Finanse publiczne są to publiczne zasoby pieniężne i dokonywane nimi operacje (pieniądz publiczny i to co się z nim dzieje), gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Definicja finansów publicznych wg ustawy obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1)gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2)wydatkowanie środków publicznych;

3)finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4)zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5)zarządzanie środkami publicznymi;

6)zarządzanie długiem publicznym;

7)rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Funkcje finansów publicznych wiążą się z ich istotą, ta zaś z potrzebami społecznymi i koniecznością ich zaspokojenia. 1.fiskalna -najstarsza, FP służą do tego żeby zebrać niezbędne środki i zaspokoić potrzeby publiczne; 2.stymulacyjna (bodźcowa) - za pomocą narzędzi f. publicznych można oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych i społecznych 3.redystrybucyjna - rozdzielcza, „branie wszystkim dawanie niektórym”

4.informacyjno-kontrolna - śledząc procesy gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych otrzymujemy informację o tendencjach (trendach )w gospodarce.

Bodźce prawno-finansowe

to wszelkie rozwiązania prawno-finansowe, które za pośrednictwem obietnicy korzyści finansowej lub poprzez zagrożenie sankcją finansową mają wywoływać skutek w postaci nasilenia zjawisk korzystnych i hamowania zjawisk niekorzystnych.

Podstawowe bodźce prawno-finansowe. KLASYFIKACJA BODŹCÓW PRAWNO-FINANSOWYCH.

1) pozytywne(pubudzające),

negatywne(hamujące),

pozytywno-negatywne;

2)intensyfikujące,

sterujące(zachęcają do dokonania określonego wyboru);

3) ze względu na instytucje prawno-finansowe:

podatkowe,cenowe,ubezpieczeniowe;

4) ze względu na sposób powstania:

zamierzone, niezamierzone.

Sektor finansów publicznych

tworzą go:

1)organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) ZUS i zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS;

9) NFZ;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego. Istotne to podział sektora na podsektory :

Rządowy - są jednostki rządowe i Skarbu Państwa Samorządowy - jednostki samorządu terytorialnego

Ubezpieczeń społecznych

Środki publiczne to:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku SP oraz majątku JST,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

e) z innych operacji finansowych;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

RODZAJE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH :

1. Dochody publiczne

2. Inne daniny publiczne (składki na ubezpieczenia społeczne)

3. Środki pomocowe - środki bezzwrotne pochodzące ze źródeł zagranicznych

• środki unijne Wspólnot Europejskich

• Fundusz Norweski,

• Fundusz Szwajcarski - to są kraje które nie należą do Wspólnoty Europejskiej

4. Przychody budżetowe / mają charakter zwrotny albo odpłatny/- jednostek samorządu terytorialnego - Skarbu Państwa

5. Wydatki i rozchody.

Zasada powszechności budżetu wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio).

Zasada jawności finansów publicznych

1. zwana jest zasadą jawności formalnej,

2. jawność formalna rozumiana jest jako prawo dostępu do informacji dotyczących finansów publicznych,

3. ma źródło w konstytucji,

4. generalnie nie są jawne informacje dotyczące bezpieczeństwa państwa, obronności,

Zasada jawności jest realizowana przez m.in.:

1) jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących JST;

2) jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) podawanie do publicznej wiadomości:

a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

b) kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

c) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

d) informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

Minister Finansów podaje do publicznej wiadomości sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej przyjęte przez Radę Ministrów.

Zasada przejrzystości finansów publicznych

1. to jawność materialna,

2. chodzi o sposób gromadzenia danych dotyczących finansów publicznych, ich przetwarzania

Dochody publiczne, wydatki publiczne i przychody oraz określone środki publiczne klasyfikuje się co do zasady według:

1) działów i rozdziałów - określających rodzaj działalności;

2) paragrafów - określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz środków.

Wydatki publiczne klasyfikuje się również według dodatkowej klasyfikacji określającej kody wydatków strukturalnych.

Minister Finansów określa , w drodze rozporządzenia:

1) szczegółową klasyfikację dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz określonych środków publicznych, z uwzględnieniem Polskiej Klasyfikacji Działalności;

2) szczegółową klasyfikację wydatków strukturalnych ponoszonych przez jednostki sektora finansów publicznych.

Generalnie dzieli się na:

-części - to podstawowy fragment

-działy - podział wszystkich zadań w grupy tematyczne

-rozdziały,

-paragrafy.

3. W odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się: subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; rezerwę ogólną; rezerwy celowe; obsługę długu SP; środki własne UE; przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; dochody, o których mowa w art. 111 pkt 16.

4. Częściami budżetu państwa dysponują dysponenci części budżetowych, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej.

Dysponenci budżetowi - jednostki wykonujące budżet

Dysponenci budżetowi dzielą się na III stopnie DYSPONENT St. I - bezpośrednio jest powiązany z budżetem , rozlicza się wprost z budżetem

DYSPONENT St. II -to jednostka pośrednicząca, ale nie konieczna z budżetem się samodzielnie nie rozlicza, tylko za pośrednictwem innego podmiotu, ale który równocześnie ma pod sobą innych dysponentów, DYSPONENT St. III

Zasada niefunduszowania

zakłada że nie ma połączenia dochodów z określonego źródła z wydatkami na konkretne cele

Wyjątki !

1. fundusze celowe

2.środki pomocowe z UE

3. środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej

4. środki pochodzące z kredytów -kredyt ma określone przeznaczenie, ma charakter celowy,

5. inwestycje wieloletnie

Metoda budżetowania brutto, a metoda budżetowania netto

Metoda budżetowania brutto, często też w skrócie określana metodą brutto, jest formą finansowego powiązania danego podmiotu z budżetem (państwa lub jednostki samorządu terytorialnego). Na tej zasadzie odbywa się finansowanie jednostek budżetowych, do których zaliczymy m.in.: organy władzy publicznej (Sejm, Senat, Prezydent RP), organy administracji rządowej i samorządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa (NIK, RPO, KRRiT), sądy i trybunały. W zależności od tego, z jakim budżetem jednostka jest powiązana, możemy wyróżnić państwowe i samorządowe jednostki budżetowe.

metoda budżetowania netto- polega na tym, że jednostki sektora finansów publicznych działające w oparciu o tę metodę budżetowania, samodzielnie wypracowują środki finansowe i tymi środkami pokrywają swoje wydatki. Ich związek z budżetem polega na tym, że otrzymują dotacje z budżetu, a w momencie, gdy wypracują środki finansowe muszą rozliczyć się z budżetem.

Jednostka budżetowa -podstawowa jednostka sektora finansów publicznych, wszystkie swoje wydatki pokrywa ze środków otrzymanych z budżetu, a jeśli uzyskuje dochody, to przekazuje je do budżetu.

- ta forma daje pełną kontrolę dochodów i wydatków,

- działa w sektorze rządowym i samorządowym,

- realizuje zadania o charakterze bezpłatnym ale również i płatnym,

- zakładanie / powoływanie - w podsektorze samorządowym - jednostki są tworzone przez organy stanowiące, w podsektorze rządowym - prawo to mają nie tylko ministrowie ale także wojewodowie

- ten kto powołał może jednostkę przekształcić lub zlikwidować,

- podstawą funkcjonowania jest plan finansowy jednostki budżetowej,

- ustawa przyznaje premierowi dodatkowe uprawnienie utworzenia jednostki budżetowej realizującej zadania na rzecz administracji rządowej

Jednostka budżetowa:

1. jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych nieposiadająca osobowości prawnej,

2. pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu JST,

3. działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności,.

4. podstawą jej gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym jednostki,

5. tworzenie, łączenie i likwidacja:

1) ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw - państwowe jednostki budżetowe;

2) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

6. Prezes Rady Ministrów może utworzyć jednostkę budżetową realizującą zadania na rzecz administracji rządowej.

Zakład budżetowy

1. wykonuje zadania o charakterze odpłatnym

2. zajmują się gospodarką mieszkaniową, lokalową…

3. rozlicza się z budżetem saldem, w zależności od okoliczności albo otrzymuje dotacje albo wpłaca nadwyżkę do budżetu jednostki terytorialnej

4. może być tworzony przez organy stanowiące jednostek sektora finansów publicznych

5. może otrzymywać dotacje na współfinansowanie zadań ze środków unijnych

6. podstawą działalności jest plan finansowy; w trakcie roku można go zmienić ale nie może to powodować zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu.

Samorządowy zakład budżetowy:

1. odpłatnie wykonuje zadania,

2. pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych,

3. podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy,

4. może otrzymywać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego:

1) dotacje przedmiotowe;

2) dotacje celowe na zadania bieżące;

3) dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;.

4)dotację podmiotową.

5. nowo tworzonemu zakładowi może być przyznana jednorazowa dotacja z budżetu jednostki samorządu terytorialnego na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe,

6. dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności,

7. wpłaca do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych,

8. w planie finansowym mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu jednostki samorządu terytorialnego ani zwiększenia dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,

9. organ stanowiący JST tworzy, łączy, przekształca w inną formę organizacyjno-prawną i likwiduje samorządowy zakład budżetowy.

9 obszarów działalności, które może prowadzić zakład budżetowy. Zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w zakresie:

1) gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,

2) dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

4) lokalnego transportu zbiorowego,

5) targowisk i hal targowych,

6) zieleni gminnej i zadrzewień,

7) kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

8) utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,

9) cmentarzy

Agencja wykonawcza

1. jest państwową osobą prawną

2. tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa,

3. zasady jej działania określa ta ustawa oraz statut,

4. podstawą jej gospodarki jest roczny plan finansowy,

5. zmiany planu finansowego nie mogą powodować zwiększenia zobowiązań agencji ani pogorszenia planowanego wyniku finansowego agencji, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej,

6. może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, w zakresie określonym w odrębnych ustawach,

7. jest obowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań podatkowych,

Instytucja gospodarki budżetowej

1. jednostką sektora finansów publicznych

2. tworzoną w celu realizacji zadań publicznych,

3. która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania,

4. pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów,

5. może być tworzona przez: ministrów, szefa kancelarii premiera, organy które samodzielnie przygotowują projekty budżetu

6. uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego,

7. może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią,

8. podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy,

9. koszty instytucji mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących uzyskane przychody oraz środki z poprzedniego okresu,

10. nowo tworzonej instytucji gospodarki budżetowej może być przyznana jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe,

11. samodzielnie gospodaruje mieniem, kierując się zasadą efektywności jego wykorzystania,

12. w celu zaciągnięcia zobowiązania przewyższającego 30% rocznych przychodów jest obowiązana uzyskać zgodę organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.

Omów podstawowe zasady gospodarowania środkami publicznymi

1.Zasada jedności materialnej

oznacza zakaz wiązania określonych dochodów publicznych z konkretnymi wydatkami. Wiązania takiego zakazuje wprost Ustawa o finansach publicznych, która stanowi że „środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczone na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej”. Takie łączenie konkretnych dochodów z konkretnymi wydatkami nazywane jest funduszowaniem, dlatego zasadę tę nazywa się także zasadą niefunduszowania. Zasada jedności materialnej ma zarazem uniemożliwić eksponowanie pozornych przecież nadwyżek lub niedoborów powstających w jednych segmentach sektora finansów publicznych, ale ukrywanych w innych segmentach.

2.Zasada jedności formalnej

nakłada na rząd obowiązek przedstawienia zbiorczego planu finansowego sektora finansów publicznych, a w szczególności budżetu państwa, w jednym akcie prawnym. Do najczęściej spotykanych wyjątków należy tworzenie odrębnych budżetów dotyczących wydatków inwestycyjnych oraz specjalnych budżetów związanych z obroną narodową. Niekiedy za odstępstwo od zasady jedności formalnej budżetu państwa uważa się plany finansowe funduszy celowych.

3.Zasada jednorodności

oznacza, że dochody i wydatki budżetu państwa i pozostałych segmentów sektora finansów publicznych są planowane na jeden rok

4.Zasada szczegółowości

wymaga, aby budżet był uchwalany z dostateczną szczegółowością po stronie dochodów i wydatków, przy czym dochody powinny być szacowane według źródeł ich powstawania, a wydatki według celów ich przeznaczenia. Praktyczną realizację tej zasady narzuca klasyfikacja budżetowa, której szczegółowe zasady określa swoim rozporządzeniem minister finansów, a której stosowanie określają przepisy ustawy o finansach publicznych. W praktyce używa się kilku przekrojów klasyfikacji budżetowej:

• podmiotowej, która obejmuje dochody i wydatki poszczególnych podmiotów (np. NSA, czy MON).

• przedmiotowej (np. po stronie wydatków - wydatki na płace lub bieżące wydatki rzeczowe, wydatki majątkowe, a po stronie dochodów - dochody podatkowe i niepodatkowe).

• funkcjonalnej (np. wydatki na świadczenia społeczne czy ochronę zdrowia w całym budżecie państwa lub w całym sektorze finansów publicznych).

W polskiej praktyce budżetowej dochody i wydatki budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego klasyfikuje się wg-działów,-rozdziałów,-paragrafów, a dochody i wydatki budżetu państwa dodatkowo według części, dla których kryterium podziału jest dyspozycja środkami. Zbytnia szczegółowość klasyfikacji budżetowej może ograniczać czytelność i przejrzystość budżetu. Dlatego budżet uchwalany przez parlament - a następnie sprawozdanie z wykonania tego budżetu - odznacza się nieco mniejszym stopniem szczegółowości klasyfikacyjnej niż tzw. układ wykonawczy budżetu.

5.zasada realności

ma charakter prakseologiczny: realizm planów finansowych pozwala uniknąć późniejszych niepotrzebnych napięć w ich realizacji, powstałych wskutek nadmiernie optymistycznych założeń w fazie planowania, a także tworzenia kosztownych rezerw ubezpieczających od ryzyka wystąpienia takich napięć. Przestrzeganie zasady realności wymaga zarazem, aby budżet państwa był uchwalany tylko na podstawie ustaw aktualnie obowiązujących.

6.Zasada jawności i przejrzystości sprowadza się do zagwarantowania publicznej odpowiedzialności za politykę finansową państwa, a tym samym do ujawnienia obywatelom wszystkich informacji nie objętych tajemnicą państwową oraz do podawania tych informacji w zrozumiałej formie. Zasada ta służy nie tylko umocnieniu demokratycznego ładu państwa i publicznej kontroli nad działaniem jego organów, w tym samorządu terytorialnego. Świadomość jawności i przejrzystości sprzyja poprawie realizacji dochodów, jak i wydatków publicznych.

7.Zasada zupełności

nazywana także zasadą powszechności, wymaga ujęcia w budżetach i planach finansowych wszystkich dochodów i wszystkich wydatków każdej jednostki sektora finansów publicznych. Ze względu na ten sposób prezentacji wzajemnych powiązań między poszczególnymi segmentami sektora finansów publicznych i jego poszczególnymi jednostkami - poprzez całość wydatków i dochodów - zasada ta jest też nazywana „zasadą budżetowania brutto”.

Dochody publiczne i ich klasyfikacje

Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;

2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów

TEORETYCZNA KLASYFIKACJA DOCHODÓW PUBLICZNYCH

1. ze względu na podmioty, od których są pobierane:

• od osób fizycznych,

• od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej;

2. ze względu na rodzaj budżetu, do którego są odprowadzane:

• dochody budżetu państwa,

• dochody budżetów samorządowych;

3. wg funkcji dochodów:

• zasadnicze,

• uboczne;

4. wg kryterium ostatecznego pobrania dochodów:

• bezzwrotne,

• zwrotne;

5. wg kryterium wzajemności świadczenia ze strony podmiotu publicznego:

• odpłatne,

• nieodpłatne;

6. ze względu na możliwość egzekwowania dochodów:

• przymusowe,

• dobrowolne;

7. ze względu na to, czy obowiązujące przepisy nakazują pobieranie jakiegoś dochodu:

• obligatoryjne,

• fakultatywne;

8. ze względu na okoliczność ich pobierania:

• zwyczajne,

• nadzwyczajne(np. podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia wojennego);

9. ze względu na „ciągłość” pobierania:

• pobierane w sposób powtarzający się,

• pobierane sporadycznie;

10. wg kryterium dochodów własnych i zasilających(zewnętrznych):

• własne(są określone jako własne w przepisach),

• zasilające(dotacje i subwencje);

11. wg kryterium pochodzenia:

• pochodzące z kraju,

• pochodzące z zagranicy.

Dług publiczny i deficyt budżetowy

Państwowy dług publiczny to jest łączna suma zobowiązań z tytułów wymienionych w ustawie. Odsetki są naliczone dopiero w momencie kapitalizacji - dopisania ich do sumy podstawowej.

1. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;

2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;

3) przyjętych depozytów;

4)wymagalnych zobowiązań:

a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,

b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.

2. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, uwzględniając podstawowe kategorie przedmiotowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności.

Zarządzanie długiem Odpowiedzialny jest za to Minister Finansów. Sprawuje on kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto. Minister Finansów opracowuje także czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny.

Deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa. Sposoby radzenia sobie z deficytem:

• sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja,

• podniesienie podatków, które jednak podobnie jak deficyt ma negatywny wpływ na gospodarkę,

• ograniczenie wydatków, na co jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup społecznych,

• inflacja - dodruk tzw. "pustego pieniądza" przez państwo. Nominalnie deficyt się wtedy zmniejsza. Jest to jednak realizowane kosztem społeczeństwa oraz de facto ukrytą formą opodatkowania.

Procedury ostrożnościowe

W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto:

1) jest większa od 50%, a nie większa od 55% - to na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż relacja z roku bieżącego;

2) jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to m.in:

a) na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym:

- nie przewiduje się deficytu budżetu państwa

- nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,

-waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych,

- wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa, z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich,

b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich,

c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji, państwowego długu publicznego do PKB,

3) jest równa lub większa od 60%, to m. in.:

a) na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym:

- nie przewiduje się deficytu budżetu państwa

- nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,

-waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych,

- wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa, z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich,

b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich,

c) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji państwowego długu publicznego do PKB przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60%,

c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu,

d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia tej relacji jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.

Budżet musi być tak skonstruowany tak żeby nie wzrastał dług publiczny.

Obowiązek opracowania planu naprawczego - przygotowania pewnych działań które maja doprowadzić do zahamowania i spadku długu publicznego

Wieloletni plan finansowy

1. to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe,

2. jest elementem planowania finansowego,

3. opracowany przez RM,

4. ma ogólny charakter

5. stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy,

6. co do zasady poziom deficytu ustawy budżetowej nie może być większy niż ustalony w tym planie,

7. jest aktualizowany przez Radę Ministrów, w drodze uchwały, corocznie, w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, i uwzględnia prognozę na kolejne trzy lata.

Procedura uchwalania Wieloletniego planu finansowego

Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt Wieloletniego Planu Finansowego Państwa.
Rada Ministrów uchwala Wieloletni Plan Finansowy Państwa i ogłasza go w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" oraz w Biuletynie Informacji Publicznej. Wieloletni Plan Finansowy Państwa: jest aktualizowany przez Radę Ministrów, w drodze uchwały, corocznie, w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, i uwzględnia prognozę na kolejne trzy lata.

DOTACJE CELOWE -są to koszta realizacji inwestycji. Z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji :
a) państwowych zakładów budżetowych;
b) innych państwowych jednostek organizacyjnych dla których zasady gospodarki finansowej określają odrębne ustawy;
c) jednostek nie zaliczonych do sektora finansów publicznych na podstawie odrębnych uprawnień zamieszczonych w ustawie budżetowej lub innej ustawie;
d) realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadanie :
- własne;
- z zakresu administracji rządowej,
- inne zlecone ustawami.
e) związanych z badaniami naukowymi lub pracami badawczo - rozwojowymi.
Inwestycje państwowych jednostek budżetowych mogą być dofinansowane z :
a) części zysku gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej;
b) środków specjalnej państwowej jednostki budżetowej.
Rodzaje dotacji celowych

TRZY GRUPY DOTACJI:

1) podmiotowe- środki przeznaczone dla określonego podmiotu, na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w ustawie lub umowie międzynarodowej.

2) przedmiotowe - środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych.

3) inwestycyjne - na finansowanie lub dofinansowywanie kosztów realizacji inwestycji:

1) przedsiębiorców

2) związanych z badaniami naukowymi lub pracami rozwojowymi

3) w ramach umów o partnerstwie publiczno-prywatnym

Tworzenie rezerwy ogólnej i dysponowanie nią.

Ogólne- mają charakter obligatoryjny, są tworzone bez wskazania sposobu ich wykorzystania, czyli dotyczą tzw. wydatków nieprzewidzianych. Ustawa o finansach publicznych przewiduje, do jakiej wysokości ma być ustalona ogólna rezerwa budżetowa. Jej wysokość związana jest bezpośrednio z uchwaloną w każdym roku budżetowym. Kwota wydatku budżetu państwa wynika z faktu, iż wysokość rezerwy ogólnej nie może być niższa niż 2/10 % wydatków budżetu państwa. Sposób przeznaczania i wykorzystania kwoty rezerwy ogólnej zależy od decyzji RM. RM jednocześnie może upoważnić Prezesa RM oraz Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną, jednakże do wysokości określonych kwot.
Tworzenie rezerw celowych i dysponowanie nimi.

Celowe- mogą być tworzone w budżecie państwa, albowiem ustawa o finansach publicznych przewiduje, iż mają charakter fakultatywnych. Z uwagi na to, że są celowymi ustalenie ich w budżecie państwa jest równoznaczne z określeniem sposobu ich wykorzystania, czyli określenie celu. Ponadto odmiennie jak w przypadku rezerw ogólnych właściwe wykorzystanie rezerw celowych spoczywa w gestii Ministra Finansów za wyjątkami rezerw celowych dotyczących wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej, gdyż tymi dysponuje RM. Podobnie jak w przypadku rezerw ogólnych ustawa o finansach publicznych przewiduje, iż suma rezerw celowych tworzonych w budżecie państwa nie może być wyższa niż 5 % wydatków budżetu państwa.

Omów podstawowe zasady wykonania budżetu

Dysponenci części budżetowych, w terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach dochodów i wydatków, w tym wynagrodzeń.

Jednostki te sporządzają plany finansowe celem zapewnienia ich zgodności z ustawą budżetową. Jeśli budżet jest nie ogłoszony - podstawa gospodarki do 31 stycznia jest projekt budżetu. Minister Finansów, w porozumieniu z dysponentami części budżetowych, opracowuje harmonogram realizacji budżetu państwa. Harmonogram ten obejmuje:

1)prognozę dochodów budżetu państwa w poszczególnych miesiącach roku budżetowego;

2)wielkość wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku budżetowego.

Harmonogram realizacji wydatków podlega aktualizacji na wniosek dysponenta części budżetowej lub Ministra Finansów. Harmonogram wykonania budżetu to jest bardziej szczegółowy budżet, rozpisany dla każdego miesiąca (12 części) Wykonanie budżetu - przekazywanie dotacji

Zwrotowi podlegają dotacje:

- nienależycie pobrane

- pobrane w nadmiernej wysokości

- pobrane bez podstawy prawnej

Zwrot dotacji następuje na podstawie decyzji.

Blokowanie wydatków

Decyzja taka jest podejmowana w przypadku stwierdzenia:

1) niegospodarności w określonych jednostkach,

2)opóźnień w realizacji zadań,

3)nadmiaru posiadanych środków,

4)naruszenia zasad gospodarki finansowej.

Zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków może mieć charakter czasowy (okresowy) lub definitywny- obowiązujący do końca roku. Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków podejmują:

1)Minister Finansów - w zakresie całego budżetu państwa,

2)dysponenci części budżetowych - w zakresie ich części budżetu państwa, o czym niezwłocznie informują Ministra Finansów.

Decyzja musi określać: rodzaj , wysokość rezerwy, czas obowiązywania blokowania. Z zablokowanych środków Minister Finansów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, może utworzyć nową rezerwę celową.

W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie na czas oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa.

Oznacza to wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa lub okresowy albo obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków.

Blokowanie to nie może dotyczyć subwencji ogólnej dla samorządu terytorialnego.

W przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub na jego części Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, dokonywać przeniesienia planowanych wydatków budżetowych między częściami i działami budżetu państwa w celu realizacji zadań wynikających z przepisów dotyczących wprowadzenia tego stanu.

Zasady bankowej obsługi budżetu państwa

Obsługę bankową budżetu państwa w zakresie rachunków bankowych oraz państwowych funduszy celowych prowadzi Narodowy Bank Polski lub Bank Gospodarstwa Krajowego

Wyboru podmiotu prowadzącego obsługę rachunków prowadzonych dla państwowych funduszy celowych zarządzanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, dokonuje Minister Finansów. Dochody budżetu państwa są gromadzone odpowiednio na rachunkach urzędów obsługujących organy podatkowe dla gromadzenia dochodów lub na rachunkach bieżących dochodów państwowych jednostek budżetowych i przekazywane na centralny rachunek bieżący budżetu państwa, którego dysponentem jest Minister Finansów. Wydatki budżetu państwa są dokonywane przez dysponentów środków budżetowych z ich rachunków bieżących wydatków ze środków otrzymanych bezpośrednio lub za pośrednictwem rachunku bieżącego wydatków dysponenta nadrzędnego z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa. Operacje z tytułu przychodów i rozchodów budżetu państwa są dokonywane na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa lub na rachunkach pomocniczych Ministra Finansów.

Kontrola wykonania budżetu państwa

1. kontrola wewnętrzna - sprawuje ją

⇒Minister Finansów ponieważ odpowiada za bieżące wykonanie budżetu

⇒Dysponenci części budżetu

Jest uzupełniona elementami nadzoru.

2. kontrola zewnętrzna - sprawowana jest przez Najwyższą Izbę Kontroli (NIK), i przez Sejm

Najwyższa Izba Kontroli ma obowiązki związane z oceną budżetu:

- przygotowuje roczne sprawozdanie , oceniające wykonanie budżetu.

Minister Finansów składa do 30 IX bieżące sprawozdanie za I półrocze Rada Ministrów składa do 31 V roku budżetowego roczne sprawozdanie.

Na podstawie tego podejmuje się decyzję o udzieleniu absolutorium. Roczne sprawozdanie jest podstawą do przeprowadzenia debaty budżetowej - kończy się głosowaniem w sprawie udzielenia absolutorium- stwierdzenie prawidłowości wykonania budżetu.

Budżet jednostki samorządowej

Jest rocznym planem finansowym uchwalanym w formie uchwały budżetowej, obejmującym: dochody i wydatki oraz przychody i rozchody jednostek samorządu terytorialnego (j.s.t.), przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, jednostek budżetowych i środków specjalnych oraz funduszy celowych; na podstawie budżetu prowadzą one gospodarkę finansową w sposób jawny i samodzielny. Konstrukcja treści budżetu jest wyznaczona przez zespół zasad budżetowych, wśród których najważniejsze znaczenie należy przypisać zasadom: jedności, uprzedności, równowagi, szczegółowości.

Zasady wykonania budżetu jednostki samorządowej

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy i stanowi roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, a także przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych, a wreszcie funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

Jest to zgodne z zasadą jedności budżetu, według której w jednostkach samorządu terytorialnego tworzy się tylko jeden zasób środków finansowych, którym są budżety tych jednostek. Ustawa, przyjmując zasadę jednoroczności budżetu, w pewnych sytuacjach pozwala na wydłużenie czasu planowania budżetowego. Obligatoryjnym załącznikiem do uchwały budżetowej jest prognoza kwoty długu, zawierająca określenie kwot i rodzajów tytułów dłużnych, z uwzględnieniem ich specyfikacji, oraz dane za rok poprzedni i lata, w których dług planowany zostanie ostatecznie spłacony.

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie jej zmiany należą do wyłącznej kompetencji organu wykonawczego jednostki samorządu. Opracowując projekt uchwały budżetowej, wójt (zarząd) obligatoryjnie sporządza informację o stanie mienia komunalnego.

Na wójcie jako organie wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego spoczywa obowiązek wykonania budżetu. W terminie 21 dni od daty przyjęcia uchwały budżetowej organ ten opracowuje układ wykonawczy budżetu jednostki. Dokonuje tego zgodnie z regułami klasyfikacji budżetowej, czyli w podziale na działy, rozdziały i paragrafy.

Kontrola wykonania budżetu jednostki samorządowej

Kontrolę wykonania budżetu przez organ wykonawczy sprawuje rada (sejmik) [12]. Rada rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu w terminie do 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym. Przedłożone sprawozdanie stanowi podstawę do podjęcia decyzji w sprawie udzielenia (lub nieudzielenia) organowi wykonawczemu absolutorium z wykonania budżetu.

Rezerwy w budżecie jednostki samorządu terytorialnego. Zasady tworzenia i wykorzystania.

W budżecie jednostki samorządu terytorialnego mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna.

Rezerwy celowe są tworzone na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu. Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Rezerwa ogólna nie może być wyższa niż 1% wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Rezerwami dysponuje zarząd jednostki samorządu terytorialnego.

Wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego

To dokument sporządzany „krocząco” na 4 lata budżetowe, stymulujący politykę finansową jednostek samorządu terytorialnego.

Wieloletnia prognoza finansowa ma na celu stworzenie dokumentu planistycznego, przyjmowanego w drodze uchwały organu stanowiącego jst. Zaletami planowania wieloletniego są:• bardziej racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi,• zwiększenie wiarygodności, przejrzystości i przewidywalności polityki fiskalnej,• dopasowanie do planowania na szczeblu unijnym. finansowaWieloletnia prognoza finansowa nie będzie mogła być sporządzona na okres krótszy niż rok budżetowy i 3 kolejne lata. Minimalny okres sporządzenia prognozy będzie podlegał obowiązkowemu wydłużeniu na okres, na jaki przewiduje się limity wydatków wieloletnich.

Zadania Regionalnych Izb Obrachunkowych w zakresie kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego

W ramach kontroli regionalne izby obrachunkowe posiadają uprawnienia do kontrolowania gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest także z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.

Izby kontrolują gospodarkę

finansową, w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne jednostek samorządu terytorialnego w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym.

---