Rys historyczny pedagogiki specjalnej

Pierwsza twórczyni, czołowa przedstawicielka ped. Specjalnej - M Grzegorzewska

Podstawy społeczne wobec osób niepełnosprawnych na przełomie wieku

Selekcja - odrzucenie, odtrącenie chorego, ułomne (poziom wiedzy i świadomości były niskie); postawa izolacji i opieki

Segregacja - na osoby niewidome, głuche i upośledzone umysłowo

Integracja - włączenie osób niepełnosprawnych do społeczeństwa, szkoły specjalne

Terminologia w pedagogiki specjalnej

Niepełnosprawność - długotrwały stan w którym występują pewne ograniczenia w funkcjonowaniu człowieka , spowodowane obniżeniem sprawności fizycznej, psychicznej lub intelektualnej

Inwalidztwo - częściowa niezdolność do wykonywania pracy zawodowej spowodowana długotrwałym lub trwałym naruszeniem sprawności organizmu. O inwalidztwie mówi się kiedy stan trwa ponad 6 miesięcy

Kalectwo - niedorozwój, brak lub nieodwracalne uszkodzenie narządu lub części ciała, może ale nie musi spowodować zmniejszenia lub utraty zdolności do pracy zawodowej

67-52 - lekki stopień upośledzenia

51-36 - umiarkowany

35-20 - znaczny

19-0 - głęboki

Norma intelektualna a odchylenia od normy

Odchylenia od normy:

- aspekt organiczny (somatyczny) i fizyczny - uszkodzenie CUN, uszkodzenie zmysłów, niepełnosprawność ruchowa

- psychologiczny - zaburzenia emocjonalne, problemy z postrzeganiem rzeczywistości

- społeczna - nie potrafi funkcjonować w społeczeństwie, ograniczenia w funkcjach samoobsługi

Dziecko upośledzone trzeba stymulować (rewaliduje się - angażuje do procesów poznawczych)

Przedmiot, podmiot zainteresowania w pedagogice specjalnej

Podmiot - człowiek który jest zdolny do życia w społeczeństwie

Przedmiot - metody, wszystko czym dochodzimy by niepełnosprawny zaistniał w społeczeństwie, formy uspołeczniania

Pedagogika specjalna - jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych zaburzeń, trudności lub ograniczeń

Klasyfikacja pedagogiki (Grzegorzewska)

1. Oligofrenopedagogika - zajmuje się osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, z odchyleniami od normy intelektualnej.

Oligofrenia ->upośledzenie umysłowe.

2. Surdopedagogika - zajmuje się osobami niesłyszącymi lub niedosłyszącymi.

3. Tyflopedagogika - zajmuje się osobami niewidomymi lub niedowidzącymi.

4. P. terapeutyczna - obejmuje osoby niepełnosprawne ruchowo.

5. P. resocjalizacyjna - obejmuje osoby z problemem dostosowania się do środowiska.

Klasyfikacja pedagogiki (Doroszewska)

1. P. resocjalizacyjna

2. P. rewalidacyjna

1. Oligofrenopedagogika

2. Surdopedagogika

3. Tyflopedagogika

4. P. terapeutyczna

Hans Haselmann

- zaburzenia i zahamowania w aparacie percepcji. Percepcja - spostrzeganie za pomocą zmysłów (niewidomi, niesłyszący, upośledzeni umysłowo).

- zaburzenia i zahamowania w aparacie przetwarzania (z upośledzeniami umysłowymi).

- zaburzenia i zahamowania w aparacie wytwarzania (upośledzenia mowy, mimiki, aparatu ruchu, emocji, niesłyszący, niewidomi).

Cele i zasady pedagogiki specjalnej

1. Korelacje między pojęciami: rewalidacja i rehebilitacja.

I koncepcja

Rewalidacja - jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do rehabilitacji. Jest to całokształt oddziaływań opiekuńczych, terapeutycznych i wychowawczych mających na celu opiekę, terapię i wsparcie osób niepełnosprawnych w celu przywrócenia ich do społeczeństwa.

Rehabilitacja - zespół oddziaływań o charakterze fizycznym mającym na celu przywrócenie utraconych funkcji fizycznych w celu max usprawniania organizmu.

II koncepcja

R. i R znaczą tyle samo.

III koncepcja

Rehabilitacja jest pojęciem nadrzędnym i dzieli się na rodzaje: medyczną, psychologiczną, społeczną.

Rewalidacja - odnosi się do kształcenia specjalnego i obejmuje: opiekę, kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży w tych placówkach.

2. Formy rewalidacji:

1. Kompensacyjna

2. Korektura

3. Usprawnianie

4. Dynamizowanie (motywacja do pracy)

3. Cele pedagogiki specjalnej.

Klasyfikacja celów wg Grzegorzewskiej:

- wyrównanie braków,

- wszechstronny rozwój osobowości,

- przygotowanie do życia w społeczeństwie.

Klasyfikacja wg Ottona Lipkowskiego:

- cel humanitarny (każdy człowiek ma prawo do pomocy),

- cel ekonomiczno - utylitarny (należy przygotować człowieka niepełnosprawnego do w miarę normalnego życia).

Klasyfikacja celów wg J. Sowy:

- cel humanitarny (także akceptacja społeczna niepełnosprawności),

- cel dydaktyczno - wychowawczy,

- cel ekonomiczny (samodzielność i podejmowanie pracy zawodowej).

4. Zasady pracy rewalidacyjnej z osobą niepełnosprawną:

1. Akceptacji

2. Indywidualizacji

3. Niesienia pomocy

4. Współpracy z rodzicami

5. Terapii pedagogicznej

OLINOFRENOPEDAGOGIKA

O. -> dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo.

Zadania: ustalenie technik, metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej umysłowo zapewniłyby optymalny wszechstronny rozwój i max przystosowanie do warunków społecznych.

Diagnoza pedagogiczna odbywa się na podstawie 3 kategorii procesów:

1. Orientacyjno - poznawcze (na jakim etapie poznawczym jest rozwój ogólny)

2. Emocjonalno - motywacyjne

3. Społeczne

Orzeczenie z poradni psychologiczno - pedagogicznej zawiera:

- rodzaj i stopień niepełnosprawności

- rodzaj placówki szkoły

- metody pracy rewalidacyjnej z osobą niepełnosprawną

Charakterystyka 4 stopni upośledzenia umysłowego:

SURDOPEDAGOGIKA

Instytucje opieki i kształcenia osób z wadą słuchu.

W zależności od wieku i etiologii osoby z wadą słuchu mają w Polsce zorganizowaną opiekę i kształcenie w placówkach podlegających Ministerstwu Zdrowia bądź Ministerstwu Edukacji Narodowej. W układzie tym funkcjonują:

1. Poradnie Rehabilitacyjne dla Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu lub Specjalistyczne Ośrodki Diagnozy i Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z wadą słuchu Polskiego Związku Głuchych. Placówki te prowadzą opiekę ambulatoryjną, zapewniają diagnozę, naukę porozumiewania się, uwrażliwienie słuchu bez odrywania dziecka od środowiska domowego, a także organizują różne formy przygotowania rodziców do pracy rewalidacyjnej z własnym dzieckiem. Pracują tam lekarze audiolodzy, foniatrzy, logopedzi, pedagodzy, psychologowie itd.

2. Specjalne Ośrodki Szkolno-Wychowawcze, w skład których mogą wchodzić przedszkola specjalne, szkoły specjalne (podstawowe, gimnazja, szkoły zawodowe), internaty inne. Zadaniem tych placówek jest zapewnienie opieki, kształcenia, rewalidacji dzieciom i młodzieży z wadą słuchu, które nie mogą sprostać wymaganiom programowym przedszkoli i szkół masowych.

W szkołach dla dzieci niesłyszących obowiązuje specjalny program nauczania, natomiast w szkołach dla słabosłyszących obowiązuje w zasadzie program szkoły masowej, dostosowany do możliwości i potrzeb danego zespołu uczniowskiego . W placówkach specjalnych pracują nauczyciele przygotowani do pracy rewalidacyjnej z dzieckiem z wadą słuchu (surdopedagodzy). Dla uzyskania maksymalnych wyników nauczania i rewalidacji współpracują oni z wychowawcami internatu, rodzicami, psychologiem, logopedą, otolaryngologiem, konserwatorem aparatury korekcyjnej.

W zależności od rozwojowych i edukacyjnych możliwości uczniów preferuje się metodę porozumiewania się ustnego, pisemnego lub kombinowaną. W czasie pobytu w placówce specjalnej uczeń może być reekwalifikowany i skierowany do innej placówki specjalnej lub masowej.

W procesie praktycznej rewalidacji surdopedagogika uwzględnia następujące metody i zasady:

• Profilaktykę - zapobieganie występowaniu i pogłębianiu się wady słuchu i jej skutków, szczególnie w zakresie zaburzeń osobowościowych,

• Kompensację - rozwijanie i wykorzystywanie innych zmysłów, np.: wzroku, dotyku, dla poznawania otaczającej rzeczywistości,

• Korekturę - wykorzystywanie różnych urządzeń technicznych, ułatwiających odbiór świata dźwięków, w tym dźwięków mowy,

• Usprawnianie - uwrażliwianie istniejących resztek słuchu i wykorzystanie ich dla pełnego rozwoju dziecka,

• Dynamizowanie - wewnętrzne jednostki: psychiczne aktywizowanie jednostki, budzenie wiary we własne siły i możliwości.

Dzieci i młodzież z wadami słuchu mogą również korzystać z placówek oświatowych dla dzieci słyszących. Mówimy wówczas o kształceniu zintegrowanym. Wśród instytucji, których zadaniem jest pomoc, kształcenie i wspieranie osób z wadami słuchu w ich społecznym funkcjonowaniu jest wiele organizacji społecznych, m.in.: Polski Związek Głuchych, Towarzystwo Walki z Kalectwem.

Próby integracji :

Potrzeba kształcenia integracyjnego dzieci z wadą słuchu wynika z co najmniej dwóch czynników: coraz wcześniejsze i pełniejsze diagnozy uszkodzenia i wiążącej się z tym coraz wcześniejszej rewalidacji dziecka oraz ze stwierdzenia negatywnych skutków emocjonalnych i społecznych u jednostek wychowywanych w warunkach pewnej segregacji i izolacji społecznej.

Integracja szkolna i przedszkolna wymaga jednak spełnienia co najmniej trzech warunków, aby stymulować uczenie się i rozwój dziecka z wadą słuchu, a równocześnie nie zaburzać procesu kształcenia pozostałych uczniów:

1. Dziecko winno wykazywać się pewnym wcześniejszym przygotowaniem do podejmowania trudniejszych dla niego, niż dla pozostałych rówieśników , obowiązków (pewna umiejętność komunikowania się werbalnego z otoczeniem, umiejętność odczytywania mowy z ust, korzystania z resztek słuchu), winno też wykazywać postawę aktywności i akceptacji swojej wady,

2. Nauczyciel integracyjnego przedszkola , szkoły powinien mieć odpowiedni zasób wiedzy na temat postępowania z dzieckiem z wadą słuchu, winien je akceptować, umieć mu zapewnić atmosferę życzliwej pomocy ze strony rówieśników, pozyskiwać do współpracy rodziców, rozumiejących swoją szczególną rolę w rewalidacji indywidualnej i społecznej dziecka,

3. Niezbędne są sprzyjające warunki organizacyjne, a więc przepisy prawne, zmniejszone liczebnie grupy integracyjne, właściwe wyposażenie dzieci i pomieszczeń w aparaturę wzmacniającą dźwięki, ułatwienie kontaktów ze specjalistą i najbliższą szkołą specjalną,

Spełnienie tych warunków pozwala dziecku z wadą słuchu na optymalny rozwój, a równocześnie zapobiega powstawaniu nerwic i stresów. Mogą one zagrozić dziecku z wadą słuchu, które podlega integracji jedynie formalnej, tzn. przebywa w klasie integracyjnej ze słyszącymi, jednak bez jakichkolwiek więzi społecznych i emocjonalnych z nimi.

TYFLOPEDAGOGIKA

Następstwa uszkodzenia analizatora wzroku fizyczno-zdrowotne:

1. U dziecka niewidomego od urodzenia rozwija się szereg wadliwych postaw poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Dziecko później chwyta przedmioty, nie interesuje się otoczeniem, nie jest pobudzane w sposób naturalny przez otoczenie, formy ruchu są ograniczone, opóźniony jest rozwój ruchów poprzez naśladownictwo,

2. Szybkie narastanie stałego psychicznego napięcia w oczekiwaniu na rzeczy i zjawiska nieznane, trwałe napięcie obserwowane na różnych etapach życia jest wyniszczające,

3. Świadomość niebezpieczeństw związanych z przejawianiem aktywności ruchowej skłania niewidomych do ograniczania ruchów, co sprawia do pojawiania się w nich tzw. Blindizmów,

4. Brak wzroku przyczynia się do wad postawy: skrzywień kręgosłupa, koguciego chodu powoduje to gorszą statykę ciała, zwiększone zużycie energii podczas ruchu, drażliwość,

Konsekwencje orientacyjno -poznawcze:

1. Brak wzroku powoduje zaburzony odbiór informacji o świecie zewnętrznym, oraz częstą utratę informacji o podstawowym znaczeniu w procesach regulacji jednostki ze światem, skutkiem utraty informacji są nietrafne decyzje i błędna działalność pozornie równowarzącą relacje człowiek - otoczenie.

2. Swoistością funkcjonowania poznawczego niewidomych jest pojawienie się i rozwój mechanizmu kompensującego brak wzroku przez inne zmysły a zwłaszcza dotyk, słuch, smak, węch. Zespoły dotykowo-słuchowo-węchowe pełnią podstawową rolę w odbiorze informacji i późniejszym jej wykorzytywaniu. Owe zespoły stanowią także fizjologiczną podstawę tzw. Zmysłu przeszkód, będącego m.in. Podstawą nauki orientacji przestrzennej i poruszania się.

Konsekwencje psychospołeczne:

1. Konsekwencją utraty wzroku jest zaburzone poczucie własnej wartości, dla kształtowania korzystnego jej poczucia kluczową kwestią jest akceptacja braku wzroku, która jest warunkiem zbierania o sobie pozytywnych informacji, nawiązania pozytywnych relacji z otoczeniem,

2. Niska motywacja do podejmowania działań,

Cele edukacji w rewalidacji niewidomych:

1. Akceptacja utraty wzroku i rozwój motywacji do działania,

2. Nauka komunikacji (pismo Braill'a),

3. Nauka orientacji w przestrzeni i samodzielnego poruszania się,

• nauka technik ochraniających,

• ustalenie kierunku marszu,

• poznawanie właściwości otoczenia,

• odnajdywanie upuszczonych przedmiotów,

• korzystanie z pomocy przewodnika,

• posługiwanie się laską,

• chodzenie po schodach,

• korzystanie z komunikacji miejskiej,

4. Kształtowanie nawyków prozdrowotnych, nawyk aktywności fizycznej, aktywności artystycznej, ergoterapia,

5. Nauka czynności dnia codziennego (higiena osobista, prace domowe).

Tyflopedagogika - pedagogika osób niewidomych i słabowidzących.

Tyflopedagogika - jest to dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami wzroku.

Narząd wzroku posiada bardzo złożoną i delikatną strukturę - budowę anatomiczną, dlatego ulega on łatwo uszkodzeniu. Składa się z gałek ocznych o bardzo złożonej budowie wraz z mięśniami umożliwiającymi ich ruchy, nerwów wzrokowych łączących gałki oczne z odpowiednią partią komórek nerwowych w płacie potylicznym kory mózgowej, zwaną ośrodkiem wzrokowym. Natomiast zakończenia nerwowe znajdujące się w siatkówce na dnie oka stanowią receptory wzrokowe, tzw. Czopki i pręciki. Są to komórki światłoczułe reagujące na bodźce wzrokowe, którymi są fale elektromagnetyczne czyli światło.

O ile chodzi o funkcjonowanie narządu wzroku, to możemy wyodrębnić aspekt fizjologiczny, czyli widzenie i psychologiczny, czyli percepcję wzrokową. Składają się na nie:

• czynności motoryczne gałek ocznych, których zadaniem jest ukierunkowanie na odpowiednie bodźce - oglądany przedmiot oraz skierowanie obu gałek na ten sam punkt,

• czynności optyczne, zadaniem których jest skierowanie wpadających do gałki ocznej promieni światła na tzw. Plamkę żółtą, znajdującą się w środku siatkówki, gdzie znajduje się największa liczba czopków i dzięki czemu widzenie jest lepsze,

• czynności wzrokowe, których zadaniem jest reagowanie na bodźce świetlne (receptory wzrokowe)oraz przekazanie pobudzeń nerwowych poprzez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego, gdzie powstają obrazy oglądanych przedmiotów lub zjawisk.

Na czynności wzrokowe składają się:

• widzenie centralne - dzięki, któremu człowiek widzi przedmioty, zwłaszcza małe i bardzo małe oraz małe części większych przedmiotów.

• widzenie obwodowe - dzięki któremu człowiek widzi duże przedmioty w ruchu i zjawiska. Zapewnia ono człowiekowi także orientację, co jest niezbędne zwłaszcza przy poruszaniu się w przestrzeni,

• widzenie stereoskopowe - czyli obuoczne, zapewniające człowiekowi widzenie przedmiotów jako brył (3d), przestrzeni jako głębi, perspektywy i horyzontu,

• widzenie barw - różnorodność rzeczywistości pod względem kolorów,

• widzenie nocne - widzenie w słabych warunkach świetlnych.

• czynności percepcyjne - stanowiące część psychologiczną narządu wzroku, których zadaniem jest analiza i synteza oraz interpretowanie obrazów przekazanych od receptorów wzrokowych (siatkówki) poprzez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej. W wyniku tych czynności powstają wrażenia i spostrzeżenia przedmiotów i zjawisk otaczającej rzeczywistości. Wrażenia odzwierciedlają cechy przedmiotów, a więc kształt, barwę itp., natomiast spostrzeżenia są odzwierciedleniem całego przedmiotu lub zjawiska.

Terminologia tyflopedagogiczna

Klasyfikacja widzenia:

1. Wzrok normalny,

2. Słabowzroczność - zaczyna się od obniżenia ostrości wzroku na poziomie 0,3 aż do 0,05.

3. Ślepota.

Normalne pole widzenia każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej 150*, pionowej 120*. Formy uszkodzeń pola widzenia:

1. Niewielkie - mniej niż 120*,

2. Umiarkowane - 60* i mniej,

3. Znaczne - 20* i mniej,

4. Głębokie - 5* mniej,

5. Widzenie lunetowe - widzenie bardzo małą częścią siatkówki (dziurka od klucza),

6. Widzenie połowicze - polegająca na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie,

7. Widzenie barw - ślepota barw,

8. Obniżenie ostrości,

Definicja ślepoty opracowana przez Polski Związek Niewidomych:

1. Do niewidomych zaliczamy dzieci i dorosłych, którzy nie widzą od urodzenia, albo od wczesnego dzieciństwa tak, że nie pamiętają żadnych wrażeń wzrokowych.

2. Do ociemniałych zalicza się wszystkich, którzy widzieli, lecz potem utracili wzrok:
   a) nagle, np. w czasie wojny, przy pracy, w wyniku zdarzeń losowych w życiu
   b) stopniowo, np. wskutek chorób przewlekłych, nie przestrzegania BHP, następstwa wypadków.

3. Do szczątkowo widzących zalicza się ludzi, którzy mają znaczną, lecz nie całkowitą utratę wzroku:
   a) odróżniają jedynie światło od ciemności i nie mogą poprawić widzenia szkłami,
   b) z odległości 1m. rozpoznają zarys słupa, ludzi, drzew; nie mogą jednak nawet przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych posługiwać się wzrokiem przy zabawie (dzieci), nauce, pracy. Mają ograniczone pola widzenia np. patrzą jak przez mały otwór.

PRZYCZYNY IWALIDZTWA WZROKOWEGO:

1. Czynniki genetyczne - dziedziczenie wad wzroku od rodziców jeżeli w kilku pokoleniach były osoby niewidome lub niedowidzące.

2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowe:
   - zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną; powoduje ono trwałe zbliznowacenie rogówki, jej zmętnienie, a w konsekwencji znaczne lub całkowite upośledzenia wzroku.
   - ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego,
   - zaćma wrodzona,
   - zapalenie rzeżączkowe,
   - stany degeneracyjne różnych części siatkówki, soczewki, rogówki,

3. Choroby analizatora wzrokowego-nowotwory oczu lub mózgu: jaskra, jaglica.

4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą- ospa, zapalenie opon mózgowych i mózgu, szkarlatyna, gościec cukrzyca, choroby tropikalne.

5. Zatrucia - alkohol (metanol), jad kiełbasiany, grzyby.

6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne - wypadki losowe; zabawy kijami, strzelanie wapnem, petardy, strzały z łuku, z procy, niewypały, zranienia i ukłucia nożem, widelcem, ożyczkami; oparzenia rozgrzanym tłuszczem, wodą; kwasy żrące.

7. Awitaminoza - niedobory witaminy A

8. Zmiany starcze.

Wpływ braku wzroku na rozwój psychiczny dziecka

Rozwój dziecka niewidomego jest zaburzony wskutek braku najcenniejszego z analizatorów. W okresie niemowlęcym dziecka niewidomego nie wykonuje pewnych czynności charakterystycznych dla dziecka widzącego np. brak pobudzenia bodźcami świetlnymi, nie rusza głową, nie stara się uchwycić przedmiotu, popchnąć go ani nie kieruje w jego stronę ręki. Później osiąga pozycję stojąca i siedzącą, z opóźnieniem zaczyna chodzić. Aktywność ruchowa dziecka niewidomego jest mniejsza. Brak wzroku sprawia, że dziecko nie może się uczyć przez naśladownictwo. Utrudnioną ma więc naukę jedzenia, higieny, czynności samoobsługowych, zabawy, koordynacji ruchów. Okres zabawy destrukcyjnej u dziecka niewidomego przedłuża się, gdyż sprawia mu ona przyjemność dotykową. Dziecko niewidome wolniej uczy się mowy gdyż nie widzi układu warg, języka itp. osoby mówiącej. Wzrok jest zmysłem stymulującym do poznawania świata. U dzieci niewidomych brak stymulacji wzrokowej sprawia. że otoczenie jest dla niego nieruchome - poznaje ono to co jest w zasięgu jego ręki dotyk, albo dalej za pomocą słuchu. Całą pracę wychowawczą z dzieckiem niewidomym należy oprzeć we wczesnym okresie na zmysłach dotyku i słuchu. Matka aby nawiązać kontakt z dzieckiem niewidomym ma dotykać jego głowy, rąk, uszu itp. i bardzo dużo do niego mówić. W celu stworzenia wrażenia ruchu dziecko powinno być noszone na rękach. Przedmioty i zabawki powinny być dawane mu do ręki aby poznało je dotykowo. W czasie gdy dziecko zaczyna mówić (1 r.ż.) należy zwracać uwagę, aby słowa które dziecko przyswaja były adekwatne do rzeczywistości. Pod koniec 1 r.ż., gdy dziecko zaczyna czołgać, raczkować, chodzić nie należy ograniczać mu tej aktywności, lecz przestrzeń powinna być zbadana przez rodzica by dziecko nie zrobiło sobie krzywdy. Nie można utwierdzać w dziecku lęku przed nieznaną przestrzenią. Ma być ono wdrażane do aktywności, a nie bierność.

Zjawiska specyficzne występujące u ludzi niewidomych:

Blindizmy:

1. Termin blindizmy pochodzi od ang. blind lub niem. Blinden-niewidomy). Są to odruchy świadome lub nie spowodowane brakiem wzroku, dające dziecku odprężenie, rozluźniające napięcie nerwowe.

2. Blindizmy, które są formą wyładowania energii nie zużytej jeszcze wskutek braku normalnej aktywności ruchowej (kołysanie w przód i w tył, potrząsanie głową),

3. Blindizmy wskutek niemożności właściwego naśladownictwa ruchów naturalnych, tj. postawy i ruchy dziecka odbiegające od przyjętych w społeczeństwie (chód na usztywnionych nogach, brak mimiki i gestów przy mówieniu),

4. Blindizmy - ruchy obronne zmierzające do ominięcia przeszkody przy poruszaniu się, np. chodzenie na palcach podnoszeni wysoko nóg w celu ochrony dziecka palca przed zderzeniem, wyciąganie przed siebie przedramion, przyciskanie ich do boków by uchronić się przed zderzeniem.

5. Blindizmy - miny i pozy, które są reakcją obronną na cierpienie (mrużenie i tarcie oczu, przecieranie ich, odwracanie ich od światła, opuszczanie głowy).

Wyobrażenia surogatowe (zastępcze):

U osób niewidomych występują trudności w rozumieniu pojęć opisujących właściwości przedmiotów, które to właściwości uchwytne są jedynie wzrokowo lub odwołują się do pamięci wzrokowej. Choć posługują się tymi pojęciami, to nigdy nie będą pojmować ich tak samo, jak terminy te rozumieją osoby widzące. Takimi pojęciami są: błyszczący, przezroczysty, tęcza oraz kolory. W umysłach osób z dysfunkcją wzroku tworzą się wyobrażenia surogatowe (wyobrażenia zastępcze) - substytuty psychiczne tych treści poglądowych, które ludziom niewidomym w zupełności lub częściowo są niedostępne, a odgrywają ważną rolę w kształtowaniu ich świata, wyobrażeń i pojęć. Problem ten nie dotyczy osób ociemniałych, które pamiętają, że kiedyś widziały, ponieważ w przypadku omawiania konkretnych zjawisk można odwołać się do pamięci wzrokowej.

Pod względem treści można wyróżnić 2 rodzaje wyobrażeń zastępczych:

dotyczące stosunków przestrzennych, których niewidomy nie może w sposób adekwatny ująć, albo ujmuje z wielkim trudem,

dotyczące światła i barwy, których niewidomy nie może poznać w sposób adekwatny do rzeczywistości.

Zmysł przeszkód:

Teoria Maria Grzegorzewskiej:

Zmysł przeszkód składa się z 4 głównych członów:

1. Człon czuciowy - powstający na tle specyficznych bodźców dotykowo - słuchowych wywołanych obecnością przeszkody, wrażeń ściśle ze sobą zespolonych w czasie

2. Człon intelektualny - polega na zrozumieniu grożącego niebezpieczeństwa,

3. Człon emocjonalny - obawa lub lęk wobec zagrożenia,

4. Reakcja ruchowa - uniknięcie przeszkody, zatrzymanie się, zmiana kierunku, zwolnienie chodu.

Techniki ochraniające.

Technika ochraniająca górną część ciała (technika barkowa)

Niewidomy wyciąga ramię w przód na wysokości barku, a przedramię trzyma pod kątem około 100-120 stopni do ramienia, z dłonią odwróconą na zewnątrz, tak, aby dłoń wystawała 2-3 cm za przeciwległy bark. Mięśnie przedramienia i palców powinny być rozluźnione. Błędy : opuszczanie zbyt nisko ręki albo trzymanie dłoni za blisko twarzy. Zastosowanie: chodzenie po znanym pomieszczeniu, bez dodatkowych pomocy (laski, widzącego przewodnika), wtedy gdy niewidomy czuje obawę przed uderzeniem, chociaż idzie z laską lub przewodnikiem, podczas szukania upuszczonego przedmiotu.

Technika ochraniająca środkowe części ciała (technika biodrowa)

Niewidomy trzyma rękę opuszczoną w dół w skos, tak aby dochodziła do płaszczyzny strzałkowej ciała. Dłoń powinna być odległa o około 20 cm od tułowia. Błędy : ręka znajduje się zbyt blisko tułowia. Zastosowanie : w znanym pomieszczeniu przy podchodzeniu do krzeseł, stołów, szafek...wtedy, gdy nie ma laski.

Odnajdywanie upuszczonych przedmiotów

Metoda spirali

Wykonać klęk lub przysiad. Zastosować barkową technikę ochronną. Potem dłonią lekko opartą o podłogę zacząć bardzo systematycznie wykonywać ruchy spiralne, stopniowo zwiększając ich zasięg.

Metoda siatki

Początek poszukiwania jest taki sam, lecz zamiast wykonywania spiralnego ruchu dłonią, wykonuje się ruchy na wzór siatki, tzn. najpierw prostopadle, zaczynając jak najbliżej siebie, aż do wyprostowania ręki, potem równolegle. Błędy : nie szukanie powierzchnią całej dłoni, lecz tylko palcami i nadgarstkiem...

PODSTAWOWA TERMINOLOGIA W TYFLOPEDAGOGICE

TYFLOPEDAGOGIKA: dział pedagogiki specjalnej zajmujący się terapią, opieką i wsparciem osób niewidomych i niedowidzących

NIEWIDOMYM nazywamy człowieka, który jest pozbawiony całkowicie lub częściowo wzroku, a przez to i informacji optycznych płynących ze świata zewnętrznego.

Jego analizator wzroku nie funkcjonuje zupełnie lub z tak dużymi zaburzeniami, że nie ma praktycznego zastosowania w poznawaniu świata i w orientacji w otoczeniu.

Narząd wzroku i jego czynności

Budowa narządu wzroku

• gałki oczne z mięśniami umożliwiającymi ich ruchy

• ośrodek wzroku - nerwy wzrokowe łączące gałki oczne z odpowiednią partią komórek nerwowych w płacie potylicznym kory mózgowej

• Receptory wzrokowe (czopki i pręciki) - zakończenia nerwowe znajdujące się w siatkówce na dnie oka, komórki światłoczułe reagujące na bodźce wzrokowe

Czynności narządu wzroku

1. Aspekt fizjologiczny: widzenie
   * czynności motoryczne gałek ocznych
   * czynności optyczne i wzrokowe (reagowanie na bodźce świetlne, przekazywanie pobudzeń nerwowych do ośrodka wzrokowego

2. Aspekt psychologiczny: percepcja

• analiza, synteza i interpretowanie obrazów przekazanych od receptorów wzrokowych poprzez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego
  odbiór wrażeń i spostrzeżeń przedmiotów i zjawisk z otaczającej rzeczywistości

• zdobywanie wiedzy i informacji

• wykonywanie czynności życia codziennego - czynności samoobsługowych i gospodarczych

• orientacja przestrzenna i poruszanie się

• wykonywanie pracy zawodowej

• funkcjonowanie społeczne

• rekreacja - aktywne wykorzystanie czasu wolnego

Przyczyny uszkodzenia analizatora wzroku

Czynniki prenatalne: życie płodowe, dziedziczne, genetyczne

• nieprawidłowości genowe

• czynniki fizyczne: deformacje oczodołu, gałki ocznej

• czynniki chemiczne: zatrucia matki (ołów, rtęć, miedź, tlenek węgla), nikotyna, antybiotyki

• czynniki hormonalne (insulina, kortyzon)

• niedobory w żywieniu matki (brak witamin)

• infekcje wirusowe (grypa, różyczka)

• jaskra wrodzona

• zaćma (różyczka, odra matki)

• nowotwory mózgu i narządu wzroku

Okres okołoporodowy

• wcześniactwo

• urazy mechaniczne

• nieprawidłowy poród

• niedotlenienie - anoxia

Okres poporodowy, wczesne i późne dzieciństwo

• Zapalenie mózgu, opon mózgowo - rdzeniowych

• Choroby zakaźne: dur brzuszny, szkarlatyna, dyfteryt

• Zatrucia: grzyby, jad kiełbasiany

• Urazy mechaniczne: niewypały, zranienia ostrym narzędziem

• Urazy termiczne: oparzenia

• Urazy chemiczne: płyn żrący

• Ciała obce dostające się do oka

Konsekwencje utraty wzroku

• procesy orientacyjno - poznawcze

• procesy emocjonalno - motywacyjne

• procesy społeczno - zawodowe

Rewalidacja niewidomych i niedowidzących

1. Kompensacyjna rola nieuszkodzonych zmysłów niewidomych:
   - o charakterze biopsychicznym,

- techniczna korektura i usprawnianie

2. Dynamizowanie do aktywności społecznej i zawodowej.

---