Hubert Świętek

III. ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO.

1. Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego- różne znaczenia terminu:

a) W sensie materialnym źródłem prawa jest to, co sprawia, że prawo międzynarodowe kształtuje się i nabywa moc obowiązującą. Te przyczyny mają charakter pozaprawny. Zaliczane do nich są: wola państw (kier. pozytywistyczny), nakazy rozumu (kier. prawnonaturalny), więź społeczna (kier. socjologiczny), świadomość i emocje ludzi (kier. psychologiczny). Źródła zewnętrzne, pozytywne, filozoficzne;

* wg Góralczyka- czynniki, które doprowadziły do powstania konkretnych norm PM- współpraca, współzawodnictwo i walka- polityka międzynarodowa.

b)W znaczeniu formalnym - zewnętrzny wyraz procesu (formy, w których tworzone są normy PM), który doprowadził do powstania normy prawnej, produkt działania sił wymienionych w sensie materialnym. Źródła wewnętrzne, realne, głębsze, formalne, to nimi zajmuje się nauka o PM. Należą do sfery prawnej.

Dwa niekwestionowane: umowa międzynarodowa i zwyczaj. Umowa międzynarodowa jest źródłem właściwym tylko dla systemu prawa międzynarodowego, jest źródłem samodzielnym, nieszukającym oparcia w ustawie, znajduje je w podstawowej zasadzie międzynarodowego porządku prawnego pacta sunt servanda; zwyczaj jest natomiast znany też innym gałęziom prawa. Inne źródła prawa- sporne.

c) W sensie poznawczym- źródła poznawcze. Różnego rodzaju zbiory umów, kompilacje itd., z których czerpie się znajomość PM zbiór traktatów (Treaty Series) wydawany przez Sekretariat ONZ; „Zbiór Dokumentów” PISM

*Podstawa wyrokowania sądów międzynarodowych nie równa się źródła prawa, bo:

W art. 38 par. 1 statutu MTS jako podstawy wyrokowania wymieniono obok umów międzynarodowych i zwyczaju międzynarodowego także ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane oraz dopuszczono stosowanie przez Trybunał orzecznictwa i doktryny w charakterze pomocniczego środka do stwierdzenia istnienia przepisów prawnych. Państwa mogą przyjąć za podstawę wyrokowania zasady słuszności, a nie źródła prawa międzynarodowego. Art. 38 par 2 statutu MTS przewiduje orzekanie ex aequo et bono, jeżeli strony na to się zgodzą.

- Konwencja Haska nr XII o Trybunale Kaperskim- Gdy brak przepisów PM, sąd orzeka wg ogólnych zasad sprawiedliwości i słuszności.

2. Umowa międzynarodowa.

a) źródła prawa umów międzynarodowych (norm dotyczących ich zawierania, obowiązywania i stosowania):

- zwyczaj

- po II Wojnie- kodyfikacja- 2 V 69- na podstawie projektu Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ- Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów międzynarodowych

b)Definicja i nazwy umów międzynarodowych. Konwencja wiedeńska z 1969r. o prawie traktatów w art. 2 określa traktat międzynarodowy (Treaty) jako " Dla celów niniejszej Konwencji wyrażenie <traktat> oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególna nazwę."

=>Konwencja mówi, że dla celów konwencji; nie obejmuje ona wszystkich umów, a tylko do umów międzypaństwowych (a są też z innymi podmiotami PM) i pisemnych (a teoretycznie mogą być umowy ustne), co jednak nie wpływa na brak ich mocy prawnej- są tak samo wazne.

- Góralczyk: wspólne oświadczenie podmiotów PM, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki.

*forma wymiany not- forma umowy w kilku dokumentach- jedno państwo proponuje porozumienie, drugie to akceptuje, powtarzając notę państwa pierwszego, w której jest tekst zaproponowanego porozumienie=> w sensie materialnym jest to jedna umowa

c) Kontrahentami umów międzynarodowych - obok państw - mogą być także inne podmioty prawa międzynarodowego, a więc strona wojująca w wojnie domowej, ruchy narodowowyzwoleńcze, międzynarodowe organizacje rządowe, Stolica Apostolska, z tym zastrzeżeniem, że przepisy Konwencji wiedeńskiej nie mają zastosowania do takich umów.

d) Nie wszystkie umowy są bezpośrednio źródłami PM, rozumianego jako zbiór reguł postępowania. Ponieważ na PM składają się reguły postępowania, a umowy nie zawsze ustalają takie reguły, i przedmiotem ich mogą być także akty stwierdzające lub zmieniające konkretny stosunek prawny, jak wyznaczenie granicy- niektórzy autorzy rozróżniają umowy prawotwórcze i umowy-kontrakty (law making treaties - contracts). Nieuzasadnione, ponieważ z ustalenia w umowie jakiegoś konkretnego stosunku wynikają najczęściej dla kontrahentów określone reguły postępowania (choć nie tworzą tych reguł bezpośrednio, wynikają one z innych reguł). Pośrednio zatem wszystkie umowy międzynarodowe są uznawane za źródła prawa.

*Ale aby wspólne oświadczenie było umową międzynarodową, musi być prawotwórcze, zatem musi tworzyć prawo między stronami- tworzyć prawa i obowiązki; nie są umową wspólne oświadczenia, które nie tworzą prawa między stronami- np. komunikaty wydane po wizytach ( np. że wizyta była pożyteczna).

*Nie są umowami międzynarodowymi umowy cywilnoprawne państw ze spółkami czy korporacjami, dotyczące np. pożyczek czy inwestycji.

e) Umowy noszą różne nazwy: traktat - większe znaczenie, uroczysta forma zawarcia, konstytucja - statut

organizacji międzynarodowych przyjęte w formie umowy; karta, pakt, układ, konwencja, porozumienie, protokół, deklaracja, akt końcowy konferencji, konkordat, wymiana not i inne. Podstawy i zadania organizacyjne ONZ - Karta Narodów Zjednoczonych. Nazwa, jaką nosi umowa, nie ma znaczenia prawnego (Konwencja Wiedeńska).

Cechy umów międzynarodowych: [spoza Symonidesa]

1) źródła właściwe tylko dla prawa międzynarodowego,

2) główne źródła prawa międzynarodowego,

3) w porównaniu ze zwyczajem ma tę zaletę, iż jej postanowienia są zazwyczaj bardziej precyzyjne i jasne,

4) postanowienia umów międzynarodowych wskazują najdokładniej zakres zobowiązań międzynarodowych,

5) w konsekwencji normy traktatowe są w stosowaniu i wywołują mniej sporów

6) umowy wiążą tylko jej strony (partykularyzm).* zwyczaj wiąże wszystkich

Rodzaje umów międzynarodowych.

Ze względu na liczbę kontrahentów:

- bilateralne (dwustronne)

- multilateralne (wielostronne).

Ze względu na odmienny tryb przystępowania państw trzecich dzielimy umowy wielostronne na:

- otwarte - zawierają klauzulę umożliwiającą przystąpienie nowym państwom bez uzyskania zgody dotychczasowych kontrahentów, zazwyczaj wystarcza jednostronne oświadczenie państwa przystępującego (z reguły umowy wielostronne dotyczące współpracy w dziedzinie komunikacyjnej, społecznej, naukowej, kulturalnej, kodyfikującej prawo międzynarodowe, powołującej do życia organizację międzynarodową o charakterze powszechnym)

- półotwarte - umowy otwarte tylko dla określonej kategorii państw, spełniające określone warunki (np. umowy regionalne - dla wszystkich państw danego regionu)- np. KNZ (państwa miłujące pokój)

- zamknięte.

Ze względu na to jako organ państwowy występuje jako strona i czy umowa podlega ratyfikacji, czy też jest zatwierdzana:

- umowy państwowe podlegające ratyfikacji przez głowę państwa ( gł. traktaty pokoju, układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy oraz inne umowy polityczne, umowy dotyczące spraw zastrzeżonych do uregulowania w drodze ustawy lub postanowienia odbiegające od dotychczasowego ustawodawstwa, inne umowy, jeżeli strona wyraziła na to zgodę ze względu na wymagania prawa drugiej strony lub, jeżeli strony tak uzgodniły, ze względu na szczególne okoliczności);

- umowy rządowe podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów (premiera);

- umowy resortowe, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, które nie są ani państwowymi ani rządowymi.

Ze względu na treść:

- polityczne - traktaty pokoju, traktaty przymierza (= traktaty pomocy; także pomoc zbrojna - casus foederi; obecnie tylko obronne, nie ma już zaczepnych; przeważnie wiążą się też ze współpracą w czasie pokoju) inaczej umowy wzajemnej pomocy lub umowy gwarancyjne, traktaty przyjaźni ( nie wiążące się z konkretnymi zobowiązaniami, wyrażają wolę państw budowy przyjaznych stosunków, najczęściej wiążą się z podpisaniem innych umów, np. handlowych czy sojuszniczych- Tr o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy- Układ Warszawski)

- gospodarcze i administracyjne - dzielą się na: *dotyczące współpracy gospodarczej, *współpracy w dziedzinie nauki i kultury, *współpracy w dziedzinie prawa, =>umowy handlowe, konsularne, nawigacyjne, lotnicze, kolejowe, pocztowe, telekomunikacyjne, finansowe, dotyczące współpracy naukowej, kulturalnej, pomocy prawnej.

- statuty OM

* wymienione przy polit i gosp konkretne przykłady umów to też rodzaje umów, których znaczenie wykształciło się w wielowiekowej tradycji.

3. Zwyczaj międzynarodowy

- Zgodne postępowanie państw tworzące prawo (Góralczyk)- państwa w podobnych sytuacjach postępują jednakowo i mają przekonanie, że to tworzy prawo.

* Kiedyś długo PM było gł prawem zwyczajowym, obecnie umowy dominują, ale zwyczaj nadal żywy, a czasem wygodniejszy (np. ze wzgledów ideologicznych nie wszystko chce się podpisać)

Pojęcie prawa zwyczajowego (z prawa rzymskiego). Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są dwa istotne elementy: praktyka (usus- element obiuektywny) i przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem (opinio iuris sive necessitatis- element subiektywny) (np. sprawa statku Lotus- sama praktyka nie wystarcza, potrzebna jest świadomość jej prawnego charakteru) + dawniej wymóg długiej praktyki (dziś nieaktualne). W statucie MT stwierdzono, że zwyczaj jest "dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo" (art. 38- błędne, jest właśnie na odwrót).

Jeśli chodzi o praktykę znaczenia ma działalność głównych organów państwa jak i innych organów (parlament-np. sprawa morza wewnętrznego, sądy), także działalność organizacji międzynarodowych. Praktyka nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, obowiązuje wszystkich (z powodu braku sprzeciwu) (ale też zwyczaje lokalne) (ale też doktryna trwałego oponenta jako wyraz suwerenności oraz problem państw nowopowstałych), musi znajdować zastosowanie w pewnej liczbie wypadków- zgodna i nieprzerwana. Należy ją rozumieć szeroko, jako działania zbiorowe (np. umowy międzynar.) jak i indywidualne- wewnętrzne( działalność ustawodawcza, sądowa, administracyjna) i zewnętrzne (działalność dyplomatyczna). Zgodna praktyka powstaje głównie z powodu wspólnych interesów państw bądź z powodu narzucenia np. przez wojnę- zasada wolności mórz.

Opinio iuris może się przejawiać:

- w samej praktyce państw- milczące przyzwolenie

- w oficjalnym oświadczeniu państw, że istnieje konkretna norma PM

- w uchwałach OM- wiąże tych, którzy wypowiedzieli się za uchwałą

- w umowach międzynarodowych, jeśli strony zamierzały nich potwierdzić istniejące normy zwyczajowe, a nie tylko zawrzeć partykularne porozumienie- np. konwencja genewska o prawie morza 1958- „przyjęła postanowienia jako ogólnie wyrażające ustalone zasady PM” .

- w ustawodawstwie wewnętrznym

Doktryna trwałego oponenta - trwały sprzeciw państwa wobec nowej normy zwyczajowej pozwala na pozostania poza grupą podmiotów związanych jej postanowieniami- ale w momencie powstawania normy tylko; jest to wyraz suwerenności.

Problem państw nowopowstających- uznaje się, że są związane, bo wchodząc do społeczności międzynarodowej tym samym uznają powszechnie obowiązujące PM, mimo, że nie brały udziału w jego powstawaniu. - nie jest to krzywdzące, bo nie tylko nakłada obowiązki, ale też chroni państwa, np. zasada nieinterwencji, wolność mórz.

Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą bądź na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej, bądź odstąpienia państw od jej praktykowania, czyli odwyknięcia (desuetudo). W drodze wykształcenia się przeciwnego zwyczaju może utracić moc obowiązującą norma prawa umownego- np. w Norymberdze stwierdzono odejście poprzez zwyczaj od zasady, że konwencje haskie obowiązują tylko strony (a tak było napisane w samych konwencjach). Normy zwyczajowe mogą także inspirować umowy, zaś jednolita praktyka umowna może stworzyć zwyczaj.

Uzasadnienie mocy obowiązującej prawa zwyczajowego. Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego jest zgoda państwa. Zwyczaj jest określany jako "milcząca zgoda" (tacitus consensus)- brak sprzeciwu obok działań innych państw.

* pogląd o spontanicznym wykształceniu się norm nie jest dobry- bo państwa zawsze tworzą normy zwyczajowe świadomie, np. zastrzegają, że dane działanie jest wyrazem ich wolnej woli, co zapobiega powstaniu zwyczaju)

*ale nie wiadomo dokładnie, od kiedy pojawia się opinio iuris ( np. doktryna angielska- od powołania się na zwyczaj przez sąd- ale to raczej skutek niż przyczyna)

Kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium). Reguły kurtuazji, czyli grzeczności przestrzeganej w stosunkach międzynarodowych. Są one oparte na wzajemności, ale nie mają charakteru prawnego. Najwięcej w dziedzinie stosunków dyplomatycznych (ceremoniał dyplomatyczny) i konsularnych oraz w obrocie morskim. Zwyczaj międzynarodowy może przekształcić się w kurtuazję międzynarodową (np. dawny obowiązek pozdrawiana okrętów), bądź reguła grzecznościowa uzyska opinio iuris.

Prawo zwyczajowe nadal ważne, bo:

- ciągle powstają nowe zwyczaje

- wiąże wszystkie państwa, również te, które nie są stronami umowy

- wszystkie normy ius cogens to normy zwyczajowe

- obowiązywałoby nawet, gdyby utraciły moc wszystkie umowy w których zwyczaj znalazł potwierdzenie

4. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane- z art. 38 MTS;

- problematyczne, bo nie wiadomo do końca, co to znaczy- normy prawa wewnętrznego? (ale Pr wew to nie PM) normy prawa natury? Ogólne zasady PM? (są częścią prawa zwyczajowego);

- relikt z czasów, gdy państwa dzielono na cywilizowane i niecywilizowane. Posiłkowe źródło prawa międzynarodowego;

W praktyce- podstawowe zasady prawa rzymskiego, czyli zasady prawa w ogóle- wspólne dla wszystkich systemów prawnych, np:

1) zasady procesowe:

- nikt nie może przekazać więcej praw, niż sam posiada

- nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia

- prawo szczególne uchyla prawo ogólne

- nie można dwa razy sądzić tej samej sprawy

- nikt nie może być sędzią we własnej sprawie,

5. Inne źródła prawa międzynarodowego-

sporne, pomocnicze, same nie są podstawą wyrokowania ani źr prawa- bo prawem jest tylko to, na co państwa się godzą, a doktryna czy orzecznictwo nie są wyrazem woli państw.

- powstają na podstawie istniejących już norm PM

Orzecznictwo sądów międzynarodowych.

* Art. 59 MTS- :decyzja Trybunału ma moc obowiązującą tylko między stronami i odnoście do tej właśnie spawy”- nie jest źr prawa

Odmawia się orzecznictwu statusu samodzielnego źródła prawa. Sądy międzynarodowe, zajmując stanowisko w jakiejś kwestii prawnej, nie tworzą nowych przepisów prawa, gdyż opierają zawsze swe orzeczenia na przepisach prawa umownego lub zwyczajowego.

Sąd tworzy nową regułę (pomocną w dalszym wyrokowaniu), ale jej moc obowiązywania nie jest samoistna tylko płynie z umowy lub zwyczaju. Sąd m. może oprzeć się na poprzednich wyrokach tylko w celu ustalenia treści nie dość jasnej normy prawa umownego lub zwyczajowego. To, że sądy często wyrokują opierając się na wcześniejszych rozstrzygnięciach nie jest dowodem, że orzecznictwo jest źródłem prawa, tylko że kiedyś dokonano prawidłowej interpretacji.

Ułatwiają interpretację, potwierdzają u uściślają istnienie konkretnego PM.

Sądy nigdy nie opierają swych orzeczeń wyłącznie na podstawie wcześniejszych orzeczeń.

Sądy oddziałują jednak w pewnej mierze na rozwój prawa, precyzując i wyjaśniając treść przepisów prawnych i kształtując poczucie prawne w społeczeństwie, a nie tylko biernie wykonują prawo.

Doktryna. Statut MTS, art. 38, podstawy wyrokowania Trybunały, określenie roli orzecznictwa i doktryny jako: "środka pomocniczego do stwierdzenia przepisów prawnych".

Poglądy nauki prawa - doktryna wyjaśnia i precyzuje przepisy prawa, kształtuje poczucie prawne społeczeństwa, ale też poddaje krytyce przepisy prawa obowiązującego i przedstawia propozycje nowych przepisów bez mocy obowiązującej (w orzecznictwie tego nie ma);

- podobny status i funkcje co orzecznictwo. Nie jest samodzielnym źródłem prawa, może tylko ułatwiać jego interpretacje i potwierdzać istnienie pewnych norm zwyczajowych ,a także wpływać na kształt ustawodawstwa- stanowisko poszcz. państw dotyczące prawa jest przeważnie poprzedzone analizą doktryny i orzecznictwa.; doktryna pełni funkcję inspirującą

=> określa jakie jest prawo oraz inspiruje, jakie powinno być.

=> ale tez problem, bo często doktryna jest bardzo niejednolita; większe znaczenie mają opinie zbiorowe, np. Komisji PM ONZ.

Tylko w epoce rozwoju prawa rzymskiego doktryna była źródłem prawa, kiedy sądy musiały wyrokować zgodnie z jednomyślną opinią grona prawników (przyznano im ius publice respondendi);

MTS i STSM często odwoływały się do orzeczeń, natomiast unikały odwoływania się do doktryny.

Ustawodawstwo państw. akty ustawodawcze poszczególnych państw dot. stosunków międzynarodowych nie są źródłem PM, gdyż nie mogą one nakładać obowiązków na inne państwa; wyrażają jedynie stanowisko tego państwa w danej sprawie co może w konsekwencji stanowić część procesu tworzenia się nowej normy prawa zwyczajowego lub umownego (np. praktyka państw doprowadziła do regulacji o szelfie kontynentalnym); Mogą też pełnić funkcję przepisów wykonawczych do prawa zwyczajowego, zatem konkretyzować jego treść (np. prawo nieszkodliwego przepływu)

Akty jednostronne: Prawnie wiążące

* umowy są wyrazem zgodnej woli państwa; akty jednostronne są jednostronnym wyrazem woli państwa w celu wywołania określonych skutków prawnych w prawie międzynarodowym+ akty wewnętrzne mające skutki międzynarodowe, np. delimitacja granicy morskiej.

1) Notyfikacja - oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o wydarzeniu, z którym prawo to łączy określone skutki prawne (ale jest to tylko wymagana niekiedy forma, w której wyraża się uznanie, protest, zrzeczenie się lub przyrzeczenie).

* Niekiedy jest konieczna dla wywołania określonego skutku prawnego (np. konieczność notyfikacji wystąpienia z OM; notyfikacja jest warunkiem legalności blokady morskiej).

*Może mieć charakter fakultatywny, gdy państwa zmierzają do wyjaśnienia stosunku prawnego, który mógłby budzić wątpliwości, np. notyfikacja neutralności w konflikcie zbrojnym, notyfikacja utworzenia nowego państwa czy zmiany rządu.

2) Uznanie - akt tworzący nowe zobowiązania; wyraźny lub milczący; stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego (jako zgodny z prawem). Np. uznanie nowego państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego, uznanie rządu jako reprezentanta państwa, uznanie ruchu narodowowyzwoleńczego, uznanie za powstańców lub za stronę wojującą, uznanie praw państwa do określonego terytorium.

3) Protest - akt potwierdzający prawa; jest to stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym. Ma za zadanie zachowanie praw protestującego, które są zagrożone oraz przeciwdziałanie temu, by jego milczenie było traktowane za przyzwolenie. Musi być wyraźny. Ma zawsze charakter fakultatywny, nie ma obowiązku protestu. Państwa bronią się za pomocą protestu przed wykształceniem się niekorzystnych dla nich reguł praktyki, które inaczej mogłyby się stać normą prawa zwyczajowego. Może być wyrażony w formie pisemnej (wysłanie noty) lub ustnie.

4) Zrzeczenie się (renunciation) - akt powodujący wygaśnięcie uprawnień; akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych praw (które wygasają) następuje w sposób wyraźny, nie może być domniemywane (np. poprzez niewykonywanie praw). Istnieją przypadki, że pewnych praw nie można się zrzec (np. przedstawicielom dyplomatycznych nie wolno się rzec przywilejów i immunitetów, bo mają je ze względu na funkcje, zrzec może ich się tylko państwo wysyłające).

5) Przyrzeczenie - akt tworzący nowe zobowiązania; jednostronne podjęcie zobowiązań wobec innych podmiotów. Forma obojętna, może być nawet ustna.

6)Uchwały organów organizacji międzynarodowych - można w pewne mierze dopatrywać się źródeł PM w uchwałach org. m., zwłaszcza Zgromadzenia Ogólnego ONZ;

Charakter prawotwórczy i moc obowiązującą przypisuje się przede wszystkim prawu wewnętrznemu organizacji międzynarodowych- dotyczącego ich działania, jako PM w tradycyjnym znaczeniu; ale też problem, czy OM mogą tworzyć PM wiążące poza samą organizacją:

* rzadkie przypadki upoważnienia OM do tworzenia norm wiążących państwa poza organizacją (twarde prawo)

*Tzw. miękkie PM (patrz niżej)- soft law w przeciwieństwie to prawa twardego (hard law), czyli PM w tradycyjnym rozumieniu; Zwane też ”słabym prawem”, „zobowiązania pozaprawne” itp.; traktuje się je jako „prawo programowe”

* należy też powiedzieć o współudziale OM w powstawaniu umów międzynarodowych, a nawet wprost uchwala ich teksty (np. MOP- konwencje pracy, podpisywane potem przez państwa)- ale są to tylko projekty umów i same z siebie nie są źródłem PM.

*Z rodz. VIII- Uchwały podejmowane przez organy międzynarodowych organizacji międzynarodowych, gł. ZO ONZ.

1.Charakter prawny uchwał

W związku z podejmowaniem przez organy org mn uchwał powstało kilka problematycznych zagadnień:

1)jaki jest charakter prawny tego typu rodzaju uchwał?

2)czy i w jakim zakresie są one obowiązujące dla państw członkowskich?

3)czy można te uchwały uznać za źródło PM, obok tradycyjnych źródeł?

Ad1)Aby umowy mogły być uznane za źródło PM, musza jednoczesnie- Być prawnie wiążące oraz tworzyć nowe normy prawne (mieć charakter prawotwórczy);

a)część autorów przyjmuje prawotwórczy charakter uchwał w tradycyjnym sensie:

*traktując te uchwały jako prawo umowne czy quasi-umowne: pogląd ten zakłada, że organy uchwalające na mocy kompetencji przyznanym im w umowach międzynarodowych (bo takimi są statuty OM) tworzą na podstawie porozumienia państw nowe normy prawne. Stanowią one specjalny rodzaj umów międzynarodowych zawieranych przez państwo w drodze pośredniej poprzez organy organizacji Mn.; Umowy międzynarodowe obejmują zatem nie tylko teksty umów, ale też rezultaty przekazanych kompetencji do tworzenia norm PM.

b)-inna określa działalność organizacji mn jako prawotwórczą o charakterze szczególnym- uchwały to odrębne, nowe źródło prawa:

* nowe źródła prawa międzynarodowego (Kelsen, Waldock)

*źródło osobnej kategorii przepisów prawnych (Cahier)

=> OM ma w określonych granicach kompetencje do tworzenia prawa zarówno w celach wewnętrznych, jak i nor prawnych skierowanych do państw członkowskich i zmierzających do wykonywania zadań, dla których utworzono organizację

*niektórzy oceniają wartość uchwał ZO w zależności od tego, czy podjęte zostały jednomyślnie- tylko takie są dowodem istnienia normy prawnej (Bailey)

*Niektórzy traktują uchwały organów OM jako określony etap w tworzeniu się norm międzynarodowycego prawa zwyczajowego (Higgins)

c)-inna redukuje znaczenie uchwał do roli niewiążących zaleceń:

*nie są źródłem PM; moc prawna decyzji jakiejkolwiek OM określona jest aktem, na podstawie którego działa dana OM; Zgodnie z KNZ- ZO ONZ „podejmuje uchwały wiążące państwa tylko w zastosowaniu do wąskich kręgów zagadnień, głównie w spawach organizacyjnych i finansowych”, zaś co do RB, to zgodnie z KNZ jej uchwały są wiążące dla państw członkowskich, ale mają charakter wykonawczy i nie mają na celu tworzenia norm postępowania; poza tym organy innych OM nie mają takiego prawa.

Ad2)patrz: rodzaje uchwał

Ad3)Uchwały organizacji mn nie mogą pretendować na równi z umową i zwyczajem do rangi źródła prawa międzynarodowego.

2. Rodzaje uchwał:

1)Wiele uchwał , w szczególności Zgromadzenia Ogólnego ONZ zawiera powtórzenie dosłowne czy tez odmiennymi słowami norm prawa międzynarodowego obowiązującego jako prawo umowne lub zwyczajowe.

To samo odnosi się do uchwał Zgromadzenia Ogólnego zawierających interpretację Karty ONZ. Czerpie ona moc obowiązującą z Karty i dlatego tego rodzaju uchwała przyjęte jednomyślnie jest wiążąca dla członków ONZ, gdyż sprowadzają się tylko do powtórzenia obowiązującego prawa, co ma znaczenie moralne i polityczne podniesienia podkreślenia wagi danej normy.

2)uchwały organizacji mn zwane „prawem wewnętrznym” organizacji mn czyli przyjęcie uchwał dotyczących ściśle wewnętrznych spraw organizacji. Uchwały te są wiążące dla członków danej organizacji i są działem prawa międzynarodowego, a podstawa ich mocy obowiązującej jest umowa powołująca daną OM, a jeśli takiej brak- to prawo zwyczajowe, które mówi, że OM ma prawo regulować własne funkcjonowanie

- nie mogą być przedmiotem wewnętrznej regulacji sprawy uregulowane w statucie, który jest umowa międzynarodową (np. sposób glosowania w ONZ).

3)uchwały wykraczające poza treść obowiązującego PM i nie będące prawem wewnętrznym OM:

-uchwały mogące wyjaśniać i konkretyzować obowiązujące normy prawne [secundum legem]

-uchwały mogą obejmować dziedziny nie objęte dotychczas normami prawa międzynarodowego [praeter legem]

- uchwały kolidujące z obowiązującym PM

Uchwały tego rodzaju nie mają mocy obowiązującej, są tylko zaleceniami, prośbami, życzeniami. Jednak z czasem uchwały mogą stać się prawem umownym lub, w razie braku sprzeciwu, prawem zwyczajowym

•Uchwały Zgromadzenia Ogólnego, choć nie mogą pretendować do rangi źródła PM na równi z tradycyjnymi, oddziałują silnie na proces tworzenia prawa międzynarodowego i jego kodyfikację, poprzez swoją wagę moralną i polityczną (soft law); Obecnie tworzenie nowych norm PM w sprzeczności z uchwałami ZO nie jest możliwe- właśnie ze względu na nacisk moralny. Ich oddziaływanie faktyczne jest dużo większe, niż czysto prawne- wpływają na stanowisko państw oraz opinii publicznej, bo przekonanie, że trzeba dążyć do porozumienia z innymi państwami. Stają się inspiracją do tworzenia norm prawnych ( w tym konkretne projekty ZO), traktatowych, jak i zwyczajowych (poprzez tworzenie praktyki, której nikt się nie sprzeciwia)

* decyzje RB są prawnie wiążące, ale dotyczą zachowania w konkretnej sytuacji, a nie ustalania norm prawnych, które muszą odnosić się do powszechnej, a nie jednostkowej praktyki.

4) Uchwały organizacji, które z mocy statutów są prawnie obowiązujące (musi być wyraźne upoważnienie- czyli zgoda państw)|:

- uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw- np. w OECD

- tzw system contracting out- uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów, ale z możliwością skutecznego oświadczenia w określonym terminie, że uchwała w całości lub części nie jest dla danego państwa prawnie wiążąca; stosowane zazwyczaj do norm o charakterze technicznym, np. w ICAO, WHO, WMO.

- uchwały prawotwórcze podejmowane większością głosów i wiążące dla wszystkich państw członkowskich- WE w dziedzinach określonych w traktatach oraz INTELSAT i Organizacja Dna Morskiego.

*Akty normatywne należące do „miękkiego” PM - paraprawne; ich obowiązywanie wiąże się z normami moralnym i politycznymi; ma znaczenie w rozwoju prawa, jako jego program. Stan pośredni między prawem a brakiem prawa w danej dziedzinie.

- uchwały organów org. m. skierowane do państw członkowskich- szcz. ZO ONZ;

- porozumienie międzypaństwowe (wielostronne, dwustronne), którym z różnych względów nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów);

*przykładem porozumienia międzynarodowego, któremu świadomie nie nadano charakteru umowy jest Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r, który zawiera wiele uzgodnionych reguł postępowania w różnych dziedzinach polityki państwowej- bo w ówczesnych warunkach państwa nie chciały czynić z niego prawa pełnym znaczeniu tego słowa.

- umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ.

- działalność paraprawna pozarządowych OM- np. działalność MKCK w zakresie pozakonwencyjnym (w sensie poza uprawnieniami wypływającymi dla MKCK z konwencji genewskich o ofiarach wojny)- uchwały delegatów zalecające podjęcie przez MKCK działań humanitarnych, np. w sprawie uwolnienia więźniów politycznych => nie są wiążące dla państw i każde państwo może się sprzeciwić odwiedzaniu przez delegatów MKCK więźniów politycznych, ale upoważniają MKCK i stwarzają ramy do pewnych działań, które nie są traktowane jako mieszanie się do wewnętrznych spraw, oraz zmniejszają poczucie swobody działań przez państwa wobec swoich obywateli

5. Kodyfikacja prawa międzynarodowego:

Pojęcie kodyfikacji: systematyczne zestawienie przepisów PM, wiążące się z ich sprecyzowaniem, uzupełnieniem i rozwinięciem tak, by były adekwatne do danego czasu. =>kodyfikacja łączy się też z rozwijaniem PM

1) Od XVIII w propozycje kodyfikacji PM i zastąpienia w ten sposób mało precyzyjnych przepisów prawa zwyczajowego pewną liczbą konwencji regulujących określone dziedziny SM

2) XIX w.- kilka projektów kodeksów PM ( Bluntschili, Dudlmy Field, Domin- Petrusevic)

3) kodyfikacja prawa wojennego- konwencje haskie i deklaracja londyńska+ kodeks Liebera, obowiązujący w USA i kodyfikujący prawo wojenne.

4) skromne wyniki kodyfikacji w LN- uznano, że do kodyfikacji dojrzały kwestie obywatelstwa, morskich wód terytorialnych oraz odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone cudzoziemcom na jego terytorium, ale przyjęto tylko jedną konwencję w 1930 o pewnych kwestiach obywatelstwa;

5) Znacznie większe rezultaty w Ameryce

Po wojnie:

1) w art. 13 KNZ zobowiązano ZO do popierania stopniowego rozwoju PM i jego kodyfikacji;

2)ZO powołało w tym celu Komisję PM (34 czł.), która od roku 1949 rozwija korzystną działalność w zakresie projektów kodyfikacji poszczególnych działów PM oraz jego rozwijania (równolegle i łącznie); po przyjęciu tematu kodyfikacji komisja wyznacza spośród członków referenta, który przygotowuje odpowiednie sprawozdania i projekty, dyskutowane następnie przez Komisję. Projekty zaakceptowane przedstawiane są państwom, które wprowadzają swoje poprawki. W ich świetle Komisja rewiduje projekt i przedstawia go ZO. ZO decyduje, czy odrzucić projekt, przyjąć go jako rezolucję czy zwołać konferencję dyplomatyczną dla opracowania umowy na podstawie projektu Komisji (tylko ta droga prowadzi do wiążącej kodyfikacji).

3)Na podstawie projektów przygotowanych przez Komisję na konferencjach dyplomatycznych zwoływanych przez ONZ przyjęto:

- 4 Konwencje genewskie Prawa Morza (1958)

- Konwencja dotycząca statusu bezpaństwowców (1954r.),

- Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (1961r.),

- Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych (1963r.),

- Konwencja wiedeńska o prawie traktatów (1969r.),

-Konwencja wiedeńska o misjach specjalnych (1969r.),

-Konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi (1975r.),

-Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w zakresie umów międzynarodowych (1978r.),

- konwencja o prawie morza ( 1982)

- Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w zakresie mienia, archiwów i długów (1983r.).

- konwencja wiedeńska w spawie traktatów zawieranych między państwami a OM lub między OM (1986).

* obecnie pracuje nad projektami konwencji dotyczącymi odpowiedzialności państw, klauzuli najwyższego uprzywilejowania, immunitetu jurysdykcyjnego państw, korzystania z wód międzynarodowych do celów nieżeglownych, umów zawieranych przez OM, statusu kurierów dyplomatycznych, projektem kodeksu zbrodni przeciw pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości,

4) Prace kodyfikacyjne także poza Komisją, w ramach ONZ:

-1970r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklaracje zasad prawa międzynarodowego. (przygotow przez komitet specjalny ZO)

- 1966r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Pakty Praw Człowieka. (przygotow. Przez Komisję Praw Człowieka)

- 1982- Konwencja o prawie morza

5)Prace kodyfikacyjne poza ONZ:- przygotowane przez MKCK

- konferencja zwołana przez rząd Szwajcarii w Genewie - 1949r. 4 Konwencje dotyczące ochrony ofiar wojny,

-1977r. dwa Dodatkowe Protokoły do tych konwencji.

Następstwa kodyfikacji:

1) Proces kodyfikacji PM jest zjawiskiem pozytywnym głównie ze względu na to, iż prowadzi on do wyjaśniania i usystematyzowania przepisów obowiązującego prawa oraz do jego rozwoju zgodnie z wymogami współczesności (bo uzupełnia się).

2)Negatywnym następstwem kodyfikacji PM jest dwoistość stanu prawnego, w którym jedne państwa związane są tylko przepisami prawa zwyczajowego, a inne - przepisami konwencji, która rozwija i precyzuje przepisy prawa zwyczajowego (niektóre państwa nie przystępują do nowych konwencji, jednakże nadal obowiązują je przepisy prawa zwyczajowego, które maja charakter powszechny).

Rodzaje kodyfikacji:

-moc wiążąca kodyfikacji łączy się z tym, kto jej dokonuje i w jakiej formie:

a) Kodyfikacje prywatne- podejmowane przez uczonych lub stowarzyszenia (np. Instytut Prawa Międzynarodowego, Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego), nie mają mocy prawnej, ich pozycja jest taka jak doktryny (mogą oddziaływać)

b) kodyfikacje oficjalne- podejmowane przez poszczególne państwa oraz OM; jedynym rodzajem kodyfikacji, który jest prawnie wiążący dla innych państw, jest ujęcie jej w umowę międzynarodową, która jest wiążąca dla jej stron.

---