Definicja sporu: Sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami, dotyczącymi prawa lub faktów. a) wg. MTS z 1950-spór oznacza „sytuację, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne”.
Kryzysy międzynarodowe:- powstaje dopiero wówczas, gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do usunięcia
- następuje po stanie napięcia c) konflikt: - spór, który przybrał ostrzejszą formę i który grozi użyciem siły lub użycie miało już miejsce.
Środki pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych konwencje haskie:I- o pokojowym załatwianiu sporów, powołanie STR; wymienia dobre usługi, pośrednictwo, komisje badań, arbitraż. Art. VI KNZ A) Dyplomatyczne - nie prowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia 2) Rokowania bezpośrednie (negocjacje):a) negocjacje określane są jako proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia3) Dobre usługi i mediacja: są „procedura pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie ich zerwania”
b) przy dobrych usługach państwo udzielające ich dąży do ułatwienia stronom nawiązania przerwanych rokowań, doprowadza je do stołu obrad, ale samo nie bierze udziału w rkowaniuach- mediator robo to samo => mediator jest aktywniejszy i kreatywniejszy4) Komisje badań (śledcze): W przypadku gdy rokowaniach miedzy stronami powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego, strony mogą powołać komisję badań (= śledczą) w celu wyjaśnienia stanu faktycznego.- wynik jej działania ma tylko charakter doradczy 5) Koncyliacja (pojednastwo): a) Koncyliacja różni się od mediacji tym, że komisja koncylizayjna, po zbadanu stanu faktycznego, sama formułuje propozycję załatwienia sporu, a nie wspólnie ze stronami uczestniczącymi w sporze.=> koncyliacja= komisja badań+ propozycje załatwienia sporu.
B) sądowe- kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (arbitraż i sądy stałe) a) Arbitraż międzynarodowy, czyli rozjemstwo, polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony, na zaadzie poszanowania prawa. - Ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów z własnego wyboru i na zasadzie poszanowania prawa. Wyrok jest obowiązkowy. - Strony maja bezpośredni wpływ na wybór składu sądzącego, możność ustalenia podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych (procedura może mieć charakter poufny). d) Arbitrzy rozstrzygają spór stosując przepisy obowiązującego prawa (różnica wobec koncyliacji) i orzeczenie sądu rozjemczego jest wiążące dla stron. Nie ma odwołania. f) Dwa systemy wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych:- tradycyjny "europejski" - przekazanie sporu do rozstrzygnięcia szefowi wybranemu trzeciego państwa,- "amerykański" - przekazanie sporu komisji mieszanej (joint commission), 5-cio lub 3 osobowej, po 1 lub 2 osoby delegowane przez państwa uczestniczące w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron MTS w Hadze 15 niezawisłych sędziów Nie może być 2 sędziów z tego samego państwa. Kandydatów promują grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego Wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa, na zasadzie bezwzględnej większości (w Radzie Bezpieczeństwa nie czyni się różnicy pomiędzy stałymi i zmiennymi członkami). Sędziowie wybierani są na 9 lat (ale nawet jak minie, to kończą sprawy w toku) z możliwością wielokrotnej reelekcji. Co 3 lata ustępuje 1/3 sędziów Trybunał wybiera prezesa i wiceprezesa na okres 3 lat, a jego siedzibą jest Haga. 2) Kompetencje a) ratione personae - tylko państwo ma prawo stawać jako strona przed Trybunałem, będące członkiem ONZ lub które przyjęło statut (warunki każdorazowo określane przez ZO na zlecenie RB), b) ratione materiae - wszelkie spory wniesione przez strony oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ (nie ma takich) albo w obowiązujących traktatach i konwencjach. - podstawą jest zgoda państw- wyraźna i niezaprzeczalna. Zgromadzenie Ogólne lub Rada Bezpieczeństwa może zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej. c) ratione iuris - Trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie: - konwencje międzynarodowe - zwyczaj międzynarodowy - ogólne zasady prawne uznane przez narody cywilizowane- z zastrzeżeniem, iż wyrok wiąże tylko strony i tylko do danego sporu, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.- Także na podstawie zasad słuszności (ex aequo et bono), jeżeli strony godzą się na to.- czyli nie na podstawie PM. 3) Funkcje:a) sądowe o kompetencji dobrowolnej- ex post b) sądowe o kompetencji obligatoryjnej- na podstawie klauzuli fakultatywnej i klauzul sądowych. c) wydawanie opinii doradczych- na żądanie ZO i RB, które z mocy prawa są upoważnione do zwracania się we wszystkich prawach prawnych+ z upoważnienia ZO, inne organy i organizacji wyspecjalizowane- w sprawach, które wynikają z ich działalności. 3) Postępowanie przed MTS:a) - składa się z części a) pisemnej - strony przedkładają memoriały, kontrmemoriały, w razie potrzeby repliki, także inne akty i dokumenty dla poparcia swojego stanowiska, doręczenie odpisów za pośrednictwem sekretarza Trybunału. b) ustnej- wysłuchanie przedstawicieli stron i świadków. b) Rozprawą kieruje prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes lub w zastępstwie najstarszy sędzia wiekiem. Wyrok zapada większością głosów, w przypadku równości rozstrzyga głos przewodniczącego, jest on zawsze motywowany. Każdy z sędziów może dołączyć opinię odrębną określającą jego stanowisko w tej sprawie. Wiąże tylko strony i tylko w odniesieniu do rozstrzygniętego sporu. Jest wyrokiem ostatecznym
VI Załatwianie sporów w systemie ONZ 1) załatwianie sporów w systemie LN a) Pakt LN nałożył na państwa członkowskie obowiązek kierowania sporów powstałych między nimi bądź to na drogę postępowania rozjemczego lub sądowego, bądź to do rozpatrzenia przez rade ligi, - przy czym w żadnym przypadku nie powinny one uciekać się do wojny przed upływem trzech miesięcy od wyroku sadu rozjemczego lub sądowego lub decyzji rady- państwa zobowiązały się nie uciekać do wojny z państwem członkowskim, które zastosuje się do wyroku- W razie niewykonania- Rada miała zaproponować odpowiednie środki. b) W razie gdy sporem zajmowała się Rada i nie udało się go rozstrzygnąć, przedstawiała raport i zalecenia- jeśli to sprawozdanie zostało przyjęte jednomyślnie (poza głosem stron), członkowie Ligi był zobowiązani nie uciekac się do wojny ze stroną, która zastosowała się do wniosków sprawozdania- jak brak jednomyślności- to wojna możliwa w ciągu 3 miesięcy c) pakt ligi narodów nie wykluczał wojny jako środka załatwiania sporów międzynarodowych:- zakaz w ciągu 3 miesięcy, wobec państwa które wykonało, w razie jednomyślnego raportu.
2) Załatwianie sporów w świetle KNZ: a) karta w art.1 wśród celów dla których powołano do życia ONZ, wymienia: „załatwianie i rozstrzyganie sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju w drodze pokojowej według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego”b) obowiązek pokojowego załatwiania sporów, c) swoboda wyboru środka rozwiązania sporu- zgodnie z art.33 ust.1 d) Rada bezpieczeństwa:- prawo wydawania zaleceń wzywających strony do określonego sposobu rozwiązywania sporu.-ma prawo zbadać spór lub sytuację w celu ustalenia czy trwanie sporu lub sytuacji może zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu (art.34)-w przypadku sporów, które zagrażają pokojowi, gdy nie udało się osiągnąć rozstrzygnięcia, sprawa idzie RB, która albo rozstrzyga sama, albo przekazuje sprawę np. do MTS- ale w formie koncyliacji, nie są to zalecenia wiążące. -rada bezp. wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia wykonania tych decyzji stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych (art.41) i ewentualnie sankcje z użyciem sił zbrojnych (art.42) e) Każdy członek ONZ ma prawo zwrócenia uwagi RB czy ZO na spór lub sytuację, których trwanie mogłoby zagrażać utrzymaniu pokoju i bezp. f) ZO może omawiac sytuacje i wydawać zalecenia, chyba że:- sprawa toczy się przed RB- sprawa wiązałaby się z sankcjami
MPH:1) I konwencja MPH- 1864- KG o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach lądowych 2) 1868- Deklaracja Petersburska (bronie dum dum); 1874- Deklaracja Brukselska (próba projekt kodyfikacji prawa wojny) 4) 1899, 1907- Haskie konferencje pokojowe I- pokojowe załatwianie sporów II- ograniczenie użycia siły do ściągania długów III- rozpoczęcie kroków wojennych IV o prawach i zwyczajach wojny lądowej (klauzula Martena)V, XIII- neutralność wojenna w wojnie lądowej morskiej VI- stanowisko prawne statków handlowych nieprzyjacielskich po rozpoczęciu wojny VII- przemiana takich statków na okrety wojenne VIII- miny wodne IX- bombardowania morskie X- los rannych w wojnie morskiej XI- ograniczenie w wykonywaniu prawa łupu XII- utw MT Łupów 5) 1906- konwencja Genewska, zastępująca tą z 1894 roku 6) 1925- Protokół genewski zakazujący używania w czasie wojny gazów trujących i środków bakteriologicznych7) 1929- kolejna konwencja genewski:- o ochronie losu rannych chorych w armiach polowych i o traktowaniu jeńców wojennych 8) Równolegle rozwój PM dotyczącego działań wojennych na morzu:- Deklaracja paryska z 1856 r.- niektóre konwencje haskie z 1907- deklaracja londyńska 1909 kodyfikująca prawo wojny morskiej- nieratyfikowana
9) 4 KG 1949:a)I- dotycząca polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych b) II - polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu c) III- traktowania jeńców wojennych d) IV- ochrony osób cywilnych podczas wojny (najbliższa ochronie PC) 10) 1954- konwencja haska o ochronie dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych 11) 1977- PD do KG: I- o ochronie ofiar wojny w konfl międzynar II- niemiędzynar
Zakres obowiązywania:1) klauzula si omnes- KH 1907- obowiązuje tylko między stonami i tylko jeśli wszystkie państwa wojujące nalezą- ale w Norymberdze to zmieniono. Prawo zwyczajowe, obowiązuje wszystkich 2) Kwestia zasady konieczności wojskowej- przestrzeganie MPH o tyle, o ile z nią nie koliduje (GER), odrzucana 3) zasada proporcjonalności- wojujący są zwolnieni z przestrzegania MPH jeśli szkoda wyrządzona nieprzyjacielowi jest niewspółmiernie mniejsza do korzyści wojskowej; znalazła zastosowanie w PD- zakaz atakowania ludności i obiektów cywilnych, jeśli straty byłyby niewspółmiernee z korzyścią wojskową
III Rozpoczęcie wojny- konieczne wypowiedzenie lub ultimatum. - ale brak wypowiedzenie nie wpływa na stosowanie MPH
Ludność- Określeniem „ludności państwa” obejmuje się w prawie międzynarodowym ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji.- Są nimi w większości obywatele pozostający w szczególnej, stałej więzi prawnej z państwem oraz cudzoziemcy zazwyczaj przypadkowo czy okresowo przebywający na jego terytorium, a także cudzoziemcy mieszkający na stałe- mający tzw. domicyl. - cudzoziemcy to osoby przebywające na terytorium państwa, mające obce 1 lub więcej obywatelstw lub apatrydzi- W skład „ludności” nie wchodzi grupa tzw. cudzoziemców uprzywilejowanych, a więc osoby korzystające z przywilejów i immunitetów i nie podlegające jurysdykcji miejscowej.
Obywatelstwo jest to szczególny, trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego.- Europejska Konwencja o Obywatelstwie- „prawna więź między osobą a państwem i nie wskazuje na pochodzenie etniczne osoby a) Obywatelstwo stanowi podstawę, na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa. - obowiązek wierności i lojalności wobec państwa- obowiązek państwa przyjmowania swoich obywateli na swoje terytorium- obowiązek służby wojskowej, podatków
2) Sposoby nabycia obywatelstwa:3) nabycie wskutek urodzenia:a) prawo krwi- ius sanguinis- obywatelstwo jednostki określa się wedle obywatelstwa rodziców (głównie państwa emigracyjne, by zachować łączność z obywatelami w 2 pokoleniu, np. Austria Hiszpania, Finlandia, Norwegia, Włochy); b) prawo ziemi- ius soli obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia i nie zależy ono od obywatelstwa rodziców** Polska- prawo krwi, gdy co najmniej 1 z rodziców jest obywatelem polskim+ dopuszczenie możliwości prawa ziemi, dla dziecka znalezionego lub urodzonego na terytorium RP jeśli oboje rodzice nie są znani lub ich obywatelstwo nie jest określone lub są bezpaństwowcami. 4)Naturalizacja (nadanie): następuje wówczas, gdy obywatelstwo uzyskuje osoba nie mająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju. b) Obywatelstwo można uzyskać na prośbę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu państwa, 5) Zamążpójście i adopcja- do niedawna powszechną zasadą było, że kobieta automatycznie nabywała obywatelstwo kraju męża w momencie ślubu. Obecnie (konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych 1957) odrzucono automatyczny wpływ małżeństwa czy rozwodu na obywatelstwo, ale nadal przewiduje się tryb uproszczony w takim przypadku. 6) Reintegracja a) jest to odzyskanie obywatelstwa poprzedniego, w trybie uproszczonym, np. bez wymogu domicylu.
7) Utrata obywatelstwa: a) Obywatelstwo można utracić przez:- nabycie obcego obywatelstwa, - zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, - przez zamążpójście, - przez wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju, - przez odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej - przez pozbawienie. - opcja- za działanie poważnie szkodzące interesom państwa- za nabycie obywatelstwa za pomocą oszustwa d) należy unikać przypadków, w których utrata obywatelstwa powoduje, że jednostka staje się bezpaństwowcem.
IV Apatrydzi i uchodźcy: Bezpaństwowość gdy jednostka utraci lub zostanie pozbawiona obywatelstwa, a nie uzyska innego; gdy dziecko dwojga apatrydów, urodzone w kraju zasady prawa krwi d) PDPC 1948—każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa 4) Uchodźstwo 5) Wysoki Komisarz ds. Uchodźców:- 1946- utworzenie Międzynar Org ds. Uchodźców; działała do 1952- 1 I 51- rozpoczął działalność Wysoki Komisarz, wybierany przez Zn; kadencja 4 letnia- od 1 I 2005 jest nim Portugalczyk Antonio Guterres 6) Konwencja genewska regulująca status uchodźców 1951:a) DEF: Uchodźca jest osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może bądź nie chce z tych powodów korzystać z ochrony tego państwa.
VI azyl terytorialny:a) należy go odróżnić od azylu dyplomatycznego, który nie jest instytucją powszechnego PM, a PM Am Łac b)Azyl terytorialny polega na udzielaniu zezwolenia na wyjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanych czy prześladowanym za swe przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową. c) => Udzielanie azylu oznacza wyłączenie w stosunku do zainteresowanej osoby możliwości ekstradycji. * uchodźctwo bardziej grupowe i idące w stronę samego zagrożenia, azyl indywidualny i skierowany na prześladowania.
Ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna, w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej już kary.a) nie ma obowiązku wydania przestępców, chyba, że państwo wiąże umowa. A umów jest wiele, zobowiązujących do wydawania, na żądanie 2 strony, osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonych przestępstw. 4) Przestępstwa polityczne. a) praktyka niewydawania politycznych związana z rządami rewolucji francuskiej, przyjmującymi uciekinierów 5) Procedura ekstradycyjna. a) Regulowana jest w drodze umownej. b) Najczęściej wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacja przekazywany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz częściej komunikują się ze sobą ministerstwa sprawiedliwości i prokuratury generalne. c) następuje podjęcie decyzjid) Ostatnia czynnością ekstradycyjną jest przekazanie przestępcy przez władze policyjne.