Agresja, skłonność do zachowań agresywnych, ataku, trudność kontrolowania negatywnych popędów i impulsów skierowanych przeciwko innym ludziom, sytuacjom, poglądom. Zwykle powstaje jako bezpośredni lub odroczony skutek czy, w sytuacji uniemożliwiającej działanie, a także jako wynik długotrwałej izolacji społecznej (np. w zakładach karnych), na skutek intoksykacji (zatrucia organizmu toksynami), presji psychicznej, zastraszenia, psycho- i fizjomanipulacji, pozbawienia snu, a nawet w wyniku błędów dietetycznych. Często współwystępuje w sytuacji grupowej jako działanie imitacyjne (naśladowcze), będące wyrazem dostosowania się do wymagań i zasad obowiązujących np. w grupie rówieśniczej, subkulturze (także patologicznej).
Agresja może być skierowana na zewnątrz (środowisko, otoczenie, rodzina, rywal, drużyna sportowa lub nawet przypadkowy przechodzień) lub do wewnątrz, jako tzw.. Wyróżnia się również agresję odroczoną, pozornie nie mającą związku z aktualną sytuacją, a także agresję indukowaną, powstającą w efekcie oddziaływań o charakterze psychomanipulacji. Agresja może przybierać rozmaite formy: od aktów fizycznych, jak przemoc czy gwałt w rozmaitych (indywidualnych lub grupowych) postaciach, do bardziej subtelnych zachowań, m.in. krzyku, agresji słownej, złośliwości zachowania (jawnej lub ukrytej), mimiki czy gestykulacji. Współczesne badania wykazują, że zjawiskiem agresji można dowolnie sterować, zarówno w skali jednostkowej, jak i społecznej.
Pierwotnie agresja była pozytywną cechą pozwalającą na przetrwanie gatunku ludzkiego. Współczesne pozytywne rozumienie agresji interpretowane jest, zwłaszcza w tradycji cywilizacji amerykańskiej, jako nieunikanie rywalizacji (walki), pozwalające zaspokoić potrzeby i zabezpieczające osobę czy grupę przed niekorzystnymi wpływami otoczenia, także społecznego. Tak pojęta agresja cechuje dynamiczną osobowość.

 Dziecko agresywne jest niewątpliwie kłopotem dla rodziców, nauczycieli, wychowawców. Często też i jemu wcale z tą postawą nie jest najlepiej. Co więc można zrobić, aby wszystkim zainteresowanym pomóc w tej sytuacji? To jest główne pytanie, na które chciałabym odpowiedzieć.

 Są różne teorie agresji. Wyjaśniają one mechanizmy powstawania agresji u człowieka. W jednych koncepcjach jest mowa o wrodzonych popędach, w innych o istotnym znaczeniu frustracji a w najnowszej chyba, akcentuje sie czynniki środowiskowe.Teoria społecznego uczenia się, bo o niej mowa jest dla praktyków, czyli nauczycieli, wychowawców i rodziców chyba najbardziej przydatna. Z badań bowiem wynika, że dzieci najskuteczniej i najszybciej uczą się zachowań agresywnych poprzez naśladownictwo i modelowanie!
Więcej na temat teorii agresji polecam przeczytać w artykule Sylwi Kluczyńskiej "Dlaczego krzywdzimy?"


 Najpierw zastanówmy się dlaczego dzieci przejawiają agresję?
 Możliwości wydają się być następujące:
1. dziecko zachowuje się agresywnie, bo takie zachowanie przynosi mu korzyść. Dziecko dostaje nagrodę, najczęściej w postaci akceptacji grupy podobnych sobie. Na drodze tzw. wzmocnień - zachowania te są utrwalane
2. drugą przyczyną takich zachowań jest naśladownictwo.. Dziecko, które żyje w świecie przemocy, widzi ją na codzień w domu, w szkole, w telewizji - będzie te zachowania naśladować jako zachowania wzorcowe. W tym przypadku brak umiejętności prospołecznych jest powodem zachowań agresywnych.
 Przyjęcie teorii behawioralnej, mówiącej, że agresja jest wyuczona - daje nam możliwość wyeliminowania zachowania na dokładnie podobnej zasadzie - trzeba dziecko oduczyć agresji i nauczyć zachowań akceptowanych społecznie, dających jednocześnie satysfakcję dziecku, czyli tzw. zachowań prospołecznych. Jeśli dziecko będzie umiało zachować się inaczej niż agresywnie, będzie miało wybór!
 Jeśli jednak młody człowiek przez lata reagował agresją, czy możliwe jest oduczenie go takich zachowań i nauczenie prospołecznych? Odpowiedz brzmi : tak, jeśli zastosujemy skuteczną metodę . Metodą, którą chcę tu polecić jest Trening zastępowania agresji Arnolda Goldsteina .Znają ją już polscy pedagodzy i mają sukcesy nawet wśród tak specyficznej grupy jak więźniowie a efekty zauważalne są już po paru tygodniach spotkań. Myślę, że to najbardziej dowodzi jej skuteczności
Metoda ta obejmuje Trening umiejętności prospołecznych, Trening kontroli złości i Trening wnioskowania moralnego i wartości. Niestety nie znalazłam opisu metody w internecie, poza ofertami szkoleń dla profesjonalistów.
Metodę polecam, jako skuteczną, pod warunkiem, że będzie prowadzona przez fachowca z certyfikatem na prowadzenie zajęć tą metodą! Jeśli zdecydujecie się państwo namówić własne dziecko na udział w takich zajęciach pytajcie o ten certyfikat. Nie jest to formalność, tylko gwarancja, że prowadzący będzie stosował skuteczną metodę a nie jej elementy!


 Pytanie, które pewnie często się nasuwa, to czy karać zachowania agresywne dzieci?
Jeśli jest to tzw. agresja instrumentalna, czyli skierowana na jakiś cel (może nim byc jakaś korzyść, np. zdobycie piórnika kolegi i/lub dominacja), poziom emocji jest niski (tzw. zimny drań, pełne wyrachowanie) a działania agresywne są zaplanowane właściwa interwencja to rzeczywiście:

• konsekwentne karanie zachowania agresywnego

• konsekwentne nagradzanie zachowań prospołecznych i

• trening tychże umiejętności

Przy czym karanie zachowań agresywnych to nie odpowiedź agresją na agresję. Chodzi tu o to, że zawsze musimy reagować na agresję. Agresor musi dostawać za każdym razem od nas informację, że jego zachowanie jest naganne i musi odczuć konsekwencje swoich działań. Zniszczyłeś coś - musisz odkupić (dołożyć z kieszonkowego, pojść do sklepu, itp, w zależności od realnych możliwości, muszę rozmawiać z rodzicami pobitego przez Ciebie chłopca - pójdziesz do nich ze mną itp.)
Jeśli agresja ma charakter reaktywny czyli skierowana jest przeciw osobie, celem jest wyrządzenie tej osobie krzywdy, szkody a złość jest przemijająca i działanie afektywne (tak działają często np. cholerycy) właściwą interwencją będzie trening kontroli złości i trening empatii. Takie zachowania są często uwarunkowane naszymi przekonaniami i mitami. Nie opieramy się na faktach, tylko na tym co nam się wydaje. Dziecku może wydawać się, że nauczyciel uwziął się na nie, bo nie powiedział mu dzień dobry, że kolega nie chce mu pożyczyć zeszytu, bo go nie lubi itp.- dlatego reaguje agresywnie. Oprócz treningu odpowiednich umiejętności nie wolno zapominać o konieczności reagowania .

Występujące dość powszechnie różnego rodzaju zachowania agresywne stanowią istotny problem społeczny. Są one z reguły nie akceptowane przez społeczeństwo, sprzeczne z ogólnie przyjętymi normami.

     J. Pospieszyl uważa, że "celem agresji jest zaszkodzenie ofierze", w odróżnieniu od przemocy, której celem jest "wywarcie pewnego rodzaju wpływu". Pojęciami: przemoc, złe traktowanie, krzywdzenie, wykorzystywanie określa się najczęściej łagodniejsze formy zachowania krzywdzącego. Natomiast pojęciami: maltretowanie, znęcanie się, gwałt określa się zachowania o większym stopniu zagrożenia.
      Na człowieka w ciągu jego życia działa wiele czynników, nakłada się wiele doświadczeń, powodujących wykształcenie się określonego sposobu postępowania, w tym również agresywności. Kontakty z najbliższymi osobami z rodziny odgrywają istotną rolę w kształtowaniu osobowości człowieka.
      Rozsądna, czujna, konsekwentna i wymagająca, a jednocześnie wyrozumiała miłość do dziecka jest podstawowym warunkiem jego prawidłowego rozwoju.
     Środowiskowe uwarunkowania agresywności wg D. Wójcik mogą wynikać z:

•  zaburzonych kontaktów uczuciowych między rodzicami a dziećmi,

• wykazywania przez rodziców nadmiernej tolerancji wobec zachowań agresywnych ich dzieci,

• przejawiania agresywnych zachowań rodziców w stosunku do siebie, dzieci, innych ludzi,

• aprobowania agresywnych wzorów zachowania.

     Dziecko pochodzące z rodziny o zaburzonych kontaktach uczuciowych czuje się odrzucone, przeżywa stałe frustracje, lęk, niepokój. Jego samoocena jest przeważnie negatywna. Potwierdzają to badania innych autorów (Z. Zaborowski, 1980 i M. Ziemska, 1979). Część z tych dzieci zachowuje się biernie, apatycznie, ale z reguły przejawia do rodziców wrogość, która nie zawsze musi łączyć się z jawną agresją (np. z obawy przed karami).
     Pewna grupa rodziców nie odrzuca wyraźnie dziecka, nie karze go, ale ma z nim słaby kontakt uczuciowy, nierzadko dziecko przejawia wtedy postawy agresywne, w grupie rówieśniczej pragnie zwracać na siebie uwagę, imponować kolegom. Łatwo może ulec wykolejeniu. Podobne zachowania wykazują dzieci, którym rodzice cofnęli akceptację, np. na skutek trudności życiowych, urodzenia drugiego dziecka (D. Wójcik, 1977).
     Postawa nadmiernej akceptacji zniekształca osobowość dziecka. Dzieci takie często stają się zarozumiałe, zbyt pewne siebie, oschłe uczuciowo. Rodzice, tolerując różne ich wyskoki, przyczyniają się niejednokrotnie do tego, że dzieci nie panują nad swoimi emocjami, są wybuchowe. Część tych dzieci charakteryzuje duża bezradność życiowa, niezdecydowanie, mała odporność psychiczna (M. Ziemska, 1979, D. Wójcik, 1977).
     W klimacie rygoru, zastraszania i stosowania kar mogą uformować się u dzieci postawy lękowe, nieufność do ludzi, egoizm. Dziecko pozbawione kontroli i sankcji, poza domem często przejawia zachowanie agresywne skierowane na osoby słabsze, młodsze, zwierzęta. Surowy rygor rodzinny, uniemożliwiając zaspokojenie wielu potrzeb psychicznych u dzieci, wywołuje zanik uczuć życzliwych, opiekuńczych w stosunku do rówieśników.
     Matka dominująca, oschła uczuciowo, niezadowolona ze swej roli w rodzinie, rozładowuje swoje napięcia emocjonalnie za pomocą zachowań agresywnych, wrogich w stosunku do dzieci i męża. Dzieci wychowane w takich rodzinach wykazują z reguły zaburzenia w rozwoju emocjonalnym i społecznym (Grochocińska, 1998). Chłopcy przejawiają agresywność, skłonność do przestępczości, objawy nerwicowe. Dziewczęta identyfikując się z matką, nabywają postaw męskich, co utrudnia im w przyszłości podjęcie roli matki i założenie rodziny (D. Wójcik, 1977).
     Rola ojca w rodzinie polega na wdrażaniu dzieci do przestrzegania norm społecznych. Musi być obecny w procesie wychowawczym. Doraźna interwencja, stosowanie kar fizycznych w przystępie złości budzą jedynie opór i bunt (T. Gordon, 1994). W grupie rówieśniczej prezentuje zachowania agresywne, anarchiczne, mogące prowadzić do reakcji przestępczych (Z. Zaborowski, 1980).
     Nieskoordynowane oddziaływania rodziców dezorientują dziecko, wytwarzają stany niepokoju, które bywają redukowane za pomocą zachowań negatywnych (D. Wójcik, 1977 i Z. Zaborowski, 1980).
     Według D. Wójcik wykazywanie przez rodziców nadmiernej tolerancji wobec zachowań agresywnych ich dzieci, ma wyraźny związek z wykształceniem się u nich agresywności.

Rodzice często:

• zezwalają na zachowania agresywne,

• nie stosują kar za takie zachowania,

• zachęcają do zachowań agresywnych.

     Tolerowanie agresji wzmacnia ten sposób zachowania. Podobnie stosowanie surowych kar fizycznych, połączone z brakiem serdeczności wykazuje znaczny związek z agresywnością. Bywa również i tak, że rodzice nie pozwalają na przejawianie agresji wobec nich samych, ale tolerują zachowania agresywne wobec kolegów i rodzeństwa.
     Autorka uważa, że dzieci (głównie chłopcy) skłonne są do zachowań agresywnych. Dziecko ma możliwość obserwować i naśladować zachowania agresywne rodziców w stosunku do siebie (kłótnie, bójki, wymyślanie), a także wobec innych osób: sąsiadów, dalszej rodziny, kolegów z pracy, obcych ludzi, a także wobec własnego dziecka. Dziecko naśladuje również postawy i poglądy rodziców.
     Rozłąka z jednym z rodziców może doprowadzić do pojawienia się u dziecka lęków, do utraty poczucia bezpieczeństwa. Rozbicie rodziny może wywołać też depresje, moczenie nocne i szereg innych objawów nerwicowych. Młodzież może szukać oparcia poza domem. Dążąc do rozładowania wewnętrznego napięcia, może podejmować zachowania nie akceptowane społecznie (agresje, samobójstwa, narkomania) (M. Ziemska 1979).
      Skłonność do agresji przejawia się w skłonnościach do identyfikowania się z agresywnymi bohaterami z filmów, komiksów (L. Kirwill, 1992). Agresja pozwala na uzyskanie pożądanych przedmiotów, popularności, pozycji.
     Według J. Pospieszyl (1994) 80% dzieci doświadcza przemocy fizycznej w rodzinie. Przemoc jest domeną młodych mężczyzn między 30. a 40. rokiem życia, częściej w dużych miastach i pod wpływem alkoholu i narkotyków.
     J. Pospieszyl stwierdza, że rodzice o niższym poziomie wykształcenia chętniej stosują kary fizyczne. Rodzice o wyższym poziomie wykształcenia uciekają się częściej do perswazji, zakazów, nakazów...
      Sytuacja socjalno-bytowa nie rzutuje w istotny sposób na prawidłowe funkcjonowanie rodziny, ale ma wpływ na zaspokajanie potrzeb życiowych i zdrowotnych dziecka (Z. Lubowicz z pracy zbiorowej Pilch-Passini, 1979).
     Jeżeli gęstość zaludnienia przekracza 2,5 osoby na izbę, występują rozmaite stany zaburzeń w zachowaniu dzieci i dorosłych. Wynikają one z szybszego powstawania bałaganu, hałasu, z odmiennych upodobań i zainteresowań, które w ciasnych pomieszczeniach nie mogą być równolegle zaspokajane. Z kolei konflikty między rodzeństwem prowadzą do wzmożenia sankcji ze strony rodziców (Z. Lubowicz, 1979).
     Z mediów dowiadujemy się o przypadkach znęcania się rodziców (głównie ojców) nad dziećmi. Dzieci bywają bite, kłute, przypalane itp. Zdarzają się i zgony z powodu obrażeń.
     Bezpośrednią reakcją dziecka na zachowania krzywdzące jest: wzrost agresywności, niska samoocena, emocjonalna labilność, nieumiejętność wchodzenia w reakcje interpersonalne, wrogość do otoczenia przy jednocześnie silnym przywiązaniu do opiekunów. Dzieci krzywdzone opisywane są często jako niezdolne do rozluźnienia się, bez poczucia humoru, krnąbrne, przyjmujące postawę zimnego wyczekiwania lub wzmożonej czujności. Są depresyjne, ze skłonnościami do izolacji. Mają zaniżoną samoocenę (Ranschburg, 1980). Dziecko tłumi złość, lęk, bezsilność. Przyjmuje, że skoro jest bite, zasługuje na to. Stłumiony gniew przeradza się w nienawiść do siebie i innych osób. Potem w swoim dorosłym życiu często chorują na nerwice, uzależniają się do alkoholu i narkotyków, popełniają samobójstwa, stają się przestępcami.
     Alice Miller w swoich książkach przytacza przykłady oprawców tego świata, np. Hitler, Hess, Himmler, codziennie jako dzieci byli bici. Gdy Adolf Hitler miał 11 lat, został skatowany niemal na śmierć. Stalin miał ojca alkoholika i matkę psychotyczkę. Przez całe dzieciństwo bał się, że ojciec go zabije. Wymordowali później miliony niewinnych ludzi "ponieważ oni sami także byli prześladowanymi, wychowywanymi w warunkach przemocy, dziećmi". Nikt nie rodzi się mordercą. Każdego człowieka kształtuje dom rodzinny.
      Przeprowadzone ankiety i wywiady z młodzieżą oraz jej rodzicami jak również własne obserwacje pozwoliły mi ustalić, że przyczyny agresji tkwią głównie w dezorganizacji życia rodzinnego i popełnianych błędach wychowawczych.
     Prowadzone przeze mnie badania potwierdziły również, że wykształcenie i dochody rodziców nie mają istotnego wpływu na kształtowanie postaw agresywnych dzieci. Czynniki te nie są warunkiem gwarantującym trwałość rodziny, jej spójność i prawidłowe funkcjonowanie wychowawcze.

Wnioski:  Ogromnie ważna jest mądra miłość rodzicielska w rozumieniu i zaspokajaniu potrzeb dziecka. Akceptacja i poszanowanie praw dziecka w znacznym stopniu niwelują pojawiające się negatywne formy zachowania.  Nadmierna swoboda, podobnie jak i nadmierna kontrola mogą wyzwalać u dziecka niepożądane formy zachowania.  Wyróżnianie jednego dziecka w rodzinie, a także nadmierne przekonanie o zawsze nienagannym zachowaniu swoich dzieci powoduje ich zadufanie i chęć wykorzystania tej uprzywilejowanej pozycji w kręgu kolegów.  W systemie wzmocnień pozytywnych powinny decydować nagrody stosowane w miarę często, ale też nie za każde zachowanie. Kara fizyczna rodzi agresję.  Należy uświadamiać rodzicom potrzebę bliskiego kontaktu z dzieckiem. Obydwoje są dla dziecka jednakowo ważni i potrzebni.  Dzieci przejawiające agresję powinny być kontrolowane i otoczone szczególną opieką przez rodziców, wychowawcę klasy oraz pedagoga szkolnego.

Krystyna ŻuŁawnik-Rusnak
Krystyna ŻuŁawnik-Rusnak - nauczycielka biologii w Gimnazjum nr 38 w Krakowie

Bibliografia
Gordon T., Wychowanie bez porażek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1994 r.
Miller A., Mury milczenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991 r.
Pilch T., Passini B., Wychowanie i środowisko, WSiP, Warszawa 1979 r.
Pospieszyl I., Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994 r.
Ranschburg J., Lęk, gniew, agresja, WSiP, Warszawa 1980 r.
Wójcik D., Środowisko rodzinne a poziom agresywności młodzieży przestępczej i nieprzestępczej, PWN, Warszawa 1977 r.
Zaborowski Z., Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza, Nasza Księgarnia, Warszawa 1980 r.
Ziemska M., Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa 1979 r.
Grochocińska R., Dziecko wobec przemocy w domu rodzinnym, "Edukacja i Dialog" 1/98.
Kirwill L., Wartości rodziców o różnym poziomie wykształcenia a agresywność i uleganie agresji u dzieci, "Psychologia Wychowawcza" 5/92.

"Nauczyciel wobec zaburzeń wychowania u uczniów"

 

ZABURZENIA ZACHOWANIA - ICD-10 cechują powtarzające się i utrwalone wzorce zachowania aspołecznego, agresywnego i buntowniczego. Zachowania te powodują poważne przekroczenie oczekiwań i norm społecznych dla danego wieku.

 

TYPOWE PRZYKŁADY:

• ·       częste bójki

• ·       wagary, ucieczki z domu

• ·       okrucieństwo wobec ludzi i zwierząt

• ·       tyranizowanie innych

• ·       kłamstwa

• ·       częste i gwałtowne napady złości

• ·       zachowania buntownicze i prowokacyjne

• ·       trwałe i poważne nieposłuszeństwa

• ·       podpalenie

 

Jeśli zachowania te są dostatecznie silnie wyrażone oraz jeśli pojawiały się w okresie dłuższym niż pół roku, wystarczają do rozpoznania zaburzeń zachowania.

 

Zaburzenia zachowania wg. amerykańskich norm DSM-III-n

W okresie półrocznym przynajmniej 3 spośród poniższej listy zachowań:

1. a)     więcej niż jedna kradzież bez kontaktu z ofiarą (wliczając podrabianie podpisów)

2. b)    kradzież przy istniejącym kontakcie z jej ofiarą (np. szantażowanie)

3. c)     przynajmniej 2 ucieczki na noc z domu lub jedna bez samodzielnego powrotu

4. d)    częste kłamstwa

5. e)     znaczne zaangażowanie w podpalenia

6. f)      częste wagarowanie

7. g)     częste inicjowanie bójek

8. h)     włamanie do czyjegoś domu, budynku publicznego lub samochodu

9. i)       znaczne zniszczenie czyjejś własności

10. j)       okrucieństwo fizyczne wobec ludzi i zwierząt

11. k)     użycie broni (łańcuchy, pasy, pałki, pierścienie) w więcej niż jednej bójce

 

PRZEMOC - jest to:

 

1. 1.    naruszenie praw osobistych (każdy ma prawo do nietykalności, godności), ubliżanie słowne, poniżanie,

2. 2.    wykorzystywanie przewagi (osłabienie do zdolności obrony jednej osoby),

3. 3.    wywołuje szkody (materialne, fizyczne, uraz psychiczny)

AGRESJA - zaliczamy do niej:

 

1. 1.    łamanie przepisów (praw ucznia), zakłócanie porządku,

2. 2.    dzikie harce, wygłupy,

3. 3.    świadome naruszanie dyscypliny,

4. 4.    odmowa i robienie na przekór,

5. 5.    przeklinanie (agresja słowna),

6. 6.    tyranizowanie (bardzo blisko przemocy),

7. 7.    dyskryminacja,

8. 8.    groźby użycia przemocy,

9. 9.    wandalizm,

10. bójki,

11. ataki na nauczycieli

12. 12.użycie broni i zbiorowa przemoc

 

NIE MOŻNA NA OFIARĘ PRZENOSIĆ ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA AGRESJĘ NA NIM (może coś mu zrobiłeś, że go sprowokowałeś)

 

WIELOASPEKTOWE PRZYCZYNY AGRESYWNYCH ZACHOWAŃ

 

PRZYCZYNY	PRZYKŁADY
Predyspozycje psychofizjologiczne	Płeć męska, wysoka pobudliwość, temperament
Predyspozycje osobowościowe	Rozhamowanie emocjonalne, niska samokontrola, osobowość nieprawidłowa, cechy psychopatyczne
Kontekst kulturowy	Tradycja i zwyczaje (kult siły, „bije bo kocha” itp.)
Bezpośrednie środowisko ludzkie	Przestępczość rodziców i rówieśników, agresywne modele (video)
Bezpośrednie środowisko fizyczne	Temperatura, hałas, tłum, ruch, zanieczyszczenia
Walory etyczne jednostki (raczej ich brak)	Słaba internalizacja norm i zasad moralnych, brak motywacji do działań Prospołecznych
Czynniki psychoaktywne działające rozhamowująco	Alkohol, narkotyki, bodźce podprogowe (światło, dźwięk np. na dyskotece)
Charakterystyczne cechy ofiary	Wygląd, zachowanie, osobowość („chłopiec do bicia”, nadmiernie ostrożny i spokojny, zamknięty w sobie , małe grono przyjaciół, ludzie lękliwi, zaniepokojeni, wrażliwi, niskie poczucie własnej wartości)
Dostępność środków agresji	Broń palna, pałki, noże, kastety, kije Itp.

 

 

 

TYPOLOGIA AGRESJI

 

Rodzaje agresji	Proaktywna	Reaktywna
Typ działań agresywnych	Działania instrumentalne - zorientowane na cel	Działania afektywne - nastawione na wyrażanie emocji
Cel	Dostawać, dominować, uzyskać np. rozboje, napaści uliczne, przestępstwa uliczne, wymuszanie.	Sprawić ból, ranić, wyładować się np. odreagowanie napięcia, przestępstwa w afekcie, wandalizm, drażnienie i dokuczanie.
Możliwość interwencji	• konsekwentne karanie przejawów agresji • konsekwentne wynagradzanie prospołecznych zachowań, • trening umiejętności społecznych (grupy, które się tworzy aby uwrażliwiać na innych)	• trening kontrolowania złości, • ćwiczenie empatii, • uczenie społecznie akceptowanych form radzenia sobie z napięciem

 

 

POSTAWY NAUCZYCIELI SPRZYJAJĄCE POWSTAWANIU AGRESJI

 

1. 1.    Unikanie w szkole miejsc o szczególnie wysokim ryzyku występowania przemocy.

2. 2.    Ignorowanie skarg uczniów o tym, że grozi im niebezpieczeństwo.

3. 3.    Ignorowanie choćby minimalnych przejawów przemocy, poniżanie, zastraszanie, tyranizowanie.

4. 4.    Ignorowanie gróźb uczniów o planowanych atakach przemocy.

5. 5.    Ignorowanie pogłosek o uczniach, którzy mogą posiadać broń.

6. 6.    Brak działań w przypadkach przemocy ze strony uczniów lub nieinformowanie o tego rodzaju zajściach.

7. 7.    Usprawiedliwianie agresywnych zachowań „dobrych uczniów” jako dopuszczalny środek agresji.

8. 8.    Zachowanie autorytarne i poniżające

 

BŁĘDY W MYŚLENIU POWODUJĄCE ZŁOŚĆ

 

1. 1.    Skoncentrowanie na sobie („jak on śmie tak na mnie patrzeć”).

2. 2.    Przypisywanie komuś złych zamiarów - mylna interpretacja intencji {„chce się odegrać za wczoraj”).

3. 3.    Mylna interpretacja zachowań („to był atak - muszę się bronić”).

4. 4.    Mylna ocena konsekwencji - zakładanie najgorszego („jeśli mu na to pozwolę cała klasa będzie mnie lekceważyć”).

5. 5.    Poszukiwanie winnych (`to Jasiu jest za tą sytuację odpowiedzialny”)

 

ZAPOBIEGANIE I KONTROLOWANIE AGRESJII

Inicjatywy pedagogiczne

 

1. 1.    Stanowcza, konsekwentna i sprawiedliwa dyscyplina.

2. 2.    Odpowiednie urządzenie klasy.

3. 3.    Troska o określenie zasad (niewielka liczba, uzgodnione, pozytywne z sankcjami, obowiązkowe, ogłoszone, widoczne).

4. 4.    Optymistyczne oczekiwania szkoleniowe.

5. 5.    Program i treść zajęć odpowiadający warunkom istniejącym w rzeczywistości.

6. 6.    Wychowawca jako osoba zapewniająca bezpieczeństwo.

7. 7.    Strategie nauczania dostosowane do indywidualnych możliwości

8. 8.    Udział w szkoleniach (np. trening zastępowania agresji).

9. 9.    Wymiana informacji z uczniami (zasady, problemy, program).

10.Kontakt z uczniami poza zajęciami.

11.Inicjowanie współpracy z rodzicami.

 

ZAPOBIEGANIE I KONTROLOWANIE AGRESJI

Inicjatywy administracyjne

 

1. 1.    Widoczność i dostępność dyrektora szkoły dla nauczycieli i uczniów.

2. 2.    Wsparcie dyrektora i administracji dla nauczycieli.

3. 3.    Sprawiedliwa i konsekwentna reakcja na skargi nauczycieli i uczniów.

4. 4.    Konsekwentne przestrzeganie obowiązujących zasad.

5. 5.    Jasny podział obowiązków pomiędzy nauczycieli i administrację.

6. 6.    Mała liczba uczniów przypadająca na jednego nauczyciela.

7. 7.    Skuteczny system informacji i obserwacji.

8. 8.    Organizowanie i finansowanie szkoleń.

9. 9.    Zespół ds. bezpieczeństwa w szkole

10.Karta praw obywatelskich

11.Karta praw i obowiązków

12. Inspirowanie działań ukierunkowanych na współpracę z czyn -

nikami poza szkolnymi( rodzice, poradnia, policja).

Agresja (łac. aggresio - napaść) to w psychologii określenie zachowania, ukierunkowanego na zewnątrz lub do wewnątrz, mającego na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej. Agresja w swej skrajnej postaci jest największa tragedią ludzkości. Nadzieje, że horror II wojny światowej i Holokaustu zrodzi powszechną odrazę do zabijania, okazały się mżonką, od tego czasu bowiem liczba morderstw w krajach uprzemysłowionych wzrosła - świadczą o tym chociażby statystyki prowadzone w USA. Z tych względów w ostatnich latach badania stawiające sobie za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie, dlaczego człowiek zachowuje się agresywnie, zyskały sobie dużą popularność. Dotychczas badacze wskazali na następujące przyczyny upowszechniania się przemocy: - łatwość w dostępie do broni -globalne ocieplenie -stosowanie przemocy wobec dzieci -wzrost liczby programów i filmów prezentujących przemoc w mediach.

Wyróżniana jest m.in.:

• agresja wroga - agresja, która ma na celu zranienie lub zadanie bólu.

• agresja instrumentalna - agresja służąca innemu celowi niż zranienie lub zadanie bólu, np. zastraszenie, usuniięcie konkurencji itp.

• agresja prospołeczna - chroniąca interesy społeczne, obrona

• agresja indukowana - powstająca w efekcie psychomanipulacji.

• agresja odroczona

• autoagresja (zachowanie) - agresja skierowana na własną osobę

W psychologii nie ma zgody co do przyczyn i mechanizmów powstawania zachowań agresywnych.

W psychologii społecznej definiuje się agresje jako: "Zachowanie, którego świadomym celem jest wyrządzenie komuś szkody, krzywdy". W tym nurcie teoretycznym przyjmuje się, ze agresja jest zachowaniem wyuczonym, nabytym. W myśl tej teorii człowiek uczy się agresji tak jak każdego innego zachowania - np. jeżdżenia na rowerze czy współpracy z innymi. Opisane zostały trzy podstawowe mechanizmy nabywania zachowań agresywnych: warunkowanie klasyczne, warunkowanie instrumentalne, naśladowanie. Zobacz też: teoria agresji wyuczonej.

Nie wszyscy zgadzają się jednak z definicją agresji, przyjmowaną w psychologii społecznej. Niektórzy badacze rozumieją agresję raczej jako wrodzony popęd, a nie zachowanie. Tak rozumiana jest agresja w teoriach psychologii głębi, np. w psychoanalizie i teoriach pochodnych, psychologii ewolucyjnej oraz po części w neuropsychologii. Wg badaczy z tego nurtu agresja jest popędem wrodzonym, który działa podobnie jak popęd seksualny: wraz z upływem czasu dochodzi do kumulowania się napięcia popędowego, które co pewien czas musi zostać rozładowane w odpowiednim zchowaniu. Ludzie różnią się siłą popędu (czytaj: częstością aktów agresywnych) oraz dojrzałością mechanizmów, które przekładają siłę popędu (impuls popędowy) na zachowanie - czyli dojrzałością reakcji agresywnych. Badacze z tego nurtu skupiają się na opisaniu rozwoju agresji w ciągu życia oraz badaniu biologicznego podłoża agresji (np. wpływu hormonów, genów, neurotransmiterów i innych czynników biologicznych na zachowania agresywne). Zobacz też: teoria agresji wrodzonej.

Jeszcze inne ujęcie proponuje teoria frustracji - agresji. Badacze ci są zdania, że przyczyną zachowań agresywnych są nieprzyjemne sytuacje i stany - frustracje. W myśl tej teorii zachowania agresywne są zwykle sprowokowane przez czynniki zewnętrzne, które wywołują u ludzi nieprzyjemne stany wewnętrzne takie jak gniew, lęk, ból, nuda etc. Instynktowną reakcją na te nieprzyjemne stany staje jest zachowanie agresywne. Badacze z tego nurtu opisywali przyczyny pojawiania się frustracji, czynniki nasilające frustrację oraz procesy poznawcze, od których zależy interpretowanie danej sytuacji jako frustrującej, w odróżnieniu od sytuacji wywołującej deprywację.

Agresja u dzieci i młodzieży

Agresja - jest to każde zamierzone działanie, które ma na celu lub powoduje wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu. Agresja jest to zatem każde zachowanie, które powoduje krzywdę drugiej osobie. Uczniowie zachowują się agresywnie wówczas gdy niszczą swoje lub cudze rzeczy, sprzęty szkolne. Agresja jest również wówczas, kiedy obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną (obie strony są sprawcami).

Do czynienia z przemocą mamy w przypadku gdy pojawiają się dwie role:
Ofiary - osoby poszkodowanej, która nie potrafi sama się bronić.
Sprawcy - osoby nadużywającej własnej siły w relacji z innymi.
Obie role mają negatywny wpływ na dalsze funkcjonowanie dzieci.

W każdej szkole występuje zarówno przemoc jak i agresja. Zdecydowanie więcej obserwujemy zachowań agresywnych. Uczniowie najczęściej rozwiązują konflikty poprzez przezwiska, kłótnie, bójki. Szkoła powinna pokazać uczniom inne, konstruktywne sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Jest to długi proces, dlatego dzieci - uczniowie powinny liczyć na naszą cierpliwość i wyrozumiałość.

Kiedy u dzieci pojawia się przemoc, musimy z dziećmi postępować w sposób bardziej radykalny. Przemoc narusza podstawowe prawo każdego dziecka do życia w poczuciu bezpieczeństwa na terenie szkoły. W związku z tym uczniowie muszą wiedzieć, że "przemocy nie można używać, nikt nie ma prawa upokarzać innych i znęcać się nad słabszymi". W szkole powinna być prowadzona systematyczna edukacja w zakresie narastającego problemu. Działania profilaktyczne powinny obejmować uczniów jak i rodziców.

Rodzice powinni być sojusznikami w przeciwdziałaniu przemocy w szkole, ale nie dodatkowym problemem. Często szkoły, zaczynając rozwiązywać sytuacje związane ze znęcaniem się jednych uczniów nad drugimi, napotykają na agresję rodziców. Rodzice denerwują się, zaprzeczają, chronią ucznia za każdą cenę od ponoszenia odpowiedzialności.

Aby uniknąć takich sytuacji należy wcześniej przekazać pełną wiedzę o narastającym zjawisku przemocy i agresji. W ramach edukacji można zapoznać rodziców z wynikami badań ankietowych dotyczących agresji i przemocy w szkole. Rodzice powinni być dokładnie poinformowani o szkolnych procedurach postępowania wobec sprawców, jak i wobec uczniów poszkodowanych gdy wystąpi agresja. Szkoła powinna jasno określić zasady współpracy z rodzicami w takich sytuacjach jak przemoc czy agresja.

Przemoc i agresja rówieśnicza może przybierać różne formy. Najogólniej można podzielić ją na trzy grupy:
1. Agresja i przemoc fizyczna - bicie, kopanie, popychanie, podcinanie, plucie, wymuszanie pieniędzy, zamykanie w pomieszczeniach, niszczenie własności, różne prace zlecone np. noszenie teczki.
2. Agresja i przemoc słowna - przezywanie, wyśmiewanie, obrażanie, plotkowanie, obgadywanie, namawianie się, manipulowanie związkami przyjaźni, grożenie, szantażowanie.
3. Agresja bez użycia słów i kontaktu fizycznego - wrogie gesty, miny, izolowanie, manipulowanie związkami przyjaźni Oddziaływanie wychowawcze powinno obejmować wszystkie formy przemocy.

Często bywa tak, że skupiamy swoją uwagę na agresji fizycznej, która jest bardziej widoczna. Powinniśmy sobie zdawać sprawę, że izolacja, przezywanie, grożenie, czy manipulowanie jest tak samo krzywdzące i bolesne dla ucznia jak pobicie.

Wszystko zależy od wrażliwości dziecka oraz sposobu, w jaki zachowują się sprawcy. Warto pamiętać, że nie tylko chłopcy są agresywni - oni tylko częściej stosują bezpośrednie formy przemocy. Dziewczynki działają w sposób zakamuflowany, wolą manipulować związkami i obgadywać, niż wprost wyrażać swoje niezadowolenie czy uczucia. Wielu uczniów nie potrafi poradzić sobie z agresją kolegów. Daje się sprowokować i sami zaczynają używać agresji. Takie sytuacje powodują, że ciągle wzrasta agresja i przemoc w szkole. Poszkodowani stają się agresywni i odwrotnie. Należy położyć większy nacisk na edukację uczniów w zakresie asertywnych metod radzenia sobie z agresją i włączyć ich do wspólnego tworzenia systemu przeciwdziałania przemocy i agresji.

Charakterystyczne dla dzieci jest kierowanie agresji na obiekty zastępcze, bardziej dostępne i bezbronne. Tak więc np. dziecko, odczuwające złość wobec dorosłego, może kopać psa, bić młodsze dziecko, rzucić kamieniem w okno. "Kozłami ofiarnymi" stają się również dzieci w jakikolwiek sposób odmienne, np. otyłe, kalekie, mniej zdolne, inaczej ubrane...

Agresja nie jest problemem do końca poznanym. Obecnie wiadomo, że uczestniczenie w niewielkiej agresji lub jej obserwowanie przyczynia się do jej kumulacji oraz ukształtowania się agresywnej postawy. Dzieci uczą się agresji w domu, ze środków masowego przekazu, na ulicy, w szkole. Uczą ich nie słowa a obserwowane czyny. Ważnym źródłem agresji dziecięcej jest także nadmierne przeciążenie dziecka obowiązkami, brak czasu i przestrzeni do swobodnej zabawy, brak bliskości uczuciowej z rodzicami.

Agresja może wyć grupowana według tego, czy ma charakter atakujący, czy obronny. Psychologowie doszli do przekonania, iż agresja jest instynktowna, jest funkcją odruchów na zespół bodźców zewnętrznych, w jej powstaniu szczególnie ważną rolę spełniają doświadczenia z przeszłości, doświadczenia społeczne. Agresja powstaje w sposób naturalny i wrodzony w chwili, gdy dziecko napotyka na przeszkody w osiągnięciu swego celu. Świadome tego przejawy można zaobserwować już u dwulatków. Z wiekiem nie rozładowany, nie znajdujący ujścia gniew trwa coraz dłużej, a bodźce starające się odwrócić od niego są coraz mniej skuteczne.

Agresja u dziecka jest uwarunkowana formami przeciwakcji rodziców i poziomem ich wrażliwości. Zadaniem wychowania nie jest hamowanie wszelkich przejawów agresji dziecka, lecz skierowanie ich z drogi aspołecznej na drogę prospołeczną, a w miejsce form prymitywnych, surowych wytwarzanie takich form agresji, które są akceptowane przez społeczeństwo. Dzieci czy młodzież otwarcie stojące w obronie swoich przekonań (przeciwko poglądom lub działaniom aspołecznym) czy też biorące żywy udział w zmaganiach sportowych lub współzawodnictwie w nauce stosują w istocie korzystne prospołeczne formy agresji. Postawę taką można ukształtować.

Udowodniono, że nagradzanie agresji, przyzwalająca lub zachęcająca postawa dorosłych wobec otwartej agresji dziecka, w okresie późniejszym nie zmniejszają, lecz wręcz przeciwnie - w poważnym stopniu zwiększają częstotliwość zachowań agresywnych. Również dzieci surowo karane przejawiają więcej agresji, częściej i intensywniej występuje u nich przeniesienie agresji na innych. Kara jako sposób redukowania zachowań agresywnych jest dyskusyjna, a kara cielesna całkowicie wykluczona. Według badaczy dzieci rzadko karane przejawiają mało agresji, przede wszystkim dlatego, że mało jest frustracji, która obudziłaby w nich gniew. Demokratyczna sytuacja domowa, wyrozumiała postawa rodziców dążących do wyjaśnienia problemu dają możliwość otwartego wyrażania gniewu w formie aprobowanej przez społeczeństwo. Tych przejawów agresji będzie jednak o wiele mniej.

Nauczyciel, ze względu na rolę, którą spełnia w stosunku do swoich uczniów jest dla nich osobą ważną, a nauczanie jest nie tylko procesem dydaktycznym, lecz także sytuacją psychologiczną. Nauczyciel, któremu bliskie są problemy jego uczniów, nie będzie próbował surowymi, autokratycznymi metodami złamać agresywnej postawy ucznia, bo wie, że takie postępowanie frustruje dziecko i powiększy jeszcze ukrywaną tendencję do agresji. Zamiast upomnień i innych kar nauczyciel powinien, w miarę swoich możliwości, zbadać przyczynę napięć i za wszelką cenę podjąć współpracę z domem rodzinnym ucznia. W klasie stwarzać powinien atmosferę wolną od napięć, która nie będzie powodem nowych konfliktów.

Agresja obejmująca aspekty zarówno biologiczne, jak psychologiczne oraz społeczne jest trudnym problemem pedagogicznym, którego znaczenie wciąż narasta. Każda szkoła powinna stworzyć - opracować własny system przeciwdziałania przemocy i agresji. Budowanie takiego systemu powinno się zacząć od przyjęcia i wprowadzenia w życie pewnych podstawowych ustaleń:
1. Agresja i przemoc to problem, który chcemy rozwiązać;
2. Jest to problem wszystkich nauczycieli i rodziców (decydujemy o zespołowej współpracy i wspieraniu każdego wychowawcy i rodzica, w rozwiązywaniu trudnych sytuacji);
3. Przyjmujemy jednolity front w reagowaniu na przemoc i agresję;
4. Tworzymy jednolite procedury postępowania w sytuacjach przemocy, poszukujemy skutecznych metod przeciwdziałania agresji.

System powinien składać się z czterech zasadniczych elementów:
1. Jasnych norm zachowania w szkole - dzieci muszą mieć jednoznacznie określone, co wolno, a czego nie wolno;
2. Gruntownej, rzetelnej diagnozy stopnia i zakresu agresji i przemocy;
3. Stałej, systematycznej edukacji dzieci i rodziców - profilaktyka;
4. Sprawnego, konkretnego systemu interwencji w sytuacjach gdy wystąpi agresja lub przemoc;

1

---