B A R O K
Ramy czasowe
EUROPA
XVII w.
we FRANCJI nie było
CHARAKTERYSTYKA CZASÓW BAROKU
SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY
czas kontrreformacji
tolerancja religijna zanikała
we Francji rozwijała się kultura
zapanowała moda na wszystko co francuskie
ABSOLUTYZM
najdoskonalszy typ ustroju XVII w.
uważany za najlepszy ustrój państwowy
król miał w nim nieograniczoną władzę
sam nikomu i niczemu nie podlegał
SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI
kryzys renesansowych ideałów humanistycznych: harmonii, ładu życia, umiejętności godzenia wartości ziemskich i wiecznych, tolerancji religijnej
spadł autorytet Polski na arenie międzynarodowej
dominacja szlachty i magnaterii
upadek autorytetu władzy króla
nastąpił oficjalny zakaz nabożeństw protestanckich
wzrosło znaczenie duchowieństwa
polska była państwem bardzo rozległym
nękana było wieloma wojnami
walczyła ze Szwedami, Turcją, Kozakami
w 1596 roku Zygmunt II Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy
dwory magnackie były namiastką ośrodków kultury
NURTY KULTURY BAROKOWEJ
Geneza
dworski ← z renesansu
metafizyczny ← ze średniowiecza
sarmacki ← z baroku
Barok dworski
Ulegał wpływom zagranicznym. Był nurtem oddalającym się od tradycji i wzorującym się na hierarchii wartości dworów Europy.
Kultura była związana nie tylko z dworem królewskim ale i magnackim ← kultura elitarna. Rozwój tej kultury miał dowieść o sile magnatów. Przedstawicielami tego nurtu są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.
Barok sarmacki (dworkowy)
Nurt ten rozwijał się w dworkach szlacheckich. Cechował go sarmatyzm. Pogląd ten spopularyzował się u schyłku XVI wieku. Dowodził on starożytnego pochodzenia Polaków od plemienia sarmatów. Plemię to charakteryzował wielki patriotyzm. Byli oni bardzo uczciwi i moralni. Uważano, że Polacy są spadkobiercami tych cech. Zakres tych poglądów ograniczony był do szlachty. Uważano, że ponieważ posiadali oni takie cechy powinni mieć też władzę. Szlachta była przekonana o swojej doskonałości. Sprzyjało to powszechnej wtedy megalomanii, czyli manii wielkości, przesadnemu przekonaniu o swej wartości i wyższości. Sprzyjało to konsolidacji stanu szlacheckiego. Szlachcice uważali się wzajemnie za braci. Nie były ważne różnice majątkowe. Trzeba było tylko mieć herb. Przedstawiciele tego nurtu to: Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.
Cechy średniowieczne
W czasie kontrreformacji odżyły mistyczne idee średniowiecza, epoki wzorów ascetycznego życia. Przeciwstawiono się więc renesansowej radości życia, „pogańskiemu podziwowi”, i umiłowaniu ciała, domagano się umartwiania, postów, pokory i surowości obyczajów. Spopularyzowane zaś przez renesans elementy kultury antycznej włączono w służbę katolicyzmu.
WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY)
prywata (uwielbienie tego co własne)
poszanowanie dla tradycji
konserwatyzm
obrońca wiary, wolności i ustroju
pogarda dla nauki i rozwoju intelektualnego
nieważne studia za granicą i wyjazdy zagraniczne
wiódł stateczny żywot ziemianina - katolika
uważa, że ma obowiązek decydować o losach kraju
skłonność do przepychu, ceremonialności i przesady
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ
SZTUKA BAROKU - CECHY
przepych, bogactwo ozdób i złoceń
kontrastowość
alegoryczność
celem miało być zaskoczenie, oszołomienie i olśnienie odbiorcy
LITERATURA OKRESU BAROKU
Czas trwania i podział na okresy (W Polsce)
Ustalenie dokładnej daty początku Baroku jest niemożliwe. Pierwsze symptomy baroku były w latach sześćdziesiątych XVI wieku. Barok trwał przez cały wiek XVII. Schyłek baroku to lata trzydzieste i czterdzieste XVIII wieku. Barok trwał więc prawie dwa wieki.
Cechy literatury barokowej w Polsce
długowieczność
dwunurtowość (nurt dworski i sarmacki)
brak programu, ukształtowanych zasad i poetyk
rękopiśmienniczy charakter piśmiennictwa
(utwory powstawały jako rękopisy i nie ukazywały się w druku bo przestały funkcjonować drukarnie i zanikło zapotrzebowanie na utwory; szlachcic jeśli chciał mieć utwór to przepisywał go do „Silva Rerum”; były w nim przepisy kulinarne, receptury różnych mikstur, przemówienia pana domu, które wygłaszał na sejmikach, przemówienia przyjaciół, dzieła artystyczne - pisał je prawie każdy szlachcic ale tylko do prywatnego użytku)
Cechy stylu literatury barokowej
bogactwo słownictwa i jego niezwykłość
zawiły szyk
skomplikowana składnia
niezwykłość metafor i epitetów
paradoks
antytetyczność (przeciwstawność, posługiwanie się kontrastami, sprzecznościami)
Marinizm
Barok pomimo, że nie miał określonego programu poetyckiego odwoływał się do Włoskiego poety Sianbattisty Mariniego. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu poetyckiego - marinizmu (konceptualizmu).
Cechy:
najważniejsza jest forma, która ma zadziwiać i zaskakiwać
odwołania do własnej fantazji i natchnienia
stosowanie niezwykłych środków stylistycznych
każdy utwór miał opierać się na koncepcie, koncept powinien zawierać elementy niespodzianki
utwory powinny mieć charakter sensualny (odbierany poprzez zmysły)
odbiorcę należy zaszokować
PODZIAŁ POLSKIEJ LITERATURY BAROKOWEJ |
||
METAFIZYCZNA |
DWORSKA |
SARMACKA |
- śmierć, przemijanie - Bóg (średniowiecze + renesans) - kondycja człowieka w świecie - vanitas - dualizm natury - powaga - refleksyjność |
lżejsza, miłość, zabawa, salonowa, poezja kunsztowna pod względem artystycznym a) dworkowa, ziemiańska pochwała natury, życia na wsi b) mieszczańska, plebejska nawiązujące do stosunków społecznych wyrażających skargę na brak odpowiednich przywilejów dla plebejuszy i mieszczan |
a) sarmatyzm rubaszny megalomania, ksenofobia (niechęć do obcych), dewocja (prymitywna religijność), konserwatyzm (niechęć wobec zmian), prymitywizm intelektualny, zabawa, prywata, tradycjonalizm b) sarmatyzm szlachetny demokratyzm, tolerancja, otwartość, liberalizm, patriotyzm |
- Sęp Szarzyński - Naborowski |
- Morsztyn a) Potocki b) Jan z Kijan |
a) Pasek b) Potocki |
TERMINY I OKREŚLENIA ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU
Koncept
(wiersz musiał być zaskakujący i w miarę możliwości nowatorski; „Do trupa” Morsztyn)
Wyliczenie
(nagromadzenie kolejnych, podobnych, synonimicznych cech)
Anafora
(jest to powtórzenie zdania o podobnej konstrukcji zaczynające się od tego samego wyrazu; „Do Anny” Naborowski)
Antyteza
(zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo elementów wypowiedzi, najczęściej zdań)
Hiperbolizacja
(wyolbrzymienie, przesadne przedstawienie jakiegoś zjawiska; „Do trupa” Morsztyn)
Gradacja
(jest to stopniowanie, wzrastające napięcie → aż do pointy; „Niestatek” Morsztyn)
Epitet
(określenie)
Porównania
Przerzutnia
(Zdanie nie mieści się w jednym wersie i jego część zostaje przerzucona do następnego; „Do trupa” Morsztyn
„Ty masz związane ręce, ja, wolności
Zbywszy, mam rozum łańcuchem powity”)
Metaforyka
Motyw wanitatywny
(marnościowy, wykorzystywanie tych wszystkich pojęć, które kojarzą się z przemijaniem i niestałością życia → „Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt” → „Krótkość żywota” Naborowski)
Kontrast
(operowanie przenośniami; „Niestatek” Morsztyn)
Oksymoron
(zestawienie dwóch wyrazów sprzecznych znaczeniowo, „mróz gorejący, ogień lodowy”)
Pytania retoryczne
„Cuda miłości” Morsztyn
Powtórzenia
Pointa
„Niestatek” Morsztyn
Figura sumacji
(zebranie w poincie elementów z wiersza; „Do Panny” Morsztyn)
Paradoks
(sformułowanie zaskakujące swoją treścią na pozór bez sensu, „Do trupa” Morsztyn )
Operowanie brzydotą
(ukazywanie bólu, cierpienia)
Inwersja
(przestawienie wyrazów)
JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI
Jan Andrzej Morsztyn był poetą związanym z dworem królewskim. Piastował wiele urzędów. Był dworakiem i intrygantem ale też sprawnym dyplomatą. Był skazany na banicję i wygnany z kraju. Styl życia, który uprawiał był odpowiedni barokowi dworskiemu. Poświęcił się całkowicie polityce. Poezja była dla niego tylko tłem. Był uznawany za twórcę bardzo zdolnego. Jego utwory nawiązywały do marinizmu. Jego utwory nie podejmowały tematyki trudnej lecz łatwą, związaną z flirtem dworskim. Utwory były zbudowane sprawnie. Charakterystyczny był przejaw formy nad treścią.
MIŁOŚĆ JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. A. MORSZTYNA
Jan Andrzej Morsztyn najchętniej pisał o miłości. Nie było to jednak bezpośrednie wypowiedzenie uczuć o ukochanej. Były to wiersze będące wyrazem flirtu, który odznacza się dworską elegancją i salonowym dowcipem.
Związek tematyki miłosnej z biografią autora i jego poglądem na zadania literatury.
„Niestatek”
Autor wylicza zjawiska, które musiały by się spełnić by jakakolwiek kobieta stała się stateczna. Są to zjawiska zaczerpnięte z przyrody i niemożliwe.
„Starej”
Jest to złośliwy epigramat. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara.
„Na Tomka”
Kobieta, do której zaleca się Tomek jest bardzo bogata i chora. Tomek dostrzegając te zalety chce zostać bogatym wdowcem i w pogoni za posagiem zaprzedaje sam siebie.
„Niestatek II”
Podmiot liryczny wychwala pannę tylko jak jest w nim w zgodzie. Gdy są w niezgodzie panna ta jest brzydka. Są tu dwa obrazy. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowaną piękną kobietą. Drugi prezentuje kobietę szpetną i okropną. W obu obrazach są elementy przesady.
„Do trupa”
Jest to sonet. Z utworu tego wynika wniosek, że lepiej nie żyć niż być zakochanym. Człowiek zakochany ma świadomość swojego zniewolenia.
FORMA UTWORÓW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWIĄZEK Z TREŚCIĄ
Treść utworów Morsztyna jest mało istotna. Ważna jest natomiast ich forma. Stosował on wiele środków artystycznych np.: anafora, wyliczenie, koncept, gradacja, hiperbolizacja. Pisał także utwory bardzo krótkie np.: „Starej”.
DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MOŻNA NAZWAĆ POETĄ KONCEPTUALISTĄ
Jana Andrzeja Morsztyna można nazwać konceptualistą, ponieważ w swoich utworach używał konceptu. Głównym zadaniem jego poezji był zaskakujący, wręcz szokujący czytelnika pomysł - koncept dotyczący formy lub treści. Przykładem może tu być utwór pod tytułem „Niestatek”, do końca utworu nie wiemy po co podmiot liryczny wylicza zjawiska przyrody. W utworze pod tytułem „Niestatek II” przeciwstawione są dwa obrazy kobiety.
twórczość daniela naborowskiego
TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS) W POEZJI D. NABOROWSKIEGO
Naborowski wprowadza w krąg barokowej literatury zainteresowanie przemijaniem. Wiersze pod tytułami: „Marność” i „Krótkość żywota” prezentują postawę człowieka wobec życia i śmierci. Człowiek powinien się cieszyć i bawić ale pobożnie i uczciwie. Trzeba się bać Boga. Całe życie człowieka, który myśli o przyszłości jest napiętnowane pewnym tragizmem. Człowiek podlega czasowi i jego destrukcyjnej sile. Naborowski twierdzi nawet, że życie to ciągłe umieranie. Człowiek już gdy się rodzi zaczyna umierać. Naborowski twierdzi, że świat należy przyjąć takim jaki jest. Człowiek nie jest doskonały. Bóg jest potężny i człowiek powinien mu się podporządkować. W wierszu pod tytułem „Cnota grunt wszystkiemu” Naborowski przedstawia cnotę jako zaletę człowieka i jego wielką wartość. Człowiekowi nic nie dają dobra materialne. Jedyną wartością, która nie przemija i jest godna uwagi to właśnie cnota. Cnota daje wszystko: szczęście, satysfakcję z życia. Temu, który nie miał cnoty dobra materialne nie dadzą nic po śmierci.
WACŁAW POTOCKI JAKO GŁÓWNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURy DWORKOWEJ
TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO
„Ogród fraszek”
Jest to zbiór 1800 utworów rozmaitej wielkości i różnorodnej treści (O czym mówi bardzo dziwaczny i bardzo rozbudowany tytuł - „Ogród ale nie plewiony, bróg, ale co snop to inszego zboża...” wypełniający całą stronę.) W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy polityczne, społeczne, obyczajowe, moralne. Piętnuje wady ustroju politycznego Polski, a więc anarchię, bezprawie, złotą wolność, prywatę, brak obrony granic, słabość pospolitego ruszenia, zanik ducha rycerskiego.
„Moralia”
Jest to zbiór zawierający kilkaset utworów rozpoczynających się od jakiegoś przysłowia polskiego lub łacińskiego w tłumaczeniu lub przeróbce dokonanej przez Potockiego. Utwory mają charakter przypowieści, których zadaniem jest unaocznić określoną myśl najczęściej dotyczącą niedomagań Rzeczypospolitej. Wiele w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.
geneza „WOJNy CHOCIMSKiej” WACŁAWa POTOCKIego
Za treść tego utworu autor przyjął wojnę ze szczególnym uwzględnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. Potocki powraca do konkretnych wydarzeń. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja. W niej autor zwraca się do Boga. Są tam porównania homeryckie. Jest tam zawarta prośba o błogosławieństwo dla dzieła, które właśnie tworzy autor.
„WOJNA CHOCIMSKA” JAKO PODRĘCZNIK PATRIOTYZMU DLA WSPÓŁCZESNYCH
Autor charakteryzuje przodków broniących ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywać się współcześni. Polacy biorący udział w tej bitwie stali w obronie wolności szlacheckich, wiary, własnego domu, dobytku, własnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolności. W dalszej części tego utworu jest ocena wrogów. Autor mówi, że nie są oni dobrzy w walce. Uważa ich za ludzi złych. Służy to pokazaniu waleczności Polaków. Polska miała być podmurzem chrześcijaństwa i nie dopuścić heretyckiej zarazy, żeby rozpowszechniła się wśród ludzi. Utwór ten miał pokazywać duszę rycerską Polaków. Według Potockiego o doskonałości żołnierzy świadczyło ich męstwo i religijność. Charakteryzując przodków zwraca uwagę na ich waleczność, dumę i dbałość o honor. Zasługi są obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Bóg pomaga zwyciężać. Pociechą dla żołnierzy jest to, że walczą w jego imię.
W utworze jest alegoria, gdzie biały orzeł płacze nad mogiłą ojczyzny wspominając wspaniałą przeszłość.
TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZOŚCI W. POTOCKIEGO
Ukazuje swoje przejścia podczas prześladowań arian (należał do nich) → „Kto pierwszy ten lepszy”.
PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓŁCZESNYCH
„Nierządem Polska stoi”
To opinia poety na temat własnego kraju. Dostrzega grożące państwu niebezpieczeństwo, wewnętrzne rozprężenie. Ubolewa nad tym, ze w Rzeczypospolitej ciągle zmieniane jest prawo. Obwinia szlachtę za ich warcholstwo, pieniactwo i prywatę.
„Pospolite ruszenie”
Jest to obraz polskiego pospolitego ruszenia. Autor krytykuje stosunek szlachty do obowiązku wobec ojczyzny, pokazuje sytuację w obozie żołnierskim w przededniu bitwy. Żołnierze nie chcą walczyć. Brak dyscypliny, chęci do walki. Żołnierze pobyt w obozie traktują jako odpoczynek. Brak szacunku dla wyższej hierarchii wojskowej, przewidywania skutków postępowania. Niewypełnianie obowiązków. Przejaw postawy niepatriotycznej. Nie bano się odpowiedzialności. Polska jest bez obrony i jest łatwym łupem dla najeźdźców.
„Zbytki polskie”
Autor opowiada o szlachcie, która interesuje się tylko swoim dobrem materialnym. Potocki wymienia najważniejsze przyjemności do których dąży społeczeństwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokazać. Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty, która nie jest zainteresowana obroną Rzeczypospolitej. Utwór kończy się pewną przestrogą: wszystkie bogactwa może człowiek utracić, Pogoń za rzeczami zbytecznymi powoduje utratę majątków i osłabia polskie społeczeństwo.
TWÓRCZOŚĆ PAMIĘTNIKARSKA OKRESU BAROKU
PAMIĘTNIK JAKO GATUNEK LITERACKI
Rodzaje i typy pamiętników
Pamiętniki w XVII wieku pisali prawie wszyscy. Nie pisali ich tylko chłopi. Można wyróżnić trzy rodzaje pamiętników:
pamiętniki, które powstawały dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia
pamiętniki pisane u schyłku życia
pamiętniki spisywane z dnia na dzień (były to tzw. diariusze)
Funkcja i znaczenie w czasach baroku
opowiadania oparte na faktach historycznych
wojnach jakie Polska prowadziła w XVII wieku (wojny ze Szwecją, Moskwą i Turkami, wojna domowa, zwana rokoszem Lubomirskiego)
kreślą realistyczny obraz życia stanu szlacheckiego w XVII wieku
zabawy, pijatyki, bójki, pojedynki, rokosze, uczty okolicznościowe, stosunki z sąsiadami, obyczaje (np.: zaręczyny), procesy, zajazdy, zamiłowanie do przepychu, wystawność i rozrzutność, przesadne dbanie o własny honor, zewnętrzna dewocyjna pobożność
dają portret duchowy przeciętnego szlachcica tych czasów
jego sposób myślenia, reakcje i doznania, zachowanie, brak zamiłowania do wiedzy
prezentują poglądy typowe dla ówczesnej szlachty
brak szerszych horyzontów myślowych, kpiny z cudzoziemskich obyczajów, brak tolerancji religijnej, negatywny stosunek do chłopów i mieszczan, wywyższanie się nad innymi narodami, konserwatyzm, zanik ducha rycerskiego, brak poczucia patriotyzmu, dbanie o własne interesy, zamiłowanie do gospodarowanie na ziemi, wiara w zabobony, czary i cuda.
rysują barwny obraz życia żołnierza
brak dawnych cnót rycerskich, chęć zrobienia kariery, zdobycia łupów, pycha, prywata, brak karności, niepodporządkowanie się rozkazom, walki, utarczki, pojedynki bez przestrzegania reguł, dbanie o własne wygody itp.
stanowią doskonałe źródło wiedzy o kulturze życia obyczajowego i politycznego Polski szlacheckiej
Twórcy pamiętników w XVII w.
Jan Chryzostom Pasek
Jędrzej Kitowicz
Bogusław Maskiewicz
ŻYCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA
Jan Chryzostom Pasek urodził się w 1636 roku. Pochodził z niezamożnej szlachty, dzierżawiącej majątki w okolicach Rawy Mazowieckiej. Edukację zakończył na niższym kolegium jezuickim w Rawie. Jako 19-letni chłopak wstąpił do wojska. Walczył w Danii, po czym brał udział w zwycięskich walkach z Moskwą pod Połonką i nad Basią, skąd prowadził posłów moskiewskich do Warszawy. Podczas rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, brał udział w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a w 1667 roku powierzono mu dowodzeniem pospolitym ruszeniem przeciwko Turkom. W tym samym roku niespodziewanie się ożenił i osiadł na roli gospodarując na dożywociu żony i dzierżawiąc wsie w województwie krakowskim. Zmarł w 1701 roku w swym majątku w Niedzieliskach. Pamiętnik zaczął spisywać pod koniec życia.
PAMIĘTNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU
Warstwa obyczajowa
Dzięki bezpośredniemu stosunkowi autorów do przedstawionych faktów, dzięki żywości i barwności wysławiania się pamiętniki są znakomitym źródłem poznania ludzi i obyczajowości tamtych czasów.
Wzorce osobowe
Z pamiętników Jana Chryzostoma Paska wyłania się wzorzec osobowy szlachcica - ziemianina wiodącego spokojne życie, pełne towarzyskich, trochę rubasznych biesiad, wyróżniającego się wśród okolicznej szlachty głównie swym talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierząt. Zupełnie inny priorytet rysują nam jednak księgi sądowe. Wynika z nich, że był to znany w okolicy awanturnik, warchoł i pieniacz, na którym ciążył pięciokrotnie wyrok sądowy, skazujący go na banicję. Przekupna i słaba władza ówczesnej Rzeczypospolitej nigdy tego wyroku jednak nie wyegzekwowała.
Język i styl utworu
wydarzenia historyczne, które prezentował były jedynie tłem dla zaprezentowania jego przygód
szeroka skala realizmu w przedstawianiu życia wojennego i obyczajowego ówczesnej szlachty
używane są makaronizmy, latynizmy
dużo porównań
bardzo długie zdania z orzeczeniem na końcu
język zbliżony do języka potocznego, żywy
narracja - styl gawędziarski, dynamiczny w partiach opisowych, czasami nieco rozwlekły
dialogi krótkie, żywe, dynamiczne
sceny dramatyczne i komediowe
wprowadzenie świata zwierzęcego (np.: koń, wydra)
EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY
„LISTY JANA III I MARYSIEŃKI”
Jan zwraca się do niej: serca mego królewno, najdroższa moja. Używa wielu zdrobnień aby ukazać swą czułość. Zwroty takie dowodziły miłości Jana II i jego skłonności do przesady. Listy te są stylizowane na utwory literackie (romanse). Idealizował on w nich swoją żonę. Wyznania do Marysieńki przeplatają się z informacjami o kolejnych bitwach. Autor używa francuskich zwrotów (świadczy to o wykształceniu Jana i o tym, że był przedstawicielem baroku dworskiego). Dużo jest w nich przenośni, epitetów, odwołań do mitologii, inwersji.
GATUNKI LITERACKIE
EPIKA
pamiętnik
epos
powieść („Don Kichot”)
listy
poemat
LIRYKA
pieśń
sonet
wiersz miłosny
fraszka
carmen figuratum (wiersze napisane w różnych kształtach, np. dzwonu)
DRAMAT
tragedia
komedia
klasycyzm francuski
CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ
Dwa nurty kultury
szlachecki - rodzinność
magnacki - wzorowany na dworach zachodniej Europy
Cechy kultury dworskiej (magnackiej)
umowność, konwenans życia towarzyskiego
hedonizm pod przykrywką etykiety dworskiej
Sytuacja kościoła
triumf kontrreformacji
instytucja coraz bardziej sprymityzowana, zgnuśniała
gromadzenie ogromnej liczby ludzi w klasztorach
Sytuacja polityczna w Polsce
przywileje dla szlachty
elementy państwa policyjnego, niewygodni i zbuntowani byli usuwani z tego świata
chęć wzbogacenia się Sasów kosztem Polaków
dwór był bardzo rozpolitykowany
W czasach saskich w Polsce panowali Wettini - August II Mocny, August III. Byli oni związani z Saksonią (byli tam władcami). Polska była dla nich tylko spichlerzem i armią potrzebną w czasie zagrożenia Saksonii. Elekcyjni królowie Polski nie byli Polakami. Władcy ci władali Polską despotycznie, utrzymywali społeczeństwo w ryzach pozornego spokoju.
Sytuacja kultury w Polsce
Żaden wzór nie pojawia się wśród kultury obyczajowej, szlacheckiej, dworskiej lub kościelnej. Kultura literacka i piśmiennicza nie miała możliwości rozwoju. (Władcy woleli teatry i opery niemieckie oraz inne rozrywki.) Wartością stał się przepych, luksus, zbytek bez wartości artystycznej (nagromadzenie ozdób tworzyło zwykły kicz). Nastąpił upadek gospodarczy kraju (poza dworem) a to spowodowało kiepskie warunki do rozwoju kultury artystycznej. Nie było środowiska, które mogłoby zająć się mecenatem artystów.
Oblicze sarmatyzmu
W czasach saskich zmieniło się oblicze sarmatyzmu. Na początku był on pozytywny, potem jednak stał się synonimem prymitywizmu i skrajnego zacofania. Szlachta obdarowywana nowymi przywilejami traciła patriotyzm, stawała się zadufana w sobie.