Cecha - względnie stała , charakterystyczna dla jednostki zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań , przejawiająca się w różnych sytuacjach.

Koncepcja trzech superczynników Eysencka;

- osobowość to temperament i inteligencja, osobowość w ujęciu Eysencka jest niemalże tożsama z temperamentem,

- silne podstawy biologiczne teorii PEN - badania mechanizmów reagowania, teoria hamowania i teoria aktywacji w OUN,

- wymiary osobowości PEN, o charakterze continuum - wszyscy wykazują daną cechę ale różnią się natężeniem tej cechy.

Psychotyczność; jeden kraniec wymiaru to altruizm, empatia, uspołecznienie. Drugi kraniec to przestepczość, psychopatia, schizofrenia (cechy świadczące o patologicznym funkcjonowaniu w świecie społecznym).

Ekstrawesja(przeciwieństwo ekstrawersji - introwersja), jeden kraniec wymiaru, czyli ekstrawersja to towarzyskośc, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań. Drugi kraniec, czyli introwersja to przeciwstawne do powyższych.

Neurotyczność (synonim emocjonalność); na jednym końcu kontinuum tej cechy czyli neurotyczność opisana przez takie cechy jak: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie, przeciwieństwem, czyli drugim biegunem tego wymiaru jest równowaga emocjonalna.

Krytyka teorii PEN;uczeń Eysencka - Gray podważył pierwotność wymiarów ekstrawersji i neurotyczności jako wtórnych do wymiarów lęk i impulsywność.

Ekstrawertycy - wysoki poziom impulsywności i niski poziom lęku.

Introwertycy - niski poziom impulsywności i wysoki poziom lęku.

Osoby zrównoważone emocjonalnie - niski poziom impulsywności i niski poziom lęku.

Osoby neurotyczne - wysoki poziom impulsywności i wysoki poziom lęku.

Pięcioczynnikowy model osobowości NEOAC. Twórcy - Costa i Mc Crae.

Geneza modelu:

1. badania leksykalne Allporta i Odbert - lista 18 000 wyrazów opisujących jednostkę, klasyfikacja w kategorie słów opisujących:

- stałe i powtarzające się tendencje w zachowaniu (osobowość),

- talenty i zdolności,

- aktualne stany emocjonalne i zachowania,

- oceny ludzkiego zachowania,

- charakterystyki fizyczne.

2. różnice indywidualne znajdują swój wyraz w języku;

- hipoteza leksykalna Cattella; „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne, zostały utrwalone w treści języka”. Z 4000 słów opisujących cechy osobowości wyodrębniono 36 cech,

- w dalszej części badań nad teorią hipoteza leksykalna Goldberga. Im większe znaczenie mają różnice indywidualne w języku, „... tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujący je termin.” Goldberg

3. badania metodą kwestionariuszy - zdania opisujące osobowość Costa i McCrae najpierw 3 czynników (neurotyczność, ekstrawersja i wyobraźnia - otwartość na doświadczenie) pod wpływem badań leksykalnych rozszerzyli o ugodowość i sumienność.

Neuroticism - neurotyczność (lęk, agresja, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość).

Extraversion - ekstrawersja (towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna).

Opennes to experience - otwartość na doświadczenie (wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości).

Agreeableness - ugodowość (zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się).

Conscientiousness - sumienność (kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga).

Np. idealny wykładowca akademicki

N osoba w niskim stopniu neurotyczna , zrównoważona emocjonalnie

E dość wysoko ektrawertywna

O otwarta na doświadczenie w wysokim stopniu

A ugodowa w średnim stopniu

C sumiennaw najwyższym stopniu.

Temperament jako regulator zachowania - przegląd teorii temperamentu oraz szczegółowe poznanie RTT (regulacyjna teoria temperamentu).

Regulacyjna teoria temperamentu (RTT) Jana Strelaua; mówi o cechach temperamentu rozumianych jako mechanizmy regulujące poziom pobudzenia jednostki w związku z jej zapotrzebowaniem na stymulację, w relacji z otoczeniem (temperament jako regulator zachowania).

Temperament - względnie stałe cechy organizmu, pierwotnie biologicznie zdeterminowane (wynik ewolucji biologicznej), które przejawiają się w formalnych cechach zachowania, sprowadzających się do poziomu energetycznego i charakterystyki czasowej reakcji.

Poziom energetyczny;

1. aktywność;

- rozumiana jako cecha temperamentalna jest głównym regulatorem ilości stymulacji niezbędnej jednostce w celu utrzymania lub osiągnięcia optymalnego stopnia aktywacji (pobudzenia układu nerwowego organizmu),

- determinuje ilość i zakres podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej zarówno pochodzenia z wewnątrz jak i z otoczenia,

- tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.

Osoby wysoce aktywne - poszukiwanie różnorodnych doznań w świecie zewnętrznym,

Osoby nisko aktywne - poszukiwanie spokoju.

2. reaktywność emocjonalna;

- cecha organizmu, która determinuje względnie stałe różnice indywidualne w wielkości (intensywności) reakcji,

- główną funkcją tej cechy jest dostarczenie lub ograniczenie poziomu stymulacji.

- tendencja do intensywnego reagowania bodźce wywołujące emocje wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej.

- z cechą reaktywności emocjonalnej związane są procesy adaptacyjne (teoria poziomu adaptacji Helsona) organizmu: sensytyzacja (uwrazliwienie) - podwyższenie wrażliwości wywołane głównie utrzymującym się stanem deprywacji co wzmacnia stymulację. De sensytyzacja (odwrażliwienie) - obniżenie wrażliwości na skutek przeciążenia organizmu powoduje tłumienie stymulacji.

Teoria regulacji optymalnego poziomu aktywacji Eliasza; W większości sytuacji pod wpływem stymulacji bądź deprywacji w funkcjonalnych stanach mechanizmów fizjologicznych zachodzi zjawisko aktywnej regulacji na skutek ujemnego sprzężenia zwrotnego organizm adaptuje się do warunków za pomocą procesów sentyzacji i desentyzacji. Jednak bardzo długo utrzymująca się stymulacja prowadzi do sensytyzacji , a deprywacja do desensytyzacji - zmiany w organizmie wywołane dodatnim sprzężeniem zwrotnym mogą doprowadzić do zmian strukturalnych w fizjologicznym mechanizmie temperamentu

Osoby nisko reaktywne - mają duże zapotrzebowanie na stymulację z zewnątrz np. dostarczanie sobie bodźców w postaci oglądania horrorów.

Osoby wysoko reaktywne - mają ograniczone zapotrzebowanie na stymulację z zewnątrz, bo przeżywają i doświadczają jej wewnętrznie.

Charakterystyka czasowa reakcji;

- perseweratywność: tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał, np. długość utrzymywania się w pamięci zasłyszanej w radio piosenki,

- żwawość: tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji na inne), odpowiednio do zmian w otoczeniu, np. szybkość reakcji na spadającą ze stołu szklankę,

- wytrzymałość: zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrzne, np. zdolność do prowadzenia rozmowy w hałasie i gwarze ulicy.

Wrażliwość sensoryczne - zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej, np. zdolność do odczuwania delikatnego powiewu wiatru na policzku, rozróżnianie półtonów, rozróżnianie subtelnych różnic w odcieniach kolorów.

Założenia RTT opisujące specyfikę powstawania temperamentu;

- cechy temperamentu wykazują podatność na zmiany pod wpływem środowiska (spowodowane przez takie czynniki jak różnego rodzaju długo utrzymująca się stymulacja lub deprywacja np. hałas, sposób odżywiania się, klimat),

- cechy temperamentu podlegają zmianom o charakterze rozwojowym, w trakcie ontogenezy czynniki pojawiające się w trakcie dojrzewania organizmu),

- temperament jest pierwotnie biologicznie zdeterminowany, czyli stanowi wynik ewolucji biologicznej, temperament danej osoby jest kształtowany już w okresie życia płodowego i jest zdeterminowany rozwojem mechanizmów fizjologicznych.

Inne teorie temperamentu;

TEORIA POSZUKIWANIA DOZNAŃ Zuckermana„; Poszukiwanie doznań to cecha zdefiniowana przez poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podjęcia ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń.”

Poszukiwanie doznań jest cechą niejednorodną i w jej skład wchodzą;

- poszukiwanie grozy i przygód - np. uprawianie sportów ekstremalnych,

- poszukiwanie przeżyć - nonkonformistyczny styl życia np. nocne podróże autostopem, „narkonautyka”,

- rozhamowanie - tendencja do rozładowywania napięcia poprzez hazard, seks, picie alkoholu,

- podatność na nudę - awersja do powtarzania doświadczeń, rutynowej pracy, objawia się niepokojem na monotonię.

Zuckerman jako współpracownik Hebba (koncepcja optymalnego poziomu aktywacji) w badaniach nad deprywacją sensoryczną stwierdził, że istnieją różnice indywidualne w optymalnym poziomie stymulacji. Osiągnięcie tego poziomu jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego. Źródłem stymulacji jest nie tyle wartość fizyczna bodźców, co ich znaczenie uwarunkowane indywidualnym doświadczeniem.

TEORIA EMOCJONALNOŚCI, AKTYWNOŚCI i TOWARZYSKOŚCI Bussa i Plomina; „Temperamenty to obecne od wczesnego dzieciństwa ( 2 r. ż. ), odziedziczone cechy osobowości.”

Teoria EAS od początkowych liter 3 temperamentów;

- E motionality EMOCJONALNOŚĆ - skłonność do reagowania silnym pobudzeniem,

- A ctivity AKTYWNOŚĆ - wigor i tempo reakcji,

- S ociability TOWARZYSKOŚĆ - dążenie lub unikanie kontaktu z ludźmi.

Typologie temperamentu;

1. konstytucjonalne

- Kretschmera

- Sheldona

2. Galena - Hipokratesa; 4 typy

- sangwinik (łac. sanguis - krew)

- choleryk (łac. cole - żółć)

- melancholik (łac. melas - czarna ; łac. cole - żółć)

- flegmatyk (łac. phlegma - śluz ,flegma).

Stres - metody radzenia sobie ze stresem.

Teoria S. Hobfoll'a (ujęcie humanistyczne) teoria Lazarusa (ujęcie poznawczo-behawioralne). Udział oceny, wyobraźni w powstawaniu stanu stresu.

Definicje stresu

1. biologiczne; „Gdyby udało się wyjaśnić mechanizm reakcji, którymi natura sama walczy z uszkodzeniami wszelkiego rodzaju, to moglibyśmy się nauczyć kiedy je wzmacniać, gdy są niewystarczające.”Hans Seyle (rozpoczął badania nad problemem stresu), obserwacja skrajnie wyczerpanych pacjentów, eksperymenty na zwierzętach.

2. relacyjne (Tadeusz Tomaszewski)/ INTERAKCYJNE UJĘCIE STRESU (Jan Strelau).

- Tadeusz Tomaszewski - koncepcja człowieka jako istoty zaangażowanej w celową, zorganizowaną, ukierunkowaną aktywność. Zjawisko stresu będzie występować zdaniem Tomaszewskiego w sytuacjach relacji podmiotu z otoczeniem. Czynniki wywołujące stres (dezorganizują, ingerują w dotychczasowy tok czynności, zmuszając do zmiany sposobu koordynacji czynności); czynniki wywołujące zagrożenie i zakłócenie, czynniki powodujące deprywację potrzeb.

• - Jan Strelau. Warunki powstawania stanu stresu; brak równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia przez jednostkę, przy jednoczesnej motywacji do stawienia czoła tym wymaganiom.

Stan stresu jest wynikiem interakcji relacją) między wymaganiami a możliwościami (zarówno rzeczywistymi , jak i spostrzeganymi).

Stres;„stan, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak strach, lęk, wrogość, a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji.”Jan Strelau

• 3. ujęcie poznawczo-behawioralne (podejście procesualne) - Lazarus i Folkman

- założenia teorii Lazarusa; uwaga skierowana na kontekst sytuacyjny, znaczenie transakcji pomiędzy osobą a otoczeniem, transakcja z otoczeniem podlega ocenie poznawczej podmiotu (ocena pierwotna) w szczególności oceniane jest to co w danej sytuacji może wpłynąć na dobrostan osoby.

Ocena pierwotna relacji z otoczeniem:

a) niemająca znaczenia,

b) sprzyjająco pozytywna,

c) stresująca:

- krzywda/strata - utrata wartościowych obiektów, ocena społeczna, bliska osoba; emocje towarzyszące: złość, żal, smutek,

- zagrożenie - te same szkody co powyżej, które mogą zaistnieć; emocje towarzyszące: strach, lęk, martwienie się,

- wyzwanie - możliwe straty ale również zyski, korzyści z działania, emocje towarzyszące: negatywne jak i nadzieja, zapał, podniecenie, rozweselenie.

Ocena wtórna; (dotyczy możliwości podjęcia działania radzenia sobie), która jest wynikiem uznania sytuacji za sytuacje stresową: radzenie sobie jest zorientowane na problem, emocje.

Oba procesy ocena pierwotna i wtórna są ze sobą sprzężone i przebiegają równocześnie.

Stres to „określona relacja między osobą a otoczeniem , która oceniania jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.”

Coping (radzenie sobie); „stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.” Richard Lazarus, Suzan Folkman.

4. ujęcie humanistyczne - teoria zachowania zasobów Stevan'a Hobfoll'a.

Celem ludzkiej aktywności jest utrzymywanie, ochrona oraz otrzymywanie cenionych zasobów rozumianych jako:

- przedmioty - dom, samochód, komputer,

- warunki - ciekawa, interesująca praca,

- zasoby osobiste - um. interpersonalne, poczucie własnej skuteczności, poczucie humoru,

- zasoby energetyczne - pieniądze, wiedza, zdrowie.

Narzędzie do pomiaru gospodarowania zasobami ocena COR ( The Conservation of Resources Evaluation , COR - Evaluation ) -- lista 74 zasobów stosowane jako miara obciążenia czynnikami stresowymi, np. wigor / wytrzymałość, zdrowie dzieci, wolny czas, nadzieja, stymulujący początek dnia, poczucie osiągania własnych celów, poczucie optymizmu, poczucie humoru, poczucie odniesienia sukcesu, wystarczający czas na spanie, poczucie że jest się wartością dla innych, stabilizacja rodzinna, poczucie dumy z siebie, umiejętność skutecznego porozumiewania się, uznanie dla własnych dokonań, umiejętność organizowania zadań.

Stres - reakcja osob) wobec otoczenia, w którym istnieje:

- zagrożenie utratą zasobów netto*,

- utrata zasobów netto*,

- brak wzrostu zasobów następujący po ich zainwestowaniu.

* zasoby netto - zasoby w które, nie została wliczona „energia” niezbędna do uzyskania tych zasobów, utrata zasobów netto tzn. utrata zasobów samych w sobie.

Radzenie sobie - proces prowadzący do zredukowania stanu stresu polegający na gospodarowaniu zasobami. Korzyści tak rozumianego stresu to zdobyte bądź zaoszczędzone zasoby, natomiast koszty nieskutecznego radzenia sobie ze stresem przybierają postać:

- całkowitego rozdysponowania zasobów,

- utraty zasobów,

- wyczerpania istniejących zasobów.

Według założeń teorii zachowania zasobów radzenie sobie ze stresem wymaga;

- odnawiania zasobów,

- zastępowania jednych innymi,

- odpowiedniego nimi dysponowania.

MOTYWACJE dlaczego się chce?

UJĘCIE BEHAWIORYSTYCZNE

1. Trzy składowe motywacji;

- popęd; wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego, mniej lub bardziej ukierunkowany oraz mniej lub bardziej specyficzny niepokój pojawiający się w organizmie i uruchamiający czynności ukierunkowane na usunięcie tego niepokoju,

- pobudka; obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu,

- wzmocnienie; każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca (pobudki i/lub popędu).

2. Neobehawiorystyczna koncepcja Mowrer'a; określił zależności między wzmocnieniem a gotowością do wykonywania pewnych zachowań, gotowość rośnie wraz z :

- wielkością nagrody,

- częstością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę ponawiania nagrody jej wartość maleje,

- regularnością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę przedłużania się serii regularnych nagród wartość wzmacniająca kolejnych nagród jest coraz mniejsza.

3. Hunt - krytyka założenia , że wszystkie zachowania organizmu wywoływane są przez zew. wzmocnienie;

- motywacja wew.; tendencja podmiotu do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności,

- motywacja zew.; działanie jest realizowane ze względu na zewnętrzne wobec niego czynniki, mające być konsekwencją jego wykonywania lub efektywnego zakończenia.

- Bad. Deci . Materialne nagrody obniżają motywacje wewnętrzną do wykonywania jakiegoś działania, nagrody zawierające element informacyjny np. pochwały powodują wzrost motywacji wewnętrznej do podejmowania działania.

UJĘCIE HUMANISTYCZNE

1. Carl Rogers - człowieka charakteryzuje tylko jeden motyw wzrostu, rozwoju, spełnienia się, osiągnięcia zupełności, pełni. Warunkiem rozwoju jest doświadczenie bezwarunkowej akceptacji i miłości w dzieciństwie, w innym przypadku dziecko stara się być kochane, spełnić warunki bycia kochanym, co rodzi lęk i ulokowanie energii w obronie Ja zamiast wydatkowanie jej na samorealizację.

5 przejawów realizacji motywu rozwoju:

- otwartość na nowe doświadczenia; percepcja zdarzeń jest pełna i niezafałszowana przez osądy, oceny i inne,

- koncepcja teraźniejszości; odbieranie elementów rzeczywistości wokół jako nowych, wzbogacających, interesujących… koncentracja na tym co „tu i teraz”,

- zaufanie do własnego organizmu; otwartość na wszelkie sygnały z własnego ciała,

- poczucie wolności; poznawcza kontrola nad własnym życiem, poczucie kierowania, sterowania własna przyszłością,

- kreatywność; zdolność do oryginalnego myślenia i rozwiązywania problemów nawet w dramatycznych okolicznościach.

Samorealizacja - dążenie do rozwijania własnych zdolności, możliwości w sposób, który służy zachowaniu i ulepszeniu organizmu. Samorealizacja to nie tylko zapewnienie tego, co zostało już osiągnięte ale też wychodzenie poza stan obecny i stałe zwiększanie zakresu swoich doświadczeń.

Organizm sam „wie” co jest dla niego dobre, a co złe - ma wrodzona umiejętność wyboru tego co służy samorealizacji i unikaniu tego, co jej zagraża.

Abraham Maslow - dwa mechanizmy motywacyjne;

1. potrzeby niedoboru (organizm MUSI je zaspokajać) hierarchiczne potrzeby podstawowe;

- potrzeby fizjologiczne deprywacja tych potrzeb koncentruje uwagę i działania organizmu na ich zaspokojeniu; jeśli potrzeby fizjologiczne są systematycznie zaspokajane, przestają wówczas doraźnie kontrolować ludzkie zachowanie. Zaspokojenie tych potrzeb uruchamia nowe potrzeby

- potrzeby bezpieczeństwa źródłem deprywacji tych potrzeb jest brak stabilności w otoczeniu, chaos, konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne, różnego rodzaju bodźce zagrażające. Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych oraz potrzeb bezpieczeństwa uruchamia następne potrzeby,

- potrzeby miłości i przynależności - pragnienie uczuciowych związków z innymi ludzmi. Objawy deprywacji tych potrzeb - deficyt uczuć, poczucie uprzedmiotowienia, poczucie alienacji, poczucie samotności, te uczucia uruchamiają albo poszukiwanie ludzi i sytuacji zapewniających zaspokojenie tych potrzeb albo działania modyfikujące otoczenie w taki sposób aby osiągnąć miłość i poczucie przynależności. Zaspokojenie trzech poziomów potrzeb uruchamia zaspokojenie,

- potrzeby szacunku i samoakceptacji - zaspokajanie tych potrzeb zapewnia rozwój poczucia siły, zaufanie do siebie, adekwatywność. Zaspokojenie tej potrzeby motywują: niska ocena ze strony innych, niska pozycja społeczna, poczucie braku sił, braku osiągnięć, braku kompetencji, brak prestiżu, zła reputacja. Częściowe zaspokojenie tych potrzeb wraz z niższymi powoduje uruchomienie.

2. potrzeby samo urzeczywistnienia, potrzeby wzrostu, samorealizacji. Deprywacja tych potrzeb, czyli niemożność samoaktualizacji powoduje wystąpienie zachowań metapatologicznych np.

- deprywacja potrzeby prawdy - nieufność, cynizm, sceptycyzm, podejrzliwość,

- deprywacja potrzeby sprawiedliwości - utrata poczucia bezpieczeństwa, gniew, cynizm, nieufność, generalizowany egoizm,

- deprywacja potrzeby porządku - poczucie zagrożenia, czujność, napięcie, utrata zdolności przewidywania.

Samoaktualizacja - mechanizm stawania się sobą, czysta radość tworzenia, ekspresja samego siebie, osiąganie człowieczeństwa.

Potrzeby wzrostu a potrzeby niedoboru:

1. potrzeby wzrostu działają według zasady „im więcej tym lepiej” realizacja potrzeby zaostrza apetyt, potrzeby niedoboru; zasada „napięcie - ulga” , zaspokojenie powoduje redukcję napięcia,

2. potrzeby wzrostu dostarczają emocji pozytywnych, potrzeby niedoboru są sygnalizowane przez przykre i nieakceptowane uczucia emocje negatywne,

3. realizacja potrzeb wzrostu jest niezależna od otoczenia, zaspokojenie potrzeb niedoboru jest zależne od innych ludzi,

4. potrzeby wzrostu koncentruja się na przedmocie potrzeby - pozwalają „przykryc ego”, potrzeby niedoboru koncentrują na samej potrzebie i na własnej osobie,

5. tylko realizacja potrzeb wzrostu zapewnia zdrowie fizyczne i psychiczne (pogoda ducha, bogate życie wewnętrzne, poczucie szczęścia, prawność biologiczna, dobry sen, apetyt).

Poznawcze koncepcje motywacji;

- teoria równowagi poznawczej, Heider

- t. dystansu poznawczego, Festinger;

• Ludzie gromadzą dane poznawcze, które stanowią fragment całej wiedzy,

• Dane (informacje) mogą być przedmiotem porównywania ze sobą,

• Wynikiem porównywania danych poznawczych może być: konsonans, dysonans, brak związku - motywacyjnie obojętny.

TEORIE AGRESJI. Przemoc , manipulacja ... Empatia jako remedium na zło?

Agresja - zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi , który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia.

AGRESJA WROGA - jeśli cierpienie ofiary jest jedynym celem sprawcy.

AGRESJA INSTRUMENTALNA - jeśli cierpienie ofiary służy sprawcy jedynie osiągnięciu jakiegoś innego celu.

AGRESJA JAKO INSTYNKT; Sigmund Freud - obok erotycznego instynktu życia (Eros) ludźmi powoduje również instynky śmierci (Thanatos) - dążenie do samozniszczenia i powrót ludzkiego organizmu do postaci nieorganicznej.

• AGRESJA JEST PRZETWORZONYM INSTYNKTEM SAMOZNISZCZENIA;

Konrad Lorenz - współtwórca etologii (nauka o zachowaniu zwierząt), obserwacja wrodzonych zachowań agresywnych (agresja wewnątrzgatunkowa u zwierząt wychowywanych w izolacji od innych osobników) twórca HYDRAULICZNEJ TEORII AGRESJI - energia agresywna jest samoistnie, stale wytwarzana i gromadzona wewnątrz organizmu, na podobieństwo wody napływającej pod ciśnieniem do zbiornika; konieczne jest zatem okresowe jej rozładowanie poprzez agresywne zachowanie na skutek pojawienia się WYZWALACZY AGRESJI (bodźce spustowe);

- im dłużej agresja pozostaje nie rozładowana, tym słabsze wyzwalacze wystarczają do jej „spustu”,

- zjawisko SPONTANICZNEJ EKSPLOZJI AGRESYWNEJ - duże nagromadzenie energii agresywnej prowadzi do rozładowania jej pod nieobecność jakichkolwiek wyzwalaczy,

- agresja jest nieuchronna, każdy żywy organizm dąży do jej wyzwolenia,

- istnieją WYZWALACZE i INHIBITORY AGRESJI - bodźce automatycznie hamujące agresję (odsłanianie brzucha przez psy jako znak podporządkowania)

- zjawisko AGRESJI ZRYTUALIZOWANEJ - wrodzony wzorzec zachowań, pozwalający rozstrzygać konflikty o terytorium czy samice w sposób, który nie prowadzi do poważnej szkody lub śmierci strony przegranej.

Krytyka teorii- nie znaleziono dowodów potwierdzających powyższe tezy, nie znaleziono wyzwalacza agresji dla ludzi, rozładowanie agresji w trakcie zachowania agresywnego nie powstrzymuje ale powoduje narastanie agresywnych zachowań, społeczeństwa różnią się poziomem agresji - brak.

Pigmeje,ArapeszowieN.Gwinea; agresja służy zazwyczaj unikaniu skrajnego stresu np. wywołanego bólem.

AGRESJA JAKO POPĘD

• TEORIA FRUSTRACJI - AGRESJI Dollard, Miller, Doob, Mowrer, Sears

- grupa badaczy z Uniwersytetu Yale.

Wszelka agresja jest wynikiem frustracji, a wszelka frustracja rodzi skłonność do agresji.

Frustracja - zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu, bądź też stan wynikający z tak napotkania takiej przeszkody.

Twierdzenia o zależnościach teorii frustracji - agresji:

1. Tendencja do agresji jest tym większa:

- im większa jest wartość zablokowanego celu,

- im bardziej osiągnięcie tego celu jest przez daną frustrację uniemożliwione,

- im większa liczba działań zostanie zablokowana.

2. kara nasila pobudzenie działając jako dodatkowa frustracja,

3. katarktyczny (oczyszczający) efekt agresji jest większy w przypadku agresji bezpośredniej niż przemieszczonej,

4. wyrażanie agresji hamuje strach przed karą, co powoduje:

- przemieszczenie agresji - skierowanie na inny obiekt zagrożony słabszą karą,

- zmiana postaci agresji - zastąpienie jej inną reakcją agresywną , słabiej zagrożoną karą.

Wnioski będące wynikiem badań nad trafnością teorii:

- następstwem frustracji jest nie tylko agresja ale również: regresja, fiksacja, apatia i wycofanie się, redukcja samego napięcia bez próby zmiany jego źródła, zaburzenia psychosomatyczne,

- frustracja nasila agresję szczególnie wtedy, gdy frustracja jest arbitralna - zamierzona przez sprawcę , choć niczym nieuzasadniona,

- sygnały wywoławcze nasilają agresję także pod nieobecność pobudzenia (frustracji) - bodźce skojarzone z czynnikami wzbudzającymi gniew aktualnie lub w przeszłości,

- frustracja prowadzi do wzrostu pobudzenia emocjonalnego,

- w zależności od sposobu rozumienia przez jednostkę aktualnej sytuacji pobudzenie emocjonalne może prowadzić do agresji, nasilać inne zachowania, nie mieć żadnych konsekwencji.

AGRESJA JAKO REZULTAT UCZENIA

Warunkowanie instrumentalne - proces za którego pomocą organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji, a więc tego, że reakcja jest instrumentem w osiaganiu pożądanych stanów, rzeczy i in.;

- kiedy po jakimś zachowaniu następuje nagroda, szanse pojawienia się tego zachowania rosną w przyszłości,

- gresję nasila każda nagroda zarówno zew. (pieniądze, uznanie innych) jak i wew. (wzrost samooceny, poczucia kontroli nad biegiem wydarzeń),

- najbardziej zachowanie nasila nieprzewidywalna nagroda.

• Modelowanie - proces uczenia polegający na obserwacji zachowań innych osób oraz konsekwencji tych zachowań ( Bandura ); podatność na oddziaływanie modela zależy od obserwowanych konsekwencji zachowań.

Przeciwdziałanie agresji może opierać się na;

- wzorcowych zachowaniach polegających na zasadzie empatii emocjonalnej (zrozumienie partnera, rozpoznanie uczuć, odpowiednia reakcja) trening empatii Feshbach,

- wykorzystanie poczucia humoru, dowcipu - inny stan emocjonalny nie współgrający ze stanem złości, wzburzenia - badanie Baron'a.

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA /KOGNITYWNA (kongnitywizm - współczesny prąd w nauce) - kierunek w psychologii; obecnie najbardziej popularny aspekt (możliwy sposób ujęcia) opisywania funkcjonowania człowieka; założenia

- podstawą zrozumienia i przewidywania zachowań człowieka jest znajomość procesów poznawczych,

- człowiek jest podmiotem procesów poznawczych,

- dzięki procesom poznawczym osoba zdobywa orientację w świecie zewnętrznym, formułuje cele i osiąga je dzięki możliwość sprawowania wewnętrznej kontroli.

Psychologia poznawcza to także metodologiczne podejście badawcze wypełniające lukę badań psychologii behawiorystycznej, zajmuje się tym czego behawioryści nie doceniali: myśleniem, decydowaniem, rozumieniem, uczeniem rozumianym jako proces. Centralnym pojęciem jest umysł ludzki - nazywany systemem poznawczym (jakby umysł był komputerem - opracowującym dane, przechowującym je i wykorzystującym ale także [ważne nazwisko, jak stwierdził i dowiódł Jerome S. Bruner wytwarzającym nowe dane)

Obszary badań psychologii poznawczej :

- percepcja - rozpoznawanie - uwaga - pamięć,

- reprezentacja wiedzy - wyobraźnia - język - myślenie i kształtowanie pojęć

- psychologia rozwoju - inteligencja ludzka - sztuczna inteligencja,

- poznawcze studia nad układem nerwowym.

Proces psychiczny - sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno - intelektualnej człowieka, zmiany w psychice wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg, a determinujące poznawanie rzeczywistości i regulujące stosunek człowieka do otoczenia.

Percepcja / spostrzeganie - odbieranie bodźców wzrokowych, słuchowych, czy czuciowych, które poddawane są obróbce i syntezie w poszczególnych częściach mózgu. Jest pierwszym etapem przetwarzania informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów. Proces postrzegania rozpoczyna akt spostrzegania.

Wrażenie - Wrażenia zmysłowe to elementarne składniki procesu poznawczego; powstają wskutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów; są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. Wrażenia dzieli się w zależności od receptorów które odbierają bodźce: wzrokowe, skórne, słuchowe, węchowe, smakowe, ustrojowe, równowagi i stawowo-mięśniowe.

Spostrzeżenie -proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz sensownie ujmowane. Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe.

Wyobrażenie - wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe człowieka, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji; gdy mają charakter wspomnieniowy są to wyobrażenia odtwórcze; gdy dotyczą treści nierzeczywistej , bez charakteru wspomnieniowego są w. twórcze albo fantazyjne.

Wyobraźnia zdolność do tworzenia wyobrażeń twórczych, przewidywania, uzupełniania i odtwarzania oraz zdolność przedstawiania sobie zgodnie z własna wolą sytuacji, osób, przedmiotów, zjawisk niewidzianych dotąd; fantazja, imaginacja.

Myślenie - aktywny proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między rżnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązywania określonych problem (zadań, zagadnień). Procesy myślenia: analiza, synteza, uogólnianie, abstrahowanie, porównywanie, klasyfikowanie, wnioskowanie. Materiałem myślenia są: sądy ,pojęcia i wyobrażenia.

Reprezentacja - odwzorowanie w umyśle całości lub części rzeczywistości zewnętrznej albo wewnętrznego świata jednostki.

Pojęcie - reprezentacja umysłowa , która zawiera opis istotnych właściwości pewnej klasy (kategorii).

Typy pamięci deklaratywna i epizodyczna, krótkotrwała i długotrwała

Pamięć - proces odpowiedzialny za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia.

Rozwój poznawczy wg Piageta; inteligencja stanowi rozwiniętą formę adaptacji biologicznej, okres sensoryczno - motoryczny (do 2 roku życia) - materiałem poznania są spostrzegane obiekty i wykonywane czynności, okres przedoperacyjny (2-7 rok życia);

- głównym materiałem myślenia są wyobrażenia (mowa zaczyna sie intensywnie rozwijać),

- centracja (skupianie sie na jednej cesze obiektu) i egocentryzm poznawczy (zdolność do „patrzenia” na świat tylko z własnej perspektywy) - cechy charakterystyczne dla tego okresu potem „wygasają”, okres operacji konkretnych (7-11,12 rok życia),

- istotna zmianą jakościowa jest odwracalność - (pojęcie) myślenia (można wrócić do początku wywodu) pojęcia konkretne - pojęcie stałości liczby, długości powierzchni, wagi ; pojęcie kompensacji; pojęcie identyczności,

- myślenie logiczne, okres operacji formalnych (od 11,12-15 roku życia),

- myślenie abstrakcyjne jako nowy rozwojowo rodzaj myślenia , myślenie hipotetyczno-dedukcyjne, rozwój inteligencji werbalnej.

Asymilacja (przyswajanie) włączanie świata zewnętrznego do już ukształtowanych schematów poznawczych.

Akomodacja (dostosowanie) dostosowanie struktur poznawczych do asymilowanych obiektów.

Schemat poznawczy - „cegiełki” wiedzy człowieka; powstają w wyniku ciągłego procesu równoważenia między asymilacją a akomodacja.

Poznawcze podejście do osobowości; integruje wiedzę o procesach poznawczych tworzących całość osobowości - „ Ja ” (obraz własnej osoby). Człowiek jest podmiotem poznającym świat i samego siebie złożony system pobierając, przetwarzający i integrujący informacje. Odpowiedź na pytanie: W jaki sposób osoba funkcjonuje? Pytanie charakterystyczne dla podejścia teorii cech - odnalezienie czynników osobowości, częściowo zdeterminowanych biologicznie, kształtujące się stosunkowo wcześnie w toku rozwoju, wyznaczające w szerokim zakresie sytuacji nasze tendencje do reagowania, niezależnie kulturowo. Przyjmuje perspektywę „chłodnego badacza” (zewnętrznego obserwatora zachowania).

Pole zainteresowań poznawczego podejścia do osobowości wskazujące na stałość zachowania i rożnice między ludźmi:

- procesy psychiczne wpływające na obraz Ja,

- reprezentacje poznawcze,

- standardy postępowania,

- programy aktywności.

Rekonstruowana perspektywa samego wykonawcy działania - obserwator wyjaśnia zachowanie wykonawcy tym , w jaki sposób konstruuje on zdarzenia i nadaje im określony, subiektywny sens.

Strategie przetwarzania informacji, od których zależy sposób konstruowania siebie i świata:

- złożoność poznawcza,

- wysoka bądź niska potrzeba aktywności poznawczej,

- potrzeba zamknięcia vs potrzeba otwarcia poznawczego,

- umiejscowienie źródła kontroli,

- optymistyczny vs pesymistyczny styl atrybucyjny,

- orientacja na działanie vs orientacja na stan,

- potrzeba kontroli,

- obraz siebie.

Samoświadomość - zdolność do bycia obiektem własnej uwagi „lustro duszy”.

Higgins wyróżnia obszary Ja (według Baumeistera Ja - luźno zorganizowany zbiór przekonań o sobie podlegające ocenie z perspektywy własnej i wyobrażonych przez osobę sądach z perspektywy osób znaczących - rodziców, przyjaciół.

Ja realne - zbiór atrybutów ( umiejętności, cech, aspiracji, wiedzy, marzeń itp.), o których jednostka sądzi, że jest nimi obdarzona, lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące. Ja odzwierciedlone - odnosi się do tego jakie przekonania na temat jednostki mają inni.

Ukierunkowania Ja:

- Ja idealne - zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś chciałby żeby je miała,

- Ja powinnościowe - zbiór atrybutów, które powinny charakteryzować jednostkę (ona sama tak uważa lub bądź jej zdaniem ktoś inny tak sądzi).

Rozbieżności pomiędzy Ja realnym a ukierunkowaniami Ja rodzą nieprzyjemne emocje motywujące jednostkę do usunięcia tych rozbieżności. Hazel Markus

- informacje dotyczące samego siebie są głębiej i lepiej przetwarzane oraz pamiętane niż te, które się nie odnoszą się do Ja,

- robocze pojęcie Ja (Ja spontaniczne) - dostępna w danej chwili część ogólnego pojęcia Ja, zmienia sie pod wpływem sytuacji,

- oprócz przekonań odpowiadających na pytanie: Jaki jestem ? (odniesienie do stałych cech, umiejętności etc. obserwowanych w teraźniejszości) jednostka ma szereg rożnych reprezentacji poznawczych dotyczących możliwych stanów Ja (odpowiedź na pytania: Kim, jaki mogłem być? Kim, jaki chciałbym być? Co może mnie spotkać? ) o charakterze pozytywnym lub negatywnym , odnoszące sie do wielu dziedzin życia.

Niewystarczająca kara

Istnieją dwa osobne sposoby rozumienia niewystarczającej kary'

- W teorii warunkowania sprawczego jest to taka kara, która nie powstrzymuje przed reakcją, po której następuje. W tej teorii twierdzi się, że reakcje organizmu modelowane są poprzez konsekwencje, które te reakcje przynoszą. Reakcje, które są nagradzane pojawiają się częściej, reakcje które są karane pojawiają się rzadziej. Niewystarczająca kara to taka kara, która nie powstrzymuje organizmu przed danym zachowaniem. Stosowanie takich kar w praktyce wychowawczej prowadzi do negatywnych konsekwencji: dzieci pod wpływem takich kar uczą się lekceważyć, osoby karające, uodparniają się na kary oraz zwiększa się atrakcyjność zachowań, z którymi związana jest niewystarczająca kara,

- W psychologii społecznej niewystarczająca kara to taka kara, która nie wystarcza jako zewnętrzne uzasadnienie własnego postępowania. Jeśli na przykład dziecku zakazuje się robienia czegoś pod groźbą słabej kary to może ona być skuteczna - dziecko rzeczywiście przestaje pewne rzeczy robić. Jednak taka kara nie wystarcza jako zew. usprawiedliwienie własnego zachowania (tu: zaprzestania pewnych czynności). W takich warunkach dzieci motywowane są do stworzenia dodatkowego wewnętrznego uzasadnienia swojego postępowania - np. zaczynają uważać, że dane zachowanie rzeczywiście jest złe.

Badania psychologów sugerują w związku z tym, że stosowanie bardzo silnych kar powoduje, że dzieci mogą przestać postępować w pewien sposób, ale nie przestają wtedy lubić tych zachowań (nie zachodzi proces socjalizacji. Stosowanie zaś zbyt łagodnych kar powoduje, że dzieci zaczynają lubić zakazane zachowania, lekceważą osoby dorosłe i/lub uodparniają się na stosowanie kar.

Kara powinna być więc łagodna, tak aby nie stała się wystarczającym uzasadnieniem zewnętrznym, ale nie tak łagodna, aby dziecko ją zlekceważyło.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
Jest to stosunkowo młoda gałąź psychologii, która wyodrębniła się dopiero pod koniec lat trzydziestych XX w. wraz z rozwojem metod eksperymentalnych Kurta Levina i jego uczniów. Psychologia społeczna zajmuję się badaniem wpływu, jaki wywierają ludzie na poglądy i zachowania innych ludzi, badaniem procesów społecznych i funkcjonowania małych grup. Zagadnienia psychologii społecznej znajdują się na pograniczu psychologii i socjologii.

Wpływanie i uleganie wpływom może mieć charakter nieświadomy, jak na przykład podczas naśladowania kogoś, jak i w pełni zamierzony, jak to się dzieje w sytuacjach manipulacji społecznych stosowanych np. w reklamie i kampaniach wyborczych. Dzięki wpływowi społecznemu, grupy społeczne są czymś więcej niż zbiorem jednostek. Poprzez jego oddziaływanie powstają normy grupowe, opinie publiczne, a pojedynczy ludzie potrafią wykroczyć poza interes własny i skierować swoją aktywność na realizację dobra danej społeczności. Wpływ społeczny jest zatem istotną siłą, stojącą u podłoża zjawisk społecznych które warunkują postęp cywilizacji.

BEHAWIORYZM => (z ang. behavior - zachowanie się) Jest to kierunek w psychologii zajmujący się naukowym badaniem obiektywnie dostrzegalnych zachowań człowieka i zwierzęcia bez możliwości obserwacji zjawisk psychicznych (np. świadomości). Behawioryści skupiają się tylko na obiektywnie dostrzegalnych zachowaniach a dyskontują się od umysłowej działalności człowieka. Twórcą tego kierunku był John B. Watson, który w 1913 roku opublikował swoje głośne dzieło, pt. „ Psychologia z punktu widzenia behawiorysty”. Watson co prawda odrzucał początkowo świadomość, gdyż wg niego jest ona przedmiotem psychologii fikcyjnej, a więc nie może być częścią nauki, to jednak z czasem przyjął, że być może świadomość istnieje, ale nie można jej badać. Twierdził również, że psychologia potrafi opisać zachowanie człowieka w sposób mierzalny oraz możne wyjaśnić i kierować tym zachowaniem ( lecz tylko po przez manipulowanie środowiskiem zewnętrznym). Człowiek wg behawiorystów działa w myśl koncepcji: S - R (bodziec - reakcja = stimulation - reaction). Oznacza to, że środowisko jest układem aktywnym, człowiek zaś układem reaktywnym, którym nie kierują wewnętrzne motywy i dążenia. Ponad to uważali, że:

- Uczenie się ma charakter uniwersalny, pozwalający na wyjaśnienie złożonych procesów. Uczenie się jest zatem niczym więcej niż przyswajanie nowego zachowania.

- Łatwiej będzie im wykryć ogólne prawa S=R, posługując się wyłącznie metodą eksperymentalną. Behawioryści prowadzili badania na prostych organizmach, np. szczurach. Badania prowadzone na zwierzętach stało się dla behawiorystów podstawą badań psychologicznych .

- Na te same bodźce ludzie różnie reagują.

- Ta sama reakcja pojawia się pod wpływem różnych bodźców, co ułatwia manipulowanie człowiekiem.

- Neobehawioryści sugerują, że pomiędzy S i R coś się znajduje --> S-O-R

- Skinner uważał, że: „Człowiek może być kierowany przez środowisko, ale należy pamiętać, że środowisko jest prawie całkowicie ukształtowane przez niego”.

Inżynieria behawiorystyczna => Behawioryści uważali, że można wpłynąć na zachowania społeczne, jednocześnie kontrolując je. Inżynieria nazywana jest również technologią zachowania. Celem tej dziedziny nie jest zmiana stanów wewnętrznych takich jak poczucie winy, lęk, czy siła woli, lecz modyfikacja reakcji człowieka, które są obserwowane i mierzalne. Parametry zachowania można jednoznacznie określić jako parametry przedmiotów zewnętrznych, np. biały, czy telewizor. Jeśli psycholog stwierdził, że celem jego zabiegów jest wyeliminowanie, np. reakcji agresywnych demonstrowanych przez ucznia i jednocześnie ukształtowanie u niego takich, czy innych zachowań afilicyjnych to zamiar ten jest całkowicie jasny i jednoznaczny. Co więcej na podstawie pewnych zewnętrznych kryteriów takich jak działanie ucznia w grupie rówieśników można stwierdzić w jakich sytuacjach cel ten został osiągnięty.

Neobehawioryzm => Jest to „nowa” wersja behawioryzmu. Twórcą tego kierunku był Edward Tolman, który do modelu S-R dołączył „O” co oznacza zmienną pośredniczącą, na którą składają się:
- Zachowanie celowe,
- Nawyki,
- Konstrukty poznawcze,
- Potrzeby jako wewnętrzne bodźce motywujące.
Tolman mówił o behawioryzmie teologicznym, czyli celowościowym. Zauważył, że to co modyfikuje zachowane człowieka to CEL. W wyjaśnianiu zachowania się bardzo istotne jest dążenie do celu. Sama celowość zachowania się organizmu polega na tym, że dąży on zawsze do zaspokojenia określonych potrzeb.

Prawa S-R => Mają charakter funkcjonalny, tzn. opisują one współwystępowanie sytuacji i określonych zachowań. Są to również prawa o charakterze przyczynowym. Wg behawiorystów manipulując bodźcami, można kształtować człowieka. Większość związków S-R nie jest wrodzona. lecz kształtuje się ona w wyniku procesu uczenia się, tzw. nawyki

BEHAWIORYZM WG B.F. SKINNERA
Burrhus Frederic Skinner => Jeden z najwybitniejszych psychologów na świecie (ortodoksyjny behawiorysta), twórca teorii uczenia się, który opracował zasady uczenia programowego. W swojej działalności nawiązywał on do behawioryzmu klasycznego Watson'a- popierał dwa poglądy klasycznego behawioryzmu, lecz odrzucał pewne koncepcje fizjologiczne w znaczeniu Pawłowa. Uważał, że w behawioryzmie najważniejsze są nagrody i kary. Uważał, że:
- Obserwacje na zwierzętach mają bezpośrednie zastosowanie w interpretacji zachowania ludzkiego.
- Schemat zachowania rozumiemy jako reakcję na bodziec (jest zadowalające)
- Badacz powinien się interesować danymi obserwowanymi
- Wykluczał znaczenie terminów (desygnatów), którymi nauka nie powinna się zajmować.

Prawa reakcji i odruchu wg Skinner'a:
- Prawo progu => mówi o tym, że do wywołania określonej reakcji niezbędna jest pewna minimalna siła bodźca.
- Prawo latencji => mówi o tym, że istnieje ukryty czas wystąpienia reakcji po zadziałaniu bodźca.
- Prawo siły reakcji => siła reakcji jest funkcją intensywności bodźca (im silniejszy bodziec, tym silniejsza reakcja).
- Prawo powinności => reakcja może się pojawić przez pewien czas po ustaniu bodźca
- Prawo czasowego sumowania => przedłużenie działania bodźca może dać podobny efekt jak nasilenie intensywności bodźca.

Dwie odmiany zachowania organizmu wg Skinner'a:
- Zachowanie reaktywne => ma miejsce gdy zarówno S (bodziec), jak i R (reakcja) są obserwowane wzrokowo oraz gdy reakcja pojawia się jako następstwo S (bodźca).
- Zachowanie sprawcze => mówimy o nim gdy możemy obserwować R, gdy S nie jest dostępne naszej obserwacji. Zachowanie jest sprawcze, gdy jakaś właściwość organizmu sprawia, iż jest on aktywny i demonstruje reakcje dotychczas mu nieznane.

Rozróżnienie zachowań reaktywnych i sprawczych pozwoliło Skinner'owi precyzyjnie odróżnić warunkowanie klasyczne od instrumentalnego
- Zachowanie reaktywne => jest następstwem warunkowania klasycznego, tzn. działa bodziec obojętny, następuje wzmocnienie i reakcja odruchu motorycznego.
- Zachowanie instrumentalne => jest przypadkiem uczenia się. Jest to reakcja, która nie jest poprzedzana określonym bodźcem.

Behawioryzm wg Skinner'a:
- Jest powrotem do oświeceniowego sensualizmu (John Locke).
- Człowiek jest maszyną, tzn. jest on złożonym układem bodźców, a jego złożoność jest wyjątkowa.
- Przedstawił człowieka ubezwłasnowolnionego przez środowisko.

Najważniejsze twierdzenia behawioryzmu:
- Świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje to nie może być przedmiotem psychologii, tzn. nie może rejestrować i sprawdzać przeżyć psychologicznych
- Człowiek w swoim życiu psychicznym i w reakcjach nie jest autonomiczny, ale zdeterminowany przez środowisko fizycznie i społecznie, a więc poprzez rodzinę, instytucje społeczne, szkołę, media, a także instytucje państwowe.
- Przedmiotem psychologii są tylko dające się zarejestrować zewnętrzne reakcje na bodźce, a więc ramy zewnętrzne, reakcje fizjologiczne czyli zewnętrzne zachowania.
- Psychologia może tylko działać na związki między bodźcami (S), a reakcjami (R) bez brania pod uwagę wewnętrznych procesów psychicznych.

Model psychiki:
S => ? (Pusta skrzynka) => R
Reakcja jest funkcją bodźca wg wzoru => R = f (S)
* Późniejsi behawioryści (np. E. Tolman), zmienili ten model uwzględniając czynności psychiczne (wewnętrzne). Behawioryzm w swoich założeniach metodologicznych zbyt upraszczał rzeczywistość. Przyczynił się on poprzez ostre wymogi badań do ustalenia cennych prawidłowości, np. teoria kształtowania nawyków.

* Godność wg Skinner'a => układ bodźców, który nie zmusza do zachowań

* Osobowość wg Skinner'a => jest to zespół nawyków powstających w procesie uczenia się lub jest to lustrzane odbicie sytuacji, nie różnicuje cech człowieka.

* Środowisko => jest to trwały układ elementów w społeczeństwie

* Sytuacja => jest to układ elementów w określonym czasie.

---