PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

ZAGADNIENIA egzaminacyjne

1. Prawo międzynarodowe publiczne a prawo międzynarodowe prywatne

Prawo międzynarodowe publiczne– zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe
w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami (np. narody walczące o niepodległość) tj. stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i niepodlegającymi wspólnej władzy państwowej podmiotami.

Prawo międzynarodowe prywatne – nie jest prawem międzynarodowym, lecz prawem wewnętrznym poszczególnych państw (w Polsce ustawa z 12 listopada 1965 r. o prawie międzynarodowym prywatnym); jest to zespół norm kompetencyjnych albo kolizyjnych, które rozgraniczają w stosunkach cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych i stosunkach pracy (z tzw. elementem obcym) sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw, przez określenie, które z nich należy stosować.

1. Funkcje i cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego

1. Funkcje:

• regulowanie stosunków zewnętrznych państw - m.in. określanie sytuacji państwa
  w społeczności międzynarodowej, ustalanie zasad postępowania państw we wzajemnych stosunkach, regulowanie sprawy zasięgu władzy terytorialnej, regulowanie postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej suwerenności

• oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw – m.in. tworzenie zasad stosunku państw zarówno do innych swoich obywateli jak i obywateli obcych państw, stosowanie immunitetów, nakładanie obowiązku przestrzegania pewnych standardów
  i metod postępowania.

1. Cechy:

• brak ustawodawcy w tworzeniu prawa międzynarodowego

• brak zorganizowanego aparatu przymusu – każde państwo indywidualnie lub wspólnie z innymi może występować w niezbędnych przypadkach w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu dopuszczane i uznane przez prawo międzynarodowe

• brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego – głównym sądem Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, którego kompetencja opiera się na zgodzie państw.

• brak hierarchii źródeł i norm prawa międzynarodowego

10. Prawo międzynarodowe a prawo krajowe – teoria monistyczna i dualistyczna

Dzisiaj normy prawa międzynarodowego i prawa krajowego wzajemnie się łączą
i przenikają. Częstą sytuacją jest również regulowanie jednej kwestii przez jedno i drugie prawo (np. obywatelstwo). Można tą kwestię rozważać także z dwóch stron: teoretycznej
i normatywnej (bardziej praktycznej). Jednym z podziałów teoretycznych jest powstały
w końcu XIX w. rozłam na dualizm i monizm.

Dualizm (Triepel, Anzilotti) – prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne to całkowicie rozbieżne byty bez punktów stycznych. Nie uznaje bezpośredniego stosowania prawa międzynarodowego w prawie wewnętrznym, lecz głosi teorię, że prawo międzynarodowe musi najpierw przejść proces transformacji na prawo krajowe.

Monizm (Kelsen, Verdross, Scelle) – prawo międzynarodowe i prawo krajowe stanowią jedność, lecz hierarchicznie prawo wewnętrzne jest podporządkowane prawu międzynarodowemu (skrytykowany za skrajny kosmopolityzm i brak suwerenności państw).

1. Rodzaje umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym

Umowy międzynarodowe dzieli się według różnych kryteriów ze względu na ich treść bądź warunki formalnoprawne.

Podział umów ze względu na tryb ich zawierania:

- w trybie złożonym (wymagające ratyfikacji lub zatwierdzenia)

- w trybie prostym (bez ratyfikacji lub zatwierdzenia).

Podział uznawany w Polsce według kryterium organów występujących w imieniu państwa:

- państwowe (gdy występuje głowa państwa) – zawierane w imieniu Prezydenta RP; umowy o zasadniczym znaczeniu (np. traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, z problematyki regulacji zastrzeżonej dla ustawy, o obrocie prawnym za granicą)

- rządowe – podpisywane w imieniu Rady Ministrów; nie zaliczają się do nich umowy państwowe, a ich przedmiot regulacji dotyczy dwóch lub więcej ministerstw; niektóre wymagają ratyfikacji przez Prezydenta RP, jeśli mają zasadnicze znaczenie dla państwa,
a same w sobie wymagają lub dopuszczaj taką ratyfikację, inne-zatwierdzane przez Radę Ministrów

- resortowe – podpisywane przez właściwego ministra; ich przedmiot należy do jednego ministerstwa; są zasadniczo zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów.

1. Przesłanki bezpośredniego stosowania umów międzynarodowych w prawie polskim

art. 91 ust 1. Konstytucji RP – wymienia 3 przesłanki:

1. umowa musi być ratyfikowana - ratyfikowane umowy międzynarodowe nie są jednak zbiorem jednolitym, składają się nań zarówno traktaty ratyfikowane przez prezydenta za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie (tzw. „wielka” ratyfikacja - art. 89 ust. 1 K RP), jak i traktaty ratyfikowane przez prezydenta bez konieczności uzyskiwania takiej zgody („zwykła” ratyfikacja). Dla bezpośredniej skuteczności tryb ratyfikacji umowy nie ma znaczenia.

2. umowa musi być ogłoszona w Dzienniku Ustaw - przed ogłoszeniem, nawet jeśli umowa będzie wiążąca na gruncie prawa międzynarodowego, nie może być bezpośrednio powoływana przed organami krajowymi.

3. umowa nie może dla swego wykonania wymagać wydania ustawy - normy zawarte w umowie muszą być normami samowykonalnymi, co oznacza, że muszą być na tyle jasne i precyzyjne, by mogły być stosowane przez sądy krajowe - tzn. wprost uprawniać lub zobowiązywać określone podmioty, być samodzielną podstawą formułowanych przez nie roszczeń, a ponadto prawo krajowe musi zapewniać procedurę dochodzenia roszczeń wynikających z tej normy przed sądami krajowymi.

1. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa międzynarodowego

Termin „źródła prawa międzynarodowego” jest używany i rozumiany w różnych znaczeniach jako:
- źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) rozumiane jako zbiory dokumentów,
z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych.
- źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi ):
* w znaczeniu formalnym - formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego więc takie w których przejawia się wola państw ( lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących prawo. Są to przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe.
* w znaczeniu materialnym - zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego. Są to: współpraca, współzawodnictwo
i walka państw.

Rodzaje źródeł:
1. Umowa międzynarodowa
2. Zwyczaj międzynarodowy
3.Ogólne zasady prawa
4. Akty jednostronne państw sensu stricto i sensu largo
5.Akty jednostronne organizacji lub organów międzynarodowych
6.Źródła pomocnicze – orzecznictwo i doktryna

1. Pojęcie, budowa i rodzaje umów międzynarodowych

Pojęcie umowy międzynarodowej.

Umowa międzynarodowa jest to wspólne (zgodne) oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo między stronami, a więc uprawnienia i obowiązki prawnomiędzynarodowe. Umowy międzynarodowe są przede wszystkim aktami państw. Jednakże obok państw, które najczęściej są stronami umów międzynarodowych, również inne podmioty prawa międzynarodowego w ograniczonym zakresie mają prawo zawierania umów międzynarodowych. Nazwy nadawane umowom międzynarodowym są różne, np. traktat, konwencja, porozumienie, pakt itp.

Rodzaje umów międzynarodowych.

Umowy międzynarodowe można dzielić wg różnych kryteriów.

1. Ze względu na tryb zawierania umowy międzynarodowej:

1. umowy międzynarodowe zawierane w trybie złożonym (wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia),

2. umowy międzynarodowe zawierane w trybie prostym (bez ratyfikacji lub zatwierdzenia).

1. Ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa:

1. umowy międzynarodowe państwowe ( w imieniu państwa występuje głowa państwa),

2. umowy międzynarodowe resortowe (podpisywane przez właściwego ministra, dotyczy to umów, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra).

1. Ze względu na liczbę stron:

1. umowy międzynarodowe dwustronne (bilateralne),

2. umowy międzynarodowe wielostronne (multilateralne).

1. Ze względu na możliwość przystąpienia do umowy:

1. umowy międzynarodowe zamknięte (ograniczona liczba stron i nie przewidują możliwości przystąpienia do nich państw trzecich),

2. umowy międzynarodowe otwarte (przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów, a więc przystąpienia państw trzecich.

W ramach grupy umów międzynarodowych otwartych można wyróżnić:

1. umowy międzynarodowe otwarte bezwarunkowo (do umowy międzynarodowej może przystąpić w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia),

2. umowy międzynarodowe otwarte warunkowo (są to z reguły statuty organizacji międzynarodowych, które przewidują określoną procedurę przyjmowania nowych członków.

1. Ze względu na treść umowy międzynarodowej:

1. umowy międzynarodowe dotyczące konkretnych dziedzin stosunków międzynarodowych. Istnieją więc: umowy polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, dotyczące stosunków społecznych i prawnych, współpracy kulturalnej, naukowo-technicznej i inne. Podział ten nie ma większego znaczenia, jest nieostry, nie jest zamknięty i nie wiążą się z nim żadne konsekwencje prawne.

1. Ze względu na zgodność lub niezgodność umowy międzynarodowej z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących (ius cogens) oraz z Kartą NZ:

1. Umowy międzynarodowe równoprawne,

2. Umowy międzynarodowe nierównoprawne (stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony, i naruszają zasadę suwerennej równości, stwarzając nierówność prawną stron – są więc sprzeczne z jedną
   z podstawowych i bezwzględnie obowiązujących norm prawa międzynarodowego).

Budowa umowy międzynarodowej.

Prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy międzynarodowej. O tym, jak zostanie zredagowany tekst umowy decydują strony, które ją zawierają. Długotrwała praktyka państw wytworzyła w tym zakresie pewne wzory, które są naśladowane i stosowane.

W pełni rozwinięta umowa międzynarodowa składa się z pięciu podstawowych części:

1. Tytuł (identyfikuje określoną umowę),

2. Wstęp (pełni funkcje informacyjne),

3. Postanowienia materialnoprawne,

4. Postanowienia formalnoprawne (charakter pomocniczy),

5. Podpisy, data, pieczęć.

Z punktu widzenia prawnego najważniejsze są części 3 i 5.

Części składowe wstępu (preambuły) są następujące:

1. Intytulacja (określenie stron umowy),

2. Arenga (określenie motywów, z których strony zawarły umowę)

3. Narracja (krótki opis okoliczności, w których podpisano umowę). Narracja zwykle obejmuje:

- stwierdzenie zgody stron na zawarcie umowy,

- informacje o mianowaniu pełnomocników,

- listę nazwisk i stanowisk służbowych pełnomocników,

- wzmiankę o wymianie lub okazaniu pełnomocnictwa,

- stwierdzenie, że pełnomocnicy uzgodnili tekst umowy.

Postanowienia formalnoprawne stanowią końcową część umowy. Można znaleźć następujące rodzaje postanowień:

1. Postanowienia o sposobach rozstrzygania ewentualnych sporów między stronami, które mogą powstać w związku z wykonywaniem i wykładnia umowy,

2. Postanowienia mające zapewnić kontrolę nad wykonywaniem umowy,

3. Postanowienia określające sposób nabycia przez umowę mocy obowiązującej (klauzula ratyfikacyjna) oraz termin i sposób jej wejścia w życie,

4. Postanowienia dotyczące wygaśnięcia umowy,

5. Postanowienie w jakim języku, bądź językach umowa została zredagowana. ITP.

1. Zakres czasowy, przedmiotowy, podmiotowy i terytorialny umów międzynarodowych

Umowa międzynarodowa obowiązuje od momentu jej uprawomocnienia się, tzn. od czasu, kiedy kontrahenci wyrazili w sposób definitywny zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich czynności niezbędnych do uprawomocnienia się umowy
(np. definitywne wyrażenie zgody może to nastąpić przez ratyfikację, ale dla uprawomocnienia niezbędna jest wymiana między stronami dokumentów ratyfikacyjnych.) Umowa, która uprawomocniła się, nie zawsze równocześnie wchodzi w życie.

WEJŚCIE W ŻYCIE UMOWY MIEDZYNARODOWEJ

Umowa bardzo często określa moment swego wejścia w życie. W praktyce państw wykształciły się pewne typowe rozwiązania w tym zakresie.

Umowy niewymagające ratyfikacji lub zatwierdzenia najczęściej wchodzą w życie z chwilą podpisania lub w określonym czasie po podpisaniu (np. w 30 lub 60 dni). Czasami wejście
w życie umowy może być połączone ze spełnieniem się warunku – warunek zawieszający.

Umowy podlegające ratyfikacji lub zatwierdzeniu najczęściej wchodzą w życie, jeśli chodzi
o umowy bilateralne, z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych albo w określonym czasie po dokonaniu wymiany. Umowy multilateralne zazwyczaj wchodzą w życie w określonym czasie po złożeniu ustalonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych.

Jeśli natomiast umowa nie zawiera żadnej klauzuli dotyczącej jej wejścia w życie, wówczas należałoby ustalić jaka była intencja stron. Wydaje się, że w sytuacji, gdy intencje stron są zgodne to umowa niepodlegająca ratyfikacji wchodzi w życie w momencie jej podpisania, natomiast umowa podlegająca ratyfikacji i przewidująca wymianę dokumentów ratyfikacyjnych – z chwilą dokonania tej wymiany.

WYGAŚNIĘCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ.

Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej możemy podzielić na przewidziane w samej umowie oraz przyczyny nieprzewidziane w jej postanowieniach.

1. Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią przewidzianych.
   Umowa sama określa warunki i czas jej wygaśnięcia.
   Do przyczyn wygaśnięcia umowy przewidzianych w jej postanowieniach należy zaliczyć:

1. Upływ czasu, na jaki umowa została zawarta,

2. Spełnienie się warunku rozwiązującego,

3. Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami.

Wiele umów międzynarodowych zawieranych jest na określony czas, np. na rok, 2 lata, 20 lat itd. i po tym czasie umowa wygasa. W umowach międzynarodowych rzadko przewidziany jest warunek rozwiązujący, czyli nastąpienie przypadku przyszłego i niepewnego, który spowodowałby wygaśnięcie umowy. Większość umów, a przede wszystkim tych zawartych bezterminowo, posiada klauzule przewidujące możliwość wypowiedzenia (wyjątkami są traktaty pokojowe i umowy graniczne). Wypowiedzenie nie skutkuje natychmiastowo, ale
w jakiś czas po notyfikacji. Umowa dwustronna- po wypowiedzeniu jej przez jedną ze stron – wygasa. Natomiast umowa wielostronna przestaje jedynie wiązać stronę, która ją wypowiedziała.

1. Wygaśnięcie umowy międzynarodowej z przyczyn przez nią nieprzewidzianych. Jeżeli wygaśnięcie następuje za zgodą wszystkich stron umowy lub w wyniku zdarzeń całkowicie obiektywnych, które nie mogą podlegać różnym ocenom, wówczas sytuacja prawna jest jasna. Jeśli jednak dochodzi do wygaśnięcia umowy w wyniku działania nie wszystkich kontrahentów, wówczas może dojść do sporu.

1. Uchylenie umowy międzynarodowej zgodną wolną stron. Każda umowa w każdym czasie może być uchylona lub zmodyfikowana zgodną wolą wszystkich stron. Można określić to w ten sposób, że państwa są gospodarzami umowy, którą między sobą zawarły.

2. Utrata podmiotowości przez jedną ze stron. Przy umowach dwustronnych prowadzi do wygaśnięcia umowy, natomiast przy umowach wielostronnych jedynie do zmniejszenia się liczby jej kontrahentów. Utrata podmiotowości jest faktem obiektywnym i nie budzącym wątpliwości.

3. Możliwość jednostronnego wycofania się z umowy. Jeżeli umowa nie przewiduje takiej możliwości jest to w zasadzie niedopuszczalne zgodnie z zasadą pacta sunt servanda. Powstaje pytanie czy mogą powstać wyjątkowe okoliczności, które mimo wszystko uzasadniają jednostronne uznanie umowy za wygasłą lub wycofanie się. Konwencja Wiedeńska uznaje, że okolicznościami takimi mogą być: a) pogwałcenie umowy przez drugiego kontrahenta , b) powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy, c) zasadnicza zmiana okoliczności (warunki: zmiana okoliczności jest zasadnicza i nie była przewidywana przez strony).

4. Powstanie normy ius cogens. Umowa jest nieważna od samego początku, jeśli
w chwili zawarcia jest sprzeczna z normą prawa międzynarodowego o charakterze bezwzględnie obowiązującym. Jeśli po zawarciu pojawi się norma ius cogens, z którą umowa jest sprzeczna to umowa ta traci ważność i wygasa.

5. Wpływ wojny na umowy międzynarodowe. W tym kontekście wszystkie umowy międzynarodowe (ich postanowienia) mogą być podzielone na dwie grupy:

a) regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na czas pokoju – ulegają zawieszeniu w czasie wojny, a niektóre z nich mogą na skutek wojny wygasnąć,

b) regulują stosunki wojenne i przeznaczone są na czas wojny – na czas wojny
z chwilą jej wybuchu nie tylko zachowują moc obowiązującą, ale mają w czasie konfliktu zbrojnego pełne zastosowanie i muszą być wykonywane.

Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej (kogo umowa międzynarodowa obowiązuje).

W stosunku do każdej umowy międzynarodowej wszystkie państwa można podzielić na dwie kategorie: na jej strony, oraz na państwa niebędące stronami danej umowy, czyli tzw. państwa trzecie. Ogólną zasadą jest, że umowa międzynarodowa tworzy określone prawa i obowiązki jedynie dla jej stron. Jest to zgodne z zasadą suwerenności i równości państw, gdyż żadnemu państwu, bez jego zgody, nie można narzucić określonego zachowania się. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki, które prawo międzynarodowe dopuszcza. Są nimi:

1. Umowy na korzyść państwa trzeciego. Przyznają korzyści lub uprawnienia określonemu imiennie państwu, lecz do tej grupy można zaliczyć również umowy tworzące uprawnienia lub przyznające korzyści dla wszystkich państw, czyli umowy tworzące tzw. Sytuacje obiektywne. Państwo trzecie nie jest zobowiązanie do przyjęcia zaoferowanej mu korzyści – potrzebna jest na to jego zgoda (może być domniemana). Państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli strony umowy nigdy mu tych korzyści nie przekazały. Jeżeli dla państwa trzeciego powstało już konkretne uprawnienie lub jeśli nabyło ono zaoferowanych mu w umowie korzyści i jeżeli umowa ta nie przewidywała, że uprawnienia lub korzyści mogą być odwołane, wówczas bez zgody państwa trzeciego nie można już zmienić powstałeś sytuacji prawnej i faktycznej.

2. Umowy na niekorzyść państwa trzeciego. Możliwe są w wyjątkowych okolicznościach umowy niekorzystne dla państwa trzeciego, nakładające na to państwo zobowiązania. Są to przede wszystkim umowy zawierające decyzję podjęte wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło podstawowe prawa innych państw.

Zakres terytorialny obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej.

W zasadzie każda umowa obowiązuje i jest stosowana na całym terytorium wszystkich jej stron. Niektóre umowy są jednak wyraźnie zlokalizowane i dotyczą określonych części terytorium państwowego.

Klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych). Na mocy tych postanowień umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązywała wyłącznie na terytorium metropolii. Do jej rozciągnięcia na obszary kolonialne i inne obszary zależne niezbędne były dodatkowe oświadczenia państw kolonialnych. Obecnie, wobec rozkładu systemu kolonialnego, klauzule tego typu należą do rzadkości.

Zakres przedmiotowy (rzeczowy) obowiązywania umowy międzynarodowej.

Zasadą jest, że umowa międzynarodowa obowiązuje w całości. Od zasady niepodzielności umowy istnieją wyjątki – niektóre umowy wielostronne przewidują możliwość związania się tylko ich częścią. Częstym wyjątkiem od zasady, że umowa obowiązuje w całości, są tzw. zastrzeżenia.

1. Zastrzeżenie jest to jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa. Najczęściej zastrzeżenie polega na tym, że państwo zmierza do uchylenia w stosunku do siebie postanowień umowy. Zastrzeżenia mogą być składane w różnych fazach procesu zawierania umowy, nigdy jednak po ostatecznym wyrażeniu zgody na związanie się z umową. W zasadzie zastrzeżenia mogą być zgłaszane jedynie do umów multilateralnych.

2. Dopuszczalność składania zastrzeżeń.

Sprawa dopuszczalności zastrzeżeń jest jasna, gdy została uregulowana w samej umowie. Jeśli umowa wyklucza składanie zastrzeżeń, są one niedopuszczalne
i odwrotnie – jeśli przewiduje zastrzeżenia, są one dopuszczalne. Jest to bardziej skomplikowany temat, jeśli umowa milczy na temat zastrzeżeń. W tych przypadkach zgodnie z Konwencją Wiedeńską, zgłaszanie zastrzeżeń jest dopuszczalne, pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z przedmiotem i celem umowy.

1. Sprzeciw wobec zastrzeżeń.

Konwencja Wiedeńska przewiduje dwa rodzaje sprzeciwów, które można by nazwać sprzeciwem zwykłym i sprzeciwem kwalifikowanym. Sprzeciw zwykły powoduje, że postanowienia, do których zgłoszono zastrzeżenia, a następnie sprzeciw, nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym zastrzeżenie, a państwem zgłaszającym sprzeciw w stosunku do tego zastrzeżenia. Natomiast sprzeciw kwalifikowany, powoduje, ze między państwem, które zgłosiło zastrzeżenie, a państwem, które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany w stosunku do tego zastrzeżenia, umowa w ogóle nie wchodzi w życie.

1. Ograniczenie zakresu przedmiotowego obowiązywania umowy na skutek zastrzeżeń.

Zastrzeżenie uchyla lub modyfikuje postanowienia umowy na rzecz państwa, które je zgłosiło. Do ustalenia zakresu rzeczowego obowiązywania umowy multilateralnej między poszczególnymi jej kontrahentami nie wystarczy sam tekst umowy, należy wziąć również pod uwagę zastrzeżenia i sprzeciwy. Dlatego publikuje się nie tylko same teksty umów, ale również wszystkie zastrzeżenia i sprzeciwy. Wszystko to dopiero daje cały obraz stanu prawnego między państwami.

1. Elementy zwyczaju międzynarodowego

Zasadniczo wyróżnia się dwa zasadnicze elementy zwyczaju: element obiektywny, który stanowi powszechna praktyka i element subiektywny, jakim jest przekonanie, że praktyka ta tworzy prawo.

Praktyka, a więc postępowanie państw, oznacza oczywiście działalność ich organów.
W poszczególnych przypadkach znaczenie prawno międzynarodowe może mieć działalność wszelkich organów państwowych, wykonywana w ramach ich kompetencji, a więc przede wszystkim organów działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie, lecz nie tylko tych organów. Również działalność innych organów- ustawodawczych, administracyjnych i sądowych-może mieć znaczenie i cechy „praktyki państw”, przyczyniając się do powstania norm zwyczajowych. Rzecz jasna działalność organów państwa ma znaczenie dla prawa międzynarodowego tylko wówczas, gdy dotyczy dziedziny wykraczającej poza sprawy czysto wewnętrzne.
Pojęcie praktyki należy rozumieć szeroko. Będą to umowy międzynarodowe, korespondencja, praktyka dyplomatyczna, oświadczenia składane w różnych okolicznościach (np. na konferencjach międzynarodowych), akty ustawodawcze mające znacznie dla stosunków międzynarodowych, wyroki sądowe, w których sąd opierał się na prawie międzynarodowym, postępowanie organów administracji państwowej stosunku do obcych państw. Praktykę państw można więc podzielić na zbiorową (zawieranie umów międzynarodowych, działalność organizacji międzynarodowych) oraz indywidualną (zewnętrzna- działalność dyplomatyczna, wewnętrzna- działalność ustawodawcza, sądowa i administracyjna).

Mówiąc w skrócie praktyka to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane.
Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy

Drugim niezbędnym elementem zwyczaju jest opinio iuris sive necessitatis. Zwyczaj, jak zostało wcześniej wskazane, dla swego istnienia wymaga nie tylko powszechności praktyki państw, lecz także praktyce tej musi towarzyszyć przeświadczenie, że tworzy ona prawo, czyli tzw. opinio ouris sive necessitatis, nazywana jest elementem subiektywnym normy zwyczajowej. Innymi słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób, ponieważ są przekonane (posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris).
Opinio iuris często wydaje się trudnym i nieuchwytnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Jednak jego istnienie można próbować wykazać na wiele sposobów - może ono wynikać z milczącego uznania postępowania innych państw; może przejawiać się w oficjalnych oświadczeniach państw i uchwałach organizacji międzynarodowych; może także wynikać z umów międzynarodowych, jeżeli strony umowy zamierzały w nich potwierdzić istnienie normy zwyczajowej;

Oprócz elementów koniecznych wymienionych wyżej należy również wspomnieć
o elementach uzupełniających zwyczaju: element geograficzny i element czasowy.

Element czasowy- praktyka państw prowadząca do powstania normy zwyczajowej,
w zasadzie powinna być odpowiednio długotrwała, jednakże element czasu sam przez się nie ma zasadniczego znaczenia. Trudno więc mówić o jakimś określonym czasie, niezbędnym do powstania normy zwyczajowej. Wydaje się, że okres ten zależy każdorazowo od okoliczności, w jakich powstaje nowy zwyczaj międzynarodowy, a w szczególności od intensywności obrotu międzynarodowego regulowanego przez daną normę.

Element geograficzny-zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje wszystkie państwa świata. Pewne normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w poszczególnych kręgach państw.

1. Rozróżnienie między ogólnymi zasadami prawa w rozumieniu
   art. 38 Statutu MTS a zasadami podstawowymi prawa międzynarodowego

Ogólne zasady prawa- zasady prawa, tak wywodzące się z prawa krajowego, jak i z prawa międzynarodowego, a także ogólnie przyjęte zasady rozumowania prawniczego

Podstawowe zasady prawa międzynarodowego- zasady akceptowane przez wszystkie państwa, bez względu na ustrój, uznawaną ideologię oraz przynależność do bloków
i sojuszy np. nikt nie może być sędzią we własnej sprawie, prawo nie działa wstecz itp.

1. Akty jednostronne państw sensu stricto i sensu largo

Akty jednostronne państw mają charakter międzynarodowy zarówno z punktu widzenia formy, jak i treści. Są one dokonywane przez organy państwa upoważnione do działania
w stosunkach międzynarodowych, przeznaczone do wywarcia skutków w tych stosunkach,
i treść ich odnosi się wyłącznie do spraw międzynarodowych. Takimi aktami są, np.: uznanie, zrzeczenie się, protest, przyrzeczenie. Istnieje jednak wiele aktów, które są równocześnie
i aktami wewnętrznymi i międzynarodowymi, a więc mają charakter mieszany. Przykładem są wszystkie akty wewnętrzne, które dotyczą delimitacji przybrzeżnych obszarów morskich, akty dotyczące obywatelstwa osób fizycznych i przynależności państwowej osób prawnych.

Akty jednostronne są przejawem woli jednego podmiotu prawa międzynarodowego. Oznacza to, że niezależna wola jednego podmiotu wywołuje skutki prawne. Zatem akty, które zasługują na miano jednostronnych, to akty niezwiązane z innymi oświadczeniami woli
i niezależne od innych oświadczeń woli.

W praktyce międzynarodowej spotykamy również akty jednostronne sensu largo, które choć formalnie są wyrazem woli jednego państwa, to jednak wiążą się z innymi aktami bądź jednostronnymi, bądź wielostronnymi.

Akty jednostronne sensu stricto są wyrazem autonomicznej woli jednego podmiotu. Zaliczane są do nich: notyfikacja, uznanie, zrzeczenie się, protest, przyrzeczenie. Wyliczenie to wydaję się jednak zarówno zbyt szerokie, jak i zbyt wąskie. Po pierwsze, wydaje się, że notyfikacja nie może być traktowana jako odrębna kategoria aktów prawnomiędzynarodowych. Sama przez się nie ma ona żadnej określonej treści. Po drugie w wyliczeniu tym nie mieszczą się niektóre akty jednostronne, np. zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, ustanowienie blokady morskiej lub wypowiedzenie wojny.

1. Elementy koncepcji aktu jednostronnego państwa jako źródła prawa międzynarodowego

Pojęcia aktu jednostronnego państwa zacieśnia się do aktów mających charakter wyłącznie bądź w przeważającej mierze międzynarodowy, więc możemy je nazwać aktami dyplomatycznymi. Mają one charakter międzynarodowy zarówno z punktu widzenia formy jak i treści. Są one dokonywane przez organy państwa upoważnione do działania
w stosunkach międzynarodowych, przeznaczone do wywarcia skutków w tych stosunkach
i treść ich odnosi się wyłącznie do stosunków międzynarodowych. W grupie aktów jednostronnych możemy również wyróżnić akty mieszane, których przedmiotem są zarówno sprawy wewnętrzne jak i międzynarodowe. Takimi aktami są np. uznanie, zrzeczenie się, protest, przyrzeczenie.

Uznanie- można je określić jako przejaw woli, wyraźny lub milczący, przez który państwo wyraża zamiar uważania jakiejś sytuacji lub jakiegoś roszczenia za zgodne z prawem.

Przyrzeczenie- jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów prawa międzynarodowego.

Protest- jest to akt jednostronny, którym państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji, roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem międzynarodowym. Protest jest odwrotnością uznania.

Zrzeczenie się- państwo z własnej woli dobrowolnie rezygnuje z pewnych praw. Jego skutkiem jest wygaśnięcie uprawnień prawnomiędzynarodowych.

1. Warunki uznania uchwał organizacji międzynarodowej za źródło prawa międzynarodowego.

Jednoczesne spełnienie dwóch warunków:

1) uchwały muszą być prawnie wiążące

-nie mogą mieć charakteru zaleceń, życzeń, propozycji, czy sugestii

-państwa członkowskie wyrażają zgodę na ich przyjęcie wyraźnie lub milcząco

2) uchwały muszą tworzyć nowe normy prawne (muszą mieć charakter prawotwórczy)

-ustalają reguły postępowania na przyszłość

-odnoszą się do sytuacji, które mogą występować nieokreśloną liczbę razy

1. Rodzaje prawnie wiążących uchwał organizacji międzynarodowych

1) uchwały przeznaczone pro foro externo => odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową

adresat: -wyłącznie państwa członkowskie

np.: wspólna polityka handlowa

2) uchwały przeznaczone pro foro interno => odnoszące się do zagadnień związanych

z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem organizacji

adresat: -organy organizacji międzynarodowej,

-państwa tylko w zakresie ich działalności w danej organizacji;

np.: tworzenie regulaminów i statutów wewnętrznych

1. Źródła pomocnicze prawa międzynarodowego

Judykatura i doktryna stanowią pomocniczy środek do stwierdzania istnienia norm prawa międzynarodowego. Nie są źródłami prawa międzynarodowego, ponieważ nie są formami wyrażania woli państw. Sądy stosują istniejące już normy, a uczeni mogą je interpretować
i wyjaśniać.
Jeśli sądy międzynarodowe w wyrokach stwierdzą istnienie konkretnej normy prawa międzynarodowego, opierają się na niej, to może to być dowodem na to, że ta norma faktycznie istnieje. Stosując prawo międzynarodowe sądy mogą przyczynić się do uściślenia niektórych norm prawa międzynarodowego.

Nauka spełnia analogiczną rolę. Poglądy naukowców, zwłaszcza jeśli są jednolite
i reprezentowane w doktrynie państw o różnych ustrojach społecznych, mogą być także dowodem na istnienie konkretnej normy prawa międzynarodowego. Nauka pośrednio może wpływać na tworzenie prawa międzynarodowego przez państwa. Twórcza rola nauki polega więc na inspirowaniu i wpływaniu na postępowanie państw, przez to pośrednio na tworzeniu konkretnych norm prawnych, rozwój prawa międzynarodowego, ułatwianiu stwierdzenia czy dana norma faktycznie istnieje, jaka jest jej konkretna treść, zakres obowiązywania oraz wynikające konsekwencje prawne.

1. Kodyfikacja prawa międzynarodowego

Przez kodyfikację prawa międzynarodowego rozumiemy systematyczne zestawienie jego przepisów. Charakter prawny kodyfikacji, a co za tym idzie, jej moc wiążąca dla państw, zależy od tego, kto i w jakiej formie kodyfikacji dokonuje.

kodyfikacje prywatne- podejmowane były próby przez uczonych czy prywatne

Stowarzyszenia międzynarodowe-nie mają mocy wiążącej dla państw, jedynie przy ustalaniu istnienia norm zwyczajowych takie znaczenie jak doktryna, mogą też oddziaływać na późniejsze kodyfikacje oficjalne.

Instytut Prawa Międzynarodowego (Institut de Droit International)- utworzony w Gadawie
w 1873r., w jego skład wchodzi ograniczona liczba wybitnych znawców prawa międzynarodowego. Ze swych obrad wydaje Roczniki, opracował wiele wartościowych projektów, a niektóre były pomocne w kodyfikacji oficjalnej.

Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego (International Law Association-ILA), powstałe również w 1873r. Posiada oddziały krajowe w wielu państwach m.in. w Polsce. sprawozdania z prac ILA są publikowane w Reports.

kodyfikacje oficjalne -początki: należy wymienić próby kodyfikacyjne dokonywane przez poszczególne państwa. są one wiążące jedynie dla organów danego państwa, ale zawierają wskazówki, jak kraj rozumie i interpretuje obowiązujące prawo międzynarodowe. poważną próbą kodyfikacji były tzw. konferencje pokojowe haskie z 1899 i 1907 roku- skodyfikowano m.in. prawo wojny lądowej i częściowo wojny morskiej. Dalsze próby podjęła Liga Narodów- 1930 rok- konferencja kodyfikacyjna w Hadze, zajęto się zagadnieniami: obywatelstwa, wód terytorialnych, odpowiedzialności państw za czyny popełnione na ich terytorium. wyniki były dość skromne- przyjęto konwencję dot. niektórych zagadnień konfliktu ustaw o obywatelstwie.

ONZ- w skali międzynarodowej to ONZ zajmuje się współcześnie kodyfikacją p. międzynarodowego. specjalne uprawnienia Zgromadzenia Ogólnego w tym zakresie- art.13 Kart NZ. Zgromadzenie Ogólne powołało w 1947 roku organ pomocniczy- Komisję Prawa Międzynarodowego, która obecnie składa się z 34 członków wybieranych przez ZO. Przy ich wyborze uwzględnia się, aby reprezentowali różne formy cywilizacji i główne systemy prawne świata. Komisja zbiera się corocznie na sesję, a sprawozdania z prac są publikowane w Rocznikach (Yearbook of the International Law Comission).

PROCEDURA KODYFIKACYJNA: po przyjęciu tematu Komisja wyznacza spośród członków referenta, który przygotowuje odpowiednie sprawozdania i projekty, które są następnie dyskutowane przez Komisję. Projekt zaakceptowany przez Komisję jest przedstawiony państwom, a te mogą formułować uwagi, w świetle których Komisja rewiduje projekt i przedstawia go ZO. Zgromadzenie decyduje, jak postąpić dalej- nie podejmować żadnej akcji, przyjąć projekt w formie rezolucji albo zwołać konferencję dyplomatyczną w celu opracowania umowy/umów międzynarodowych na podstawie projektu Komisji- tylko ostatnie rozwiązanie może prowadzić do wiążącej dla państw kodyfikacji

wyniki prac Komisji PM: wiele projektów stało się podstawą umów międzynarodowych. prezentowały wysoki poziom prawniczy, materiały przyczyniły się do wyjaśnienia wielu spornych zagadnień p. międzynarodowego.

1. Atrybuty podmiotowości międzynarodowej

ius tractatuum, prawo zawierania umów międzynarodowych, pośrednio -prawo uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych
ius legationis, prawo legacji – utrzymywania stosunków dyplomatycznych: prawo przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych
ius standi, prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi oraz obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

1. Rodzaje podmiotów prawa międzynarodowego

- Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Zazwyczaj podmiot prawa posiada również zdolność do działania, tj. wywoływania skutków prawnych przez swoje działanie.
- Najważniejszymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa, toteż do nich jest adresowana większość norm. Państwa są jedynymi podmiotami suwerennymi, pełnymi i pierwotnymi. (tj. każde państwo z chwilą powstania staje się pełnym podmiotem prawa międzynarodowego)
- Wszystkie inne podmioty prawa międzynarodowego są niesuwerenne, niepełne i pochodne. (tj. podmiotowość ich została stworzona lub uznana przez państwa oraz posiadają ją w takim zakresie, w jakim została im przez państwa nadana)
- Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Zazwyczaj podmiot prawa posiada również zdolność do działania, tj. wywoływania skutków prawnych przez swoje działanie.
- Najważniejszymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa, toteż do nich jest adresowana większość norm. Państwa są jedynymi podmiotami suwerennymi, pełnymi i pierwotnymi. (tj. każde państwo z chwilą powstania staje się pełnym podmiotem prawa międzynarodowego)
- Wszystkie inne podmioty prawa międzynarodowego są niesuwerenne, niepełne i pochodne. (tj. podmiotowość ich została stworzona lub uznana przez państwa oraz posiadają ją w takim zakresie, w jakim została im przez państwa nadana)

1. PAŃSTWO.
   
   1. Pojęcie i istota państwa.

- Państwo można określić jako suwerenną organizację terytorialną. W nauce prawa międzynarodowego wskazuje się trzy elementy pojęcia państwa: terytorium, ludność zamieszkująca to terytorium oraz władza (rząd), który ma charakter władzy suwerennej.

- Pojęcie suwerenności państwowej występuje zarówno w prawie wewnętrznym jak i międzynarodowym. Najogólniej oznacza ono niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej.

W prawie międzynarodowym przez pojęcie „suwerenność” rozumie się, że władza państwowa jest władzą najwyższą, która nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej, a zarazem jest władzą pierwotną w tym sensie, że swoich uprawnień nie czerpie z żadnej innej władzy. Suwerenność nie oznacza jednak, że państwo może w stosunkach międzynarodowych postępować dowolnie, granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw, w szczególności zobowiązań narodowych przyjętych przez dane państwo.
- Prawami zasadniczymi państw nazywamy te prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia. Wykształciły się na drodze zwyczajowej i określają sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej.
- Prawa nabyte wynikają przede wszystkim z umów międzynarodowych, toteż każde państwo może mieć odmienne prawa nabyte, zależnie od aktualnego stanu jego stosunków międzynarodowych.

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO INNE NIŻ PAŃSTWA

1. Organizacje międzynarodowe
Wiele organizacji międzynarodowych, takich, których członkami są państwa, posiada pewne uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej, a więc podmiotowość prawnomiędzynarodową. Do najważniejszych i najczęściej przyznawanych organizacjom uprawnień należy prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi (ius contrahendi).
Rodzaje umów zawierane przez organizacje międzynarodowe:
- umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa
- umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację
- umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją
- umowy o współpracy i koordynacji działania
W swej działalności organizacje korzystają z immunitetów i przywilejów, które wynikają ze statutów tych organizacji oraz innych specjalnych umów międzynarodowych. Obejmują one zazwyczaj nietykalność siedziby organizacji, immunitet sądowy i egzekucyjny jej majątku i aktywów. Ponadto niektóre organizacje korzystają z biernego prawa legacji, czyli państwa ustanawiają przy tych organizacjach swoje stałe przedstawicielstwa, mające status zbliżony do przedstawicielstw dyplomatycznych.
2. Niesuwerenne organizacje terytorialne są to organizacje terytorialne niestanowiące części terytorium żadnego państwa, które same też nie są państwami, gdyż ich władze nie dysponują suwerennością (np. Wolne Miasto Gdańsk).
3. Watykan – Stolica Apostolska.
4. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa narodu
5. Powstańcy i strona wojująca
6. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa jednostek: w pewnych okolicznościach jednostka może stać się podmiotem praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a nawet być dopuszczona do działań na forum międzynarodowym, ma to miejsce:
- gdy państwo zgadza się, żeby jego obywatele w określonych sprawach występowali samodzielnie na forum międzynarodowym
- gdy suwerenność państwa jest czasowo ograniczona
- Gdy z praw tego rodzaju mogą korzystać jednostki zamieszkujące terytoria niepodlegające suwerenności żadnego państwa
- w stosunkach między organizacjami międzynarodowymi a ich funkcjonariuszami’
Podmiotowość prawnomiędzynarodowa jednostek jest więc czymś wyjątkowym, a jej zakres jest ograniczony. Jednostka nie może nigdy brać udziału w tworzeniu norm prawa międzynarodowego jak inne jego podmioty!.
7. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa osób prawnych: zasadą jest iż osoby prawne prawa publicznego i prywatnego nie korzystają z podmiotowości międzynarodowej, jednak w pewnych dziedzinach osoby prawne są dopuszczane do działania na płaszczyźnie międzynarodowej. Uzyskują prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego i zdolność do działań prawno międzynarodowych, a więc pełen zakres podmiotowości.

1. Atrybuty suwerenności państwowej

Zasadnicze atrybuty suwerenności państwowej można podzielić na:
- zewnętrzne
- wewnętrzne

Do zewnętrznych zaliczamy politykę zagraniczną, obronność, kontrolę przepływu ludności, kapitału, towarów i usług.

Wewnętrzne atrybuty można podzielić na formalno-prawne i ekonomiczne

Ekonomiczne atrybuty to przede wszystkim polityka fiskalna z bankiem centralnym (narodowym) i walutą na czele, oraz formy i zasady własności.

Sfera formalno-prawna obejmuje suwerenne prawo legislacyjne z niezależnym sądownictwem, aparat administracyjny hierarchiczne podporządkowany władzy centralnej oraz niekwestionowana zasada prymatu narodowej kultury, języka i tradycji w życiu społecznym państwa.

Tylko w przypadku posiadania powyższych atrybutów można mówić o istnieniu Suwerennego Państwa Narodowego.

1. Immunitet państwa

Immunitet państwa – zasada prawa międzynarodowego, zgodnie z którą żadne państwo nie może wykonywać jurysdykcji wobec innego państwa. Innymi słowy, żadne państwo nie może podlegać sądom obcego państwa. Zagadnienie immunitetu państwa jest jednym z trudniejszych i bardziej kontrowersyjnych w prawie międzynarodowym. Powstało na ten temat wiele opracowań oraz rozwinęła się dość bogata praktyka międzynarodowa, w tym orzecznictwo sądowe. Stały rozwój stosunków międzynarodowych i coraz aktywniejszy udział państw w obrocie gospodarczym i stosunkach prawnych o charakterze cywilnym (wyróżniających się przede wszystkim równością stron) powoduje zwiększanie liczby sporów między państwami a obcokrajowcami (także obcymi przedsiębiorstwami). Powoduje to także kwestionowanie zbyt szerokiego immunitetu państwa.

Można wyróżnić dwie najważniejsze koncepcje zakresu immunitetu państwa:

• absolutny (pełny, nieograniczony) immunitet państwa - jest tradycyjną, konserwatywną recepcja zasady "Par in parem non habet imperi"

• względny (relatywny, ograniczony) immunitet państwa - powoli zdaje się przeważać we współczesnych stosunkach międzynarodowych.Zgodnie z nim państwu przysługuje immunitet w odniesieniu do aktów typu iure imperii (aktów władczych, autorytarnych, wynikających z suwerennych uprawnień państwa), ale już nie w przypadku aktów iure

1. Sukcesja państw

Definicja według Wiedeńskiej konwencji kodyfikacyjnej z 23.08.1978

Sukcesja państw jest przejęciem przez państwo od innego państwa odpowiedzialności za stosunki międzynarodowe i terytorium.

To pierwsze państwo określa się mianem państwa sukcesyjnego, a drugie państwo – poprzednik.

Sukcesja międzynarodowa jest stosunkiem między dwoma państwami i w żadnym razie nie może nastąpić w obrębie tego samego państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego.

Przedmiotem sukcesji jest terytorium. Nie mogą to być zmiany terytorialne dokonywane w rezultacie użycia lub groźby użycia siły w stosunkach międzynarodowych ani też terytorium niczyje.

Trzy typy sukcesji państw :

1. Zasada przesuwalności granic. Ma miejsce wtedy , kiedy część terytorium państwa lub jakiekolwiek terytorium nie będące częścią terytorium państwa, za którego stosunki międzynarodowe jest ono odpowiedzialne, staje się częścią terytorium innego państwa. Wtedy to umowy międzynarodowe państwa-poprzednika przestają obowiązywać względem takiego terytorium, natomiast umowy państwa sukcesyjnego w zasadzie są obowiązujące względem tego terytorium.

2. Drugi typ wiąże się z procesem, w wyniku którego na terytorium zależnym powstaje nowe państwo niepodległe. Państwo takie nie jest zobowiązane, ale może utrzymać w mocy czy też stać się stroną jakiejkolwiek umowy międzynarodowej, która obowiązywała względem jego terytorium w czasie, kiedy nastąpiła sukcesja państw.

3. Trzeci typ dotyczy zjednoczenia oraz podziału państw. Kiedy dwa lub więcej państw jednoczy się i tworzy w ten sposób jedno państwo sukcesyjne, w zasadzie każda umowa międzynarodowa wiążąca w tym czasie którekolwiek z nich zachowuje swoja moc obowiązującą względem państwa sukcesyjnego. Kiedy zaś część lub części terytorium państwa oddzielają się, aby utworzyć jedno lub więcej państw, to umowy międzynarodowe zachowują moc obowiązującą bez względu na to, czy państwo- poprzednik nadal istnieje. W takim wypadku obowiązują one albo każde państwo sukcesyjne, jeśli chodzi o umowy międzynarodowe dotyczące całego terytorium państwa-poprzednika, albo tylko to państwo sukcesyjne, do którego terytorium ograniczona była ich moc obowiązująca.

Państwo, które po oddzieleniu się części jego terytorium zachowuje swą tożsamość międzynarodową, jest w zasadzie nadal związane poprzednio zawartymi umowami międzynarodowymi. do wyjątków od tej zasady należą umowy dotyczące tylko terytorium, które zostało oddzielone.  

1. Pojęcie i rodzaje uznania międzynarodowego

Uznanie jest to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów
i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych.

Przedmiotami uznania mogą być :
- nowo powstałe państwo
- rząd, który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, np. w wyniku zamachu stanu
- naród walczący o swoją niepodległość
- powstańcy i strona wojująca

- może dotyczyć tez innych zagadnień, np. zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego

Podstawy uznania: wg dokumentu opracowanego przez Sekretarza Generalnego ONZ dla Komisji Prawa Międzynarodowego państwa mają swobodę wyboru, maja z niej korzystać w dobrej wierze oraz zgodnie z normami prawa międzynarodowego dotyczącymi warunków, wymogów formalnych i skutków uznania. 

Rodzaje uznania międzynarodowego, podział :

1. Ze względu na kryterium liczebności:
- uznanie indywidualne –> przez dany podmiot prawa międzynarodowego
- uznanie kolektywne –> przez grupę państw lub organizację międzynarodową

2. Ze względu kryterium formy:
- uznanie wyraźne -> gdy państwo oświadcza, że uznaje nowe państwo, nowy rząd, powstańców lub stronę wojującą
- uznanie milczące ( domniemane ) -> polega na określonym postępowaniu państwa uznającego, z którego wynika domniemanie, że państwo to uznało taką lub inna organizację, np. uznanie rządu w formie nawiązania z nowym państwem stosunków dyplomatycznych lub konsularnych

3. Ze względu na kryterium warunków uznania:
- uznanie de iure -> uważane jest za pełne i ostateczne. Udziela się go wówczas, gdy uznawana organizacja ( państwo, rząd ) spełnia wszelkie warunki niezbędne do jej uznania.
- uznanie de facto -> uważane jest za niepełne, prowizoryczne i może być w każdej chwili cofnięte, jest ono stosowane wówczas gdy uznawana organizacja nie spełnia wszystkich warunków niezbędnych do uznania de iure, a uznający ma interes w nawiązaniu z nią stosunków, choćby na bazie prowizorycznego uznania de facto.

1. Rodzaje państw

1. !Państwo jednolite w stosunkach międzynarodowych państwa występują z reguły jako jednolite i pojedyncze podmioty; reprezentowane przez jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia i zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa; wewnętrzna struktura, z punktu widzenia stosunków międzynarodowych, jest obojętna

Państwo związkowe, którego części składowe mogą mieć szeroko rozbudowane kompetencje własne i daleko posuniętą autonomię, będzie uważane za państwo jednolite, jeżeli jego kompetencje w zakresie stosunków międzynarodowych (utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, zawieranie umów międzynarodowych, wypowiadanie wojny) będą należały wyłącznie do rządu centralnego

1. Państwo złożone państwo federalne (związkowe); zarówno federacja, jak i jej części składowe są państwami w znaczeniu prawa wewnętrznego, natomiast z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwem jest jedynie całość – państwo federalne, nawet jeśli części składowe mają, na podstawie konstytucji, pewne kompetencje do działania w sferze prawa międzynarodowego

* Konfederacja – związek państw, powstały na podstawie umowy międzynarodowej NIE jest państwem, chociaż może mieć ograniczoną podmiotowość prawno-międzynarodową.

1. Państwo śródlądowe bez dostępu do morza; dawniej: brak prawa do korzystania z obszarów morskich, obecnie: pełne prawo do korzystania z wolności mórz, ale zakaz ustanawiania stref przybrzeżnych i czerpania z nich korzyści gospodarczych (ułatwienia tranzytowe oraz preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw jako rekompensata)

2. Państwo o niekorzystnym położeniu geograficznym ma dostęp do morza, ale ze względu na swoje położenie geograficzne nie może ustanowić 200-milowych stref ekonomicznych – ograniczony dostęp do bogactw morskich

* Konwencja prawa morza (1982 r.) wyodrębnia kategorię państw o niekorzystnym położeniu geograficznym, m.in. państwa położone nad morzami zamkniętymi i półzamkniętymi (Polska) oraz takie, które nie mogą ustanowić własnej strefy ekonomicznej. Zgodnie z IV częścią Konwencji państwa archipelagowe, których terytorium składa się z archipelagów i wysp, mogą zawłaszczać obszary morskie położone między wyspami archipelagów (tzw. wody archipelagowe).

1. Państwo trwale neutralne nie może podejmować działań, które mogłyby je wciągnąć w działania wojenne; status trwałej neutralności opiera się na woli zainteresowanego państwa oraz uznaniu go przez inne państwa;

   • Nie bierze udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami;

   • Nie zaciąga zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę, np. nie uczestniczy w sojuszach wojskowych;

   • Powstrzymuje się od udziału w blokach politycznych;

   • Może bronić swego terytorium w przypadku zbrojnego ataku.

* Obecnie państwa trwale neutralne to Szwajcaria (od 1815 r.) i Austria (od 1955 r.)

1. Terytorium państwa (trójwymiarowa przestrzeń, zwierzchnictwo terytorialne)

• Przestrzeń, w której działają ludzie;

• Podlegające suwerennej władzy państwowej i niepodlegające takiej władzy (z punktu widzenia prawnego);

• Podlegające władzy wyłącznej, ale niemającej charakteru suwerennego (obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych);

Prawo wyróżnia cztery rodzaje terytoriów:

1. Podległe suwerenności poszczególnych państw;

2. Zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa, ewentualnie organizacje międzynarodowe;

3. Niepodlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe;

4. Niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa.

Terytorium państwowe stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa – nie ma państwa bez terytorium!

Obszar lądowy (terytorium lądowe) najważniejsza część terytorium, do której zaliczamy również wyspy i wody śródlądowe (rzeki, jeziora); może być jednolite lub rozczłonkowane (obejmujące wyspy, enklawy).

Obszar morski (morskie wody przybrzeżne) władza suwerenna państw, z wyjątkiem państw śródlądowych, rozciąga się również na morskie wody przybrzeżne; skład: morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, a w państwach archipelagowych także wody położone między wyspami archipelagu.

Wnętrze Ziemi (obszary podziemne) zasięg władzy państwowej ograniczony jest wyłącznie możliwościami technicznymi, tzn. rozciąga się tak głęboko, jak głęboko można sięgać, a teoretycznie aż do środka kuli ziemskiej.

Przestrzeń powietrzna górna granica tej przestrzeni nie została dotychczas dokładnie określona.

Zwierzchnictwo terytorialne (suwerenność)

• Władza najwyższa, pełna i wyłączna;

• Wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu;

• Żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody

• Pełnia władzy państwa na własnym terytorium (pewne ograniczenia wynikające z norm prawa międzynarodowego);

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego:

• Ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo;

• Każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jakie uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej (tzn. na rzecz wszystkich państw i ich obywateli) lub na rzecz niektórych konkretnych państw, np. wszyscy dyplomaci korzystają z immunitetów jurysdykcyjnych.

Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną innego państwa!

Szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego

1. Obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane (zakaz prowadzenia działań wojennych)

   1. całkowita demilitaryzacja – zakaz stacjonowania i przebywania w strefie zdemilitaryzowanej jakichkolwiek oddziałów wojskowych oraz obowiązek niewznoszenia lub zniszczenia wszelkich urządzeń wojskowych (twierdze, lotniska, koszary);

   2. częściowa demilitaryzacja – określone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium do celów wojskowych, np. strefa bezatomowa.

2. Pobyt obcych sił zbrojnych

• w czasie pokoju siły zbrojne jednego państwa mogą przebywać na terytorium drugiego państwa tylko za jego zgodą;

• zjawisko wyjątkowe;

• z reguły ma charakter czasowy;

• nie powinien ograniczać suwerenności państwa, w szczególności wojska te nie mogą ingerować w sprawy wewnętrzne państwa pobytu;

• uważane za organ zewnętrzny państwa.

1. Nabycie terytorium państwowego

Nabycie terytorium jest dopuszczalnym przez prawo rozciągnięciem zwierzchnictwa terytorialnego, dającym prawo nie tylko wykonywania kompetencji państwowych ale również dysponowania nabytym obszarem ergo omnes. Sposób i warunki nabycia terytorium określa równolegle zarówno prawo wewnętrzne jak i międzynarodowe. Prawo wewnętrzne wyjaśnia jakie organy i poprzez jakie działania mogą dokonywać zmian terytorialnych. Natomiast prawo międzynarodowe wskazuje w jakich warunkach dochodzi między państwami do nabycia terytorium.

Nabycie terytorium może mieć charakter:

- pierwotny

(państwo zawłaszcza terytorium, które do tej pory nie pozostawało pod władzą innego państwa)

- pochodny

( jeśli nabyty obszar należał wcześniej do innego państwa)

Nabycie pierwotne może polegać na:

- zawłaszczeniu ziemi niczyjej (okupacji),

- przyroście.

Okupacja w znaczeniu zawłaszczenia ziemi niczyjej miała znaczenie w okresie ekspansji kolonialnej w XV – XIX wieku. Polegała ona na dokonaniu efektywnej, rzeczywistej aneksji danego terenu i traktowaniu go jako części swego terytorium. Obecnie ten sposób nabycia terytorium stracił na znaczeniu.

Przyrost jest to wynik powiększenia terytorium na skutek działania sił przyrody lub działalności człowieka. Może bowiem do niego dojść w wyniku zjawisk zachodzących na morskim wybrzeżu, morzu terytorialnym lub rzekach granicznych.

Terytorium państwa może także ulec powiększeniu poprzez budowę portów na morzu, falochronów czy przez osuszenie części obszaru marskiego.

Nabycie pochodne może polegać na:

- cesji terytorialnej,

- plebiscycie.

Cesja terytorialna jest najważniejszym sposobem nabycia pochodnego. Polega ona na odstąpieniu przez jedno państwo części swojego terytorium drugiemu państwu. Podstawą cesji jest międzynarodowa umowa, w której jedno państwo zrzeka się swoich praw do określonego obszaru na rzecz innego państwa. Najczęściej do cesji dochodzi w traktatach pokojowych, czyli umowach kończących stan wojny. Istnieją różne rodzaje cesji, np. cesja wzajemna, polegająca na jednoczesnej wymianie terytoriów między dwoma państwami, lub cesja odpłatna, kiedy w zamian za przekazanie części terytorium państwo otrzymuje zapłatę. Przykładem cesji pierwszego rodzaju jest scedowanie przez ZSRR na Polskę części obszaru w rejonie Drohobycza w zamian za część terytorium Polski w rejonie województwa lubelskiego (umowa z 15.02.1951r.). Natomiast cesja odpłatna miała miejsce np. w przypadku sprzedaży Luizjany Stanom Zjednoczonym przez Francję.

Plebiscyt jest to sposób na powiększenie części terytorium wskutek głosowania ludności. Dzięki plebiscytowi ludność może wyrazić swój pogląd co do przynależności do określonego państwa, a wiec, czy dany obszar, na którym ta ludność zamieszkuje, ma być przyłączony do jednego czy drugiego państwa. Jako przykład można wskazać plebiscyt w Polsce na Górnym Śląsku w 1921r.

1. Granica państwa (definicja, rodzaje, wyznaczenie granicy)

Definicja granicy:

Pojęcie „granica” pojawiło się w stosunkach międzynarodowych późno, bo dopiero na przełomie XIII – XIV w. ( znacznie później niż pojęcie „terytorium” ). Granicę linearną „zawdzięczamy” rewolucji francuskiej – tak rozumiana granica pojawia się bowiem w traktatach zawieranych przez Francję w latach 1797, 1801 i późniejszych.

Dzisiaj granica jest najczęściej definiowana jako linia, a ściślej mówiąc płaszczyzna, w obrębie której zawiera się terytorium państwowe ; oddziela je ona od terytorium innego państwa albo od terytorium nie podlegającego żadnej jurysdykcji narodowej.

Rodzaje granic :

- naturalne

- sztuczne

Jako naturalne traktuje się wszelkie granice wyznaczane przez rzeki, morza, góry, stepy lub pustynie – które nie wymagają dokładnej demarkacji. Wystarczy bowiem stwierdzenie, że linia graniczna biegnie po rzece, thalwegiem (żeglugowym nurtem rzeki), środkiem koryta czy w przypadku gór – wierzchołkami lub działem wodnym.

Taki podział, zaczynając od XIX wieku potwierdzany był w wielu umowach międzynarodowych a także wykorzystywany był do celów politycznych. Państwa miały bowiem zawsze dążyć do posiadania bezpiecznych granic czyli takich które biegły górami lub rzekami. W ten sposób najczęściej uzasadniano podboje obcego terytorium.

Dzisiaj podział na granice naturalne i sztuczne nie ma żadnego znaczenia prawnego.

Granice można podzielić także ze względu na metodę ich wyznaczania :

- orograficzne ( uwzględniające ukształtowanie powierzchni )

- geometryczne ( przebiegające niezależnie od rzeźby terenu )

- astronomiczne ( biegnące wzdłuż południków i równoleżników )

Ustalanie granicy :

Granica ustalana jest zazwyczaj w drodze odpowiednich umów międzynarodowych, określających jej przebieg albo sposób wyznaczenia ich w terenie. Sąsiadujące ze sobą państwa zawsze ustalają przebieg granic w sposób wyraźny. Rodzaje granic ustalane są w wyniku : decyzji arbitrażowej, sądowej albo decyzją organu międzynarodowego.

Proces ostatecznego ustalenia granicy państwowej obejmuje trzy etapy :

- decyzję polityczną przyznającą pewne terytorium

- delimitację granicy w umowie międzynarodowej

- demarkację w terenie

Czasem dodaje się też etap czwarty czyli administrację granicą państwową.

1. Obszary podbiegunowe – Arktyka

Arktyka to obszary położone wokół bieguna północnego.

Niektóre państwa stosują do obszarów arktycznych teorię sektorów.

Polega ona na tym, że państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych, jak i tych, które zostaną odkryte w przyszłości w sektorze. Przy czym wierzchołkiem sektora jest biegun północny, a granicami bocznymi – linie przeprowadzone wzdłuż południków do bieguna północnego od krańcowego punktu wschodniego i zachodniego terytorium lądowego danego państwa. Północna linia brzegowa tego państwa stanowi podstawę sektora.
Teorię sektorów pierwsza wysunęła Kanada, która w praktyce stosuje ją od 1925r.

ZSRR sformułował swoje roszczenia do sektora arktycznego w dekrecie z 15.01.1926r. Zgodnie z którym wszystkie terytoria odkryte oraz te, które mogą być odkryte w przyszłości, położone między wybrzeżem północnym ZSRR a biegunem północnym i zawarte między 32º4'35'' długości geograficznej wschodniej a 168°49'30'' długości geograficznej zachodniej, stanowią terytorium radzieckie. Wyjątek stanowią terytoria, nad którymi suwerenność innych państw ZSRR uznał przed 15.04.1926r.

Stany Zjednoczone nie uznały teorii sektorów jako podstawy do wysuwania roszczeń terytorialnych.

1. Obszary podbiegunowe – Antarktyka

To obszar polarny i subpolarny wokół bieguna południowego, którego granice według Traktatu Waszyngtońskiego z 1 XII 1959r. Stanowi równoleżnik 60º szerokości geograficznej południowej. Obszar ten obejmuje ląd pokryty lodem, niezamieszkany, uznany za szóstą część świata - Antarktydę oraz części trzech oceanów, kilka archipelagów wiele wysp.

Do lądu Antarktydy wysuwało roszczenia wiele państw, zarówno położnych w bezpośrednim sąsiedztwie (Australia, Nowa Zelandia, Argentyna i Chile), jak też oddzielonych od niej tysiącami kilometrów (Wielka Brytania, Norwegia i Francja).

Obecnie sytuację prawną Antarktyki reguluje wspomniany Traktat Waszyngtoński. Przewiduje on, że obszar ten będzie wykorzystywany wyłącznie do celów pokojowych – zakazane jest podejmowanie wszelkich środków o charakterze wojskowym (zakładanie baz wojskowych, fortyfikacji, przeprowadzanie manewrów wojskowych oraz prób bronią jakiegokolwiek rodzaju). Na całym obszarze Antarktyki istnieje tzw wolność badań naukowych – stacje naukowe mogą być zakładane wszędzie niezależnie od roszczeń terytorialnych wysuwanych przez niektóre państwa. Personel naukowy oraz towarzyszący mu członkowie obsługi podlegają wyłącznie jurysdykcji państwa, którego są obywatelami. Obowiązuje więc zasada jurysdykcji personalnej, a nie terytorialnej.

Artykuł IX Traktatu w sprawie Antarktyki przewidywał, że przedstawiciele 12 państw, które wynegocjowały Traktat będą się spotykać celem konsultacji dotyczących formułowania zaleceń dotyczących m.in. ochrony i zachowania żywych zasobów Antarktyki – Trzynastym państwem, które w 1977r stała się Polska, która założyła i utrzymuje stację naukową na wyspie King George

W 1991 w Madrycie została podpisana umowa wprowadzająca całkowity zakaz ekspansji górniczej i naftowej na obszarze Antarktyki przez 50 lat (czyli do 2041r.) - weszła w życie w 1998r. Po jej ratyfikacji przez 26 państw.

Celem umowy jest przekształcenie Antarktyki w ogólnoświatowy rezerwat naturalny. Przewiduje on zakaz działalności gospodarczej grożącej zakłóceniem naturalnej równowagi w tej części świata.

1. Obywatelstwo - nabycie i utrata obywatelstwa

• Występuje zasada swobody regulacji obywatelstwa w prawie krajowym .

• Zasada efektywności jako gwarancja pełnej istoty obywatelstwa .

• Z obywatelstwa wynikają wzajemne obowiązki państwa i obywatela

( zwierzchnictwo państwa nad własnymi obywatelami, lojalność i wierności obywateli wobec państwa )

• Ograniczenia wynikające z prawa międzynarodowego ( np. immunitety, które przysługują dyplomatom)

Nabycie Obywatelstwa :

• Regulowane przez każde państwo jako kompetencja własna

• Rodzaje : pierwotne- naturalne np. urodzenie , wtórne ( neutralizacja, adopcja, opcja, repatriacja, wstąpienie do służby wojskowej obcego państwa)

• Sposoby - opis:

1. Urodzenie :

   • Dziecko rodzące się, nabywa obywatelstwo określonego państwa

   • Prawa Międzynarodowe zmierza do tego, aby dziecko przy urodzeniu nabywało Tylko jednego państwa

   • Zasady nabycia obywatelstwa przy urodzeniu :

1. IUS SANGUINIS – prawo krwi- jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo państwa, którego obywatelami są rodzice.

2. IUS SOLI- prawo ziemi- o obywatelstwie jednostki decyduje miejsce jego urodzenia, jest to niezależne od obywatelstwa rodziców. ( Urodzenie na statku/ samolocie-traktowane jakby nastąpiło na terytorium państwa przynależności tatku lub samolotu)

+ Ustawodawstwo poszczególnych państw oparte jest na jednej z zasad lub ma charakter mieszany. Państwa emigracyjne zazwyczaj stosują prawo krwi. Państwa imigracyjne zasadę ziemi.

b) Neutralizacja :

• Zwane też nadaniem obywatelstwa

• Warunki określa prawo wewnętrzne państwa

• Z punktu widzenia prawa międzynarodowego ważne jest aby zapobiegać sytuacji podwójnego obywatelstwa, w Polsce nadanie obywatelstwa może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.

Utrata obywatelstwa :

• Uregulowane w prawie wewnętrznym państwa

• Sposoby : pozbawienie, zwolnienie, opcja

• Możliwość wprowadzenia do ustaleń prawa krajowego utraty obywatelstwa z mocy prawa w sytuacjach : -podwójnego obywatelstwa, podjęciach służby wojskowej w siłach zbrojnych obcego państwa, zachowania przynoszące poważne szkody dla państwa obywatelstwa, brak rzeczywistej więzi między państwem, a obywatelem stale przebywającym za granicą.

• Obecnie w Polsce kwestię utraty obywatelstwa reguluje art. 34 ust. 2 Konstytucji RP: "Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie” Przepis ten daje obywatelom polskim ochronę przed pozbawieniem ich obywatelstwa w drodze jednostronnej decyzji władz polskich. Jednocześnie art. 137 Konstytucji RP precyzuje, że do zrzeczenia się obywatelstwa wymagana jest zgoda Prezydenta Rzeczypospolitej: "Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego."

• Zgodnie z art. 48 ust. 4 pkt. 3) ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim, wymaganym załącznikiem do wniosku o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego jest m.in. dokument stwierdzający posiadanie obywatelstwa innego państwa lub przyrzeczenie jego nadania. W ten sposób ustawodawca przewidział możliwość zmiany obywatelstwa (utratę obywatelstwa polskiego w celu nabycia obywatelstwa innego państwa), zaś ograniczył możliwość, aby obywatel polski stał się apatrydą.

1. Bezpaństwowość i podwójne obywatelstwo w prawie międzynarodowym

1. Podwójne obywatelstwo :

   • Prawo międzynarodowe nie wyklucza takiej sytuacji jednak jest to niepożądane

   • Zasadniczo nabycie obywatelstwa powinno prowadzić do utraty obywatelstwa poprzedniego.

   • Metody rozwiązywania konfliktowej sytuacji dwóch obywatelstw

- metoda efektywności

- prawo opcji – wyboru jednego obywatelstwa i zrzeczenia się drugiego

- zasady wyłączności – ( np. w Polsce ) traktujemy osobę mającą więcej obywatelstw w jej kraju jako obywatela tylko tego właśnie kraju.

2) Bezpaństwowcy = apatrydzi :

• Osoby, które nie posiadają żadnego obywatelstwa

• Prawo Międzynarodowe dąży aby ograniczać takie sytuacje

• Bezpaństwowcem można być od urodzenia (np. dziecko urodzone na terytorium państwa uznającego zasadę ius sanguinis – prawo krwi – i mające rodziców posiadających obywatelstwo państwa uznającego zasadę ius soli – prawo ziemi ) albo stać się nim w drodze utraty obywatelstwa jednego państwa i nieuzyskania innego obywatelstwa.

• Sytuacja prawna bezpaństwowca jest bardzo niekorzystna, gdyż wobec braku obywatelstwa nie korzysta on z ochrony i opieki państwa pobytu ani też żadnego innego państwa, nie posiada praw politycznych, może zostać wydalony z kraju.

1. Charakter prawny obywatelstwa UE

• Obywatelstwo UE wprowadza w 1992r. Traktat z Maastricht

• Ma ono charakter : uzupełniający, dodatkowy – akcesoryjny, nie zastępuje obywatelstwa krajowego, nie wprowadza sytuacji wielokrotnego obywatelstwa

• Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego jest jednocześnie ex lege obywatelem UE

• Obywatele UE zgodnie z traktem mają szereg uprawnień- o charakterze dynamicznym – mogą być rozszerzane : np. prawo swobodnego poruszania się, przebywania na terytorium państw członkowskich, prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej, konsularnej władz każdego z państw członkowskich, prawo do składnia petycji do Parlamentu Europejskiego, skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich UE itd.

1. Prawa obywateli UE

Przed wskazaniem poszczególnych praw przysługujących obywatelom UE należy podkreślić, iż obywatel jednego z państw członkowskich UE jest jednocześnie obywatelem Unii. Tym samym nie można nabyć obywatelstwa UE, nie będąc obywatelem jednego z państw członkowskich. Uzyskanie obywatelstwa UE następuje ex lege w momencie uzyskania obywatelstwa państwa członkowskiego. Odwracając sytuację, nie jest możliwe zrezygnowanie z obywatelstwa UE bez rezygnacji z obywatelstwa krajowego państwa, które jest członkiem UE. Tak więc obywatelstwo krajowe i obywatelstwo UE są ściśle z sobą sprzężone.

#do kluczowych praw obywateli UE można zaliczyć:

• prawo do swobodnego przemieszczania się i prawo pobytu na terytorium innych państw członkowskich,

• prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego,

• prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej,

• prawo do złożenia petycji do PE oraz do udziału w europejskiej inicjatywie obywatelskiej,

• prawo do odwołania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich,

• prawo do nieskrępowanego dostępu do dokumentów UE,

• prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium UE,

• prawo do podejmowania pracy na terytorium UE,

• prawo do dobrej administracji⃰.

⃰ więcej w Karcie Praw Podstawowych UE

1. Definicja mniejszości w prawie międzynarodowym

W prawie międzynarodowym nie stworzono jednej, powszechnie uznanej definicji mniejszości. Państwa, najważniejsze podmioty na arenie międzynarodowej, nie doszły w tej materii do konsensusu.

Definicja mniejszości z podręcznika (Góralczyk/Sawicki)

„Przez mniejszość rozumie się część ludności (grupę ludzką), która różni się od pozostałej ludności danego państwa religią, językiem, pochodzeniem czy rasą”.

Propozycja definicji mniejszości znajduje się także w Instrumencie Inicjatywy Środkowoeuropejskiej Ochrony Praw Mniejszości Narodowych (z 1994 roku).

Jak stanowi art. 1 tego dokumentu # termin mniejszość narodowa oznacza grupę osób mniejszą liczebnie od pozostałej części ludności w danym państwie, której członkowie, będący obywatelami danego Państwa, mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróżniające je od pozostałej części ludności i kierują się wolą zachowania własnej kultury, tradycji, języka lub religii.

1. Problem statusu cudzoziemca

Cudzoziemiec to przebywający w danym państwie obywatel obcy, korzystający z ochrony dyplomatycznej „swojego” państwa. O sytuacji prawnej cudzoziemców rozstrzyga prawo wewnętrzne państwa (z zastrzeżeniem ewentualnego związania powszechnym prawem międzynarodowym lub umowami międzynarodowymi). Cudzoziemiec powinien być traktowany jako pełnoprawny podmiot prawa. Ma prawo do posługiwania się własnym językiem, zachowania własnej kultury, swobody przekonań, sumienia i wyznania, pokojowego manifestowania i zrzeszania się.
Nie ma obowiązku dopuszczenia cudzoziemców na swoje terytorium.

1. Kryteria udzielania statusu uchodźcy w prawie krajowym

Zgodnie z art. 1 Konwencji genewskiej z 1951r. status uchodźcy może być przyznany osobie, która w rezultacie zdarzeń, jakie nastąpiły przed dniem 1 stycznia 1951 r., oraz na skutek

uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości,

przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych

przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z

powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego

obywatelstwa i znajdując się na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego

dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócic do

tego państwa.

1. Prawo do azylu i azyl dyplomatyczny

Azyl (terytorialny lub polityczny) polega na udzieleniu schronienia cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych, udzielenie azylu wiąże się z odmową ekstradycji. Azyl jest aktem pokojowym i humanitarnym i pozostałe państwa powinny go respektować. Prawo to nie przysługuje osobom winnym zbrodniom przeciwko ludzkości, pokojowi i zbrodniom wojennym.

azyl dyplomatyczny – nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego, może być udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie okrętu wojennego i samolotu wojskowego oraz w bazach wojennych, traktowany jest jak prawo państwa; azyl dyplomatyczny powinien być udzielany wyłącznie, w tzw. sytuacjach niecierpiących zwłoki, konsekwencją przyznania azylu dyplomatycznego jest wyjęcie osoby spod jurysdykcji państwa pobytu

1. Ekstradycja – pojęcie i podstawowe zasady

Ekstradycja jest to wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnienie przestępstwa, umowy przewidują na ogół wydawanie przestępców pospolitych, nie mają zastosowania wobec przestępstw o charakterze politycznym, z wyjątkiem tak zwanej klauzuli zamachowca.

Ekstradycji nie stosuje się wobec osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa bez użycia przemocy, z przyczyn politycznych, a także gdy wniosek o wydanie dotyczy osoby, która jest obywatelem polskim, albo korzysta w Polsce z prawa azylu. Ekstradycji można również odmówić, gdy przestępstwo zostało popełnione na terytorium RP (również statku morskim lub powietrznym). Nie stosuje się jej również w przypadku, gdy państwo wnioskujące nie zapewnia wzajemności.

Według przepisów RP ekstradycja obywatela polskiego jest dopuszczalna na podstawie europejskiego nakazu aresztowania pod warunkiem, że czyn stanowił przestępstwo wg prawa RP.

1. Europejski nakaz aresztowania – pojęcie i podstawowe zasady

Europejski nakaz aresztowania jest to każda decyzja sądowa wydaną przez państwo członkowskie Unii Europejskiej dla aresztowania lub przekazania przez inne państwo członkowskie danej osoby w celu:

• przeprowadzenia sądowego postępowania karnego,

• wykonania kary pozbawienia wolności,

• wykonania środka zabezpieczającego.

Nakaz stosuje się w przypadku:

• prawomocnego skazania na karę pozbawienia wolności lub orzeczenia środka zabezpieczającego w wymiarze co najmniej czterech miesięcy,

• przestępstwa, za popełnienie którego przewidziana jest kara pozbawienia wolności lub zastosowania środka zabezpieczającego o maksymalnym wymiarze powyżej jednego roku.

Przestępstwami podlegającymi w państwie członkowskim wydającym nakaz karze o wymiarze, co najmniej trzech lat, mogącymi stanowić podstawę do wydania bez weryfikacji pod kątem podwójnej odpowiedzialności karnej za popełniony czyn, są między innymi: terroryzm, handel ludźmi, korupcja, udział w organizacjach przestępczych, fałszowanie walut, zabójstwo, rasizm i ksenofobia, gwałt, handel kradzionymi pojazdami, nadużycia finansowe, w tym mające negatywny wpływ na interesy finansowe Unii.

1. Pojęcie i podział organizacji międzynarodowych

Forma współpracy państw, ustalona w wielostronnej umowie międzynarodowej (będąca jednocześnie statutem organizacji), obejmująca względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających do realizacji własnych celów. Podstawowym rozróżnieniem jest podział na organizacje międzyrządowe (lub rządowe) i pozarządowe. Wielka ich liczba powoduje, że dodatkowa są klasyfikowane wg różnych kryteriów:

1. członkowstwa-

• POWSZECZNE/UNIWERSALNE - których statuty przewidują dostępność dla wszystkich państw

• REGIONALNE/PARTUKULARNE- w samym założeniu ograniczone np. dla pewnego regionu (Unia Afrykańka), czy regionu i kultury (Liga Państw Arabskich)

1. kompetencji-

   • OGÓLNYCH- działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach stosunków międzynarodowych

   • SPECJALNE/ FUNKCJONALNE- organiczne do specjalnych dziedzin stosunków np. Wspólnoty Europejskie, organizacje wyspecjalizowane w zw ONZ

2. stopnia władzy w stosunku do państw członkowskich

• CHARAKTER KOORDYNACYJNY- klasyczny typ koordynują i uzgadniają działalność członków zmierzającą do realizacji celów organizacji, ale nie może ona narzucać im konkretnych zobowiązań wbrew ich woli.

• CHRAKTER PONAD PAŃSTWOWY- (zaliczane do nich SA zachodnio europejskie wspólnoty gospodarcze) niektóre ich decyzje są adresowane do członków, podejmowana większością głosów, są wiążące dla wszystkich, niezależnie od ich woli.

* szczególna sytuacja organizacji operacyjnych (tzn powołanych do celów operacyjnych) np. miedzy narodowe instytucje finansowe. Podejmują wiążące decyzje i ustalają normy postępowania dla wszystkich – czy to członków czy tych, którzy cha z niej korzystać. Nie narusza to suwerenności państw, gdyż nie musza one uczestniczyć w tego typu działalności operacyjnej.

1. Kompetencje i członkowstwo organizacji międzynarodowej

Kompetencje pro foro interno.

Organizacja międzynarodowa ma ogólne i wyłączne kompetencje prawodawcze i administracyjne w sprawach wewnętrznych (np. do ustanawiania swoich wewnętrznych przepisów finansowych, regulaminów), a także kompetencje do regulowania sporów między swoimi organami i funkcjonariuszami. Kompetencje te mają charakter immamentny wynikający z osobowości prawnej organizacji międzynarodowej, tzn. mogą być wykonywane przez wszystkie organizacje bez specjalnego upoważnienia.

Kompetencje pro foro externo.

W przeciwieństwie do kompetencji państwa kompetencje organizacji międzynarodowej są ograniczone funkcjami organizacji, maja one charakter kompetencji szczegółowych czy specjalnych. Z powyższego wynika, że kompetencje szczegółowe organizacji międzynarodowej określa powołujący ją do życia traktat (zawierany przez państwa członkowskie). Istnienie tych kompetencji decyduje o przypisaniu osobowości międzynarodowoprawnej organizacji międzynarodowej, ta z kolei implikuje ,,nowe kompetencje” – zdolność do działania. Dlatego też organizacja posiada wszelkie kompetencje niezbędne dla wykonywania jej celów i funkcji przewidzianych w statucie przez państwa ją powołujące, a zatem te, zgodnie z zasadą kompetencji szczegółowych, które kwalifikują osobowość międzynarodowoprawną organizacji. Zasada kompetencji szczegółowych ma chronić interesy państw członkowskich przed naruszaniem ich kompetencji przez organizacje. Z drugiej strony w prawie międzynarodowym rozwinęła się konstrukcja pozwalająca odejść od restryktywnej interpretacji kompetencji szczegółowej, chroniąca interesy organizacji. Jest to teoria kompetencji dorozumianych lub domniemanych. Pozwala ona interpretować kompetencje wyraźne (przewidziane w traktacie) oraz cele organizacji w sposób dynamiczny, przy zastosowaniu granicy wyznaczonej kompetencjami szczegółowymi (określonymi w statucie). Cele organizacji wyznaczone przez państwa członkowskie pozwalają określić jej funkcje. Z kolei niezbędność ich realizacji warunkuje kompetencje funkcjonalne organizacji. Teoria kompetencji domniemanych jest stosowana głównie jako dyrektywa interpretacyjna do umów konstytuujących organizacje międzynarodowe (wykładnia teleologiczna). Można zatem powoływać się na kompetencje dorozumiane gdy uzna się to za stosowne i konieczne a jedynym ograniczeniem jest litera traktatu, której nie wolno zmieniać. Kompetencje organizacji międzynarodowej można w różny sposób klasyfikować np. na wyraźne i dorozumiane czy wyłączne i konkurencyjne. To ostatnie kryterium dotyczy podziału kompetencji między organizację a państwa członkowskie. Współcześnie istnieje grupa podstawowych kompetencji przypisanych organizacjom międzynarodowym z racji posiadania przez nie osobowości międzynarodowo prawnej (atrybuty przypisane osobowości międzynarodowoprawnej organizacji. Wszystkie organizacje posiadają prawo do zawierania umów z państwami (tak członkowskimi, jak i trzecimi) oraz innymi organizacjami międzynarodowymi. Według art. 6 Konwencji z 1986 r. dotyczącej umów zawieranych przez organizacje międzynarodowe: ,,Zdolność organizacji międzynarodowej do zawierania traktatów rządzona jest regułami tej organizacji” Formuła użyta w tym przepisie oznacza odejście od zasady, jakoby kompetencje do zawierania umów międzynarodowych musiały być wyraźnie przewidziane w traktacie założycielskim. Wystarczy, jeżeli kompetencję da się racjonalnie wyinterpretować na podstawie statutu, o ile związana jest z ona z wykonywaniem funkcji danej organizacji. Umowa zawarta przez organizację jest wiążąca dla samej organizacji; moc wiążąca w stosunku do państw członkowskich jest uzależniona od regulacji statutowej. Co do zasady należy przyjąć, że nie są one związane umowami danej organizacji, ponieważ mają odrębną podmiotowość prawną. Wszystkie organizacje międzynarodowe mają prawo występowania z roszczeniami prawnymi z tytułu odpowiedzialności międzynarodowej, a także ochrony funkcjonalnej swoich funkcjonariuszy. Logiczną konsekwencją osobowości prawnej jest czynne i bierne prawo do sądu. W prawie międzynarodowym realizacja tego uprawnienia zależy od prawa rządzącego danym sądem lub trybunałem – od umowy powołującej do życia sąd lub trybunał. MTS rozstrzyga spory wyłącznie między państwami. Osobowość prawna pociąga za sobą odpowiedzialność międzynarodową organizacji, zarówno umowną (kontraktową), jak i deliktową. Organizacje międzynarodowe uznają w praktyce swoją odpowiedzialność za działania funkcjonariuszy, organów, oddziałów działających pod ich kontrolą czy nawet państw upoważnionych przez nie do działania. Organizacja międzynarodowa, może korzystać także z biernego i czynnego prawa legacji. Statuty organizacji mogą w ramach kompetencji szczególnych przewidywać kompetencję do stanowienia prawa. Status aktów prawnych wydawanych przez organizacje międzynarodowe jest jednak zróżnicowany. Organizacje międzynarodowe, co do zasady nie mogą wykonywać funkcji wynikających ze zwierzchnictwa terytorialnego wyjątkowo jednak dochodziło do takich sytuacji np. zarząd międzynarodowy w Kosowie i Timorze wschodnim.

Członkami organizacji międzynarodowej są przede wszystkim państwa. W bardzo wąskim zakresie dopuszczalne jest członkowstwo innych podmiotów prawa międzynarodowego (w tym organizacji międzynarodowych). Dla przykładu warto zwrócić uwagę na członkowstwo UE w organizacjach międzynarodowych. Nie jest to wyraźnie przewidziane w traktatach założycielskich, ale wynika z kompetencji UE w sferze stosunków międzynarodowych, w szczególności prawa do zawierania umów międzynarodowych (UE jest członkiem WTO, EBRD, FAO). Ponadto UE prowadzi zacieśnioną współpracę z wieloma organizacjami z członkowstwem stowarzyszonym włącznie np. z ILO. Członek organizacji musi być bezwzględnie stroną jej statutu. Biorąc pod uwagę moment członkowstwa, można rozróżnić członków pierwotnych tj. państwa, które są założycielami organizacji międzynarodowej oraz członków wtórnych tj. państwa, które przystąpiły do organizacji po jej utworzeniu. We wszystkich organizacjach uzyskanie członkowstwa wtórnego jest uzależnione od spełnienia pewnych przesłanek tzn. żadne państwo nie ma roszczenia o nabycie członkowstwa. Zasada ta dotyczy również organizacji o charakterze uniwersalnym nastawionych na możliwie szerokie członkowstwo. Niekiedy członkowstwo można nabyć też w drodze sukcesji zgodnie z regułami organizacji.(przeważnie jednak od państwa sukcesora wymaga się dopełnienia formalności akcesyjnych). Ze względu na zakres członkowstwa można dokonać rozróżnienia na członkowstwo pełne (pełnoprawne) i niepełne. W pierwszym przypadku z formalnego punktu widzenia członek organizacji korzysta z pełni przysługujących mu uprawnień oraz podlega całości obowiązków. Dla podmiotów, które z różnych względów nie spełniają bądź nie mogą spełnić kryteriów akcesyjnych, mogą być przewidziane rozmaite formy członkowstwa niepełnego, np. członkowstwo stowarzyszone czy też afiliowane. Członkowstwo stowarzyszone daje wszelkie prawa członkowskie z wyjątkiem uczestniczenia w podejmowaniu decyzji oraz biernego prawa wyborczego. Od członkowstwa stowarzyszonego należy odróżnić stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi, które jest formą współpracy opartą na szczególnej umowie. Nie przewiduje ona jednak działania państw stowarzyszonych w działaniach instytucji wspólnotowych. Osobną kategorię stanowi członkowstwo afiliowane będące w istocie stadium pośrednim między członkowstwem a statusem obserwatora. Przykładem może być umożliwienie organizacjom pozarządowym działającym w dziedzinie turystyki uczestniczenia w pracach Światowej Organizacji Turystyki w takim właśnie charakterze. Kolejną formą uczestniczenia w pracach organizacji może być członkowstwo częściowe związane z działalnością niektórych organów. Na przykład Szwajcaria przez wiele lat nie była członkiem ONZ, ale była stroną statutu MTS. Ponadto należy wyróżnić status obserwatora przy organizacjach międzynarodowych. Podmioty, którym przysługuje status obserwatora przy organizacji międzynarodowej mogą jeżeli statut organizacji międzynarodowej przewiduje taką możliwość bądź też jeżeli odpowiedni organ na to zezwoli – uczestniczyć w obradach. Obserwatorów mogą wysyłać państwa nie będące członkami organizacji, ruchy narodowo-wyzwoleńcze oraz organizacje międzynarodowe. Uprawnienia obserwatorów ograniczone są do otrzymywania dokumentacji i przysłuchiwania się obradom, ale przewodniczący posiedzenia może udzielić im głosu, jeżeli uzna to za stosowne. Odrębną kwestią jest zawieszenie członkowstwo bądź wystąpienie albo rezygnacja z członkowstwa w organizacji międzynarodowej. Brak jest w tym względzie jednolitego standardu tzn. w niektórych organizacjach międzynarodowych mechanizmy te są przewidziane w umowie stanowiącej podstawę działania organizacji, w innych zaś tego typu rozwiązania pozostają w sferze ogólnych zasad prawa międzynarodowego publicznego. Dla przykładu warto wskazać Kartę NZ, która przewiduje możliwość zawieszenia członkowstwa w ONZ, przy czym kwestia wystąpienia z ONZ nie jest uregulowana wyraźnie w Karcie NZ. Odmiennie sytuacja przedstawia się w Unii Europejskiej, albowiem w Traktacie o Unii Europejskiej przewidziano zarówno procedurę zawieszenia praw członkowskich oraz modus operandi dla wystąpienia z UE. Uprawnienia członków organizacji obejmują zazwyczaj: prawo do uczestniczenia w obradach poszczególnych organów, prawo wyborcze do władz organizacji, a także prawo do uzyskiwania świadczeń ze strony organizacji. Z członkowstwa wynikają też pewne obowiązki, a mianowicie przestrzeganie prawa stanowionego przez organizację, płacenie składek na rzecz organizacji oraz przyczynianie się do realizacji statutowych celów organizacji.

1. Organy organizacji międzynarodowej oraz tryb podejmowania decyzji

Organy organizacji międzynarodowej.

Posiadanie stałych organów jest warunkiem sine qua non powstania organizacji międzynarodowej. Każda organizacji międzynarodowych posiada, więc określoną wewnętrzną strukturę instytucjonalną o stałym charakterze. W zależności od przepisów wewnętrznych organizacji, rozmaicie kształtują się kompetencje oraz wzajemne relacje między poszczególnymi organami. Mimo różnorodności przyjmowanych rozwiązań w tym zakresie, można wyodrębnić pewne typowe kategorie organów, zazwyczaj występujące w organizacjach międzynarodowych. Typowe organizacje międzynarodowe posiadają organ plenarny, w którym reprezentowane są wszystkie państwa członkowskie. Przykładem takiego organu może być Zgromadzenie Ogólne ONZ czy też Konferencja Ministerialna WTO. Ponieważ tego typu ciała zbierają się stosunkowo rzadko, w praktyce organizacji międzynarodowych działają również organy o charakterze decyzyjnym (np. Komitet Ministrów RE). Organy decyzyjne, powoływane są zazwyczaj przez organ plenarny na zasadzie reprezentacji geograficznej. Organy decyzyjne mogą być wybierane w dwojaki sposób – albo sama organizacja powołuje ich skład, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia właściwej reprezentacji dla wszystkich regionów geograficznych i grup członków, albo też same poszczególne grupy regionalne wybierają swych przedstawicieli. Skutek obu metod jest podobny. Skład organu decyzyjnego jest odnawialny na zasadzie kadencji lub rotacji. Oprócz tych dwóch rodzajów organów, niektóre organizacje przewidują funkcjonowanie organów parlamentarnych, zwykle mających kompetencje doradcze, a niekiedy także kontrolne; nie mają natomiast prawa inicjatywy prawodawczej. Zazwyczaj w ich skład wchodzą członkowie parlamentów krajowych, delegowani do organu międzynarodowego; skład delegacji odzwierciedla wówczas rozkład mandatów w parlamentach narodowych. Wyjątkową pozycję uzyskał Parlament Europejski, jako szczególny organ Wspólnoty Europejskiej, ponieważ po pierwsze wywodzi swój mandat z bezpośrednich wyborów, a po wtóre powierzono mu pewne kompetencje współdecydujące w procesie stanowienia prawa czy ustalania budżetu organizacji. Członkowie organów parlamentarnych łączą się we frakcje nie według przynależności narodowej, lecz partyjnej. Organizacje międzynarodowe posiadają ponadto organy administracyjne, najczęściej zwane sekretariatami. Ich zasadniczym celem jest obsługa prac organizacji. Osoby zatrudnione w sekretariatach organizacji międzynarodowych (funkcjonariusze międzynarodowi), pełnią swoje funkcje niezależnie od państw swojego obywatelstwa. Z tytułu pełnionych funkcji przysługuje im określony zakres przywilejów i immunitetów. Nieliczne spośród organizacji międzynarodowych przewidują występowanie organów sądowych, których zadaniem jest rozstrzyganie sporów pomiędzy państwami członkowskimi (działają wówczas jako klasyczne sądy międzynarodowe), pomiędzy organami danej organizacji (jurysdykcja konstytucyjna), pomiędzy funkcjonariuszami danej organizacji a organizacją jako pracodawcą (sądy pracy), a pewnych sytuacjach również pomiędzy jednostkami a organami organizacji lub państwami (jurysdykcja administracyjna). Jurysdykcja sądów może ponadto obejmować rozstrzyganie sporów na podstawie klauzul arbitrażowych, może dotyczyć wykładni prawa stanowionego przez organizację, a także - często nieformalnie – w praktyce może obejmować także tworzenie prawa. Postępowanie przed sądami międzynarodowymi może mieć charakter sporny lub dotyczyć wydawania opinii prawnych. W większości przypadków postępowanie jest jednoinstancyjne. Wykonanie orzeczeń jest uregulowane w statutach organizacji, a w wypadkach niezastosowania się państwa członkowskiego do orzeczenia możliwe jest nałożenie sankcji. Większość organizacji posiada organy pomocnicze, często wykonujące funkcje doradcze, prawodawcze, rozstrzygania sporów itp. Współcześnie coraz bardziej staje się uprawnione stwierdzenie, że organizacja rządzi się swoim własnym prawem. Prawo organizacji międzynarodowych stało się, zatem wyodrębnioną częścią prawa międzynarodowego.

Tryb podejmowania decyzji.

Inicjatywa uchwałodawcza przysługuje zwykle państwom członkowskim lub/oraz organom danej organizacji. W pewnych sytuacjach statut może zezwalać na wnoszenie pod obrady organizacji określonych spraw państwom nienależącym do danej organizacji, uzależniając to od spełnienia pewnych dodatkowych warunków (w tym trybie mogą być rozpatrywane przez organy ONZ spory z udziałem państw nienależących do tej organizacji, pod warunkiem zobowiązania się do poddania przepisom Karty o pokojowym załatwianiu sporów). Prawo inicjatywy uchwałodawczej może przysługiwać także organizacjom pozarządowym, a nawet – aczkolwiek rzadko i w wyjątkowych sytuacjach – osobom fizycznym i prawnym. Projekty uchwał przygotowywane są przez organy pomocnicze oraz poddawane nieformalnym procesom konsultacyjnym. Procedury głosowania, a zwłaszcza wymogi dotyczące kworum i wymaganej większości, określone są w szczegółowych przepisach statutów organizacji. W początkowym okresie funkcjonowania organizacji międzynarodowych obowiązywała zasada jednomyślności przy podejmowaniu decyzji. Według panującego wówczas poglądu, najlepiej zabezpieczała ona interesy poszczególnych państw członkowskich w ramach danej organizacji. Stopniowo proponowano jednak odejście od jednomyślności, w szczególności w sprawach proceduralnych. Na gruncie Karty Narodów Zjednoczonych jednomyślność została zastąpiona przez głosowanie większościowe, przy czym występuje ono w różnych wariantach. Na przykład w ramach ZO ONZ decyzje w sprawach ważnych podejmowane są większością 2/3 głosów członków obecnych i głosujących, w sprawach mniejszej wagi większością zwykłą, przy wyborze sędziów MTS decyduje większość bezwzględna, wreszcie poprawki do Karty muszą być uchwalone większością 2\3 wszystkich członków. TWE przewiduje kilkanaście różnych procedur podejmowania decyzji. Szczególną praktyką niektórych organizacji międzynarodowych jest wprowadzenie mechanizmów koncyliacyjnych, mających na celu przezwyciężenie negatywnych skutków głosowania większościowego poprzez dążenie do konsensusu. W organizacjach uniwersalnych o charakterze politycznym głosowanie odbywa się zgodnie z zasadą ,,jedno państwo jeden głos”; respektuje się w ten sposób suwerenną równość państw. W organizacjach gospodarczych i finansowych natomiast zazwyczaj praktykowane jest głosowanie ważone, w którym liczba głosów przypadających na poszczególne państwa członkowskie jest uzależniona od wkładu finansowego, znaczenia gospodarczego państwa lub innych czynników. W radzie UE każde państwo posiada określoną liczbę głosów, przy czym większość kwalifikowana jest ustalana w taki sposób, żeby uniknąć przegłosowywania małych państw przez większe.

1. Organizacja Narodów Zjednoczonych – zasady i członkostwo

W zakresie członkostwa w ONZ można rozróżnić następujące pojęcia:

1. Państwa pierwotne: wg art. 3 KNZ członkami pierwotnymi ONZ są państwa, które bądź uczestniczyły
   w konferencji w San Francisco, bądź uprzednio podpisały Deklaracje Narodów Zjednoczonych z 1942 r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę. ONZ liczy 51 członków pierwotnych, w tym Polskę, która nie brała jednak udziału w konferencji, na skutek sprzeciwu państw zachodnich. Podpisała Kartę w roku 1945 16 X. Wśród członków pierwotnych szczególne miejsce zajmuje 5 wielkich mocarstw, które są stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa; maja szczególne prawa i obowiązki w zakresie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa,
   a wbrew ich woli nie mogą być podejmowane uchwały Rady Bezpieczeństwa w sprawach merytorycznych.

2. Nowi członkowie: przyjmuje ich Zgromadzenie Ogólne ONZ na zlecenie Rady Bezpieczeństwa uchwałą, która wymaga większości 2/3 głosów. Do przyjęcia państwa do ONZ potrzebne są zatem zgodne uchwały Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa, w której w tych sprawach obowiązuje zasada jednomyślności wielkich mocarstw. Państwo starające się o bycie członkiem ONZ powinno spełniać 3 główne warunki: byś państwem miłującym pokój, przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie oraz być zdolne
   i zdecydowane zobowiązania te wykonać.

3. Reprezentacja państwa w ONZ – każde państwo członkowskie powinno być reprezentowane przez rząd swojego państwa.

4. Utrata członkostwa – możliwość utracenia go przez wystąpienie które nie zostało jednak ujęte dosłownie
   w Karcie ONZ oraz wykluczenie (np. przez uporczywe łamanie zasad Karty); następuje uchwałą Zgromadzenia Ogólnego; dotychczas żadne państwo nie zostało wykluczone.

5. Zawieszenie w prawach członkowskich – możliwość zawieszenia państwa w wykonywaniu praw
   i przywilejów członkowskich ONZ (przez Zgromadzenie Ogólne) przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową.

Zasady – zawarte w art.2 Karty, wg których mają postępować Organizacja i jej członkowskie dla osiągnięcia celów ONZ; zasady:

1. Suwerenna równość wszystkich członków (suwerenność i równość państw)

2. Zakaz interwencji (jednego państwa w sprawy wewnętrzne innego państwa, powszechna norma prawa międzynarodowego)

3. Wykonywanie zobowiązań w dobrej wierze- przyjętych zgodnie z Kartą, potwierdzenie podstawowej normy – pacta sunt servanda

4. Pokojowe załatwianie sporów – w sposób, by nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju
   i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości

5. Wyrzeczenie się siły – powstrzymanie się w stosunkach międzynarodowych od jej użycia lub groźby przeciwko nietykalności terytorium lub niepodległości państwa.

6. Bezpieczeństwa zbiorowego – obowiązek wszystkich członków udzielenia Organizacji wszelkiej pomocy w każdej akcji, podjętej zgodnie z Kartą, oraz na obowiązku wstrzymania się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu ONZ podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową.

Należy dodać, iż Organizacja na podst. Postanowień Karty ma zapewnić, aby państwa, nie będące jej członkami, postępowały zgodnie z zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa- uniwersalizm – zgonie z faktyczną niepodzielnością pokoju.

1. Organizacja Narodów Zjednoczonych – organy i sposoby podejmowania decyzji

Organy: organy ONZ dzielimy na główne i pomocnicze (podporządkowane głównym, które je powołały w razie konieczności, mają charakter stały lub czasowy); organy główne: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarcza i Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.

Zgromadzenie ogólne składa się ze wszystkich członków ONZ, jest organem plenarnym i ma najszersze kompetencje, może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu; Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały bezpośrednio (bez przekazywania sprawy do komisji) albo na podstawie sprawozdania komisji. Ponadto Zgromadzenie Ogólne może również obradować na sesjach nadzwyczajnych. Decyzje podejmowane są na podstawie głosowania, gdzie każdy członek Zgromadzenia ma jeden głos; Karta przewiduje cztery systemy głosowania (spraw ważnych- wymaga 2/3 głosów członków obecnych
i głosujących; zwykła większość; bezwzględna większość i 2/3 do uchwalania poprawek Karty NZ).

Rada Bezpieczeństwa jest organem, składającym się z 5 członków stałych (głównych mocarstw) i 10 niestałych, na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; Rada ponadto ma wiele kompetencji szczegółowych, wynikających z postanowień Karty. Podejmowanie decyzji – każdy członek ma jeden głos; decyzje podejmowane kwalifikowaną większością; rozróżnienie w sprawach proceduralnych
i merytorycznych, w których wymagana jest zasada jednomyślności stałych członków, która ma mieść się
w kwalifikowanej większości (inaczej zasada ta nazywana jest „prawem weta”); szczególna procedura glosowania – dla wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości – bezwzględna większość.

Rada Gospodarcza i Społeczna, w której skład wchodzą 54 państwa, do jej kompetencji należą zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego oraz te, dotyczące praw człowieka; ponadto zajmuje się koordynacją działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych „systemu ONZ”; głosowanie – jeden glos każdego członka w zakresie podejmowanych uchwał.

Rada Powiernicza – jej skład miał się opierać – zgodnie z Kartą – na zasadzie reprezentacji państw zarządzających
i niezarządzających obszarami powierniczymi, w ostatnich latach – przestała spełniać swoją rolę.

Sekretariat – jeden z organów głównych ONZ, składa się personelu i Sekretarza Generalnego, który będąc najwyższym urzędnikiem ONZ posiada wiele różnych funkcji i uprawnień, np. zwrócić uwagę Rady Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która jego zdaniem może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – jest głównym organem sądowym ONZ, w którego skład wchodzi 15 sędziów na 3 letnie kadencje; wydaje on wyroki w sporach międzypaństwowych i wydaje opinie doradcze.

1. Rada Europy – cele i członkostwo

Rada Europy to organizacja mająca siedzibę w Strasburgu, powstała w dniu 5 V 1949, gdy mocą traktatu podpisanego w Londynie przyjęty został Statut Rady Europy, który stworzył podstawy prawne do działalności tej najstarszej i najważniejszej kontynentalnej organizacji międzynarodowej. Bywa mylona z Radą Europejską lub Radą Unii Europejskiej. Zakres jej działania jest szeroki - wyłączone z niego zostały jedynie sprawy obronności.

Jej celem, zgodnie z art. 1 statutu i maksymą "Working together for freedom" jest ochrona praw człowieka, demokracji parlamentarnej i rządów prawa, rozwijanie porozumienia o zasięgu kontynentalnym w celu ujednolicania praktyki społecznej i prawnej poszczególnych państw, oraz promocja świadomości europejskiej tożsamości opartej na wspólnych wartościach i obecnej w różnych kulturach.

Członkami RE są państwa, obecnie jest ich 47 – powołana przez 10. Do Rady nie należy Białoruś, niespełniająca progowych kryteriów członkostwa; nie należy także Kosowo, które nie uzyskało pełnego uznania międzynarodowego. Ze względu na swą specyfikę, członkiem nie jest Stolica Apostolska, ale od 1970 r. ma status obserwatora. Status obserwatora przy instytucjach Rady Europy ma także kilka krajów spoza Europy. Japonia i Stany Zjednoczone mają status obserwatora przy Komitecie Ministrów Rady Europy. Izrael ma status obserwatora przy Zgromadzeniu Parlamentarnym. Kanada i Meksyk mają zaś status obserwatora przy obu tych organach.

Do Rady Europy może należeć, każde państwo, które zostanie zaproszone przez organizację poprzez Komitet Ministrów. Warunkiem przystąpienia do Rady jest akceptacja zasad, którymi kieruje się organizacja m. in.: zasad rządów, ochrony praw człowieka i demokracji parlamentarnej. O dokładnych warunkach członkostwa stanowi rozdział II Statutu Rady Europy.

1. Rada Europy – struktura instytucjonalna

Organy Główne:

• Komitet Ministrów – organ decyzyjny, w jego skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych wszystkich państw członkowskich. Na szczeblu ministerialnym Komitet Ministrów zbiera się raz do roku w maju, natomiast bieżącą działalnością Organizacji kieruje Komitet Delegatów Ministrów (KDM) zbierający się na cotygodniowych posiedzeniach w Strasburgu. Uchwala on umowy międzynarodowe, przyjmuje rekomendacje, przyjmuje nowych członków, uchwala program działania organizacji i jej budżet.

• Zgromadzenie Parlamentarne – organ doradczy, składa się z przedstawicieli parlamentów krajowych państw członkowskich. Dyskutuj on nad tematami należącymi do kompetencji Rady, przyjmuje uchwały, inicjuje prace Komitetu Ministrów oraz powołuje Sekretarza Generalnego.

• Sekretariat Generalny – wykonuje zadania o charakterze administracyjnym oraz wynikający z przyjętych umów międzynarodowych

Organy wyspecjalizowane:

• Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy – organ doradczy, główną rolą Kongresu jest promocja demokracji lokalnej i regionalnej oraz wzmacnianie znaczenia samorządu terytorialnego.

• Komisarz Praw Człowieka – niezależny organ Rady Europy, jest powoływany aby promować świadomość i szacunek wobec praw człowieka w 47 państwach należących do Rady Europy w czasie sześcioletniej kadencji – prowadzi monitoring praw człowieka w państwach członkowskich.

1. Światowa Organizacja Handlu – podstawowe funkcje

Do podstawowych funkcji Światowej Organizacji Handlu (WTO) należą:

- ułatwienie wprowadzania, stosowania i funkcjonowania porozumienia WTO i wielostronnych umów handlowych,

- sprzyjanie realizacji celów tych umów,

- stworzenie forum negocjacji dotyczących wielostronnych stosunków handlowych członków WTO (w zakresie objętym umową organizacji),

- współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (IMF) i Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (IBRD) dla osiągnięcia większej spójności w formułowaniu swojej globalnej polityki gospodarczej.\

1. Światowa Organizacja Handlu – struktura organizacji

Struktura Światowej Organizacji Handlu (WTO):

1. Konferencja Ministerialna – organ główny:

- składa się z przedstawicieli wszystkich członków organizacji,

- zbiera się raz na 2 lata,

- do jej kompetencji należy realizacja funkcji WTO i podejmowanie w tym celu odpowiednich decyzji.

2. Rada Generalna – organ wykonawczy:

- składa się z przedstawicieli wszystkich członków,

- zbiera się w razie potrzeby,

- pełni funkcje Konferencji Ministerialnej w przerwie między jej sesjami,

- przegląda sprawy z zakresu bierzącej polityki handlowej,

- rozstrzyga spory między członkami WTO,

- organizuje współpracę z innymi organizacjami międzynarodowymi oraz pozarządowymi, których działalność ma związek z funkcjami WTO.

3. Sekretariat – organ administacyjno-techniczny:

- na czele stoi Dyrektor Generalny mianowany przez Konferencję Ministerialną.

2. System instytucjonalny UE

Instytucje UE:

1. Rada Europejska:

funkcje:

- wyznacza ogólne kierunki polityki i priorytetów UE,

- nie może uchwalać aktów prawnych,

skład:

- szefowie państw lub rządów każdego kraju UE

2. Rada UE:

funkcje:

- uchwala akty prawne UE,

- koordynuje politykę gospodarczą krajów UE,

- podpisuje umowy między UE, a innymi krajami,

- zatwierdza roczny budżet UE,

- określa kierunki polityki zagranicznej i polityki obrony UE,

skład:

- rada nie ma stałego składu,

- na każde posiedzenie kraje państwa członkowskie wysyłają ministrów z dziedziny będącej tematem rozmów.

3. Parlament Europejski:

funkcje:

- debatuje nad aktami prawa europejskiego i uchwala je wraz z Radą UE,

- sprawuje nadzór demokratyczny nad innymi instytucjami UE,

- debatuje nas budżetem UE i przyjmuje go wraz z Radą UE,

skład:

- liczba posłów do PE z każdego kraju jest do liczby jego ludności (lecz nie mniej niż 6 lub więcej niż 96 posłów),

- posłowie do PE dzielą się wg. przynależności politycznej (nie kraju pochodzenia),

4. Komisja Europejska:

funkcje:

- przedstawia wnioski dotyczące nowych aktów prawnych Parlamentowi i Radzie UE,

- zarządza budżetem UE i rozdziela środki finansowe,

- egzekwuje prawo UE (wraz z Trybunałem Sprawiedliwości),

- reprezentuj UE na arenie międzynarodowej (np. poprzez negocjowanie umów między UE, a innymi krajami),

skład:

- 27 komisarzy (po jednym z każdego państwa UE),

- każdy komisarz odpowiada za określony obszar polityki.

5. Trybunał Sprawiedliwości UE:

funkcje:

- dokonanie wykładni prawa UE,

-rozpatruje skargi rządom państw UE o niestosowanie prawa UE,

-rozpatruje skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych UE, które są niezgodne z traktatami UE lub prawami podstawowymi,

- rozpatruje skargi przeciwko instytucjom UE,

- rozpatruje skargi wnoszone przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa lub organizacje przeciwko decyzjom lub działaniom UE,

skład:

- jeden sędzia z każdego państwa UE,

- 8 rzeczników generalnych wspomagających trybunał.

6. Sąd Pierwszej Instancji:

funkcje:

- odciąża Trybunał Sprawiedliwości UE,

- rozpatruje skargi wnoszone przez podmioty prywatne,

skład:

- 15 sędziów.

7. Trybunał Obrachunkowy:

funkcje:

- weryfikuje każdą osobę lub organizację dysponującą środkami UE,

- przedkłada sprawozdania z poprzedniego roku budżetowego,

skład:

- po jednym członku z każdego państwa UE.

1. Wzajemne relacje między prawem wspólnotowym a prawem krajowym

Jedną z podstawowych zasad prawa międzynarodowego jest obowiązek dochowania zaciągniętych zobowiązań (zas. pacta sunt servanda). Prawo międzynawowe wymaga więc, żeby każde państwo stworzyło i siebie taką instytucję faktyczną i prawną, w której zobowiązania te mogłyby być przestrzegane i wykonywane. Państwo nie może powoływać się na swoje ustawodawstwo wewnętrzne w celu uchylenia się od zobowiązań międzynarodowych. Ma ono obowiązek wprowadzenia takich zmian i uzupełnień, aby zobowiązania te mogły być wykonywane.

Art.27 KWPT głosi, że strona umowy nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego, jako uzasadnienie niewykonania umowy.

Prawo międzynarodowe nie przesądza, w jaki sposób poszczególne państwa mają zapewnić przestrzeganie i wykonanie zobowiązań międzynarodowych na swych terytoriach. Państwa mają swobodę wyboru sposobu dostosowania prawa wewnętrznego do swych zobowiązań międzynarodowych, decyduje o tym prawo wewnętrzne a często normy konstytucyjne.

Prawo międzynawowe niejednokrotnie odsyła do prawa wewnętrznego lub wiąże skutki prawno międzynarodowe z wewnętrzni aktami ustawodawczymi lub administracyjnymi art. 46 KWPT głosi, że oczywiste pogwałcenie istotnego postanowienia prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji zawierania traktatów, które byłoby obiektywnie widoczne dla każdego państwa, stanowi przyczynę nieważności traktatu.

Konieczność uwzględniania w stosunkach międzynarodowych prawa wewnętrznego wynika m.in. z niekompletności systemu norm prawa międzynarodowego, które w wielu przypadkach musi zapożyczać pojęcia z prawa wewnętrznego.

Role prawa międzynarodowego i prawa wewnętrznego wzajemnie się uzupełniają. Prawo międzynarodowe określa ogólne zasady, a prawo wewnętrzne w ramach tych zasad ustala szczegółowe rozwiązania, które powołują skutki prawno międzynarodowe.

1. Środki dyplomatyczne w ramach pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych

Należą do nich : rokowania, dobre usługi i pośrednictwo, komisje śledcze, koncyliacja.

1.Rokowania (negocjacje) – są najprostszą metodą załatwiania sporu, jeżeli powstała różnica stanowisk między państwami. Rokowania są skuteczne, jeżeli państwa będące w sporze pragną w duchu kompromisu i potrafią w wyniku przeprowadzonych rozmów uzgodnić swoje stanowiska i ustalić na przyszłość jednolite postępowanie. Jest to sposób najbardziej neutralny i najczęściej stosowany. Rokowania mogą być przeprowadzone na różnych szczeblach : przez głowy państw, szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych lub inne osoby upoważnione do ich prowadzenia. Rokowania mogą być prowadzone w formie ustnej lub pisemnej. Jeżeli negocjacje nie przyniosą skutku w racjonalnym tempie, strony mogą uciec się do innych sposobów rozstrzygnięcia sporu.

2.Dobre usługi i pośrednictwo (mediacja) – w postępowaniu dyplomatycznym bierze udział jedno lub kilka państw trzecich. Przy dobrych usługach rola państwa trzeciego polega na ułatwieniu państwom będącym w sporze nawiązania rokowań bezpośrednich. W samych rokowań państwo to nie bierze jednak udziału. Przy pośrednictwie państwo trzecie bierze udział w rokowaniach i udziela w sporze stronom rad lub wskazówek, których celem jest osiągnięcie rozstrzygnięcia sporu. Zadaniem państwa pośredniczącego w sporze jest pogodzić przeciwne roszczenia i załagodzić niechęci, jakie mogłyby wyniknąć między państwami wiodącymi spór. Czynności pośrednika kończą się z chwilą stwierdzenia przez niego lub strony uczestniczące w sporze, że zaproponowane środki pogodzenia się nie zostały przyjęte lub gdy państwo wykonujące dobre usługi i pośrednictwo przyczyniło się do rozwiązania sporu.

3.Komisje śledcze (badawcze) – mogą być powoływane za zgodą stron będących w sporze w celu wyjaśnienia stanu faktycznego. Zadaniem ich jest zbadanie sytuacji faktycznej, a następnie sporządzenie na podstawie zeznań świadków, badania dokumentów, oględzin na miejscu, ekspertyz itp. sprawozdania dla stron sporu. Skorzystanie z tej procedury jest fakultatywne, gdyż strony mogą z niej korzystać „o ile okoliczności na to pozwalają”. Skład komisji ustalają strony. Postępowanie kończy się sporządzeniem sprawozdania ograniczonego do stwierdzenia faktów. Sprawozdanie to nie jest dla stron wiążące i od ich woli zależy, jakie z niego wyciągną wnioski.

4.Koncyliacja (postępowanie ugodowe) – jest metodą załatwiania sporów, w której organ międzynarodowy po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyroku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcia sporu. Koncyliacja łączy w sobie element badań i pośrednictwa. Komisja koncyliacyjna może być organem stałym lub niestałym strony ustalają własnych koncyliatorów, a następnie porozumiewają się co do powołania koncyliatorów neutralnych. Zadaniem komisji jest pojednanie stron. Rozpoczęcie postępowania przed komisją koncyliacyjną wymaga przedstawienia sporu przez obie strony. Komisja może po rozpoznaniu sprawy przedstawić stronom warunki układu, który uzna za odpowiedni, i wyznaczyć im termin do wypowiedzenia się. Działalność komisji kończy sporządzenie protokołu który :

a)stwierdza, że strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki porozumienia, albo

b)stwierdza, że stron nie można było pojednać.

Komisja koncyliacyjna nie wydaje decyzji wiążącej dla strony.

1. Rozstrzyganie sporów międzynarodowych przez organizacje międzynarodowe – ONZ

Regulacje prawne:

-Karta Narodów Zjednoczonych ( art.1 ust.1, Rozdział VI)

-Konwencja haska z 1907 roku o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych

Art.1 ust.1 KNZ - celem Narodów Zjednoczonych jest m.in. łagodzenie i załatwianie sporów
i sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju, na drodze pokojowej, według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego.

Spór - różnica stanowisk odnośnie do elementów prawa lub faktów, konflikt poglądów prawnych lub interesów pomiędzy dwoma stronami.

Spór kwalifikowany - szczególny rodzaj sporu, którego trwanie może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Organami ONZ które zajmują się załatwianiem sporów są Rada Bezpieczeństwa oraz Zgromadzenie Ogólne. Warto jednak zaznaczyć, że główną rolę pełni tutaj Rada Bezpieczeństwa, ona zajmuje się między innymi rozwiązywaniem sporów kwalifikowanych.

Wniosek o rozpatrzenie sporu przez Zgromadzenie Ogólne:

- państwa (art.11 ust.2, art. 35 ust.1 i 2)

- Rada Bezpieczeństwa (art.11 ust.2)

Rada Bezpieczeństwa rozpatruje spory kwalifikowane na wniosek:

- państwa lub państw (art.35 ust.1 i 2, art.37 ust.1)

- Zgromadzenia Ogólnego (art.11 ust.3)

- inicjatywy Sekretarza Generalnego (art.99)

- z urzędu (art. 33 ust.2, art.34 i 36)

Postępowanie na wniosek państw:

- prawo do skierowania przed organ ONZ przysługuje każdemu członkowi (państwo może również zwrócić się do Zgromadzenia Ogólnego, jednak komeptencje tego organu są mniejsze i ostatecznie sprawa może trafić do Rady Bezpieczeństwa)

- państwo które nie jest członkiem ONZ może zwrócić uwagę na spór w którym jest stroną, jeśli w zakresie tego sporu przyjmie uprzednio zobowiązania wynikające z Karty odnośnie pokojowego załatwiania sporów (art.35 ust.2)

Co może zrobić Rada Bezpieczeństwa?

- wskazać stronom metody załatwienia sporu

- zalecić merytoryczne warunki załatwienia, w tym przypadku RB występuję w roli pojednawcy

Postępowanie z urzędu:

RB ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wiec ma ona prawo wkraczać z urzędu we wszystkie spory kwalifikowane. Może zbadać sytuacje i ustalić czy trwanie sporu zagraża bezpieczeństwu(art.34). Mają prawo wezwania stron do załatwienia sporu metodą przez nich wskazaną(art.33 ust.2, art.36 ust.1). Jednak należy pamiętać, że działania RB mają charakter jedynie zaleceń!

Spory zwykłe - w każdym sporze wniesionym przez strony RB może wydać zalecenie w celu pokojowego jego załatwienia (art. 38) Warunkiem zastosowania tego przepisu jest zgoda wszystkich stron w sporze na zwrócenie się do Rady o wydanie zalecenia. Zalecenie nie ma mocy wiążącej i nie zobowiązuje stron do podejmowania konkretnych kroków.

1. Środki sądowe w ramach pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych (arbitraż, sądy międzynarodowe)

Arbitraż

Konwencja Haska: przedmiotem arbitrażu międzynarodowego jest rozstrzyganie sporów miedzy państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o poszanowanie prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą wyrokowi.

Brak charakteru obowiązkowego, poddanie się musi opierać się na zgodzie państw. Zgoda może być wyrażona na osądzenie konkretnego sporu, może być także wyrażona z góry i dotyczyć wszelkich sporów bądź, sporów określonej kategorii.

Kompromis - nazwa specjalnej umowy międzynarodowej w której wyrażona jest zgoda na poddanie się arbitrażowi.

Traktaty arbitrażowe, traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne - dwustronne umowy w którym strony z góry przewidują poddanie swoich sporów prawnych arbitrażowi, jeśli nie zostaną one rozwiązanie na innej drodze.

Skład trybunału arbitrażowego - liczbę arbitrów oraz skład określają strony. Może być powierzony jednemu arbitrowi lub komisji (nie parzysta liczba członków, trzech, pięciu). W skład komisji mogą wchodzić obywatele państw trzecich, ale również obywatele stron sporu.

Postępowanie - zasady ustalają strony, jeśli tego nie zrobią stosuje się procedurę przewidzianą w Konwencji Haskiej z 1907r. Postępowanie jest dwuczęściowe (pisemne, ustne).

Wyrok ustalany jest na naradzie która odbywa się przy zamkniętych drzwiach i jest tajna. Decyzje zapadają większością głosów. Wyrok ogłaszany jest publicznie, rozstrzyga spór ostatecznie i bezapelacyjnie, wiąże tylko strony w sporze.

Stały Trybunał Arbitrażowy- nie jest międzynarodowym organem sądowym, jest to lista osób które mogą się podjąć roli arbitra i z której strony w czasie sporu mogą wybrać skład sądzący. Jednakże strony jeśli sobie zażyczą mogą powoływać arbitrów spoza listy.

Sądy międzynarodowe

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - główny organ sądowy Narodów Zjednoczonych, działa na podstawie statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej oraz regulaminu. Stronami statutu są wszyscy członkowie ONZ, ale mogą być nimi także państwa spoza ONZ.

Funkcje: sądzenie oraz wydawanie opinii doradczych (nie mają charakteru prawnie wiążącego)

Organizacja Trybunału: sędziowie niezależni, wybrani bez względu na przynależność państwową, wysoki poziom moralny, kwalifikacje do pełnienia najwyższych stanowisk sędziowskich, prawnicy o uznanej kompetencji w prawie międzynarodowym. Składa się z 15 sędziów. Sędziowie wybierani na 9 lat, co trzy lata 5 sędziów jest wymienianych.

Gwarancja bezstronności wyrokowania. Sędziowie nie mogą zajmować żadnego stanowiska politycznego lub administracyjnego. Sędzia nie może być agentem, doradcą, adwokatem.

Obecność w składzie sędziowskim obywateli stron sporów (sędziowie ad choć, czyli powoływani do konkretnej sprawy). - nie jest to obowiązek, lecz przywilej z którego mogą skorzystać państwa.

Stronami w postępowaniu przed Trybunałem mogą być tylko państwa. Państwa muszą się zgodzić na orzekanie w sporze. Może to być zgoda na rozstrzygnięcie jednego konkretnego sporu, bądź wyrażenie zgody na wszystkie spory które mogą zaistnieć w przyszłości.

Orzekanie - zasadniczo w pełnym składzie, wymagane kworum 9 sędziów.

Dwuczęściowe postępowanie .pisemne oraz ustne.

Pisemne - przesyłanie sądowi i stronom za pośrednictwem sekretarza sądu w porządku i w terminach określonych przez sąd, memoriału, kontr-memoriału oraz replik

Ustne - czyli rozprawa polega na wysłuchaniu przez Sąd agentów, doradców i adwokatów, a niekiedy także świadków i rzeczoznawców.

Wyrok - posiedzenie publiczne, wyrok wiąże strony lecz tylko w danej sprawie. W razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku Sąd wydaję jego właściwą interpretację na żądanie którejkolwiek ze stron (art.60). Interpretacja wydawana jest w formie wyroku.

1. Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego

1) Naruszenie prawa międzynarodowego: każde postępowanie niezgodne z prawem międzynarodowym ( bezprawne działanie, bezprawne zaniechanie).

2) Zróżnicowanie czynów zakazanych: zbrodnie międzynarodowe(szczególnie ciężkie np. agresja) i delikty (inne naruszenia prawa międzynarodowego).

3) Odpowiedzialność państwa za czyny zakazane opiera się przede wszystkim na prawie zwyczajowym. Obecnie kodyfikacją zasad regulujących odpowiedzialność zajmuje się Komisja Prawa Międzynarodowego.

4) Państwo utrzymujące stosunki z innym państwami jest zobowiązanie naprawić niesłusznie wyrządzoną szkodę.

5) Odpowiedzialność państwa:

a. Państwo jako osoba prawna może działać tylko za pomocą swoich organów. Dlatego skutki prawne postępowania organów państwowych przypisuje się państwu. Odpowiada ono za ich postępowanie jak za własne. Odpowiada za swoje organy niezależnie od ich struktury, klasyfikacji czy nazwy.

b. Organy prawodawcze - państwo odpowiada za wydane akty normatywne, które są sprzeczne z prawem międzynarodowym lub za niewydanie aktów wymaganych przez prawo międzynarodowe. Jednak odpowiedzialność z tego tytułu powstaje, gdy stosowanie sprzecznych z prawem międzynarodowym norm prawa wewnętrznego prowadzi do naruszenia zobowiązań międzynarodowych.

c. Państwo odpowiada również za swoje organy władzy oraz organy wykonawcze (głowa państwa, rząd, przedstawiciele dyplomatyczni, siły zbrojne)

d. Odpowiedzialność za agresję - najpoważniejsze naruszenie prawa międzynarodowego, agresja została uznana za jedną ze zbrodni międzynarodowych.

6) Realizacja odpowiedzialności:
a. przywrócenie stanu poprzedniego (restytucja)
b. wynagrodzenie szkody (reparacja), jeżeli restytucja obiektywnie nie jest możliwa, zazwyczaj w formie odszkodowania pieniężnego
c. zadośćuczynienie (danie satysfakcji) za szkodę o charakterze niematerialnym, w praktyce wyrażenie ubolewania, przeproszenie itp.

1. Odpowiedzialność państwa za czyny niezabronione

Odpowiedzialność państwa za czyny niezabronione nie wynika z naruszenia prawa międzynarodowego. Jest to odpowiedzialność za pewne czyny dozwolone, które mogą wyrządzić szkodę innym. Tą odpowiedzialnością objęte są zwłaszcza te działania, których wykonywanie cechuje się wysokim ryzykiem niezamierzonego wyrządzenia szkód osobom trzecim . Przykładem takiej działalności może być:

• wykorzystywanie energii jądrowej

• działalność kosmiczna – zgodnie z Konwencją o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne (1972 r.): Państwo wypuszczające jest bezwzględnie zobowiązanego zapłacenia odszkodowania za szkodę, którą wypuszczony przez nie obiekt kosmiczny wyrządził na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.

Odpowiedzialność w wymienionych wyżej przypadkach oparta jest na zasadzie ryzyka. Kto dążąc do osiągnięcia pewnych korzyści poprzez prowadzenie działalności niebezpiecznej, musi także ponieść odpowiedzialność za szkody, jakie ta działalność może wyrządzić osobie trzeciej.

1. Odpowiedzialność osób fizycznych za naruszenie prawa międzynarodowego

• Po II wojnie światowej dzięki polityce Związku Radzieckiego kwestia odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego doczekała się realizacji

• Karanie zbrodni wojennych drugiej wojny światowej

- deklaracja moskiewska 1943 Stany Zjednoczone i Wielka Brytania w imieniu 32 walczących Narodów Zjednoczonych postanowiły, że Ci którzy są odpowiedzialni za przestępstwa będą odesłani do kraju w którym je popełnili aby zostali ukarani zgodnie z prawem danego kraju;

- deklaracja ponadto zapowiadała ukaranie na mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego zbrodniarzy przestępstw nie dających się zlokalizować na terytorium jednego państwa

• Trybunał Norymberski i Tokijski

- układ londyński ( 1945) podpisany przez Stany Zjednoczone, Francję, Wielką Brytanię, ZSRR

- powołał on do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy ( Trybunał Norymberski) uznając odpowiedzialność karną osób oskarżonych z powodu czynów indywidualnych, działających w organizacjach, grupach przestępczych lub oskarżonych z obu powodów

- dot. ukarania głównych zbrodniarzy wojennych osi europejskiej

- odpowiedzialność indywidualna za:

1) zbrodnie przeciwko pokojowi

2) zbrodnie wojenne

3) zbrodnie przeciwko ludzkości

- 1946 – Trybunał Norymberski skazał głównych niemieckich zbrodniarzy wojennych;

- 1948 – Międzynarodowy Trybunał Wojskowy Dalekiego Wschodu skała japońskich zbrodniarzy wojennych;

- zastosowanie wobec zbrodniarzy – prawa norymberskiego

Kodyfikacja prawa norymberskiego

- zajęła się tym Organizacja Narodów Zjednoczonych

- możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności międzynarodowej za pogwałcenie prawa międzynarodowego - zbrodnię międzynarodową : przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości

1. Klasyfikacja trybunałów międzynarodowych

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

- stały organ sądowy rozstrzygający spory międzypaństwowe

-utworzony 1920; działał 1922-40 w Hadze

- posiadał kompetencje sądownicze i opiniodawcze;

-w skład STSM wchodziło 15 sędziów wybieranych przez Radę i Zgromadzenie Ligi Narodów;

- STSM wydał 31 wyroków w sprawach spornych i 27 opinii doradczych;

- formalnie przestał istnieć 1946, zastąpiony przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

-główny organ sądowy ONZ,

-powołany po II woj. świat. w miejsce Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej; -statut MTS stanowi załącznik do Karty Narodów Zjednoczonych;

-siedzibą MTS jest Haga;

-jako strony mogą przed Trybunałem występować jedynie państwa,

-Trybunał jest dostępny zarówno dla państw czł. ONZ, jak i dla innych, które zobowiążą się do wykonywania orzeczeń Trybunału i do udziału w pokrywaniu kosztów jego funkcjonowania

- w skład Trybunału wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne NZ i Radę Bezpieczeństwa na 9 lat;

-wyrok zapada większością głosów (w razie równości rozstrzyga głos przewodniczącego) i jest ostateczny.

- Oprócz rozstrzygania sporów MTS na żądanie ONZ i niektórych organizacji międzynar. wydaje opinie doradcze w kwestiach prawnych;

Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza

- powstał w 1996 r. na podstawie Konwencji o prawie morza( 1982)

- siedziba w Hamburgu

- statut Trybunału stanowi Aneks VI do Konwencji z 1982 r.

- skład 21 sędziów reprezentujących różne systemy prawne na 9 lat spośród osób o uznanym dorobku naukowym i autorytecie w dziedzinie prawa międzynarodowego

- zadanie: rozstrzyganie sporów dot. interpretacji lub stosowania konwencji o prawie morza

- wyrok trybunału jest ostateczny i wiążący dla stron

Międzynarodowy Trybunał Karny

-Statut Rzymski MTK z 1998 r., wszedł w życie w 2002 r.

-pierwsza stała instytucja międzynarodowa zajmująca się ściganiem i karaniem zbrodni międzynarodowych

-posiada jurysdykcję wobec osób, które dopuściły się najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej, wymienionych w Statucie

-warunek – uznanie jurysdykcji MTK

-brak uznania jurysdykcji MTK – możliwość wszczęcia postępowania na skutek skierowania sprawy przez RB ONZ, działającą na podstawie rozdziału VII KNZ

-instytucja niezależna od ONZ

-jego działalność opiera się na zasadach prawa norymberskiego

Czasami powoływane są sądy ad hoc dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy lub grupy spraw. Przykładem takiego sądu był np.: Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze, czy Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

-dokonuje wykładni prawa UE, aby zapewnić jego stosowanie w taki sam sposób we wszystkich państwach UE

-rozstrzyga również spory prawne między rządami Unii a jej instytucjami

- rozpatruje także sprawy wnoszone przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa lub organizacje, które uważają, że ich prawa zostały naruszone przez instytucje UE.

- w skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi po jednym sędzi z każdego państwa UE.

Europejski Trybunał Praw Człowieka

- w Strasburgu

- europejski organ sądownictwa międzynarodowego powołany w 1998 r. na miejsce

Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka do kontroli przestrzegania praw człowieka.

- Rozpatruje sprawy na podstawie wniosków indywidualnych oraz grupowych. Jednak do 1990 roku skargi do Trybunału mogły wnosić jedynie państwa.

-Sędziowie Trybunału powołani są na sześcioletnią kadencję i nie mogą z tej funkcji zrezygnować

- nie reprezentują oni wnioskodawców, a wydają orzeczenia we własnym, niezawisłym imieniu

-wydają wyroki przeciwko państwom, z ramienia których zostali powołani

- Ich rola jest w pełni niezależna, wbrew powszechnemu poglądowi ETPC nie podlega Radzie Europy, a jest w pełni samodzielny.

1. Odpowiedzialność osób prawnych za naruszenie prawa międzynarodowego

Współczesnym standardem sądownictwa międzynarodowego jest dopuszczenie odpowiedzialności karnej jedynie osób fizycznych. Wyłącza to możliwość pociągania do odpowiedzialności na forum międzynarodowym osób prawnych, które współcześnie angażują się np. w finansowanie terroryzmu. Możliwość taka była przewidziana w Norymberdzie, który to przepis pozwalał trybunałowi norymberskiemu na orzekanie o przestępczym charakterze organizacji (np. NSDAP, SS, Rząd Rzeszy). W razie uznania organizacji za przestępczą jej członkowie mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności przed sądami krajowymi za sam fakt przynależności do organizacji.

Zasadnym wydawałoby się wyposażenie trybunałów międzynarodowych w jurysdykcję nad osobami prawnymi zaangażowanymi w popełnianie zbrodni międzynarodowych. Zastosowanie mogłaby tutaj znaleźć tzw. Teoria organów, zgodnie z którą osoba fizyczna pełniąca funkcje władcze w ramach osoby prawnej ponosiłaby za nią odpowiedzialność.

Refleks koncepcji odpowiedzialności osób prawnych odnaleźć można w aktach prawnych wydawanych przez amerykańsko- brytyjski zarząd okupacyjny Iraku po 2003r. Niezależnie od kwestii odpowiedzialności karnej współcześnie dopuszcza się nakładanie przez państwa lub organizacje międzynarodowe sankcji o charakterze gospodarczym wymierzonych w określone grupy, które np. nie stosują się do zaleceń RB ONZ. Możliwe jest także zakazanie działalności danej osoby prawnej w państwie.

1. Zakaz użycia siły w świetle KNZ

Organizacja Narodów Zjednoczonych zbudowana jest na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji. Już wstęp do karty głosi, że celem ONZ jest uchronić przyszłe pokolenia od klęsk wojny, postępować tolerancyjnie i współżyć w pokoju .

Zakaz użycia siły w Karcie Narodów Zjednoczonych wynika z art.2 pkt.4. Stanowi on, że „Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa.”

Zakaz agresji potwierdzony w KNZ jest podstawową i powszechną zasadą współczesnego prawa międzynarodowego, a jego naruszenie jest zbrodnią przeciwko pokojowi. Norma ta ma charakter ius cogens. Zakaz wojny agresywnej został potwierdzony w wielu rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ i uznawany jest przez wszystkie państwa. Wojna stanowiąca agresję jest zbrodnią przeciwko pokojowi, która powoduje odpowiedzialność na podstawie prawa międzynarodowego.

Państwa mają obowiązek wstrzymania się od:

- propagandy wojen stanowiących agresję

- groźby lub użycia siły celem naruszenia istniejących międzynarodowych granic innego

państwa

- groźby lub użycia siły jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych, włączając

w to spory terytorialne i problemy dotyczące granic państw .

Zakaz użycia siły w stosunkach międzynarodowych znalazł potwierdzenie w wielu umowach międzynarodowych (np. Pakt Ligi Narodów, Karta Organizacji Państw Amerykańskich, Układ Warszawski).

*Agresja polega na użyciu siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niepodległości innego państwa, lub w jakikolwiek inny sposób niezgodny z Kartą Narodów Zjednoczonych. Państwo, które pierwsze dokona aktu użycia siły, jest agresorem.

1. Wyjątki od zakazu użycia siły

Prawo do samoobrony i zbiorowa akcja przeciw agresorowi - zawarte w art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, który mówi „Nic w niniejszej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Środki podjęte przez członków w wykonaniu tego prawa do samoobrony będą natychmiast podane do wiadomości Radzie Bezpieczeństwa i w niczym nie mogą uszczuplać władzy i odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa, wynikających z niniejszej Karty, do podejmowania w każdym czasie takiej akcji, jaką ona uzna za niezbędną do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.”

Bezpieczeństwo zbiorowe- system wspólnego zapobiegania agresji, oparty na umowie międzynarodowej. Jego ideą jest przyjęcie zasady zbiorowej samoobrony – napad na któregokolwiek z uczestników systemu uważany jest za napad na wszystkich pozostałych i zobowiązuje ich do przyjścia z pomocą ofierze.

Zasada bezpieczeństwa zbiorowego jest jedną z podstawowych zasad postępowania ONZ, według, której wszyscy członkowie organizacji zobowiązani są okazywać jej wszelką pomoc w akcji podjętej zgodnie z KNZ i powstrzymać się od udzielania pomocy państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała środki prewencji lub przymusu.

Centralne miejsce w systemie bezpieczeństwa zbiorowego zajmuje Rada Bezpieczeństwa, na której spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Państwa są zobowiązane do podjęcia wyżej wymienionych działań kiedy Rada Bezpieczeństwa stwierdzi zagrożenie lub naruszenie pokoju i wyda zalecenie o zastosowaniu środków przymusu:

• środki tymczasowe – przewidziane w art. 40 KNZ, ich celem jest zapobieżenie zaostrzeniu się sytuacji. Stosowane są przed wprowadzeniem sankcji, czasami załatwiają spór metodami pokojowymi.

• Sankcje niewojskowe – Rada Bezpieczeństwa może decydować jakie środki niewymagające użycia siły zbrojnej należy zastosować w celu wykonania decyzji Rady, i może wezwać członków ONZ do ich zastosowania (np. zerwanie stosunków gospodarczych, dyplomatycznych, łącznościowych)

• Sankcje wojskowe – stosowane kiedy Rada Bezpieczeństwa uzna, że zastosowanie sankcji niewojskowych jest niewystarczające. Zbiorowa akcja wojskowa może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ. Rada Bezpieczeństwa nie posiada własnych środków do przeprowadzenia akcji wojskowej i nie może posługiwać się w tym celu siłami zbrojnymi członków ONZ. Poza wezwaniem Rady Bezpieczeństwa potrzebne jest zatem zawarcie specjalnych układów między Radą a członkami lub grupami członków ONZ, które udostępniły by radzie poszczególne siły zbrojne i pomagały w ich użyciu i przemieszczaniu (np. prawo przemarszu wojsk biorących udział w akcji).

Dotychczas układy takie nie zostały zawarte- ONZ nie może więc stosować środków przymusu wojskowego gdyż Rada Bezpieczeństwa nie dysponuje siłami zbrojnymi.

1. Nowe aspekty stosowania siły we współczesnym prawie międzynarodowym

1.Jednostronna interwencja zbrojna w obronie własnych obywateli

Współcześnie, bez większych oporów ze strony państw trzecich, akceptowana jest interwencja zbrojna, której celem jest ochrona obywateli własnych, którym

odmawiany jest w sposób dramatyczny ochrona standardu minimalnego traktowania cudzoziemców. W istocie jest to tolerowany akt samopomocy

2.Interwencja humanitarna

Obok interweniowania w interesie obywateli własnych, mają miejsce przypadki

interwencji zbrojnych (państwa lub grupy państw) w interesie zbiorowym, czynionych w intencji ochrony zbiorowości osób i ich praw. Rodzaj interwencji tego rodzaju kwalifikowany jest jako akt interwencji humanitarnej.

3.Interwencja na zaproszenie dla przywrócenia porządku publicznego (np. gdy istnieje niebezpieczeństwo zamachów terrorystycznych na szeroką skalę)

4. Odwołanie się do siły w procesach wykonywania prawa do samostanowienia narodów

1. Początek i zakończenie wojny

Wojna w sensie prawnym oznacza zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych, które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi skierowanymi przeciwko drugiemu państwu.

Od dawna utarły się zwyczajowo pewne formy wypowiadania wojny, jednak jak pokazuje historia nie zawsze były one przestrzegane. Aby uniknąć tego typu wypadków, na drugiej konferencji haskiej w 1907r. podpisano III Konwencję o rozpoczynaniu kroków nieprzyjacielskich. Konwencja wymaga aby ataki nie były rozpoczynane bez uprzedniego niedwuznacznego ostrzeżenia, które może mieć formę umotywowanego wypowiedzenia wojny bądź ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny. Ultimatum jest oświadczeniem jednego państwa skierowanym do drugiego państwa, w którym pod groźbą wojny żąda ono spełnienia ściśle określonych warunków, w ustalonym i nieprzekraczającym terminie, z reguły bardzo krótkim. Rozpoczęcie wojny powoduje między państwami wojującymi zmianę stosunków z pokojowych na wojenne. Do państw nie biorących udziału

w wojnie stosuje się prawa i obowiązki państw neutralnych. Między państwami wojującymi następuje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych. Umowy międzynarodowe zawarte na czas pokoju bądź przestają obowiązywać, bądź ulegają zawieszeniu. Ponadto os. fizyczne i prawne, przynależące do państwa nieprzyjacielskiego, zostaną poważnie ograniczone w swoich prawach, a własność jest konfiskowana bądź zostaje ograniczone prawo do dysponowania nią.

Od zakończenia wojny należy odróżnić zakończenie działań wojennych, które kończą się z chwilą zawarcia przez strony wojujące rozejmu, kapitulacji lub na skutek rzeczywistego wygaśnięcia tych działań.. Rozejm to zawieszenie wszystkich operacji wojennych, jego celem jest umożliwienie stronom wojującym wszczęcia rozmów nad przyszłym traktatem pokojowym. Natomiast zawieszeniem broni określa się rozejm miejscowy, czyli zawieszenie operacji wojennych na określonym odcinku lub w określonym miejscu. Jego celem jest umożliwienie stronom pochowania poległych na polu bitwy oraz zaopiekowanie się chorymi

i rannymi. Rozejm kapitulacyjny, zwany kapitulacją, zawiera w sobie dwa elementy- element poddania się nieprzyjacielowi i element całkowitego zaprzestania działań wojennych. Rozejmy zazwyczaj nie kończą stanu wojny. Trwa on do chwili wejścia w życie traktatu pokoju bądź przez złożenie jednostronnych deklaracji lub nawet przez faktyczne nawiązanie przez państwa wojujące stosunków pokojowych. Każdy traktat pokoju zawiera przede wszystkim postanowienia o zakończeniu stanu wojny i przywróceniu stosunków pokojowych. Zajmuje się także likwidacją skutków wojny. W traktatach pokojowych często zamieszczane są również klauzule terytorialne i wojskowe, nakładające zazwyczaj na stronę pokonaną szczególne ograniczenia dotyczące jej potencjału wojennego np. zakaz posiadania pewnych broni, ograniczenie liczebności armii.

1. Wojna lądowa, morska i powietrzna

Wojna lądowa

Tylko siły zbrojne prowadzą działania wojenne. Mogą się składać z os. walczących (kombatantów) i niewalczących (nie kombatantów) np. personel sanitarny, kapelani.

Członkowie sił zbrojnych podlegają w dwojaki sposób prawu międzynarodowemu- muszą przestrzegać praw i zwyczajów wojennych i pozostają pod ochroną pod ochroną prawa wojennego- po pojmaniu traktowanie jako jeńca wojennego. W skład sił zbrojnych, zgodnie

z regulaminem Haskim z 1907r. mogą wchodzić:

• armia regularna

• siły porządkowe

• korpusy ochotnicze

• powstanie masowe

Włączenie sił porządkowych i korpusu ochotniczego do składu armii regularnej zależy od decyzji państwa i musi odpowiadać następującym warunkom:

• mieć odpowiedniego dowódcę

• mieć stały i z daleka rozpoznawalny znak odróżniający

• jawnie nosić broń

• przestrzegać praw i zwyczajów wojennych

Odnosi się to także do ruchu oporu.

Za powstanie masowe uważa się ludność terytorium niezajętego, która przy zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie chwyta za broń, aby walczyć z wkraczającymi wojskami, a nie miała czasu na zorganizowanie się w oddziały armii regularnej.

Szpieg to os. która potajemnie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera lub stara się zbierać wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem przekazania tych wiadomości stronie przeciwnej. Nie są chronieni przez prawo międzynarodowe, ale nie mogą być ukarani bez sądu.

Państwo wojujące, w którego władze dostaną się walczący przeciwko niemu

w szeregach przeciwnej armii dezerterzy z jego własnych sił zbrojnych, nie ma obowiązku traktowania ich jako jeńców wojennych, lecz może ich karać zgodnie ze swoim prawem wewnętrznym.

Najemnicy nie mają prawa do statusu jeńca wojennego.

Działania wojenne mają na celu osłabienie lub zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika, nie powinny one być wymierzone przeciwko ludności cywilnej.

Środki szkodzenia nieprzyjacielowi obejmują wszelkie działania mające na celu zabicie, zranienie lub wzięcie do niewoli przeciwników. Nie wolno jednak używać trucizny, zabijać ludności, tych którzy złożyli broń oraz używać środków mogących zadawać zbyteczne cierpienie.

Zakaz bombardowania i atakowania niebroniących się miast, osiedli i budynków oraz miejsc poświęconych nauce, sztuce, szpitali, itp. Ochrona polega na przedsięwzięciu wszelkich środków niezbędnych do oszczędzenia tych obiektów.

Broń chemiczna, bakteriologiczna i jądrowa czyli tzw. bronie masowej zagłady są jako takie zakazane.

Chorzy i ranni powinni być traktowani w sposób humanitarny oraz leczeni przez tę stronę konfliktu, we władzy której się znajdują. Zabronione są wszelkie zamachy na ich życie, dobijanie ich oraz pozostawianie bez opieki. Ochronie podlegają też placówki szpitale

i służby zdrowia. Personel sanitarny może być zatrzymany przez nieprzyjaciela tylko wówczas, gdy tego wymaga opieka lekarska nad jeńcami wojennymi.

Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się

we władzy nieprzyjaciela. Powinni oni być traktowani humanitarnie i nie przetrzymywani

w pobliżu działań wojennych. Mogą być zatrudnieni jako robotnicy, ale nie w pracy grożącej ich życiu lub zdrowiu. Mają prawo do środków sanitarnych oraz pożywienia, które powinno zapewnić im państwo pod władzą, którego się znajdują.

Ochronie podlega ludność cywilna, która musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych. Szczególna ochrona dla rannych, chorych, dzieci i kobiet ciężarnych.

Okupacja wojenna jest to przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy. Okupacja jest instytucją przejściową i dlatego okupantowi nie wolno przesądzać o losie terytorium zajętego. Okupantowi nie wolno niszczyć ruchomości i nieruchomości stanowiących własność prywatną, ale może je zająć, aby służyła celom wojennym.

Wojna morska

Celem wojny na morzu jest nie tylko zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika, ale również osłabienie go gospodarczo, przez odcięcie od świata zewnętrznego i utrudnienie lub uniemożliwienie ma prowadzenia handlu morskiego. Dlatego często stosuje się tutaj tak zwane akty wrogie, które dążą do zajęcia nieprzyjacielskich statków handlowych.

Własność nieprzyjaciela na morzu nie jest chroniona, a zajęcie jego statków lub towarów wykonywane jest w drodze tzw. prawa łupów. Może ono być także stosowane do neutralnych jednostek, kiedy przewożą one kontrabandę wojenną lub naruszają blokadę wojenną (zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej dostępu do portów

i wybrzeży nieprzyjaciela).

Do walki używa się teraz głównie statków wojennych, które muszą pozostawać pod bezpośrednią władzą, odpowiedzialnością i kontrolą państwa oraz musi mieć znak odróżniający okręty wojenne.

Łódź podwodna powinna stosować się do przepisów dotyczących nadwodnych okrętów wojskowych.

Podstawowe normy prawa wojennego dotyczą wojny lądowej obowiązują również

w wojnie morskiej. Niedopuszczalne jest stosowanie niehumanitarnych i zakazanych środków walki.

Zakaz bombardowania portów, miast, miasteczek- nie obejmuje celów wojskowych. Zakaz stosowania min i torped wybuchających automatycznie za dotknięciem oraz takich które po utracie kontaktu z używającym ją staje się nieaktywna.

Należy zapewnić ochronę chorym i rannym oraz dodatkowo rozbitkom ( istnieje obowiązek ich wyławiania). Wojskowe statki szpitalne nie podlegają atakowi i zajęciu. Muszą być odpowiednio oznakowane.

Wojna powietrzna

Przez wojnę powietrzną rozumie się akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej państw wojujących lub nad pełnym morzem przez siły lotnicze stron wojujących i akty walki dokonywane z powietrza w stosunku do lądu lub morza, a także akty wrogie, jak udział

w blokadzie wojennej lub w wykonywaniu prawa łupu.

Zakaz zrzucania pocisków i materiałów wybuchowych niebronionych miast, miasteczek, osiedli i budynków.

Członkowie powietrznych sił zbrojnych oraz rani i chorzy rozbitkowie traktowani są tak samo jak jeńcy i ranni w wojnie lądowej i morskiej. Sanitarnych statków powietrznych, używanych wyłącznie do ewakuacji rannych oraz przewożenia sprzętu i personelu medycznego nie wolno atakować. Musi być oznaczony czerwonym krzyżem.

Zakaz używania broni masowej.

Dozwolone jest ostrzeliwanie oddziału spadochronowego, nawet jeśli nie dokonał żadnego aktu walki tak samo jak ostrzelanie każdego zbrojnego oddziału przeciwnika. Chyba że, załoga opuściła statek w celu uratowania życia- mogą być wtedy wzięci do niewoli.

Obrona celu bombardowania przez nieprzyjaciela legalizuje bombardowanie lotnicze. Bombardowanie skierowane przeciwko obiektowi wojskowemu jest legalne.

1. Źródła międzynarodowego prawa humanitarnego

1. Prawo traktatowe

Prawo wojenna przez długi czas dzieliło się na prawo haskie i genewskie (1949). Prawo haskie ograniczało się do określenia praw i obowiązków stron walczących w trakcie konfliktu, a także regulowało zakres dozwolonych środków szkodzenia nieprzyjacielowi.
W ramach genewskiego, czyli tzw. właściwego prawa humanitarnego, wyróżniono normy chroniące kombatantów(osoby biorące udział w walkach) i osoby cywilne. W związku
z przyjęciem w 1977 protokołów dodatkowych do konwencji genewskich z 1949 doszło do połączenia obu części prawa konfliktów zbrojnych i opisany podział stracił na znaczeniu.

1. Prawo zwyczajowe

Jego istotne znaczenia podkreśla tzw. klauzula Martensa. Została ona zamieszczona we wstępie II Konwencji haskiej z 1899 roku i w IV Konwencji haskiej z 1907 roku w brzmieniu: „Zanim bardziej wyczerpujący kodeks praw wojennych będzie mógł być ułożonym, Wysokie Układające się Strony uważają za właściwe skonstatować, że w wypadkach, nieobjętych przepisami obowiązującymi, przyjętymi przez nie, ludność i strony wojujące pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów, ustanowionych między cywilizowanymi narodami oraz z zasad humanitarności i wymagań społecznego sumienia.”

Najważniejsze umowy międzynarodowe tworzące Międzynarodowe Prawo Humanitarne:

1. Konwencja genewska o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach w polu będących (1864)

2. Konwencje haskie o prawach i zwyczajach wojny lądowej oraz o przystosowaniu do wojny morskiej zasad konwencji genewskiej z 1864 roku.(1899)

3. Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej(IV konwencja haska) wraz z Regulaminem dotyczącym praw i zwyczajów wojny lądowej(Regulamin haski) (1907)

4. Protokół genewski o zakazie używania podczas wojny gazów duszących, trujących lub podobnych środków bakteriologicznych(1925)

5. Dwie konwencje genewskie

- o polepszeniu losu chorych i rannych w armiach czynnych

- o traktowaniu jeńców wojennych (1929)

6. Cztery konwencje genewskie

- o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych

- o polepszeniu losu rannych chorych i rozbitków na morzu

- o traktowaniu jeńców wojennych

- o ochronie osób cywilnych podczas wojny (1949)
7. Konwencja haska o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego
(1954)

8. Konwencja o zakazie doskonalenia ,produkowania, przechowywania broni biologicznych i toksycznych oraz ich zniszczeniu (1972)

9. Dwa protokoły dodatkowe do 4 konwencji genewskich z 1949

- dot. ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych

- dot. ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych(1977)

10. Konwencja o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub posiadające niekontrolowane skutki. Do konwencji zawarto pięć protokołów dodatkowych (1980)

11. Konwencja o zakazie doskonalenia, produkowania, przechowywania i używania broni chemicznych oraz o ich zniszczeniu (1993)

12. Protokół dotyczący oślepiających broni laserowych (1995)

13. Konwencja o zakazie używania, przechowywania, produkowania, i przekazywania min skierowanych przeciwko ludziom oraz o ich zniszczeniu (1997)

14. Protokół dodatkowy do Konwencji genewskich z1949 roku dotyczący przyjęcia dodatkowego znaku ochronnego. (2005)

1. Zasady międzynarodowego prawa humanitarnego

Możemy podzielić je na dwie ogólne kategorie:

a) humanitaryzmu

1. Strony w konflikcie oraz członkowie sił zbrojnych mają ograniczone prawo w doborze i stosowaniu metod oraz środków walki zbrojnej. Zabronione jest stosowanie zwłaszcza takich rodzajów broni oraz metod walki zbrojnej, które powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty w środowisku naturalnym.
2. Mając na uwadze ochronę ludności cywilnej i dóbr o charakterze cywilnym przed skutkami działań wojennych, strony konfliktu powinny zawsze odróżniać kombatantów od ludności cywilnej. Zarówno ludność cywilna, jak też poszczególne osoby cywilne nie powinny być przedmiotem ataków wojskowych; ataki mogą być skierowane wyłącznie na cele wojskowe.
3. Zabronione jest zabijanie lub ranienie przeciwnika poddającego się lub wyłączonego
z walki.
4. Osoby wyłączone z walki oraz osoby, które nie uczestniczą bezpośrednio w działaniach zbrojnych, mają prawo do poszanowania ich oraz niezależności fizycznej i moralnej. W każdych okolicznościach powinny być chronione i traktowane po ludzku.
5. Pojmani kombatanci (uczestnicy walki zbrojnej) oraz osoby cywilne, które są we władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich życia, godności, praw osobistych i przekonań. Należy ich chronić przed wszelkimi aktami gwałtu i represjami. Mają oni także prawo do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej pomocy z zewnątrz.
6. Ranni i chorzy powinni być zabierani z pola walki i leczeni. Należną im ochronę i poszanowanie powinna zapewnić im ta strona konfliktu, w której władzy się znajdują. Ochroną objęci są także: personel medyczny i duchowni, zakłady lecznicze, środki transportu medycznego oraz sprzęt i materiały przeznaczone do użytku medycznego. Znakiem tej ochrony są emblematy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca na białym tle, które także podlega ochronie.
7. Każdej osobie przysługują podstawowe gwarancje sądowe. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za czyn nie zabroniony. Niedozwolone są tortury fizyczne lub psychiczne, kary cielesne oraz traktowanie w sposób okrutny lub poniżający.

b) zasada proporcjonalności

1. Dotyczy sposobu prowadzenia działań zbrojnych i nakazuje rezygnacje z podejmowania działań powodujących nadmierne straty w stosunku do oczekiwanych korzyści wojskowych.

1. Zbrodnie międzynarodowe a przestępstwa o charakterze międzynarodowym

Zbrodnie międzynarodowe podlegające odpowiedzialności jednostki przed Trybunałem Norymberskim dzielimy na:

• zbrodnie przeciwko pokojowi (planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień, gwarancji, tudzież udział w planowaniu lub w spisku w celu dokonania tych czynów)

• zbrodnie wojenne (pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych)

• zbrodnie przeciwko ludzkości (mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie, popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludzkości cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religijnych)

Odpowiedzialność za te zbrodnie obowiązuje nawet, gdy czyn taki nie narusza prawa krajowego przestępcy. Zbrodnie międzynarodowe są karane na podstawie prawa norymberskiego.

Międzynarodowa jurysdykcja i katalog zbrodni prawa międzynarodowego określone zostały w 1919 roku w traktacie wersalskim. Wszystko, co narusza prawa i zwyczaje wojenne (artykuł 228) a także bulwersujące międzynarodową moralność i powagę traktatów (artykuł 227).

Do przestępstw o charakterze międzynarodowym, zaliczyć można terroryzm. Terroryzm jest to "metoda walki politycznej polegająca na selektywnym lub kompleksowym stosowaniu przemocy wobec przeciwników". Działania terrorystyczne służą destabilizacji panującego w danym kraju porządku gospodarczego, politycznego oraz społecznego. Z czasem pojawił się również tzw. terroryzm zbiorowy. Obecnie taka formę walki stosują między innymi , takie organizacje jak: Al.. Kaida, IRA, Hezbolllah, Hamas, Zbrojne Zjednoczenie Islamskie w Algierii. Ich członkowie są uznawani za przestępców międzynarodowych i są ścigani na całym świecie.

Cztery największe obszary przestępczości międzynarodowej to : Handel narkotykami, handel bronią, pranie brudnych pieniędzy, handel ludźmi.

Przestępczość zorganizowana to zjawisko kryminalne występujące w skali międzynarodowej, którego nie można ściśle ograniczyć stanem faktycznym przestępstwa. Obejmuje ona zbiór poszczególnych przestępstw, złożoną postać (formę) aspołecznych zachowań, nie jest zjawiskiem wcześniej nie znanym, występowała w wielu krajach, w różnej formie, a przedmiotem jej zainteresowań były różne obszary życia społeczno -ekonomicznego.

Najważniejszymi ośrodkami międzynarodowej przestępczości zorganizowanej:

USA - La Cosa Nostra; skupia około 5 000 członków

Kolumbia - Kartel Cali, Cartel del Norte del Valle; narkobiznes - handel narkotykami, pranie brudnych pieniędzy

Nigeria - oszustwa, fałszerstwa kart bankowych, przemyt narkotyków

Japonia - Yakuza: około 2 500 grup z liczbą członków około 91 000; przestępczość narkotykowa, handel dziećmi, kasyna gier, przestępczość gospodarcza, ściąganie haraczy, nielegalny handel bronią

Chiny i Tajwan - Chińskie Triady: kilkaset grup o zróżnicowanej liczbie członków, przestępczość narkotykowa, pranie brudnych pieniędzy, przestępczość gospodarcza, handel ludźmi

Kraje WNP - rosyjskojęzyczne zorganizowane grupy przestępcze (około 200 - 300); nielegalny handel bronią i materiałami rozszczepialnymi, handel narkotykami, przestępczość gospodarcza, pranie brudnych pieniędzy, przemyt, handel ludźmi, fałszerstwa środków płatniczych

Europa Środkowa i Wschodnia - przestępczość narkotykowa, nielegalny handel bronią, przemyt, kradzieże samochodów, ściąganie haraczy, fałszerstwa środków płatniczych, pranie brudnych pieniędzy, handel kobietami.

1. Współpraca międzynarodowa w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości

Współpraca policyjna i sądowa w Europie swym początkiem sięga do utworzonej w 1949 roku Rady Europy. W ramach tego gremium zostały dotychczas wynegocjowane liczne konwencje z zakresu prawa karnego, wśród nich porozumienia regulujące takie sprawy jak: ekstradycja, pomoc prawna w sprawach karnych, współpraca przy zwalczaniu terroryzmu, kontrola nabywania i posiadania broni palnej i przekazywania osób skazanych. Uzupełnieniem jest szereg umów wielostronnych.

Dla współpracy w zakresie walki z przestępczością zorganizowaną istotne znaczenie miał program TREVI (Terrorism, Racism, Extremism, Violence International), który był wynikiem zapoczątkowanego w 1975 roku w Rzymie procesu współpracy przedstawicieli resortów spraw wewnętrznych i sprawiedliwości państw członkowskich UE. 

Postanowienia Traktatu z Maastricht, który stworzył tzw. III filar Wspólnot Europejskich wprowadziły nową jakość w dziedzinie wspólnej polityki bezpieczeństwa wewnętrznego. Powołano Europejską Jednostkę Antynarkotykową, zawarto porozumienie dotyczące Europolu oraz umowę o ekstradycji, pomocy prawnej i pomocy wykonawczej

Współpraca policyjna na mocy Konwencji z Schengen może dotyczyć także pomocy w sprawach karnych (art. 48 – 53), ekstradycji (art. 59 – 66) oraz przekazywania wyroków skazujących (art. 67 – 69), jej zapisy zakazują także skazywania za to samo przestępstwo w więcej niż w jednym kraju – stronie konwencji (art. 54 – 58 Konwencji). Z postanowień Konwencji z Schengen wynika również zasada harmonizacji prawa krajowego w takich dziedzinach jak przemyt narkotyków, zasady obrotu bronią i amunicją oraz jej posiadania, przesyłek kontrolowanych.

Konwencja z Schengen w zakresie walki z przestępczością zorganizowaną wprowadziła także bardzo ważny instrument, jakim jest wspólny system informacji - System Informacyjny Schengen, wykorzystywany jako baza danych oraz np. weryfikacji osób w trakcie kontroli granicznej. Jego organizacja i funkcjonowanie zostało określone w Tytule VI konwencji.

Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Tampere w październiku 1999 roku, poświęconym tworzeniu obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, poczyniono dalsze kroki dla zacieśnienia współpracy. Celem podjętych na szczycie działań miało być rozwijanie otwartej i bezpiecznej Unii Europejskiej zaś w celu realizacji zadań podjęto szereg działań, z których z punktu widzenia walki z przestępczością zorganizowaną najważniejsze to:

- utworzenie grupy zadaniowej europejskich szefów policji;

- utworzenie wspólnych policyjno – celnych centrów dowodzenia w regionach przygranicznych;

- rozszerzenie zadań Europolu m. in. w zakresie zwalczania fałszowania euro;

- wdrożenie programu Oisin, służącego finansowaniu projektów w ramach współpracy policyjnej.

W walce z przestępczością zorganizowaną w ramach Unii Europejskiej najistotniejsza jest współpraca policyjna. Szczególne znaczenie ma dla niej powołanie do życia Europejskiego Urzędu Policji - EUROPOL, które nastąpiło z inicjatywy niemieckiej i zdecydowane zostało na mocy Konwencji o Europolu (Europol Convention) z 26 lipca 1995 roku. Instytucją poprzedzającą faktyczne funkcjonowanie Europolu był Europol Drug Unit (EDU) powołany do życia 2 czerwca 1995 roku przez 12 ministrów spraw wewnętrznych Wspólnoty.

Poza Europolem instytucją powołaną w ramach UE a zajmującą się ściganiem przestępczości jest Eurojust utworzony na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniach 15 – 16 października 1999 r. Jej zadaniem jest ułatwienie fachowego nadzoru procesowego prokuratur narodowych nad śledztwami prowadzonymi przez policję danego państwa, a w szczególności  nad śledztwami w zakresie przestępczości zorganizowanej, prowadzonymi bezpośrednio lub z pomocą Europolu. 

Ważnym instrumentem – środkiem prawnym służącym współpracy w sferze prawa karnego, w tym także w walce z najgroźniejszą przestępczością, jest wprowadzony  Europejski Nakaz Aresztowania, w skrócie ENA. Przyjęty został w drodze decyzji ramowej 13 czerwca 2002 roku, która obowiązuje     od 1 stycznia 2003 roku w sześciu krajach a od początku 2004 roku we wszystkich krajach Unii. ENA zastąpił w stosunkach między członkami Unii Europejskiej wszystkie obowiązujące dotąd traktaty i umowy ekstradycyjne.

Europejski Nakaz Aresztowania może zostać wydany w stosunku do osoby ściganej w celu przeprowadzenia wobec niej postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego. Jest to decyzja sądowa państwa członkowskiego, zawierająca wniosek do organu sądowego drugiego państwa członkowskiego o aresztowanie i wydanie osoby ściganej. Założenie ENA opiera się na automatycznym uznaniu wniosku i jego realizacji na całym obszarze Unii. Rozwiązanie takie bez wątpienia skróci czas rozpoznawania wniosku usprawniając procedurę ekstradycyjną. 

Interpol - Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnych

Interpol (International Criminal Police Organization, Organisation Internationale de Police Criminelle, Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnych) to policyjna organizacja międzynarodowa, założona w 1923 roku w Wiedniu jako Międzynarodowa Komisja Policji Kryminalnych.

Polska współpracowała z Interpolem od początku. W 1952 roku nastąpiło zerwanie kontaktów na skutek wytycznych polityki państwowej. Ponowne przyjęto Polskę 27 września 1990 roku. Polskie biuro Interpolu zostało w 1998 roku przekształcone w Biuro Międzynarodowej Współpracy Policji.

1. Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń karnych

Uznawanie i wykonywanie orzeczeń karnych obejmuje współpracę między zainteresowanymi państwami po wydaniu wyroku w jednym z państw. L. Gardocki wskazuje, że stosunek do wyroków karnych wydanych za granicą może być różny w zależności od stopnia zaufania, jakim darzy się takie wyroki, i zakresu współpracy w sprawach karnych między poszczególnymi państwami. Stanowisko skrajne polega na traktowaniu wyroku zagranicznego jako niemającego żadnego znaczenia dla własnego, wewnątrzkrajowego wymiaru sprawiedliwości. Częściej wyrok zagraniczny traktuje się jako niestanowiący tzw. przeszkody rzeczy osądzonej, ale wywołujący pewne incydentalne skutki w kraju, w tym skutki prawno karne. Bardziej zaawansowaną formą respektowania obcego wyroku jest uznanie go za podstawę do powstrzymania się od ścigania lub do zaniechania postępowania zgodnie z zasadą Ne bis In idem. Najdalej idącym skutkiem uznania obcego wyroku karnego jest jego wykonanie na terytorium danego państwa.

M. Płachta podkreśla, że wykonanie zagranicznego wyroku karnego może występować w dwóch postaciach:

a) w formie wykonania wszystkich jego postanowień, w takiej postaci w jakiej zostały one orzeczone w wyroku przez sąd zagraniczny

b) w postaci wykonania osłabionego, polegającego na tym, że sąd decyduje o wykonaniu wyroku zagranicznego na podstawie tego wyroku, jednakże stosując wobec skazanego środki, które nie są zawarte wprost w wyroku, ale które ustawodawstwo wewnętrzne wiąże z orzeczeniem skazującym jego obywatela.

Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń karnych regulowane jest w szczególności postanowieniami następujących umów międzynarodowych:

- Europejskiej konwencji w sprawie międzynarodowej mocy orzeczeń karnych (Haga 28.05.1970 r.)

- Konwencji w sprawie przekazywania osób skazanych (Strasburg 21.03.1983 r.)

- Konwencji między państwami WE w sprawie wykonywania zagranicznych postanowień w sprawach karnych (Bruksela 13.11.1991)

- Konwencji o przekazaniu osób skazanych na karę pozbawienia wolności w celu odbycia kary w państwie, którego są obywatelami (Berlin 19.05.1978 r. )

1. Prawo norymberskie

Jest to prawo zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych. Trybunał Norymberski i Trybunał Tokijski zostały powołane po II wojnie światowej w celu osądzenia głównych zbrodniarzy niemieckich i japońskich i po wykonaniu tych zadań przestały istnieć. Jednakże zasady, na których były oparte statuty tych trybunałów i ich wyroki, mają charakter trwały. W 1946 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ powzięło uchwałę potwierdzającą zasady prawa międzynarodowego, uznane przez statut Trybunału Norymberskiego, i wyrok tego sądu. W myśl zasad norymberskich jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego (za zbrodnię prawa międzynarodowego) i ulega ona ukaraniu na podstawie prawa międzynarodowego. Fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który jest zbrodnią w świetle prawa międzynarodowego, nie zwalnia osoby, która ten czyn popełniła do odpowiedzialności międzynarodowej. Podobnie nie zwalnia od tej odpowiedzialności fakt, że jednostka pełniła określone funkcje państwowe (działała jako głowa państwa lub członek rządu), jak również to, że działała na rozkaz.
Zbrodniami prawa międzynarodowego, karanymi na podstawie tego prawa, są:

• zbrodnie przeciwko pokojowi

• zbrodnie wojenne

• zbrodnie przeciwko ludzkości

1. Swobody lotnicze

Wolności lotnicze – międzynarodowa żegluga lotnicza może się odbywać tylko na podstawie zezwoleń, czyli przywilejów przyznawanych przez państwa obcym samolotom we własnej przestrzeni powietrznej.

Wolności techniczne (tranzytowe)

1. Wolność pierwsza – prawo przelotu bez lądowania – wolność podstawowa

2. wolność druga – prawo lądowania technicznego (niehandlowego) np. uzupełnienie zapasu paliwa; niedopuszczalne jest zabieranie lub pozostawianie pasażerów, towarów, poczty

układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (układ o dwóch wolnościach 1944) – Polska jest stroną tego układu, państwa nim niezwiązane przyznają sobie wolności tranzytowe na zasadach dwustronnych.

Wolności handlowe

1. wolność trzecia – prawo przewożenia pasażerów i ładunków z państwa przynależności statku powietrznego

2. wolność czwarta – prawo zabierania pasażerów i ładunku do państwa przynależności statku powietrznego

3. wolność piąta – prawo zabierania pasażerów i ładunku do państw trzecich oraz prawo przywożenia pasażerów i ładunku z tych państw

wolność trzecia i czwarta to niezbędne wolności handlowe dla żeglugi międzynarodowej. Wolność piąta przyznawana jest rzadziej (przywilej nadzwyczajny). Wzajemne przyznanie sobie pięciu wolności lotniczych przewiduje układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o pięciu wolnościach 1944) piątą wolność traktuje jednak fakultatywnie. Nie ma dużego znaczenia, przyjęło go tylko kilkanaście państw, Polska nie jest jego stroną. Regułą jest przyznawanie sobie wolności handlowych na podstawie umów dwustronnych.

1. Zasady regulujące działalność państwa w wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej

Przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym. Przestrzeń ta nie podlega zawłaszczeniu przez państwa, państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoją działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysłanymi przez siebie. Astronauci powinno być uważani za wysłanników ludzkości i należy udzielić im wszelkiej pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu. Zabronione jest zakładanie wojskowych baz i fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywanie na nich prób z jakimikolwiek typami broni oraz prowadzenie manewrów wojskowych. Przestrzeń pozapowietrzna rozciąga się od wysokości 90-100 km od powierzchni Ziemi. Każdy obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany, państwo rejestracji zachowuje jurysdykcję i nadzór nad takim obiektem oraz nad jego załogą w czasie pozostawania ich w przestrzeni kosmicznej lub na ciele niebieskim. Bezwzględna odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu. Istnie je również obowiązek udzielania w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom „władzy wypuszczającej” oraz zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części.
współpraca międzynarodowa w zakresie praktycznego wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi – telekomunikacja (łączność telefoniczna, radiowa, przekazywanie programów telewizyjnych i przekazywanie danych), badanie Ziemi i jej zasobów.

1. Procedura zawierania umów międzynarodowych według prawa polskiego

Prawo międzynarodowe współcześnie pozstawia pełną swobodę państwom w zakresie kształtowania swojej procedury zawierania umów międzynarodowych.

W Polsce procedurę tę regulują:

1.Konstytucja RP
2. Ustawa o umowach międznarodowych z 14 kwietnia 2000 r.
3. Rozporządzenie RM w sprawie wykonania niektórych przepisów Ustawy o umowach międzynarodowych z 28 sierpnia 2000 r.

Z Konstytucji RP oraz z Ustawy o umowach międzynarodowych wynika, że wewnętrzna procedura w Polsce przewiduje dwa podstawowe tryby związania się umówą międzynarodową: ratyfikację i zatwierdzenie.

Ratyfikacja należy do kompetencji Prezydenta RP, umowy podlegające ratyfikacji z kolei zawiera Rada Ministrów. Ustawa o umowach międzynarodowych wskazuje umowy międzynarodowe podlegające ratyfikacji: umowy z art. 89ust. 1 i art.90 Konst. RP oraz inne umowy, które wymagają ratyfikacji albo dopuszczają ją(gdy ratyfikację uzasadniają szczególne okoliczności).

Wyróżniamy trzy tryby ratyfikacji:

1. tzw. duża ratyfikacja: wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustawy. Obejmuje umowy międzynarodowe wskazane w art. 89 ust. 1 Konst. RP( dotyczące pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym oraz spraw uregulowanych w ustawie lub, w których Konstytucja wymaga ustawy).

2. ratyfikacja w trybie art. 90 Konst. RP: Dotyczy umów, w których RP może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy musi być uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecnośći co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację w tym trybie może być również udzielone w ogólnokrajowym referendum- art 125 Konst. RP. Decyzję co do wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów- art.90 ust 4 Konst. RP.

3. tzw. mała ratyfikacja: na podstawie art. 89 ust. 2 Konst. RP. Prezes RM jest zobowiązany do powiadomienia Sejmu o zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP umowy międzynarodowej do ratyfikacji.

Zgodnie z Ustawą o umowach międzynarodowych( art.12 ust.3) umowa, która nie podlega ratyfikacji wymaga zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Ustawa ta przewiduje dwa rodzaje zatwierdzenia:

- dokonywane w trybie złożonym: państwo składa dwa oświadczenia woli. Umowa jest najpierw podpisana, a póżniej dopiero zatwierdzona przez Radę Ministrów( w tej sytuacji RM wyraża zgodę najpierw na podpisanie, a następnie na związanie RP tą umową-dwa oświadczenia woli). Najczęściej ten sposób zatwierdzania stosuje się do zawierania umów wielostronnych.

-dokonywane w trybie prostym: państwo składa jedno oświadczenie woli. Dotyczy ono umów zawieranych przez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy. W tym trybie zgoda na związanie umową jest udzielona przez RM już w chwili wydania zgody na podpisanie jej. Ustawa o umowach międzynarodowych wskazuje, że ten sposób wiązania RP umowami stosuje się w szczególności gdy:

1) ustawa upoważnia do zawarcia umowy międzynarodowej w ten sposób, a zawarta umowa międzynarodowa nie narusza przepisów ustawy upoważniającej, lub

2) umowa międzynarodowa ma charakter wykonawczy w stosunku do obowiązującej umowy międzynarodowej i nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust. 1 lub art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, lub

3) celem umowy międzynarodowej jest zmiana obowiązującej umowy, w tym załącznika do niej, a zmiana umowy międzynarodowej lub załącznika nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust. 1 lub art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, lub

4) wymagają tego inne szczególne okoliczności, a umowa międzynarodowa nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust. 1 lub art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Umowy niepodlegające ratyfikacji, czyli zawierane w trybie prostym, nie mogą być żródłami prawa powszechnie obowiązującego. Oznacza to, że postanowienia tych umów, którym można przypisać cechy normatywne mogą wiązać tylko jednostki organizacyjne podlegające organowi, który ją zawarł. Wszystkie natomiast umowy międzynarodowe, bez względu na to czy są zawierane w imieniu głowy państwa, rządu czy ministra wiążą RP.

1. Międzynarodowa procedura zawierania umów międzynarodowych

1.Etapy zawierania umowy międzynarodowej:

a)Rokowania(negocjacje)-prowadzą do uzgodnienia treści umów i ostatecznego zredagowania treści jej tekstu.

Przy umowach dwustronnych państwa prowadzą negocjacje przez swoich uprawomocnionych do tego przedstawicieli. Rokowania są prowadzone w formie ustnej lub pisemnej na szczeblu uzgodnionym przez strony. Często uczestniczą w nich przedstawiciele dyplomatyczni.

Przy umowach wielostronnych projekt umowy jest uzgodniony na konferencjach dyplomatycznych z udziałem przedstawicieli zainteresowanych państw. W przygotowaniu projektu udział biorą ONZ i inne organizacje międzynarodowe np. Komisja Prawa Międzynarodowego.

b) Parafowanie- pełnomocnicy stron, którzy prowadzili rokowania, umieszczają pod przygotowanym tekstem swoje inicjały, czyli parafy. Parafowanie oznacza, że tekst został przygotowany do podpisania. Stosowane jest niezbyt często, np. wtedy gdy negocjatorzy nie mają pełnomocnictw do podpisania.

c) Podpisanie- z zasady umowa musi być podpisana przez upoważnionych pełnomocników stron. Wyjątek stanowią konwencje pracy uchwalone przez Międzynarodową Organizacje Pracy, które od razu podlegają ratyfikacji. Podpisanie może być formą wyrażenia zgody na związanie się umową . Jeśli podpisanie nie wywołuje takich skutków prawnych. To zgodnie z Konwencją Wiedeńską z 1969 r. państwo, które ją podpisało: „jest obowiązane powstrzymywać się od działań, które udaremniłyby przedmiot i cel traktatu”.

2. Zawarta umowa musi zakończyć się uprawomocnieniem i wejściem w życie.

1. Rodzaje obszarów morskich

1. Morskie wody wewnętrzne – wody znajdujące się między lądem, a wewnętrzną granicą morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki morskie o określonym rozwarciu, zatoki i wody historyczne oraz wody portów.

Tak jak terytorium lądowe, wody wewnętrzne podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno. Władza państwa nadbrzeżnego na wodach wewnętrznych nie jest ograniczona prawem nieszkodliwego przepływu istniejącym już dalej na morzu terytorialnym. Państwo może w zasadzie zabronić obcym statkom korzystania ze swoich wód wewnętrznych.

- Wody archipelagowe – nowa kategoria wód wewnętrznych. Obowiązuje tam nie tylko prawo nieszkodliwego przepływu, lecz także – na trasach normalnie wykorzystywanych dla żeglugi międzynarodowej – niepodlegające zawieszeniu prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim.

a) zatoki – wody wewnętrzne, której brzegi należą tylko do jednego państwa, jeśli długość między punktami naturalne wejście zatoki przy najdalszym odpływie nie przekracza 24 mil

b) zatoki i wody historyczne – w tym przypadku nie obowiązuje ograniczenie szerokości wejścia do zatoki. Podstawą tytułu jest długotrwałe efektywne wykorzystanie zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne uznawane przez inne podmioty (zatoki i wody historyczne nie mogłyby być traktowane jako wody wewnętrzne na podstawie powszechnych norm prawa międzynarodowego bez tytułu historycznego).

c) porty – obszary położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia, które umożliwiają statkom postój oraz załadowywanie i wyładowywanie towarów i pasażerów.

Wyróżniamy:

- porty otwarte – porty otwarte dla statków handlowych

- porty zamknięte – przeznaczone np. wyłącznie dla własnych statków rybackich. (Wśród nich można wyróżnić porty wojenne przeznaczone wyłącznie dla własnej marynarki wojennej)

2. Morze terytorialne – pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony.

- państwo nadbrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną i jurysdykcję z zastrzeżeniem prawa nieszkodliwego przepływu. Państwo nadbrzeżne może także zarezerwować eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych morza terytorialnego dla własnych obywateli. Władza państwa rozciąga się nie tylko na wody morza terytorialnego, lecz także na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym oraz na dno i wnętrze Ziemi pod nim.

- szerokość morza terytorialnego – dopuszczalna szerokość morza terytorialnego wynosi obecnie 12 mil morskich. W praktyce państw mających dostęp do morza waha się ona od 3 do 12 mil.

- delimitacja morza terytorialnego – ustalenie szerokości morza terytorialnego nie wystarcza do wyznaczenia granicy morskiej państwa. Trzeba jeszcze wiedzieć od jakiej linii należy tę szerokość mierzyć. Linia od której mierzy się szerokość morza terytorialnego, nazywana jest linią podstawową (jest nią linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych (np. zatok, portów), a w państwach archipelagowych granica wód archipelagowych.

2 warianty mierzenia:

- szerokość morza terytorialnego mierzona od linii wybrzeża, którą jest linia zetknięcia się morza z lądem przy odpływie (linia najdalszego odpływu) – wariant stosowany przeważnie przez państwa

- metoda prostych linii podstawowych – łączenie za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp. Metoda dopuszczalna w przypadku, gdy rzeźba wybrzeża państwa jest bardzo zróżnicowana.

3. Obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państwa nadbrzeżnego

a) Morska strefa przyległa

Poza obszarem wód wewnętrznych i morza terytorialnego państwo nadbrzeżne może również wykonywać pewne akty władcze w dodatkowej strefie morskiej, zwanej strefą przyległą. Strefa przyległa nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza pełnego przyległą do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do specjalnych celów.

Strefa ta może częściowo (lub całkowicie) pokrywać się ze strefą wyłącznego rybołówstwa lub strefą ekonomiczną

Państwo nadbrzeżne może w strefie przyległej sprawować kontrolę konieczną do:

- zapobiegania naruszaniu jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym

- karania naruszeń tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub na morzu terytorialnym

Strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 12 mil od linii podstawowej.

Sytuacja prawna obcych statków w strefie przyległej – w dziedzinach, w których państwo nadbrzeżne wykonuje władzę na tym obszarze, sprawuje ono jurysdykcję nad tymi statkami w takim zakresie i w taki sposób, jak na morzu terytorialnym (okręty wojenne korzystają natomiast z pełnego immunitetu).

b) Strefa wyłącznego rybołówstwa

Jest to obszar, na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym tzn. może zastrzec wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli.

Ewentualne dopuszczenie obcych rybaków do połowów na tych wodach uzależnione jest od zgody państwa nadbrzeżnego i może nastąpić na podstawie umów międzynarodowych albo przepisów wewnętrznych i decyzji odpowiednich władz (licencja na połowy). Może być ono nieodpłatne lub odpłatne. Ponadto dopuszczenie obcych rybaków może być ograniczone do określonych obszarów strefy wyłącznego rybołówstwa.

- na III Konferencji Prawa Morza (lata 70te) uznano prawo do tworzenia 200-milowych stref ekonomicznych, tym samym też stref wyłącznego rybołówstwa → obecnie – 200 mil;

- Polska – ustawą z 17 XII 1977 r. o polskiej strefie rybołówstwa morskiego rozciągnięto naszą władzę na cały sektor Bałtyku.

c) Szelf kontynentalny

Rozciągnięcie władzy przez państwa nadbrzeżne na płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie, leżące poza granicami morza terytorialnego.

- Konwencja Genewska: państwo nadbrzeżne sprawuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu poszukiwania i eksploatacji jego zasobów naturalnych.

- Prawa państwa nadbrzeżnego mają charakter wyłączny, tzn. tylko ono samo i osoby względnie przez nie upoważnione mogą prowadzić poszukiwania i eksploatację bogactw szelfu. Budowa platform na szelfie wymaga zgody władz państwa nadbrzeżnego, które rozciąga na te instalacje swoją jurysdykcję i prawo.

- Prawa państwa nadbrzeżnego do szelfu nie wpływają na sytuację prawną wód pokrywających szelf, jako wód morza pełnego, ani na sytuację prawną przestrzeni nad tymi wodami

- granica zewnętrzna szelfu – zgodnie z Konwencją Genewską szelf kontynentalny to dno morskie i podziemie obszarów podmorskich przyległych do wybrzeża, lecz położonych poza morzem terytorialnym, aż do głębokości 200 metrów, albo poza tę granicę aż do punktu, gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów.

Zgodnie z Konwencją prawa morza z 1982 r. minimalna szerokość szelfu wynosi 200 mil, mierzonych od linii podstawowej. Prawa państwa nadbrzeżnego mogą jednak sięgać poza 200 mil – mogą obejmować nie tylko szelf, ale także zbocze kontynentalne do głębokości kilku tysięcy metrów.

d) Strefa ekonomiczna

Zgodnie z Konwencją prawa morza – strefa ekonomiczna jest obszarem rozciągającym się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa do poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia.

Szerokość strefy ekonomicznej nie może przekraczać 200 mil, licząc od linii podstawowej

prawa państwa nadbrzeżnego:

– prawa do eksploatacji zasobów mineralnych dna i podziemia strefy ekonomicznej ( jeśli państwo nadbrzeżne nie eksploatuje zasobów naturalnych szelfu, to nikt inny nie może podejmować takich działań bez jego zgody. Brak obowiązku dla państwa do eksploatowania tych zasobów). Prawa państwa nadbrzeżnego w tym zakresie są wyłączne

- zasoby żywe – zasada optymalnego ich wykorzystania. Prawa państwa nadbrzeżnego w tym zakresie nie zostały określone jako wyłączne. Jeżeli państwo nadbrzeżne nie może pozyskać całego dopuszczalnego odpływu, to powinno dopuścić rybaków innych państw do nadwyżki.

prawa innych państw:

- wolności komunikacyjne obowiązujące na morzu pełnym – wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli podmorskich i rurociągów oraz innych zgodnych z prawem międzynarodowym sposobów korzystania z morza wiążących się z tymi wolnościami w zakresie używania statków morskich i powietrznych oraz kabli podmorskich i rurociągów. Te prawa nie mają bezwzględnego charakteru.

4. Obszary morskie poza granicami jurysdykcji państwowej

a) Morze pełne (morze otwarte)

Morze pełne to te części oceanu światowego, na których państwa nadbrzeżne nie mają praw suwerennych ani uprawnień wyłącznych.

Sytuację prawną morza pełnego określa zasada wolności mórz – morze pełne nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jedynym ograniczeniem wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw.

Wolności związane z zasadą wolności mórz:

- wolność żeglugi – statki wszystkich państw mogą pływać po morzu pełnym tam, gdzie

chcą, i jeżeli znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery, a kontrolę nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa

Wyjątki od zasady: prawo powszechnej represji piractwa (każde państwo może zatrzymać statek piracki, schwytać ich i ukarać według własnego prawa narodów) i prawo pościgu (jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub w innej strefie przybrzeżnej obcy statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego, państwo to może ścigać statek poza granicami swojego morza terytorialnego lub strefy przybrzeżnej, schwytać go na morzy pełnym, sprowadzić go do portu i tam sprawcę czynu zakazanego ukarać-pościg musi być gorący i nieprzerwany). Te wyjątki nie mają zastosowania do okrętów wojennych.

- wolność przelotu – samoloty wszystkich państw mają wolność przelotu nad obszarami morza pełnego. Podlegają wówczas wyłącznej władzy państwa zwierzchnictwa samolotowego

- wolność układania kabli podmorskich i rurociągów

- wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

- wolność rybołówstwa (wolność eksploatacji bogactw morskich) – statki i obywatele każdego państwa mogą wykorzystywać wszelkie bogactwo morskie. Zasada ta ma w praktyce bardzo wiele ograniczeń i tam gdzie w rzeczywistości obowiązuje została pozbawiona praktycznego znaczenia

- wolność badań naukowych

b) Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

Dno morskie poza granicą zewnętrzną szelfu kontynentalnego nie podlega władzy ani jurysdykcji żadnego państwa i przez nikogo nie może być zawłaszczone.

Eksploatacja zasobów dna morskiego powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości. Organem nadzorującym tę eksploatację, a równocześnie upoważnionym do prowadzenia jej na własną rękę jest Organizacja Dna Morskiego. Ma ona również dzielić korzyści pochodzące z tej eksploatacji między wszystkie państwa ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb państw rozwijających się.

5. Cieśniny i kanały morskie

a) Cieśniny morskie – naturalne wąskie połączenia dwóch rozleglejszych obszarów morskich.

Jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego lub państw nadbrzeżnych – na części cieśniny znajdującej się poza granicami morza terytorialnego – pełna wolności żeglugi.

Jeżeli cieśnina węższa od podwójnej szerokości morza terytorialnego państwa lub państw nadbrzeżnych – przyjęto prawo nieszkodliwego przepływu.

Zasada przejścia tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej – wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę, które nie może zagrażać bezpieczeństwu lub suwerenności państwa nadbrzeżnego.

b) Kanały morskie

Są to sztuczne połączenia dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich. Są otwarte dla wszystkich statków drogą wodną, jeżeli stanowi umowa międzynarodowa lub prawo krajowe. Nie ma żadnej normy zwyczajowej, która wprowadzałaby powszechną wolność żeglugi po kanałach morskich.

1. Rodzaje umów międzynarodowych

1. podział ze względu na tryb zawierania:

a) umowy zawierane w trybie złożonym – wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia

b) umowy zawierane w trybie prostym – bez ratyfikacji lub zatwierdzenia

2. podział ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa (z punktu widzenia prawa międzynarodowego wszystkie umowy, niezależnie od tego, jaki organ występuje w imieniu państwa, są jednakowo wiążące)

a) umowy państwowe – gdy w imieniu państwa występuje głowa państwa, podpisywane są w imieniu Prezydenta RP, podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP. Rangę umów państwowych mają umowy o zasadniczym znaczeniu. (Zaliczamy do nich: traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy normujące problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym z zagranicą).

b) umowy rządowe – podpisywane w imieniu Rady Ministrów. Ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów i nie spełniają warunków przewidzianych dla umów państwowych. Podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP, jeżeli mają zasadnicze znaczenie dla państwa, a ponadto jeżeli wyraźnie przewidują ratyfikację lub ją dopuszczają, a okoliczności uzasadniają ratyfikację. W pozostałych przypadkach podlegają zatwierdzeniu przez Radę Ministrów.

c) umowy resortowe – podpisywane przez właściwego ministra. Ich przedmiot należy do właściwości jednego ministra. W zasadzie zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów.

3. podział ze względu na liczbę stron

a) dwustronne (bilateralne)

b) jednostronne (multilateralne)

4. podział ze względu na możliwość przystąpienia do umowy

a) umowy zamknięte – ograniczona liczba stron i nie przewidują możliwości przystąpienia do nich państw trzecich

(z reguły umowy dwustronne mają charakter umów zamkniętych)

b) umowy otwarte – przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów, a więc przystąpienia państw trzecich. Te z kolei dzielą się na:

• Umowy otwarte bezwarunkowo – do takiej umowy możne przystąpić w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia

• Umowy otwarte warunkowo – przewidują możliwość przystąpienia tylko tych państw trzecich, które spełniają określone warunki. Czy państwo trzeci spełnia te warunki oceniają zazwyczaj dotychczasowi kontrahenci umowy. (np. statuty organizacji międzynarodowych)

5. podział ze względu na treść umów- umowy dotyczące konkretnych dziedzin stosunków międzynarodowych:

a) umowy polityczne

b) umowy gospodarcze

c) umowy komunikacyjne

d) umowy dotyczące stosunków społecznych i prawnych

e) umowy dotyczące współpracy kulturalnej

f) umowy naukowo-techniczne

g) inne umowy

6. podział uwzględniający zgodności lub niezgodności umów międzynarodowych z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących oraz z Kartą NZ

a) umowy równoprawne

b) umowy nierównoprawne – stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony i naruszają zasadę suwerennej równości, stwarzając nierówność prawną stron

1. Przesłanki wygaśnięcia umowy międzynarodowe

Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej można podzielić na przewidziane w samej umowie oraz na przyczyny nieprzewidziane w jej treści.

Przyczyny przewidziane w postanowieniach umowy międzynarodowej obejmują:

1) upływ czasu, na jaki umowa została zawarta

Niektóre zawierają klauzule prolongacyjne, które powodują automatyczne przedłużenie umowy jeśli żadna strona jej nie wypowie.

2) spełnienie się warunku rozwiązującego

Spełnienie następuje wtedy, gdy nastąpi przypadek przyszły i niekonieczny, który powoduje wygaśnięcie umowy.

3) wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami

Zwłaszcza umowy zawierane bezterminowo posiadają klauzule przewidujące możliwość wypowiedzenia. Nie dotyczy to umów granicznych i traktatów pokojowych. Niekiedy, choć umowa międzynarodowa nie przewiduje expressis verbis wypowiedzenia, to można taką możliwość domniemywać z intencji stron.

Wygaśnięcie umowy z przyczyn przez nią nie przewidzianych:

1) uchylenie umowy międzynarodowej zgodną wolą stron

Kontrahenci mogą powoływać się na jakąś konkretną przyczynę, ale równie dobrze mogą uchylić umowę bez uzasadnienia.

2) utrata podmiotowości przez jedną ze stron

W przypadku umów dwustronnych prowadzi do wygaśnięcia umowy, a w przypadku wielostronnych tylko do zmniejszenia liczby jej kontrahentów.

3) możliwość jednostronnego wycofania się z umowy

Jeżeli nie wynika z treści umowy albo nie można domniemywać to niedopuszczalna. Mogą jednakże wystąpić wyjątkowe okoliczności uzasadniające jednostronne uznanie umowy za wygasłą. Konwencja Wiedeńska zalicza tutaj:

1) pogwałcenie umowy przez drugiego kontrahenta

Jeżeli jedna strona nie wykonuje umowy lub ją narusza, ciężko żądać od drugiej aby uznawała lub przestrzegała takiej umowy.

2) powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy

Niemożność musi wynikać z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania umowy. Nie można się powołać gdy strona sama doprowadziła do takiej sytuacji.

3) zasadniczą zmianę okoliczności

Tylko w wyjątkowych sytuacjach. Muszą przy tym być spełnione następujące warunki: zmiana okoliczności jest zasadnicza i nie była przewidywana przez strony; okoliczności, które uległy zmianie stanowiły istotną podstawę zgody stron na związanie się tą umową; skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie się zakresu obowiązków wynikających z umowy;

Nie można się powołać na te okoliczności gdy chodzi o umowy graniczne i gdy zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę obowiązków umownych.

Umowa międzynarodowa wygasa także w przypadku:

1) powstania nowej normy ius cogens w prawie międzynarodowym, z którą jest sprzeczna umowa zawarta wcześniej

2) wojny, jeżeli umowa regulowała stosunki pokojowe i przeznaczone na czas pokoju (niektóre wygasają od razu, niektóre ulegają zwieszeniu)

1. Uprawnienia państw trzecich w wyłącznej strefie ekonomicznej

Prawa przysługujące państwom trzecim w wyłącznej strefie ekonomicznej to przede wszystkim wolności komunikacyjne obowiązujące na morzu pełnym. Zgodnie z Konwencją prawa morza wszystkie państwa korzystają z wymienionych w niej wolności: żeglugi i przelotu, układania kabli podmorskich i rurociągów oraz innych zgodnych z prawem międzynarodowym sposobów korzystania z morza wiążących się z tymi wolnościami. Te prawa przysługujące państwom trzecim nie mają jednak charakteru bezwzględnego jak na morzu pełnym i powinny być wykonywane "z zastrzeżeniem odpowiednich postanowień konwencji". W szczególności należy z nich korzystać uwzględniając prawa państwa nadbrzeżnego.

1. Uprawnienia państw nadbrzeżnych w wyłącznej strefie ekonomicznej

Wyłączna strefa ekonomiczna (WSE) jest to obszar znajdujący się poza granicami morza terytorialnego i przylegający do tego morza, który podlega specjalnemu reżimowi, zgodnie z którym prawa i jurysdykcja państwa nadbrzeżnego oraz prawa i wolności innych państw regulowane są przez prawo międzynarodowe. WSE rozciąga się maksymalnie do 200 mil morskich od linii podstawowej. WSE, podobnie jak strefa przyległa, nie obejmuje dna i podziemia morskiego pod strefą, ani przestrzeni powietrznej ponad nią.

Na obszarze WSE państwu nadbrzeżnemu przysługują:

a) suwerenne prawa w celu badania, eksploatacji i ochrony zasobów naturalnych, zarówno żywych, jak i nieożywionych, wód morskich pokrywających dno, a także dna morskiego i jego podziemia oraz w celu gospodarowania tymi zasobami, jak również w odniesieniu do innych przedsięwzięć w zakresie gospodarczego badania i eksploatacji strefy, takich jak wytwarzanie energii poprzez wykorzystanie wody, prądów i wiatrów;

b) jurysdykcję w odniesieniu do budowania i wykorzystywania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji, prowadzenia badań naukowych morza oraz ochrony i zachowania środowiska morskiego.

Wszystkie państwa, zarówno nadbrzeżne, jak i śródlądowe, korzystają w wyłącznej strefie ekonomicznej z wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i rurociągów oraz innych, zgodnych z prawem międzynarodowym, sposobów korzystania z morza, jakie wiążą się z tymi wolnościami w związku z używaniem statków morskich i powietrznych oraz podmorskich kabli i rurociągów. W przypadku wykonywania prawa układania podmorskich kabli i rurociągów państwo prawo to wykonujące musi jednak ustalić przebieg instalacji z państwem nadbrzeżnym w taki sposób, by nie naruszać praw państwa do korzystania ze swojej WSE.

1. Różnica w skutkach złożenia sprzeciwu zwykłego i kwalifikowanego

Pojęcie sprzeciwu jest ściśle związane z zastrzeżeniami, czyli jednostronnymi oświadczeniami złożonymi przez państwa podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy międzynarodowej, za pomocą których, zmierzają one <zastrzeżenia> do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy, w ich zastosowaniu do państwa, zgłaszającego zastrzeżenie.

I tak wg Konwencji Wiedeńskiej, wolności zgłaszania zastrzeżeń przysługuje wolność zgłaszania sprzeciwów wobec zastrzeżeń.

Zgłoszenie sprzeciwu może wywołać skutek zwykły lub kwalifikowany.

Z kwalifikowanym mamy do czynienia, gdy strona wyraźnie określa nie tylko odrzucenie zastrzeżenia, ale i skutek kwalifikowany w postaci uznania, że umowa między nią <stroną> a państwem zgłaszającym zastrzeżenie, nie wchodzi w życie.

Brak tak dokładnego określenia skutku, czyli sprzeciw zwykły, oznacza, że umowa między stronami obowiązuje z uwzględnieniem treści zastrzeżenia.

Podsumowując : przy sprzeciwie zwykłym, postanowienia, co do których złożono zastrzeżenie, nie mają zastosowania w stosunkach między stroną zgłaszającą a stroną sprzeciwiająca się. Przy sprzeciwie kwalifikowanym – umowa w ogóle nie wchodzi w życie pomiędzy państwem zgłaszającym zastrzeżenia, a państwem zgłaszającym sprzeciw.

1. Budowa umowy międzynarodowej

W prawie międzynarodowym brak przepisów regulujących budowę i formę umowy międzynarodowej.

Decydują o tym strony, które ją zawierają.

Istnieją jednak pewne stosowane wzory, wytworzone w wyniku długotrwałej praktyki państw.

• Podstawowe elementy w pełni rozwiniętej umowy międzynarodowej to:

1.Tytuł

2.Wstęp

3.Postanowienia materialnoprawne

4.Postanowienia formalnoprawne

5.Podpisy, data i pieczęcie

Najważniejsze z punktu widzenia prawnego są elementy 3 i 5.

Ad.1 Tytuły umów mogą być różne. Najczęstsze to: karta, pakt, statut, regulamin, konkordat, kartel, traktat, konwencja, układ, porozumienie, protokół. Często w umowach wielostronnych do rzeczownika określającego rodzaj umowy, dodaje się przymiotnikowe określenie miasta, w którym umowa została podpisana (np. konwencja genewska). W umowach dwustronnych zamieszcza się określenie stron.

Ad.2 Części składowe wstępu (preambuły) to:

• intytulacja czyli określenie stron umowy

• arenga czyli określenie motywów zawarcia umowy

• narracja- krótki opis okoliczności w jakich podpisano umowę.

Narracja obejmuje zwykle:

-stwierdzenie zgody stron na zawarcie umowy

-informację o mianowaniu pełnomocników

-listę nazwisk i stanowisk służbowych pełnomocników

-wzmiankę o wymianie lub okazaniu pełnomocnictwa

-stwierdzenie, że pełnomocnicy uzgodnili tekst umowy

Ad.3 Postanowienia prawa materialnego różnią się treścią w zależności od przedmiotu umowy. Poszczególne postanowienia ujęte są w artykuły. Dłuższe artykuły dzielą się na ustępy i paragrafy. W dużych umowach artykuły są pogrupowane w rozdziały, łączone w części lub tytuły. Ważnym elementem uzupełniającym są załączniki, np. mapy, protokoły dodatkowe, wykazy, regulaminy wykonawcze.

Ad.4 Postanowienia formalnoprawne stanowią końcową część umowy. Istnieje powszechna tendencja do ich rozbudowy, co podyktowane jest względami praktycznymi. Im dokładniej sformułowane są postanowienia umowy tym mniej nieporozumień przy jej wykładni i stosowaniu. Katalog postanowień formalnoprawnych może być różny. Zwykle w umowach bardziej rozbudowanych można znaleźć następujące rodzaje postanowień:

-postanowienia o sposobach rozstrzygania ewentualnych sporów między stronami, które mogą powstać w związku z wykonywaniem i wykładnią umowy,

-postanowienia mające zapewnić kontrolę nad wykonywaniem umowy (np. wymóg składania sprawozdań przez strony)

-post. określające sposób nabycia przez umowę mocy obowiązującej (klauzula ratyfikacyjna) oraz termin i sposób jej wejścia w życie

-postanowienie (w umowie wielostronnej) pozwalające państwom trzecim na przystąpienie do umowy (klauzula akcesyjna).

-postanowienie dotyczące stosunku do innych umów

-postanowienie (w umowie wielostronnej) pozwalające ratyfikować umowę z zastrzeżeniami albo niedopuszczające zastrzeżeń.

-post. dotyczące sposobu wygaśnięcia umowy, np. upływ określonego czasu

-post. zezwalające stronom na wypowiedzenie umowy (klauzula denuncjacyjna)

-post. przewidujące rejestrację umowy w określonej organizacji międzynarodowej np. w ONZ ( klauzula rejestracyjna)

-postanowienia przewidujące sposób w jaki może zostać przeprowadzona zmian umowy (klauzula rewizyjna)

-post. informujące w jakim języku/językach umowę zredagowano

Ad.5 Końcowym elementem są popisy pełnomocników stron.

-W umowach dwustronnych kolejność składania podpisów określa reguła alternatu, która jest formalnym wyrazem zasady równości państw. Na egzemplarzu umowy przeznaczonym dla danej strony podpisy jej przedstawicieli znajdują się na pierwszym miejscu. Na drugim egzemplarzu przeznaczonym dla drugiej strony kolejność podpisów jest odwrotna.

-W umowach wielostronnych z reguły podpisy są składane w porządku alfabetycznym nazw państw.

1. Cieśniny oraz prawo przejścia tranzytowego

Cieśniny morskie- są naturalnymi wąskimi połączeniami dwóch rozleglejszych obszarów morskich.

Mogą one łączyć obszary morskie o różnej sytuacji prawnej np. obszary morza pełnego, wyłącznej strefy ekonomicznej, względnie obszary morza terytorialnego z morzem pełnym lub wyłączną strefą ekonomiczną

Zasada wolności żeglugi, która obowiązuje na morzu pełnym i w strefie ekonomicznej miała i ma wpływ na sytuację ekonomiczną cieśnin (głównie tych, które łączą ze sobą obszary morza pełnego lub wyłącznych stref ekonomicznych i wykorzystywanych do żeglugi międzynarodowej).

-Jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego lub państw nadbrzeżnych, wówczas na części cieśniny znajdującej się poza granicami morza terytorialnego obowiązuje pełna wolność żeglugi. Cieśniny tego rodzaju nie rodzą więc zwykle problemów prawnomiędzynarodowych.

-Jeżeli natomiast cieśnina jest węższa (choćby na pewnym odcinku) od podwójnej szerokości morza terytorialnego państwa lub państw nadbrzeżnych, wówczas przepływając przez taką cieśninę trzeba przepływać przez morze terytorialne i tu powstają pewne problemy. Z jednej strony jeśli chodzi o cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej, a zwłaszcza takie, które są dla określonych państw jedynym połączeniem z wodami oceanów, oznaczają one niezbędne utrzymanie wolności przepływu. Z drugiej strony państwo/państwa leżące nad cieśniną wykonują władzę suwerenną na swym morzu terytorialnym i mogą tę wolność przepływu ograniczać.

Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1958roku przyjęła, że w takich cieśninach obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu, którego nie można zawieszać.

Art 16 par.4 stanowi: „Nie można zawieszać nieszkodliwego przepływu obcych statków, przez cieśniny, które są wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej między dwiema częściami morza pełnego lub między morzem pełnym, a morzem terytorialnym obcego państwa.”

Przepis ten obowiązuje także do obcych okrętów wojennych, ponieważ umiejscowiony jest w części zawierającej zasady dotyczące wszystkich statków.

Przepływ okrętów wojennych przez cieśniny - międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w sporze między Wielka Brytanią a Albanią o wypadki w cieśninie Korfu stwierdził min.

''Jest powszechnie uznane i zgodne ze zwyczajem międzynarodowym, że państwa w czasie pokoju mają prawo do wysyłania swoich okrętów wojennych przez cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej między dwiema częściami morza pełnego bez uprzedniego upoważnienia państwa nadbrzeżnego, pod warunkiem że przepływ jest nieszkodliwy. Z zastrzeżeniem odmiennego uregulowania w konwencji międzynarodowej, państwo nadbrzeżne nie ma w czasie pokoju prawa zabronić przepływu przez cieśniny''

Sytuacje prawna niektórych cieśnin jest regulowana szczególnymi postanowieniami umownymi, które jako lex specialis mają pierwszeństwo przed normami zwyczajowymi i postanowieniami Konwencji Genewskiej.

A. PRAWO PRZEJŚCIA TYRANZYTOWEGO PRZEZ CIEŚNINY

W ostatnich latach wiele państw poszerzyło swoje morza terytorialne do 12 mil i tym samym wiele cieśnin wykorzystywanych do żeglugi międzynarodowej stało się cieśninami terytorialnymi.

Na III Konferencji Prawa Morza próbowano umocnić swobodę przepływu przez cieśniny. W Konwencji z 1982 roku przyjęto zasadę tzw. przejścia tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej.

Zgodnie z art. 38 Konwencji: Przejście tranzytowe oznacza wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę, musi być ono wykonywane w sposób ciągły i bez zwłoki, a jednostki korzystające z przejścia tranzytowego nie mogą prowadzić w cieśninie żadnej innej działalności poza wykonywaniem przepływu lub przelotu.

Rożnica między prawem przejścia tranzytowego a prawem nieszkodliwego przepływu- prawo przejścia tranzytowego rozciąga się również na samoloty a sytuacja prawna statków i samolotów z tego korzystających jest taka sama jak na morzu pełnym.

Postanowienia Konwencji chroniące interesy państw nadbrzeżnych położonych nad cieśninami

Przejście tranzytowe nie może zagrażać bezpieczeństwu lub suwerenności tych państw.

Państwa te mogą wydawać przepisy regulujące korzystanie z tranzytu przez cieśniny, z tym że nie mogą one naruszać zasady swobody przejścia tranzytowego.

B. CIEŚNINY DUŃSKIE

Są to: Mały Bełt, Wielki Bełt, Sund.

Stanowią one jedyne naturalne połączenie Morza Bałtyckiego z Morzem Północnym.

Dawniej Dania pobierała dość wysokie opłaty za przepływ przez cieśniny. W miarę wzrostu morskiej wymiany handlowej zaczęto się temu sprzeciwiać i uznano, że Dania działa w sprzeczności z zasadą wolności mórz, bo utrudnia żeglugę. Zaczęto więc protestować przeciw pobieraniu opłat. Pierwsze były Stany Zjednoczone.

14.03.1857roku podpisano w Kopenhadze traktat w myśl, którego Dania zrzekła się na przyszłość pobierania opłat od żeglugi przez cieśniny duńskie w zamian za jednorazowe odszkodowanie, wypłacano Danii przez państwa morskie.

Traktat ten regulował kwestię opłat, ale nie regulował szczegółowo kwestii samej żeglugi.

Brak było uregulowań dotyczących przepływu okrętów wojennych.

Prawo to jednak ustaliło się w wyniku późniejszej praktyki i zostało przyjęte przez Danię.

Obecnie dopuszczenie obcych okrętów wojennych i samolotów wojskowych nad wody duńskie w czasie pokoju reguluje rozporządzenie z 27 lutego 1976roku. Zgodnie z tym obce okręty wojenne mogą przepływać przez Wielki Bełt, Mały Bełt i Sund, pod warunkiem, że jednocześnie nie będą przepływać więcej niż 3 okręty należące do jednego państwa. Wtedy wymaga się uprzedniej notyfikacji drogą dyplomatyczną.
Przepływ okrętów wojennych przez Mały Bełt zawsze wymaga uprzedniej notyfikacji.

D. CIEŚNINY CZARNOMOSRSKIE (TURECKIE)

Stanowią naturalną drogę wodną łączącą Morze Czarne z Morzem Marmara (Bosfor) i Morze

Marmara z Morzem Egejskim (Dardanele).

Turcja- jedyne państwo sprawujące władzę nad cieśninami.

Sytuację prawną cieśnin określa Konwencja podpisana 20 lipca 1936roku w Montreux.

Statki handlowe korzystają z pełnej wolności przepływu i żeglugi. Natomiast przepływ okrętów wojennych może się odbyć tylko po uprzednim zawiadomieniu rządu tureckiego. Przepływ okrętów państw nieczarnomorskich został poważnie ograniczony.

1. Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej

W stosunku do każdej umowy międzynarodowej wszystkie państwa można podzielić na: strony umowy i państwa, które tymi stronami nie są (państwa trzecie).

Konwencja Wiedeńska – „strona” to państwo, które wyraziło zgodę na związanie się traktatem i dla którego traktat wszedł w życie.

Ogólna zasada – umowa międzynarodowa obowiązuje i tworzy określone prawa i obowiązki tylko dla jej stron (pacta tertiis nec nocent nec prosunt), co jest zgodne z suwerennością i równością państw (podstawowe zasady prawa międzynarodowego). Od tej zasady istnieją wyjątki – umowy na korzyść państwa trzeciego i zupełnie wyjątkowo na jego niekorzyść.

Umowy na korzyść państwa trzeciego (in favorem tertii) – przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu imiennie państwu. Można tu też podciągnąć umowy tworzące uprawnienia lub dające korzyści wszystkim państwom – umowy tworzące sytuacje obiektywne (ustrój obiektywny). Taki charakter miały np. umowy wprowadzające wolność żeglugi na międzynarodowych kanałach (Sueskim, Panamskim i Kilońskim). Przykładem takiej umowy może być też układ poczdamski – umowa na korzyść Polski.

Państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia zaofiarowanej korzyści, potrzebna jest na to jego zgoda (art. 36 Konwencji Wiedeńskiej mówi, że zgoda może być domniemana).

Państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeśli strony umowy nigdy mu tych korzyści nie przekazały, zobowiązanie istnieje tylko między stronami umowy. Dopóki państwo trzecie nie wejdzie w posiadanie swych praw, strony umowy mogą postanowienia na jego korzyść uchylić lub zmienić.

Jeśli dla państwa trzeciego powstało konkretne uprawnienie lub jeśli nabyło ofiarowane mu w umowie korzyści i jeśli umowa nie przewidywała ich odwołania, bez zgody państwa trzeciego nie można już zmienić powstałej tak sytuacji prawnej i faktycznej.

Umowy na niekorzyść państwa trzeciego – nakładają na państwo trzecie zobowiązania. Głównie są to umowy zawierające decyzje podjęte wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło podstawowe prawa innych państw (układ poczdamski z punktu widzenia Niemiec).

W normalnych warunkach umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich wymagają pisemnej zgody państwa trzeciego (art. 35 Konwencji Wiedeńskiej).

1. Morze terytorialne oraz prawo nieszkodliwego przepływu

Morze terytorialne – wody morskie położone u brzegów państwa, należące do terytorium państwowego. Zewnętrzna granica morza terytorialnego - granica terytorium państwowego.

Jest to pas wód morskich będący częścią terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony, a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony.

Państwo nadbrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną i jurysdykcję z zastrzeżeniem prawa nieszkodliwego przepływu. Państwo nadbrzeżne może zarezerwować eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych morza terytorialnego dla własnych obywateli (zwykle tak jest). Władza państwa rozciąga się też na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym oraz na jego dno i wnętrze ziemi pod nim.

Szerokość morza terytorialnego – art. 3 Konwencji prawa morza z 1982 – szerokość morza terytorialnego nie może przekraczać 12 mil.

Delimitacja morza terytorialnego – linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego to linia podstawowa – linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych (np. zatok, portów), a w państwach archipelagowych granica wód archipelagowych. Państwa zwykle mierzą szerokość morza terytorialnego od linii wybrzeża, którą jest linia zetknięcia się morza z lądem przy odpływie (linia najdalszego odpływu).

Niektóre państwa (Norwegia, Islandia, Irlandia itd.) stosują metodę prostych linii podstawowych – łączenie za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp, co zwiększa powierzchnię obszarów morskich pod władzą państwa nadbrzeżnego. Jest to dopuszczalne, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowana (jest poszarpane, pocięte wgłębieniami, usiane wyspami, skałami). Metoda ta została uznana przez Konwencję Genewską o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1958 oraz przez Konwencję prawa morza z 1982.

Prawo nieszkodliwego przepływu obcych statków – ograniczenie suwerenności państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym.

„Przepływ” to nie tylko ruch statku, jeśli względy żeglugi tego wymagają (sztorm, awaria itp.), statek może się zatrzymać i zakotwiczyć, a nadal będzie uważany za będący „w przepływie”.

Nieszkodliwość przepływu – ten, kto z prawa przepływu korzysta, nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. Statek przepływający przez morze terytorialne musi przestrzegać praw i przepisów wydanych i ogłoszonych przez państwo nadbrzeżne.

Art. 19 Konwencji prawa morza, mówi że przepływ nie jest uważany za nieszkodliwy, jeśli jednostka korzystająca z przepływu podejmuje działania polegające na m.in. groźbie lub użyciu siły przeciw suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości państwa nadbrzeżnego, ćwiczeniach lub użyciu jakiejkolwiek broni, uprawianiu rybołówstwa, przeprowadzaniu badań lub inspekcji.

Niektóre państwa nie uznają prawa nieszkodliwego przepływu okrętów wojennych. Ze względów bezpieczeństwa państwo nadbrzeżne może uzależnić przepływ obcych okrętów wojennych od swojej zgody. Okręty podwodne powinny przepływać wynurzone.

Sytuacja prawna obcych statków – okręty wojenne korzystając z przepływu posiadają pełny immunitet. Jeśli okręt wojenny nie stosuje się do przepisów państwa nadbrzeżnego dotyczących przepływu i nie zwraca uwagi na wezwanie do zastosowania się do tych przepisów, państwo nadbrzeżne może żądać, by okręt opuścił morze terytorialne.

Statki handlowe podlegają w zasadzie władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, które nie powinny być wykonywane w sposób utrudniający żeglugę.

Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej oraz nowa Konwencja prawa morza przewidują m.in. że państwo nadbrzeżne nie będzie sprawować karnej jurysdykcji na pokładzie obcych statków przepływających przez morze terytorialne w celu aresztowania jakiejś osoby lub przeprowadzenia jakiegokolwiek dochodzenia w związku z przestępstwem popełnionym na pokładzie statku podczas jego przepływu, z wyjątkiem – skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego; przestępstwo zakłóca spokój kraju lub porządek na morzu terytorialnym; kapitan statku lub konsul państwa, pod którego banderą płynie statek zwraca się o pomoc do władz miejscowych; konieczność, by zwalczać nielegalny handel narkotykami.

Wyjątki nie mają zastosowania i nie ograniczają swobody działania państwa nadbrzeżnego w stosunku do statku przepływającego przez morze terytorialne po opuszczeniu wód wewnętrznych.

Jurysdykcja cywilna – konwencja przewiduje, że państwo nadbrzeżne nie może zatrzymać statku przepływającego przez morze terytorialne w celu wykonania jurysdykcji cywilnej wobec osoby znajdującej się na nim. Nie może ono też dokonać egzekucji lub zajęcia statku, chyba, że chodzi o zobowiązania, jakie powstały w czasie danego przepływu. Ograniczenia te nie obowiązują w stosunku do statku, który przepływa przez morze terytorialne po opuszczeniu wód wewnętrznych.

1. Przesłanki nieważności umów międzynarodowych

Konwencja Wiedeńska określa je limitatywnie i przewiduje szczególny tryb postępowania, jaki należy stosować w związku nieważnością umowy. Przyczyny te można podzielić na trzy grupy:

1. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów, które to prawo ma zasadnicze znaczenie w dziedzinie kompetencji do zawierania umów; pogwałcenie to musi być obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze,

2. wady oświadczenia woli; mogą być spowodowane przez: przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażenia zgody (gdy ograniczenia były znane stronom), błąd, podstęp, przekupstwo, przymus wobec przedstawiciela państwa, przymus wobec państwa (polegający na groźbie lub użyciu siły sprzecznej z zasadami prawa międzynarodowego),

3. niezgodność z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (w chwili zawarcia umowy).

1. Funkcje urzędów konsularnych

Podstawową funkcją konsula jest ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie pobytu. Funkcje konsularne można podzielić na następujące grupy:

1. (pierwsza) grupa funkcji konsularnych ma charakter ogólny i dosyć zróżnicowany w treści; należy do nich: czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące, działalność informacyjna i propagandowa, uprawnienia w dziedzinie handlu (kultury, nauki), zadania specjalne (polityczne) oraz funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej,

2. grupa obejmuje zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego; są to: prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym, wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów obywateli państwa wysyłającego, prowadzenie ewidencji wojskowej,

3. grupa obejmuje uprawnienia o charakterze sądowym; są to: porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie pobytu, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego, doręczanie pism procesowych, uprawnienia dot. spraw notarialnych i spadkowych, opieka i kuratela,

4. grupa obejmuje funkcje związane z żeglugą morską,

grupa obejmuje funkcje związane z żeglugą powietrzną

1. Funkcje misji dyplomatycznych

Zgodnie z Konwencją Wiedeńską (Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych sporządzona w Wiedniu dnia 18 kwietnia 1961 r ) :

Art.3 Funkcje misji dyplomatycznej

1. Funkcje misji dyplomatycznej obejmują między innymi:
   a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;
   b) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;
   c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;
   d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego;
   e) popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.

2. Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie może być interpretowane jako uniemożliwiające pełnienie funkcji konsularnych przez misję dyplomatyczną.

Wyliczenie funkcji misji dyplomatycznych w art. 3 ust. 1 Konwencji Wiedeńskiej nie ma charakteru wyczerpującego, a w szczególności, zgodnie z ust. 2 tego artykułu, misja dyplomatyczna może pełnić także funkcje konsularne.

1. Etapy mianowania szefa misji dyplomatycznych

Mianowanie szefa misji i członków personelu należy do państwa wysyłającego, jednak istnieją pewne ograniczenia. Państwo przyjmujące może się sprzeciwić mianowaniu pewnych osób lub kategorii osób na określone stanowiska w misji dyplomatycznej znajdującej się na jego terytorium. Największe ograniczenia dotyczą szefa misji.

Etapy mianowania szefa:

1. Przed mianowaniem państwo wysyłające w drodze poufnej upewnia się, czy kandydat będzie traktowany przez państwo przyjmujące jako persona grata.
   

2. Odpowiedź twierdząca i zgoda państwa przyjmującego na proponowaną osobę, jest określana jako udzielenie agrément. Państwo to zgodnie z art. 4 Konwencji Wiedeńskiej nie ma obowiązku informować o przyczynach odmowy agrément.

3. Po uzyskaniu agrément państwo wysyłające wystawia listy uwierzytelniające, które nowo mianowany przedstawiciel dyplomatyczny wręcza głowie państwa przyjmującego.

4. Wręczenie listów stanowi oficjalne rozpoczęcie pełnienia funkcji.

Istnieje możliwość, aby jedna i ta sama osoba była akredytowana jako szef misji w kilku państwach, które jednomyślnie muszą wyrazić na to zgodę. Wówczas szef posiada swoją stałą siedzibę w jednym z nich, a pozostałe odwiedza tylko w razie potrzeby.

1. Etapy mianowania kierownika urzędu konsularnego

Państwo wysyłające na swobodę mianowania kierownika urzędu konsularnego.
Kierownikowi urzędu wystawia się tzw. listy komisyjne. Podają one m.in. nazwisko i imię konsula, kategorię i klasę, okręg konsularny i siedzibę urzędu konsularnego.
Warunkiem objęcia funkcji przez kierownika urzędu konsularnego jest uzyskanie od państwa przyjmującego tzw. exequatur, czyli zgody na wykonywanie funkcji konsularnych w określonym okręgu. Państwo przyjmujące może odmówić udzielenia exequatur bez podania powodów odmowy.
I etap: wystawienie listów komisyjnych i przesłanie ich do ministerstwa spraw zagranicznych państwa przyjmującego.
II etap: udzielenie exequatur przez państwo przyjmujące.

1. Przywileje i immunitety dyplomatyczne i konsularne – zasadnicze różnice

Istnieje podstawowa różnica między sytuacją prawną konsula a sytuacją prawną dyplomaty.
Dyplomata nie podlega jurysdykcji i władzy miejscowej, tzn. korzysta z pełnego immunitetu.
Natomiast konsul, z wyjątkiem swych czynności urzędowych, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego.
Immunitet konsularny jest więc węższy i niepełny. Chroni konsula tylko w zakresie wykonywania funkcji urzędowych.

Państwo przyjmujące nie może stosować wobec dyplomatów przymusu w jakiejkolwiek formie oraz naruszać jego swobody osobistej. art. 29 Konwencji Wiedeńskiej stanowi, że „Nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie”.
Od tej zasady występuje ograniczenie swobody i nietykalności osobistej tylko w następujących przypadkach: w celu zapobieżenia popełnienia przestępstwa, w samoobronie i obronie koniecznej oraz jeśli wymagają tego bardzo ważne względy bezpieczeństwa państwa przyjmującego lub bezpieczeństwa publicznego.
Natomiast urzędnicy konsularni nie korzystają z pełnej nietykalności osobistej. Mogą być zatrzymani lub aresztowani w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni oraz więzieni w wykonaniu ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego.

Dyplomaci posiadają pełny immunitet w sprawach karnych. sąd karny z urzędu musi stwierdzić swoją niewłaściwość i postępowanie umorzyć. Obejmuj on również postępowanie przygotowawcze. Jeśli zatem przedstawiciel dyplomatyczny popełni czyn zagrożony sankcją karną, władze śledcze nie mogą go przesłuchać, zatrzymać ani przeprowadzić rewizji osobistej. Nie uchyla on wobec niego jurysdykcji państwa przyjmującego.
Natomiast urzędnicy i pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji władz sądowych tylko w odniesieniu do czynności dokonanych przy wykonywaniu funkcji konsularnych, a więc przy wykonywaniu funkcji urzędowych.