
Leżenie na plecach z nogami ugiętymi, przy brzegu basenu. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie.	Odbicie się nogami od brzegu basenu i wykonanie ślizgu po wodzie. Zabawa „Dalekie ślizgi”.
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, Wyciągnięte przed siebie, w dłoniach deska.	Nogi wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego, z zaakcentowaniem przedłużonej fazy poślizgu po odepchnięciu siogami.
Leżenie na plecach. Ręce wyciągnięte przed siebie, w dłoniach deska.	Nogi wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego, z zaakcentowaniem przedłużonej fazy poślizgu po odepchnięciu się nogami.
Leżenie na plecach.	Ręce wykonują symetryczne ruchy wiosłujące do stylu grzbietowego, a nogi- ruchy do stylu klasycznego. Po odepchnięciu się nogami i przeniesieniu rąk do głowy, zaakcentowanie fazy leżenia na wodzie z elongacją kręgosłupa.
Leżenie na plecach.	Pływanie stylem grzbietowym z symetryczną praca rąk i akcentowaniem fazy leżenia na wodzie po fazie odepchnięcia rękoma.
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, Wyciągnięte przed siebie, w dłoniach deska.	Nogi wykonują ruchy wiosłujące do kraula, a ręce kolejno wykonują ruchy wiosłujące do kraula. Po wykonaniu pełnego ruchu jedną ręką zaakcentowanie wyleżenia z rękoma wyciągniętymi w przód („dokładanka”).
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, Wyciągnięte przed siebie, w dłoniach deska ustawiona pionowo, prostopadle do kierunku płynięcia.	Nogi wykonują ruchy wiosłujące do kraula.
Leżenie na plecach. Deska trzymana między udami, ustawiona pionowo.	Ręce wykonują symetryczne ruchy wiosłujące do stylu grzbietowego.
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, Wyciągnięte przed siebie, w dłoniach deska. Na nogach założone płetwy. W ustach „fajka” umożliwiająca oddychanie bez wynurzania głowy.	Nogi wykonują ruchy wiosłujące do kraula.
Leżenie na plecach.	Pływanie stylem grzbietowym z symetryczną praca rąk. Akcentowanie wyleżeniu na wodzie po wykonaniu ruchu wiosłującego rąk.

Ćwiczenia asymetryczne w leczeniu skolioz

W kinezyterapii bocznych skrzywień kręgosłupa często - oprócz ćwiczeń symetrycznych - są stosowane także ćwiczenia asymetryczne. Tutaj korekcję uzyskuje się przez odpowiednie asymetryczne ułożenie ciała, skośne ustawienie barków i bioder. Ćwiczenia asymetryczne ustawiają kręgosłup w pozycji korekcyjnej lub hiperkorekcyjnej. Asymetryczne ćwiczenia korekcyjne powinny być prowadzone w rehabilitacji. Wymagają one wysokich kwalifikacji prowadzącego i indywidualnej pracy z dzieckiem. Ponadto wymagają również indywidualnego dobrania pozycji i ruchów dla każdego dziecka, zapewnienia stabilizacji sąsiednich odcinków kręgosłupa oraz doboru dzieci w grupy pod względem rodzaju wady.

W przypadku zajęć z pływania korekcyjnego podział ten jest podyktowany techniką prowadzenia pływackich ćwiczeń asymetrycznych. Prowadzący te ćwiczenia wyróżniają 4 grupy skolioz:

jednołukowe w odcinku piersiowym,

jednołukowe w odcinku lędźwiowym,

jednołukowe w odcinku piersiowo-lędźwiowym,

dwułukowe piersiowo-lędźwiowe.

Analizując wpływ asymetrycznych ćwiczeń pływackich na boczne skrzywienia kręgosłupa można się posłużyć statycznym schematem określającym zmiany w ukształtowaniu linii kręgosłupa w płaszczyżnie czołowej zależnie od ustawienia linii bioder i barków. Charakteryzuje się on tym, że:

przy poziomym ustawieniu linii barków i bioder kręgosłup utrzymuje linię pionową,

przy skośnym ustawieniu linii barków kręgosłup wygina się w odcinku piersiowym w stronę barku ustawionego wyżej,

skośne ustawienie linii bioder powoduje wygięcie kręgosłupa w odcinku lędżwiowym, w stronę niższego biodra.

Przykłady asymetrycznych ćwiczeń pływackich dla skolioz jednołukowych piersiowych (na przykładzie skoliozy piersiowej prawostronnej)

Pozycja wyjściowa	Ruch
Leżenie na brzuchu. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana przyciągnięta do tułowia.		Nogi wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego (lub kraula).
Leżenie na plecach. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana przyciągnięta do tułowia.		Nogi wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego (lub grzbietowego).
Leżenie na brzuchu. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana, wyciągnięta w bok (lub ułożona w skrzydełko).		Nogi i prawa ręka wykonują ruchy wiosłujące: nogi do stylu klasycznego (lub kraula), prawa ręka - ruch przywodzenia ręki do tułowia tuz pod powierzchnia wody.
Leżenie na plecach. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana, wyciągnięta w bok.		Nogi i prawa ręka wykonują ruchy wiosłujące: nogi do stylu klasycznego (lub grzbietowego), prawa ręka ruch przywodzenia ręki do tułowia jak najgłębiej pod powierzchnią wody.
Leżenie na brzuchu. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana, wyciągnięta w bok.		Ręce i nogi wykonują ruchy wiosłujące: lewa ręka z pozycji wyjściowej do ułożenia w bok, prawa ręka z ułożenia w bok do przywiedzenia ręki do tułowia. Nogi wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego ( lub kraula).
Leżenie na plecach. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana, wyciągnięta w bok.		Ręce i nogi wykonują ruchy wiosłujące: lewa ręka z pozycji wyjściowej do ułożenia w bok, prawa ręka z ułożenia w bok do przywiedzenia ręki do tułowia. Nogi wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego ( lub grzbietowego).
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie, trzymają bliższy koniec deski.		Nogi i prawa ręka wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego (lub kraula).

W skoliozach jednołukowych piersiowych nogi powinny wykonywać ruchy symetryczne. Mogą to być ruchy jak w stylu grzbietowym, klasycznym lub kraulu. Warunkiem zastosowania pracy nóg do stylu klasycznego jest symetryczność pracy prawej i lewej nogi. Jeżeli dziecko pracuje nogami asymetrycznie należy bezwzględnie wyeliminować ten błąd lub zrezygnować z pracy nóg do stylu klasycznego.

Przykłady asymetrycznych ćwiczeń pływackich stosowanych w skoliozach jednołukowych lędżwiowych ( na przykładzie skoliozy lędzwiowej lewostronnej)

Pozycja wyjsciowa	Ruch
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie. Prawa noga wyprostowana, wyciągnięta w tył. W okolicach kostki założony nadmuchiwany rękawek, zapobiegający tonięciu nogi.	Lewa noga wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na palcach. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie. Prawa noga wyprostowana wyciągnięta w tył, w okolicach kostki założony nadmuchiwany rękawek.	Lewa noga wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie, w dłoniach deska. Nogi wyprostowane, wyciągnięte w tył. Na lewej nodze założona płetwa, na prawej w okolicach kostki - nadmuchiwany rękawek.	Noga lewa wykonuje ruchy wiosłujące do kraula.
Leżenie na palcach. Ręce wyprostowane, wyciągnięte w przód. Nogi wyprostowane, wyciągnięte w tył. Na prawej nodze założony nadmuchiwany rękawek, na lewej - płetwa.	Noga lewa wykonuje ruchy wiosłujące dostylu grzbietowego.
Leżenie na brzuchu. Lewa noga zgięta w stawie biodrowym i kolanowym.	Ręce i noga prawa wykonują ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na plecach. Lewa noga zgięta w stawie biodrowym.	Noga prawa wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego, a ręce symetryczne do stylu grzbietowego.

Przykłady asymetrycznych ćwiczeń pływackich stosowanych w skoliozach jednołukowych piersiowo-lędźwiowych ( na przykładzie skoliozy piersiowo-lędźwiowej prawostronnej )

Pozycja wyjściowa	Ruch
Leżenie na brzuchu. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, trzyma deskę, prawa ręka wyprostowana przy tułowiu. W okolicach kostek nadmuchiwany rękaw.	Lewa noga wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na plecach. Ręce wyprostowane: prawa- wyciągnięta wzdłuż tułowia, lewa- przed siebie. Noga prawa wyprostowana. W okolicach kostek założony nadmuchiwany rękawek.	Lewa noga wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, lewa wyciągnięta przed siebie trzyma deskę, prawa wyciągnięta z boku. Prawa noga wyprostowana, wyciągnięta za siebie z założonym w okolicach kostek nadmuchiwanym rękawkiem.	Ruchy wiosłujące wykonują: lewa noga- do stylu klasycznego i prawa ręka- przez przywiedzenie do tułowia tuż pod powierzchnią wody.
Leżenie na plecach. Ręce wyprostowane, lewa wyciągnięta przed siebie, prawa wyciągnięta w bok. Na wyprostowanej prawej nodze założony nadmuchiwany rękawek	Ruchy wiosłujące wykonują: lewa noga - do stylu klasycznego i ręka prawa - przez przywiedzenie do tułowia głęboko pod powierzchnią wody
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane wyciągnięte przed siebie, trzymają deskę. Nogi ugięte w stawach biodrowych i kolanowych.	Ruch wiosłujące wykonują: prawa ręka przez przywiedzenie jej do tułowia tuż pod powierzchnią wody i prawa noga - do stylu klasycznego. Po wykonaniu ruchów wiosłujących należy zaakcentować fazę z wyprostem nogi prawej i przywiedzeniem ręki prawej do tułowia.
Leżenie na plecach. Ręce wyprostowane wyciągnięte przed siebie, trzymają deskę. Nogi ugięte w stawach biodrowych i kolanowych.	Ruchy wiosłujące wykonują : prawa ręka- do stylu grzbietowego i prawa noga- do stylu klasycznego. Po wykonaniu ruchów wiosłujących zaakcentowanie fazy leżenia na wodzie z wyprostem nogi prawej i przywiedzeniu do tułowia ręki prawej.

Przykłady asymetrycznych ćwiczeń pływackich stosowanych w skoliozach dwułukowych piersiowo-lędźwiowych (na przykładzie skoliozy piersiowej i lędźwiowej lewostronnej)

Pozycja wyjściowa	Ruch
Leżenie na brzuchu. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana wzdłuż tułowia. Lewa noga wyprostowana, wyciągnięta za siebie.	Prawa noga wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na plecach. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana wzdłuż tułowia. Lewa noga wyprostowana, wyciągnięta za siebie.	Prawa noga wykonuje ruchy wiosłujące do stylu klasycznego.
Leżenie na brzuchu. Lewa ręka wyprostowana, wyciągnięta przed siebie, prawa ręka wyprostowana w bok. Lewa noga wyprostowana, wyciągnięta za siebie.	Ruchy wiosłujące wykonują: prawa noga - do stylu klasycznego i prawa ręka - przez przywiedzenie do tułowia tuz pod powierzchnia wody.
Leżenie na plecach. Ręce wyprostowane: lewa- wyciągnięta przed siebie, prawa- wyciągnięta w bok. Lewa noga wyprostowana, wyciągnięta za siebie.	Ruchy wiosłujące wykonują: prawa ręka-przez przywiedzenie do tułowia głęboko pod powierzchnią wody i prawa noga- do stylu klasycznego.
Leżenie na brzuchu. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie trzymają deskę. Nogi wyprostowane, wyciągnięte za siebie, na prawej założona płetwa, na lewej, w okolicach kostki- nadmuchiwany rękawek.	Ruchy wiosłujące wykonują: prawa noga - do kraula, prawa ręka - do stylu klasycznego.
Leżenie na plecach. Ręce wyprostowane, wyciągnięte za siebie, w dłoniach deska. Nogi wyprostowane, wyciągnięte za siebie- na prawej założona płetwa, na lewej- n admuchiwany rękawek.	Ruchy wiosłujące do stylu grzbietowego wykonują: prawa ręka i prawa noga.

Iwanowski w swoich pracach zwraca uwagę, że jeżeli łuki skrzywienia w skoliozie dwułukowej piersiowo-lędźwiowej są krótkie i znajdują się blisko siebie, to należy zrezygnować z asymetrycznych ćwiczeń pływackich na rzecz pływania symetrycznego.

Stosowanie asymetrycznych ćwiczeń pływackich w leczeniu bocznych skrzywień kręgosłupa wydaje się być wskazane w przypadku dużych skrzywień(przełom I i II stopnia i większych). Powinno się dla nich indywidualnie dobierać pozycje korekcyjne i ćwiczenia pływackie-zależnie od lokalizacji, lateralizacji i możliwości korekcji skrzywienia. Przedstawione dotychczas przykłady należy dostosować indywidualnie dla każdego dziecka.

Pływania asymetrycznego nie powinno się stosować:

w skoliozach wielołukowych ,

w skoliozach dwułukowych o krótkich i zlokalizowanych blisko siebie łukach,

w skoliozach o małym łuku skrzywienia,

w zespołach, gdzie nie ma wprowadzonego podziału ćwiczących na grupy jednorodne pod względem miejsca i liczby łuków skrzywienia.

Korzystny korekcyjnie efekt stosowania asymetrycznych ćwiczeń pływackich opisany przez Iwanowskiego wystąpił w grupie dzieci, które były poddane intensywnej terapii. Dzieci pływały 10-16 godzin zegarowych w miesiącu, pokonując dystans 10-15 kilometrów. Średnio w czasie ½ godziny (tyle obecnie wynosi czas jednostki lekcyjnej na basenie) pokonywały 450÷500 metrów, czyli 18÷20 basenów (25-metrowych). Wydaje się mało prawdopodobne, aby eksperyment ten można było powtarzać powszechnie. Przy niedostatku basenów i niemałych kosztach, trzeba ponosić za korzystanie z basenu, zagwarantowanie dzieciom kilkunastu godzin zegarowych pływania miesięcznie (czyli codziennych ½-godzinnych zajęć pływania) jest praktycznie nierealne. Potwierdza to stanowisko, że pływanie powinno się traktować jako uzupełnienie podstawowej formy terapii dzieci z wadami postawy, jaką powinny być ćwiczenia korekcyjno-rehabilitacyjne na lądzie - w sali gimnastycznej.

Reasumując, można stwierdzić, że pływanie asymetryczne należy traktować jako uzupełnienie pływackich ćwiczeń symetrycznych, które powinny być podstawowym rodzajem ćwiczeń korekcyjnych w wodzie w leczeniu wszystkich rodzajów i typów skolioz.

8

---