Psychologia środowiskowa w tradycji psychologii percepcji

2.1 Środowisko przestrzenno - fizyczne w tradycji psychologii percepcji

W latach 60 psychologia wyodrębniła się jako oddzielna dziedzina naukowa. Od początku interesowała się otoczeniem fizyczno - przestrzennym, cały jej rozwój nierozerwalnie związany jest z pojęciem środowiska (co jest najbardziej widoczne w psychologii pracy i rozwoju, najmniej w psychologii osobowości). By zrozumieć człowieka i mu pomóc, należy widzieć go w kontekście zorganizowanego środowiska fizycznego i społecznego. Socjologia, ekologia, architektura i geografia miały pośredni wpływ na rozwój psychologicznych teorii środowiskowych.

Dla psychologii środowiskowej ważna jest trafność zewnętrzna (zdolność jej teorii i metod do wyjaśniania, przewidywania zjawisk interesujących opinię publiczną) i trafność wewnętrzna (zgodność formułowanych teorii z tradycją psychologiczną, konfrontuje ona każdą nową teorię z określonym nurtem historycznym).

Psychologia percepcji, ekologiczna i społeczna są podstawowymi tradycjami, w ramach których następował rozwój psychologii środowiskowej.

2.2 Środowisko przestrzenno - fizyczne w psychologii percepcji szkoły Gestalt

Istotą psychologii percepcji jest to, że wszystkie jej teorie koncentrują się wokół zależności między procesami psychicznymi percepcji i poznania, a środowiskiem fizycznym.

Szkoła Gestalt była pierwszą w europie, która zajmowała się problemem „zewnętrzności - wewnętrzności”. Zakładała ona, że świat fizyczno - obiektywny pozostaje w relacji izomorficznej ze światem postrzeganym (który to ma wyraźne pierwszeństwo, jako świat fenomenów). Świat fizyczno - obiektywny dla człowieka istnieje, o ile w jego umyśle odzwierciedla się w formie własnego środowiska, czyli świata fenomenów.

Podstawowy problem szkoły Gestalt - wyjaśnienie przyczyn narzucania się doświadczenia świadomości w odniesieniu do obserwowanych zjawisk. Środowisko fozyczne istnieje jedynie, jeżeli jest obecne w doświadczeniu.

Koffka, wyróżnił 2 rodzaje środowiska:

1. Środowisko geograficzne - odpowiada istniejącej rzeczywistości

2. Środowisko zachowaniowe (fenomenologiczne) - odpowiada rzeczywistości odzwierciedlonej w doświadczeniu. Jest najważniejszym wyznacznikiem zachowań, pozwala zrozumieć ich sens.

Środowisko geograficzne staje się częścią doświadczenia jednostki, w procesie percepcji, dzięki istnieniu wewnętrznych mechanizmów.

2.3 środowisko przestrzenno - fizyczne w probabilistycznej psychologii percepcji

Nurt zwany nowym spojrzeniem (New Outlook) jako reakcja na szkołę Gestalt w Stanach Zjednoczonych. Opierał on się na funkcjonalizmie, a nie na fenomenologii jak Gestalt. Podkreślał: znaczenie środowiska przestrzenno - fizycznego i znaczenie w nim aktywnej, celowej roli podmiotu.

Model soczewkowy procesów percepcji zaproponowany przez Brunswika (zwany także modelem probabilistycznego uczenia się) - Jest to odwrotność koncepcji Gestalt, teoria „razimorficzna”. Brunswik dostrzegł znaczenie całościowych układów stymulacji fizyczno - przestrzennych (wskaźników środowiskowych) dla procesu percepcji. Definiuje on proces percepcji jak proces wykorzystania wskaźników, docierających ze środowiska zewnętrznego. Wyznaczył także człowiekowi aktywną rolę w procesie weryfikacji docierających do niego informacji, poprzez przetwarzanie ich (ogniskowanie) na wskazówki środowiskowe, a także w procesie indywidualnego wykorzystania bodźców rejestrowanych przez zmysły.

Podmiot spostrzega środowisko przez ciągłe formułowanie sądów dotyczących prawdopodobieństwa występowania określonych własności obiektywnych (ekologicznych), następnie reakcji percepcyjnej. Czyli człowiek w modelu soczewkowym, najpierw selekcjonuje własności środowiska ekologicznego, przez ocenę ich prawdopodobieństwa, a następnie przetwarza je na zogniskowane wskazówki środowiskowe, rejestrowane przez zmysły.

Ocena trafności ekologicznej - ocena zgodności pomiędzy bodźcami dystalnymi środowiska (obiektywnymi faktami środowiskowymi), a wskazówkami proksymalnymi, czyli bodźcami oddziałującymi np. na siatkówkę oka. Przetworzenie reakcji peryferyjnych (zmysłowych na siatkówce oka) na reakcje proksymalne (w CUNie). Jest to narzędzie kontroli, dzięki aktywności na poziomie poznawczo - percepcyjnym i zachowaniowym, weryfikacja środowiska w działaniu.

Proces percepcyjny przyjmuje formę łuku osiągnięć percepcyjnych. Dzieli się na dwie części: ekologiczną (porównywanie zmiennych środowiskowych dystalnych (fizyczne cechy środowiska) i proksymalnych(fizyczna stymulacja)) i organiczną (porównywanie reakcji fizjologicznych z reakcjami neuropsychicznymi. Najważniejsze tu jest wnioskowanie probabilistyczne i stawianie hipotez). Układy informacji środowiskowych cechuje duża zmienność, są tylko prawdopodobne. Niezgodności we wskazówkach środowiskowych, są kompensowane reakcjami wysuwania hipotez.

2.4 Teoria Percepcji Gibsona

Gibson koncepcje bodźca dystalnego rozciąga na cały zakres widzialności i wprowadza go w ruch. To co spostrzegamy tkwi w ekologicznych właściwościach bodźców środowiska. Znacznie zawarte jest w bodźcu płynącym ze środowiska. Środowisko i ludzie funkcjonują na zasadach komplementarności. Środowisko podlega percepcji, a systemy percepcyjne podlegają jego oddziaływaniom. Koncepcja Gibsona podkreśla polisensoryczną naturę percepcji świata i przydatność w projektowaniu architektonicznym środowiska.

Bodziec molarny - to bodziec, który w momencie dotarcia do obserwatora już zawiera w sobie informacje o źródłach jej pochodzenia. Równoznaczny z tym, na co organizm reaguje (ekologiczne własności środowiska).

Bodziec molekularny - równoznaczny z pobudzeniem receptora.

Proces percepcji - widzenie panoramiczne ruchu, czyli środowiska naturalnego. Ma charakter holistyczny, odnosi się do odbioru całościowego. Widzimy znaczenia jakie niosą za sobą bodźce działające na zmysły. Gibson odrzuca psychologię percepcji opartą na tradycyjnie zdefiniowanym pojęciu bodźca. Systemy percepcji mają charakter przystosowawczy z pktu widzenia zdolności przetrwania.

Elementy ekologicznie rozumianego środowiska:

1. Medium -składa się z ciał w dwóch postaciach, płynnej (woda) i gazowej (powietrze). Jest to zbiór jakościowych elementów środowiska - afordanacji - własności miejsca, które oferują, stwarzają i wyzwalają możliwości: widzenia, słyszenia, czucia i chodzenia. Mają tendencję do homogenizacji.

2. Substancja - jest ciałem stałym i nie pozwala na swobodne przemieszczanie się światła, zapachów i lokomocję. Substancja jest odporna na deformację, posiada stały kształt i jest heterogenicznym elementem środowiska. Substancje różnią się między sobą składem chemicznym, działaniem biochemicznym, fizjologicznym i behawioralnym, nie mają tendencji do homogenizacji, ich elementy składowe są połączone zwykle w skomplikowany sposób.

3. Powierzchnie - są czynnikami stabilizacji i zmiany, dzielą medium od substancji, trwają tak długo, jak trwa substancja. Mają trwałe rozmieszczenie i trwają tak długo, jak trwa substancja. Powierzchnią jest to, co podlega dotykowi, jest tam gdzie następuje dyfuzja substancji do medium.

Definicja środowiska w tym ujęciu podkreśla jego zasoby, czyli to, co środowisko dostarcza i umożliwia podmiotowi. Człowiek żyje w środowisku, którego elementami są substancja, medium i powierzchnia. Znaczenia są elementami środowiska i tkwią w nim jako pewnego rodzaju zasoby, potencjał. Proces spostrzegania polega na odkrywaniu tego potencjału i wykorzystywania jego zasobów. Jest więc procesem wydobywania potencjalnych możliwości. Proces uczenia się jest natomiast kreowaniem kompetencji z zakresu wykorzystywania możliwości środowiska.

Inne ważne zasoby środowiska - ogień, woda, różnego rodzaju obiekty (narzędzia, architektura).

Realizm środowiskowy - przyjmuje, że pośrednia percepcja bezpośredniej natury zależy od własności ekologicznych informacji środowiskowej.

2.5 Środowisko fizyczno - przestrzenne w szkołach psychologii transakcyjnej

Szkoła transakcyjna ujmuje proces percepcji jako rodzaj transakcji pomiędzy podmiotem, a przedmiotem percepcji. Postrzegający i rzeczywistość postrzegana są elementami tego samego procesu transakcyjnego. Jest to krytyka obiektywistycznej koncepcji widzenia, gdzie bodźce są niezależne od obserwatora. Percepcja jest tu ujmowana jako zorientowana na cel aktywność jednostki, jest kreatywna postawą człowieka. Fizyczna rzeczywistość jest rezultatem percepcji, a nie jej przyczyną. Percepcje są konstrukcjami powstałymi w umyśle, w konsekwencji wcześniejszych działań, które służą jako wyznaczniki dalszej aktywności. Postrzeganie w szkole transakcyjnej jest punktem wyjścia do zrozumienia ogólniejszych zależności człowieka i środowiska. Świat uwarunkowany jest założeniami. Pojęcia środowiska w transakcjonizmie ujmowane jest szeroko, życie człowieka obejmuje różne okazje, które ujawniają się wyłącznie przez środowisko, każda okazja ma wbudowane cele, wymaga działania i rejestrowania jego skutków. Każde działanie natomiast wynika z procesów świadomości lub percepcji, które opierają się na przyjmowanych przez podmiot założeniach. Wszystkie te procesy są wzajemnie transaktywne.

Percepcyjna i poznawcza schematyzacja środowiska

Główny problem badawczy w psychologii środowiskowej to analiza roli procesów percepcji w definiowaniu relacji między człowiekiem a jego środowiskiem fizyczno - przestrzennym.

Rewolucja poznawcza - zapoczątkowało ją wydanie książki Neissera „cognitive psychology”. Autor na nowo odkrył, że jednostka ma umysł, dzięki któremu może tworzyć struktury poznawcze i świadomie kierować swoim działaniem.

6.1 Ewolucja badań nad percepcją i poznaniem środowiskowym

Termin „percepcja środowiskowa” używany jest zamiennie z wyobrażeniem środowiskowym, mapa mentalną, mapą poznawczą. Były 3 etapy badań nad percepcją środowiskową:

1. Badania skupione na analizie „reakcji percepcyjnych”, formalnych, fizycznych i przestrzennych cechach środowiska molarnego. Szczególnie na informacjach dostarczanych przez formalną organizację przestrzeni fizycznej, będąca funkcją map poznawczych. Najważniejszym pytaniem było: jak funkcjonuje proces zdobywania, organizowania i wykorzystywania przez jednostkę informacji dotyczących środowiska przestrzennego?

2. Badania skupione na percepcji stanowiącej strukturę pośredniczącą w definiowaniu przez jednostkę ważności środowiska w jej życiu. Zwrócenie uwagi na społeczne aspekty percepcji. Percepcja środowiskowa jak proces nabywania przez jednostkę wiedzy środowiskowej.

3. Badania skupione na elementach treści definiujących przestrzeń fizyczną. Integracja elementów poznawczych, wartościujących i behawioralnych układu człowiek - środowisko. Przyjmuję się, że celem gromadzenia przez jednostkę wiedzy środowiskowej jest stworzenie obrazu środowiska społeczno - fizycznego. Percepcja środowiskowa ujmowana jest w kategoriach reprezentacji poznawczych środowiska przestrzenno - fizycznego. Człowiek jest podmiotem motywowanym.

6.2 Percepcja i poznanie środowiskowe

Ittelson : Percepcja to najbardziej elementarny proces poznawania przez człowieka bezpośredniego środowiska.

Rola zmysłu wzroku w spostrzeganiu przestrzeni

Zmysły wzroku, słuchu i dotyku odgrywają najważniejszą rolę w orientacji przestrzennej. Zmysł wzroku charakteryzuje się największą rozciągłością pierwotną

Percepcja wzrokowa wg Gibsona pozwala na: wykrywanie układu otoczenia, zmian i sekwencji, wykrywanie i kontrolę ruchu. Wzrok dostarcza najbardziej oczywistych i najbogatszych informacji percepcyjnych. Ma zdolność do odbierania świata trójwymiarowo.

Stałość spostrzegania - percepcja wzrokowa nastawiona jest na obiekty, a nie na jakości zmysłowe, które je określają (nie widzimy niebieskości, tylko niebieski fotel). Obiekty charakteryzują się stałościami: jasności barw, kształtu, wielkości, położenia. Stałość jasności barw powoduje, że określony kolor wydaje się np. równie ciemny przy dużym oświetleniu, jak i przy małym. Mogą jednak tu zachodzić błędy, np. negatywny obraz następczy, dyfuzja barw, kontrast współczesny. Stałość kształtu oznacza postrzeganie takiego samego kształtu, niezależnie z której strony patrzymy. Stałość wielkości postrzegania wiąże się ze zdolnością do postrzegania trzeciego wymiaru. Przyczyną stałości położenia jest skokowy ruch oczu, nie spostrzegamy wszystkiego co przesuwa nam się przed oczami.

Ocena wielkości przedmiotu:

1. Wielkość perspektywiczna - zgodnie z geometrycznymi zasadami perspektywy, wielkość przedmiotu jest odwrotnie proporcjonalna do odległości i dopowiada obrazowi na siatkówce.

2. Wielkość rzeczywista przedmiotu - przedmiot z odległości nie wydawałby się wcale mniejszy

3. Kompromis między wielkością perspektywiczną, a rzeczywistą - widzimy obiekt jako nieco mniejszy, lecz nie tak mały jak wynikałoby to z perspektywy. Ta możliwość zachodzi najczęściej. Polega to na tym, że im więcej informacji posiadamy, tym bardziej wielkość spostrzegana zbliża się do rzeczywistej.

Prawa grupowania i strukturalizacji - związane z naturalną tendencją do nadawania struktury temu, co widzimy. Do pewnego stopnia wyjaśniają one dlaczego pewne elementy pola widzenie układają się w figurę, a pewne w tło.

Złudzenia wzrokowe - dzieli się je zazwyczaj na złudzenia kontrastu i złudzenia zbieżności i asymilacji. Do wyjaśniania złudzeń wzrokowych wysnuwano różne teorie: ruchów oczu, widzenia perspektywicznego, wczuwania (empatii), przesunięcia oraz wyrazistości.

Czynniki wpływające na percepcję środowiska - Uwaga jest wewnętrznym schematem organizującym proces postrzegania. Uwagę przyciąga układ bodźców o największych rozmiarach, największej intensywności, najczęściej się powtarzający oraz najbardziej żywy ze względu na kształt, kontrastowość lub barwę. Selektywność spostrzegania występuje już przed pojawieniem się bodźca - możemy przygotować się do odbioru bodźców, których oczekujemy. Potrzeby i preferencje także mają wpływ na postrzeganie (np. ludzie głodni oceniają obiekty nadające się do jedzenia jako większe, ludzie ze wsi obiekty architektoniczne w mieście także). Cechy osobowości - ludzie dzielą się na zależnych od pola widzenia - ekstrawertyków (ich sądy opierają się głównie na wskaźnikach wzrokowych) i niezależnych od pola widzenia - introwertyków (polegali na wskaźnikach dostarczanych przez własne ciało, pole widzenia nie wprowadza ich w błąd).

Kulturowe i językowe aspekty percepcji środowiskowej

Życie w różnych kulturach determinuje różne spostrzeganie środowiska. Środowisko fizyczno - przestrzenne to także środowisko kulturowe, z tego powodu widzenie świata nie jest zwykłym procesem percepcji, ale tworzeniem reprezentacji poznawczej środowiska. Kultura wyznacza specyficzny styl poznawczy. Ponadto między nauka języka, a środowiskiem istnieje ścisły związek. Środowisko jest ważnym źródłem systemu językowego. Język jest narzędziem poznania środowiska, forma mentalnej reprezentacji świata i narzędziem komunikowanie się ludzi w środowisku. Wiedza językowa wiąże się z wiedzą o środowisku.

Wpływ emocji na percepcję - dwa sposoby ujmowania związku emocji z poznaniem:

1. Wpływ emocji na poznanie zwiększa się stopniowo, wraz ze wzrostem nowych powiązań między mechanizmami poznawczymi, a stanami emocjonalnymi.

2. Stany emocjonalne i funkcje poznawcze są ściśle ze sobą powiązane i stanowią dwa nierozłączne elementy funkcjonowania organizmu.

6.3 Mapy poznawcze

Jest to szczególny sposób przedstawiania świata przy użyciu symboli. Są umysłową reprezentacją otoczenia jednostki, zakodowaną w jej umyśle.

Geneza pojęcia mapy poznawczej w psychologii

Pojęcie umysłowego obrazu otoczenia ma swe korzenie w badaniach behawioralnych. Przyczyniły się do niego badania Petersena, Thorndike'a i Tolmana. Tolman podaje definicję mapy poznawczej - percepcyjna reprezentacja przestrzeni, powstająca na podstawie wskaźników środowiska i oczekiwań, będących podstawą uczenia się dróg i osiągania celów w przestrzeni.

Teoria obrazu miasta Kevina Lyncha

Lynch zaproponował koncepcję mapy poznawczej na określenie wyobrażenia przestrzeni miejskiej. Swoją teorię oparł na obserwacji, że długotrwały związek mieszkańca z określonym obszarem, prowadzi do powstania doświadczeń, które następnie zapisywane są w pamięci w postaci wyobrażeń czasu i przestrzeni. Wysnuł teorię, że środowisko miejskie (ale i każde inne) jest mentalnie reprezentowane przez pięć wskaźników formalnej struktury przestrzeni miasta:

1. Landmarki - punkty orientacyjne, łatwo rozpoznawalne obiekty środowiska architektonicznego, lub naturalnego (kościoły, wieże, góra, rzeka)

2. Węzły - punkty miasta o strategicznej funkcji, ułatwiające proces zapamiętywania i orientację (ronda, pętle tramwajowe, dworce, parkingi).

3. Ścieżki - kanały komunikacyjne (ulice, drogi).

4. Krawędzie - granice pomiędzy dwoma etapami drogi, lub dwoma obszarami miasta (linie kolejowe, rzeki, autostrady).

5. Dzielnice - obszary zapisane w umyśle dwuwymiarowo (dzielnice, osiedla).

Krajobraz miejski jest medium dla komunikacji interpersonalnej, jego właściwości albo sprzyjają relacjom międzyludzkim, bądź je osłabiają. Optymalne środowisko życia to takie, w którym forma jednoznacznie wtraż jego funkcję.

Weryfikacja teorii Lyncha w badaniach psychologicznych

Percepcja w psychologii eksperymentalnej - proces percepcji jest konsekwencją obecności obiektu konfrontowanego z jednym, lub wieloma zmysłami jednocześnie.

Percepcja w psychologii środowiska - proces dotyczący kontekstu przestrzennego, który dokonuje się w serii systematycznych oglądów.

Lynch wykazał, że typ przestrzeni urbanistycznej jest poza zasięgiem bezpośredniego pola percepcyjnego jednostki i jego zgłębienie wymaga aktywności poznawczej. Nie ma zmysłu, który postrzega miasto.

Własności map poznawczych

Badania wykazały, że wszystkie mapy poznawcze zawierają błędy. Odzwierciedlenie rzeczywistości nie jest precyzyjne, ani proste, jak zakładała teoria map. Błędy w wykreślaniu map, popełniane przez większość ludzi:

1. Niekompletność - opuszczanie istotnych elementów w obrazie środowiska. Opuszczamy elementy nigdy niezauważone, akcentujemy te znane.

2. Zaburzenie - deformacji ulega kształt, złe proporcje. Bardzo rzadko mapy zawierają wierne odtworzenie rzeczywistości.

3. Wzbogacenie - dodanie do mapy elementów, które w rzeczywistości nie istnieją.

Ocena dystansu

Dokładność oceny i precyzja opisu szczegółów przestrzeni wzrasta, wraz ze wzrostem dystansu do miejsca pracy i zamieszkania. Ocena dystansu jest efektem segmentacji drogi. Ludzie mają tendencje do poznawczej segmentacji drogi, a całość złożoną z segmentów pamiętają jako dłuższą.

6.4 Wyobrażalność środowiska

Pojęcie wyobrażalności środowiska zakłada, że w każdym środowisku (tak naturalnym jak i stworzonym przez człowieka) istnieją elementy , które dzięki specyficznym cechom, lub tez wbudowanym symbolom wyróżniają się spośród innych. Ponieważ są one łatwe do rozpoznania, zapamiętania nadają się jako punkt odniesienia dla większej liczby ludzi i są pomocne we wzajemnej komunikacji międzyludzkiej. Landmarki są pomocne w ocenie dystansów i kierunku u ludzi zbyt nieobeznanych ze środowiskiem, natomiast dla mieszkańców są one „punktami zakotwiczenia” w indywidualnej mapie poznawczej, która pozwala na zachowanie poczucia tożsamości, identyfikację z miejscem i poczucia sensu życia w skali własnego życia i otoczenia.

Teoria punktów kotwiczących - Golledge i Spector - punkt zakotwiczenia oznacza, że jednostka wybiera ze środowiska jedną ze wskazówek (zazwyczaj landmark) i organizuje wokół niej inne wskazówki, takie jak rejony, czy węzły. Zgodnie z tą teorią, wiedza środowiskowa jest pojęciowo zhierarchizowana.

Couclelis i współpracownicy wyróżniają jej cztery kategorie:

1. Wiedzę „co” - zdolność do przypominania i opisu obiektów w przestrzeni

2. Wiedzę „jak” - niezbędną do wykonywania realnych i umysłowych zadań nawigacji w środowisku

3. Wiedzę „gdzie” - bezwzględną - umożliwiającą orientację w środowisku

4. Wiedzę „gdzie” - względną - dotyczącą relacji, określonych długości, kierunków i uporządkowania

Punkty zakotwiczenia to elementy abstrakcyjne, które nie musza mieć jednoznacznej lokalizacji. Np. dom, miejsce pracy, region, szkoła.

Prawidłowa percepcja miasta podlega psychologicznemu prawu przestrzennej hierarchizacji. Poszczególne punkty zakotwiczenia w danym środowisku oraz w indywidualnej mapie poznawczej układają się w strukturę hierarchiczną, która ma wymiar ukryty, lub milczący. Przestrzenna hierarchia punktów zakotwiczenie zależy od zasięgu penetracji w przestrzennej mapie poznawczej. Prawidłowa mapa poznawcza środowiska powinna dostarczać informacji typu „co” i „gdzie” w sensie absolutnym i relacyjnym. W psychologii mapa poznawcza jest organizacją informacji w umyśle człowieka, oddającą lokację i funkcjonalne własności miejsca. Determinuje ona zdolność odnajdywania drogi, umożliwia wybory dotyczące migracji, pozwala kierować zachowaniami konsumenckimi i rekreacją.

3 zdolności, które obejmuje odnajdywanie drogi wg Passiniego:

1. Zdolność mapowania poznawczego

2. Zdolność podejmowania decyzji

3. Zdolność przekładania decyzji na konkretne zachowania

6.5 Rozwój umysłowych struktur poznawczych środowiska w cyklu życia

Rola aktywności w rozwoju percepcji przestrzeni

Aktywne uczenie się przestrzeni daje bardziej adekwatną wiedzę, niż pasywna obserwacja. Dzieci aktywne, bez względu na wiek lepiej rozwijają wiedze o przestrzeni znanej i nieznanej. Działania zorientowane na cel przynoszą o wiele lepsze efekty, dzieci w toku celowej aktywności dużo lepiej spostrzegają zależności przestrzenne. Efektywne poruszanie się w przestrzeni jest niezbędne dla zrozumienia środowiska i rozwoju wiedzy o przestrzeni.

Percepcja własnego ciała jako początek rozwoju percepcji przestrzeni

Percepcja przestrzeni własnego ciała jest najbardziej podstawowym stadium percepcji przestrzeni. Obraz własnego ciała jest wytworem autopercepcji organizmu. Doświadczanie własnego ciała ma początkowo charakter globalny. Dziecko nie rozróżnia bodźców płynących z własnego ciała i z zewnątrz. Stopniowo uczy się to robić, początkowo dokonuje się to za pomocą doznań dotykowych i kinestetycznych. Obraz własnego ciała tworzy się, gdy dziecko skieruje na siebie własną aktywność i będzie uzyskiwało podstawy koordynacji pomiędzy ramionami i okiem, a ręką.

Funkcje obrazu własnego ciała:

1. Dzieli ciało na płaszczyzny - dziecko może określić przód, tył, boki i położenie obiektów w stosunku do tych płaszczyzn

2. Pozwala identyfikować części ciała

3. Pozwala na koordynowanie ruchów ciała i kończyn

4. Wspomaga lateralizację

5. Umożliwia identyfikację elementów, obiektów i innych ludzi

Istnieje wyraźna zależność pomiędzy percepcją przestrzeni własnego ciała i zaawansowaniem dziecka w poruszaniu się. Efektywność poruszania się zależy od adekwatnego obrazu ciała.

Percepcja przestrzeni bliskiej

Pojęcie rozwoju jako zmiana postępowa.

Dziecko nie spostrzega przedmiotów od urodzenia, do właściwego spostrzegania przedmiotów zdolne jest dopiero dziecko kilkumiesięczne. U niemowlęcia przedmioty istnieją tak długo, jak pozostają w polu widzenia. Przedmiot oddalony to zupełnie inny przedmiot, gdy ten się przybliży. Pierwszym otoczeniem rozpoznawalnym przez dziecko są rodzice. Raczkujące niemowlę potrafi już rozpoznawać przestrzeń. Następuje rozwój spostrzeżeń i percepcji kształtów. Zakres informacji poszerza się w miarę tego, jak dziecko sposób bardziej ukierunkowany eksploruje przestrzeń dookoła. W wieku dwóch trzech lat dziecko interesuje się tylko czymś bardzo bliskim, lub bardzo dalekim, wydaje się nie dostrzegać togo, co znajduje się pośrodku. W okresie przedszkolnym wzrasta ostrość wzroku, nazwana cecha przedmiotu staje się cechą wyróżniającą, następuje wyróżnienie przedmiotu z tła. Dziecko zaczyna także poprawnie oceniać wielkości nieruchomych oddalonych przedmiotów.

Pojęcie rozwoju jako zmiany jakościowej w strukturze organizmu.

To, co bardziej rozwinięte jest bardzie zrównoważone, logiczne i hierarchicznie zintegrowane. Rozwój percepcji przestrzeni obejmuje oprócz bardziej rozwiniętych i zróżnicowanych możliwości zachowania, również stadia charakterystyczne dla niższych poziomów rozwoju.

Piaget twierdzi, że podstawową siłą napędową rozwoju człowieka, w tym również poznania przestrzennego jest adaptacja, czyli rozwój inteligencji. Proces adaptacji - rozwoju inteligencji zaczyna się od funkcjonowania na poziomie biologicznym i odruchowym, przez orientację na podstawie informacji płynących z działania i operowania przedmiotami, kończy się przyswojeniem pojęć i symboli. Adaptacja (rozwój inteligencji) - to równowaga pomiędzy asymilacją (włączaniem świata zewnętrznego do schematów poznawczych), a akomodacją (przystosowaniem tych schematów do asymilacji). Inteligencja jest asymilacją - obejmuje wszystkie informacje nabywane w doświadczeniu. Tak jak rzeczywistość jest asymilowana do świata umysłowego, tak życie umysłowe jest akomodowane (przystosowywane) do środowiska.

Dziecko od narodzin obdarzone jest zdolnością do adaptacji i pewnym zakresem wrodzonych, elementarnych odruchów, ale nie gotowymi schematami widzenia świata i przestrzeni. Bardziej złożone struktury powstają na bazie tych podstawowych, wrodzonych odruchów. Proces konstruowania w umyśle pojęcia przestrzeni jest długi i złożony. Jest to proces konstrukcyjny, gdzie dużą rolę odgrywa świadomość.

W rozwoju i konstruowaniu pojęcia przestrzeni wyróżnia się 6 prawidłowości:

1. Mentalna reprezentacja przestrzeni, poprzedzona jest reprezentacją w postaci tzw. Koncepcji przedmiotu, stałości istnienia obiektu. Przedmioty istnieją w umyśle dziecka, nawet, gdy są czasowo niewidoczne.

2. Reprezentacja przestrzeni powstaje poprzez koordynację i internalizacje działań - rozumienie przestrzeni wynika z manipulacji przedmiotami i poruszania się w przestrzeni.

3. Reprezentacja przestrzeni powstaje poprzez internalizację (uznania za własne) sensomotorycznych przekształceń i przemieszczeń przestrzennych.

4. Reprezentacja przestrzenna wywodzi się z internalizacji odroczonych imitacji działań w przestrzeni - dziecko powtarza czynności dorosłych po upływie pewnego czasu.

5. Istnieją cztery podstawowe poziomy poznania przestrzennego: sensomotoryczny, przedoperacyjny, operacji konkretnych i operacji formalnych.

6. Istnieją trzy sekwencyjne klasy relacji przestrzennych: klasa relacji skonstruowanych topologicznie - stadium intuicyjne, nie występuje lokalizacja wg perspektywy. Dziecko nie pojmuje map. Klasa relacji konstruowanych projekcyjnie - dziecko spostrzega część zależności przestrzennych. Klasa relacji euklidesowych lub metrycznych - dziecko potrafi odtworzyć model przestrzenny z właściwymi odległościami pomiędzy cechami charakterystycznymi.

Rozwój reprezentacji przestrzennych środowiska dużej skali

Podstawową funkcją reprezentacji przestrzennych jest ułatwienie procesu umiejscawiania obiektów i siebie oraz ułatwienie nawigacji, a także działanie jako organizatora doświadczeń. Najmniejszymi elementami reprezentacji przestrzennych są punkty orientacyjne (unikalne konfiguracje zdarzeń percepcyjnych, strategiczne punkty) i drogi (różne procedury sensomotoryczne).

Wg Piageta i Inhelder wiedza o przestrzeni konstruowana jest na trzech poziomach: (poziomy te są związane z głównymi etapami rozwoju intelektualnego i współistnieją z nimi)

1. Poziomie działania przestrzennego - rozwój operacyjnie i hierarchicznie skoordynowanego systemu informacyjnego (dzieci na tym etapie odgadują relacje przestrzenne, a nie organizują ich w przestrzenną całość. Jest to etap egocentryczny).

2. Poziomie percepcji przestrzeni - rozwój zróżnicowanego i częściowo skoordynowanego systemu informacyjnego (przestrzeń jest zorganizowana w formie niepowiązanych elementów, organizacja często jest oparta na podobieństwach funkcjonalnych).

3. Poziomie pojęciowego rozpracowania przestrzeni - jest to poziom zhierarchizowanego systemu informacyjnego (dziecko opisuje działania i ruchy w kategoriach usystematyzowanego, abstrakcyjnego systemu informacyjnego, systemu uporządkowane w hierarchiczne całości).

2

---