Etyka w administracji

Wykład 1, 27.02.2007r.

Etyka w administracji dotyczy zachowań urzędników, co jest, a co nie jest etyczne? W pracy urzędniczej można spotkać się z takim postępowaniem, które podlega ocenie moralnej.

Etyka i moralność

• To pojęcia, które przez jednych traktowane są jako takie same

• Inni twierdzą, że należy je odróżnić:

MORALNOŚĆ - odnosi się do postępowania ludzi

ETYKA - namysł, naukowe ujęcie, spojrzenie na to, jak postępują ludzie

MORALNOŚĆ - zespół reguł/norm postępowania wyznaczonych przez oceny szczególnego rodzaju.

Reguły/ normy cos nakazują lub zakazują. Reguły postępowania dotyczą moralności, składają się na moralność. Np. nie kradnij.

Oceny szczególnego rodzaju to takie, którymi ktoś formułuje ocenę przyjmując za kryterium normę postępowania, Np. „To zachowanie jest niemoralne”, „To zachowanie jest moralne”.

OBYCZAJOWOŚĆ - zespół reguł postępowania uznawanych za obowiązujące, ze względu na to, że w danym środowisku wytworzył się nawyk postępowania zgodnie z tymi regułami. To również zespół reguł postępowania(coś nakazują/zakazują), ale obowiązują, bo cos się „utarło”. Powstają normy obyczajowi i zespół tych norm tworzy obyczajowość.

Pojęcie obyczajowości i w/w pojęcie moralności tworzą razem pojęcie moralności w szerszym tego słowa znaczeniu.

Obyczaj (norma obyczajowa) może być przedmiotem oceny moralnej.

ETYKA

Ujmuje się ja jako:

1. Etykę normatywną

Określana jako doktryna moralna. Polega na usystematyzowanym wyłożeniu, zestawieniu norm moralnych w połączeniu z argumentacja na rzecz ich przestrzegania.

Etyk normatywny mówi, jak należy robić: ”powinniśmy/powinniście cos zrobić tak, bo to jest dobre”. Formułuje na podstawie zestawienia norm(argumentuje), jak należy postępować.

Etyk normatywny popada czasami w moralizatorstwo, wskazuje jek należy postępować, ale nie wskazuje na to argumentów.

2. Etyka opisowa

Nazywana jako nauka moralności. Polega na sformułowaniu twierdzeń o moralności, praktyce moralnej. Nie mówi, jak trzeba postępować.

Dziedziny dotyczące nauki moralności to np.: socjologia, pedagogika, psychologia, historia doktryn politycznych i prawnych, metaetyka, każda z nich zajmuje się, bada praktykę moralną.

Wszyscy, którzy zajmują się etyka muszą przyjąć założenia fundamentalne:

1. ONTOLOGICZNE - co to jest dobro? Etyk musi się zastanowić, co to jest dobro, jak pojmuje dobro? Co to jest zło?

2. EPISTEMOLOGICZNE - jaka mam wiedzę na temat dobra i złą?

3. KOGNITYWISTYCZNE - jak tą wiedzę zdobywamy?

Ujęcie historyczne dobra i zła

Od Arystotelesa do czasów współczesnych można zauważyć 3 sposoby ujęcia dobra lub zła:

1. Grupa filozofów FENICYTOLODZY (felicytologia)

Jak żyć, aby uzyskać indywidualne szczęście idealne? Dobro jest wtedy, gdy człowiek jest szczęśliwy. Jak uzyskać szczęście, stan dobra?

2. PERFEKCJONISTYKA

Jak żyć godnie? - podstawowe pytanie. Kiedy jest stan godnego życia? Jak ten stan godnego życia uzyskać? Godność to dobro moralne.

3. Nurt SOLIDARNOŚCIOWY, inaczej nurt zasad współżycia społecznego

Jak żyć godnie, aby nie tylko mnie z innymi, ale i innym ze mną było dobrze? - podstawowe pytanie. Akcent przeniesiony na innych, nie tylko na dobro indywidualne.

PODSTAWOWY POJĘCIOWY JĘZYK ETYKI DOTYCZY:

1. NORMY

2. TWIERDZENIA

3. OCENY

4. WARTOŚCI

Ad 2. TWIERDZENIA

Twierdzenia to pewne wyrażenia, zdania, które odnoszą się do rzeczywistości. Opisują rzeczywistość taka, jaką ona się ma (prawdziwe) lub odnoszą się do rzeczywistości takiej, jaką ona się nie ma (fałszywe).

Możemy mówić o twierdzeniach:

• Prawdziwych,

• Fałszywych.

Możemy mówić o twierdzeniach, których prawdziwość lub fałszywość wyznaczona jest sensem zdań - to twierdzenia ANALITYCZNE ( prawdziwość/fałszywość wyznaczona sensem użytych pojęć; np.: każdy kawaler to niezamężny mężczyzna).

Twierdzenia SYNTETYCZNE - prawdziwość wyznaczona tym, jaka jest rzeczywistość, np.: Poznań leży nad Wartą.

Twierdzenia WEWNĄTRZKONTRADYKTORYCZNE = WEWNĘTRZNIE SPRZECZNE - to twierdzenie, które jest fałszywe ze względu na znaczenie/sens użytych w nim pojęć, np.: każdy kawaler to żonaty mężczyzna.

Znaczenie praktyczne mają przede wszystkim twierdzenia syntetyczne.

Twierdzenia nie mają aż tak dużego znaczenia dla etyki.

Ad 3. OCENY

Rozważania dotyczące ocen nie są łatwe. Nie ma ocen bez podmiotu. Ocena ma charakter podmiotowy, gdyż podmiot, osoba formułuje oceny. Ocena wiąże się z tzw. Przeżyciem oceny.

Ocena jest to przeżycie aprobaty lub dezaprobaty jakiegoś stanu rzeczy (czynności, zachowania, postępowania). Ocena to przeżycie.

Etyków nie interesują jednostkowe oceny określonych podmiotów. Ich interesują trwałe skłonności lub dyspozycje do przeżywania aprobaty lub dezaprobaty określonego stanu rzeczy.

Rodzaje ocen:

I podział:

1) oceny jednostkowe - formułowane za każdym razem i dotyczą określonego stanu rzeczy, taka postawa to sytuacjonizm = kazuizm,

2) oceny generalne - w opozycji do jednostkowych, wyznaczane przez generalne dyrektywy lub normy postępowania. Postawa, która formułuje te oceny to pryncypializm. Ktoś jest pryncypialistą - ma swoje zasady, od których nigdy nie odchodzi.

II podział(dotyczy celu tego, który formułuje oceny):

1) oceny samoistne - nie są formułowane po to, aby uzyskać określony cel

2) oceny podbudowane instrumentalnie - formułuje się je po to, aby osiągnąć określony cel. Stanowią instrument do osiągnięcia określonego celu.

III podział

1) oceny preferencyjne - to takie oceny, w których wyrażamy preferencję danych stanów rzeczy w stosunków do innych stanów rzeczy. Jedne stany rzeczy preferujemy, oceniamy lepiej lub gorzej, częściej niż inne stany rzeczy.

IV podział

1) oceny jednoaspektowe - formułuje się z jednego punktu widzenia, jest to ocena danego stanu rzeczy z jednego punktu widzenia.

2) oceny wieloaspektowe - formułowane z wielu punktów widzenia (np.: hedonistyczne, moralne, utylitarne - formułowane ze względu na użyteczność, estetyczne - formułowane ze względu na doznania estetyczne).

OCENA MORALNA

Niektórzy ujmują ją także jako sąd moralny. Formułowana jest ze względu na to, że dany stan rzeczy jest dobry lub zły. To przeżycie aprobaty lub dezaprobaty ze względu na to, że dany stan rzeczy (zachowania, postępowanie) jest dobry lub zły.

Kryterium : DOBRO lub ZŁO

Każdy posiada jakieś kryterium dobra lub zła, jednakże trudno dojść do konsensusu, co do tego, co jest dobre, a co złe.

Formułowanie sądów (ocen) moralnych wiąże się z ryzykiem moralizatorstwa.

Ad 4. WARTOŚCI

Wartość polega na odniesieniu do cechy czegoś bądź kogoś, ze względu na którą coś jest przez kogoś oceniane dodatnio.

Wielu ludzi sądzi, że wartości mają charakter bytu idealnego - nie maja cech podmiotu, ani przedmiotu, nie maja cech materialnych. (Np.: wartość równości, życia itp.)

RODZAJE WARTOŚCI:

I podział:

1) subiektywne - wartość zależna od żywionych przez kogoś ocen

2) obiektywne - wartość niezależna od żywionych przez kogoś ocen, np.: danego stanu rzeczy

II podział:

1) zrelatywizowane = relatywne - wartości są uzależnione od kontekstów, np.: kulturowego lub sytuacyjnego. Jeżeli ktoś mówi, że kradzież jest czynem złym, a własność jest wartością najwyższą, ale w jakiejś sytuacji można uznać, że tak nie jest - np.: naruszając własność i kradnąc można w danej sytuacji uratować komuś życie.

2) absolutne - nie zrelatywizowane od żadnego kontekstu, (nie ogranicza się jej)

RELATYWIZM MORALNY - można wyróżnić jego 3 rodzaje:

1. relatywizm aksjologiczny

Mamy z nim do czynienia, gdy ktoś opowiada się za takim, a nie innym poglądem w kwestii tego, co to jest dobro wtedy, gdy jego wybór jest zrelatywizowany do preferencji aksjologicznej. Są to wartości dla kogoś, a nie dla wszystkich (np.: „dla mnie wartością najwyższą jest życie”).

2. relatywizm kulturowy

Ktoś opowiada się za tym, iż coś jest dobre lub złe(ze względu na) w stosunku do kultury tego, kto ten sąd głosi. Opowiedzenie się jest zrelatywizowane od stosunku kultury, bo przecież istnieją różne środowiska kulturowe.

3. relatywizm sytuacyjny

Ktoś opowiada się za takim, a nie innym uznaniem danego zachowania za dobre lub złe i wybór ten uzależniony jest od sytuacji, w jakiej znajduje się ten, który ten sąd wypowiada.

Ad1. NORMY

Norma postępowania to rodzaj dyrektywy.

Dyrektywa to wypowiedź, która nakazuje lub zakazuje jakiegoś postępowania. Dyrektywy pełnia funkcję sugestywną - sugerują podjecie określonego zachowania w formie nakazu lub zakazu.

Istnieje szereg rodzajów dyrektyw, np.: dyrektywy sensu, normy postępowania.

Norma postępowania to taka wypowiedź, która określonym adresatom w określonych okolicznościach nakazuje lub zakazuje określonego zachowania.

Często można zauważyć związek pomiędzy oceną a norma moralną, normą postępowania, np.: ”Twoje zachowanie polegające na kradzieży nie podoba mi się” - ocena; zakaz kradzieży - norma moralna.

METAETYKA

Jest to nauka, która zajmuje się metodologią etyki opisowej (to etyka o etyce). Zajmuje się w szczególności odpowiedzią na pytania: Czym jest dobro/zło? Jak je poznać?

W metaetyce wykształciły się kierunki:

• KOGNITYWIZM

Dobro istnieje, wartości nie istnieją.

Kognitywizm formułuje TEZĘ ONTOLOGICZNĄ, tzn. skoro dobro istnieje, to czym jest?

W ramach kognitywizmu wyróżnia się:

• Naturalizm - dobro to cecha naturalna podmiotu, przedmiotu, obiektu, dobro poznaje się przez doświadczenie - empiryzm

• Intuicjonizm - dobro nie jest właściwością naturalną, dobro poznaje się przez intuicję, dobro występuje poza empiryzmem.

• AKOGNITYWIZM

Twierdzenia, że dobro nie istnieje, wartości nie istnieją.

W ramach akognitywizmu wykształcił się EMOTYWIZM - to kierunek, który głosił, że wartości, dobro nie istnieją, a gdy formułujemy oceny, to nie wyrażamy ocen, tylko emocje. To emocje istnieją, a nie wartości.

Wykład 2, 6.03.2007r.

1. Relacje między normami prawa a normami moralnymi.

Mówiąc o moralności mamy na myśli zbiór norm. Prawo to także zespół norm postępowania. Dlatego pojawia się pytanie dotyczące podobieństw i różnic między prawem a moralnością.

Występują pewnego rodzaju relacje, wyróżnione na podstawie następujących kryteriów:

1. Kryterium walidacyjne (relacja walidacyjna)

2. Kryterium przedmiotowe, treściowe (relacja przedmiotowa)

3. Kryterium funkcjonalne

Ad 1).

Relacja walidacyjna pomiędzy prawem a moralnością wyznaczona jest przez podstawę obowiązywania norm prawnych i norm moralnych.

Podstawą obowiązywania prawa jest fakt ustanowienia norm przez państwo. Normy prawne obowiązują ze względu na fakt ich ustanowienia przez państwo. Takie uzasadnienie to uzasadnienie tetyczne. W związku z tym są to normy tetyczne.

Normy moralne obowiązują ze względu na to, iż znajdują swoje uzasadnienie w jakimś określonym systemie wartości. Normy moralne są zgodne z jakimś systemem wartości - to uzasadnienie aksjologiczne (aksjologia - nauka o wartościach).

Norma prawna i norma moralna mogą być, co do swej treści, identyczne, co oznacza, że norma prawna może być jednocześnie uzasadniona tetycznie i aksjologicznie. Norma moralna może być tylko uzasadniona aksjologiczne (gdyby miała uzasadnienie tetyczne, byłaby norma prawną),

Normy moralne i normy prawne na siebie nachodzą.

Niewiele jest norm moralnych, które nie byłyby normami prawnymi.

Pojawia się pytanie, czy w przypadku kolizji normy prawnej i normy moralnej istnieje sytuacja, że norma prawna może tracić moc obowiązującą ze względu na to, że jest niezgodna z norma moralną.

Przyjmuje się FORMUŁĘ RADBUCHA (Gustaw Radbuch) - w przypadku kolizji norma prawna obowiązuje zawsze, chyba że treść normy prawnej jest rażąco niemoralna. Rażąca niemoralność to sprawa podlegająca ocenie, zwłaszcza sądu.

Ad 2).

Ze względu na to, co jest przedmiotem regulacji normy prawnej, normy moralnej można wskazać 3 możliwości relacji

1. Normy prawne normują inne zachowania niż normy moralne - stosunek rozłączności (np.: zakaz przechodzenia na czerwonym świetle),

2. Zakresy przedmiotu regulowane przez normę prawna i normę moralna krzyżują się. Są takie zachowania, które są regulowane tylko przez prawo, regulowane tylko przez moralność i są takie, które są regulowane przez prawo i moralność.

3. Wszystkie normy moralne są prawnymi i nie ma takich norm prawnych, które nie byłyby normami moralnymi. To sytuacja hipotetyczna.

Ad 3).

Kryterium funkcjonalne polega na tym, iż prawo zawiera pewne odniesienia do norm moralnych, dotyczą one 3 instrumentów:

1. Klauzule generalne zawarte w przepisach prawa ( to zwroty w przepisach, które odwołują się do norm moralnych, np.: dobre obyczaje, zasady współżycia społecznego).

2. Zwroty nieostre.

3. Górne i dolne zagrożenia kary za popełnienie określonego przestępstwa (jest to funkcjonalne odwołanie się do preferencji sędziego).

Różnice między normami prawnymi a normami moralnymi:

1. Podstawa obowiązywania - normy prawne mogą obowiązywać tylko z uzasadnienia tetycznego lub tetycznego i aksjologicznego. Normy moralne mogą obowiązywać tylko z uzasadnienia aksjologicznego.

2. Granica obowiązywania normy - norma prawna jest ograniczona terytorialnie (obowiązuje na określonym terytorium), czasowo (obowiązuje w określonym czasie), personalnie = osobowo (podmiotem obowiązków wynikających z treści normy prawnej może być osoba fizyczna, osoba prawna itp., podmiotem obowiązków wynikających z treści normy moralnej może być tylko jednostka ludzka, osoba).

3. Sposób w jaki dowiadujemy się o obowiązywaniu normy prawnej, normy moralnej.

O obowiązywaniu normy prawnej wiemy z ogłoszenia w dzienniku urzędowym (musi być opublikowana).

O obowiązywaniu normy moralnej wiemy z przekazu społecznego.

4. Przedmiot normowania - norma prawna normuje postępowanie, zachowania. Norma moralna może regulować uczucia, przeżycia.

5. Różnica sankcji - przekroczenie normy prawnej grozi sankcja wymierzoną przez państwo, przekroczenie normy moralnej - sankcja wyznaczona przez społeczność (np.: bojkot towarzyski).

Podobieństwa:

1. Normy prawne i normy moralne dotyczą zachowań.

2. Mogą mieć taką samą podstawę obowiązywania.

2. Etyka zawodowa, etyka urzędnicza, interes publiczny.

ETYKA ZAWODOWA

Zespół norm postępowania, które obowiązują, są akceptowane przez określoną grupę zawodowa. To zespół zasad postępowania akceptowanych przez określoną grupę zawodową.

Zawód - to fachowe i stale wykonywanie jakiejś pracy w celach zarobkowych lub w umiejętności wykonywania jakiejś pracy w danej profesji. Tak rozumiany sposób wykonywania zawodu wymaga od członków danej profesji (zawodu):

1. Pełnego oddania wykonywanej pracy.

2. Świadczenie usług pracy, nienastawienie na zysk.

3. Poczucie powołania.

4. Wypracowanie i przestrzeganie wysokich standardów wykonywania zawodu.

Zawód zaufania publicznego (np.: zawód urzędnika) musi spełniać w/w 4 wymogi. Ten kto wykonuje zawód zaufania publicznego ma przede wszystkim na uwadze interes publiczny, a nie interes prywatny. Gdy mówimy o interesie publicznym, to mamy na uwadze dobro wspólne, a nie dobro indywidualne.

ETYKA URZĘDNICZA

Jest to zespół zasad postępowania rządzących zachowaniem członków grupy zawodowej - urzędniczej, grupy urzędników.

Sposoby pojmowania etyki urzędniczej, ze względu na kryterium oceny wartości czynu. Na jego podstawie można wyróżnić 3 rodzaje etyki zawodowej (urzędniczej):

1. Etyka urzędnicza jako etyka cnót

Kryterium wartości czynu jest to, jak się ten czyn, zachowanie ma do postulowanych cech, cnót dobrego urzędnika.

2. Etyka urzędnicza jako etyka deontologiczna

Kryterium oceny wartości czynu jest to, jak się dany czyn, zachowanie ma do obowiązku nałożonego na dana grupę zawodową (urzędników).

3. Etyka konsekwencjalistyczna

Kryterium oceny wartości czynu jest to, jakie są skutki, konsekwencje. Wartość czynu jest wyznaczona wartością skutku, jaki dany czyn, dane postępowanie z sobą niesie.

Etyka urzędnicza jako etyka kodeksowa, pozakodeksowa

Dotyczy sporu pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami etyki kodeksowej. Dotyczy tego, czy zasady postępowania dotyczące danej grupy zawodowej należy sformułować w drodze kodeksu, czy nie.

To, czy ktoś wykonuje dany zawód nie zależy od tego, czy dane normy etyczne znajdują się w kodeksie, czy też nie. Jeżeli ktoś posiada pewne zasady moralne, to będzie je stosował w wykonywaniu swojej pracy.

Spór związany jest z ustaleniem, czy należy zakazy umieścić w kodeksie, czy pozostawić je sumieniu pracownika, urzędnika?

Współcześnie istnieje powszechna tendencja do stanowienia kodeksów etyki zawodowej różnych zawodów. W Polsce rośnie lawinowo wzrost stanowienia kodeksów etycznych różnych grup zawodowych, co powodowane jest tym, iż:

1. powołanie się na abstrakcyjne cnoty, w celu pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej, jest niewystarczające,

2. Odwoływanie się uniwersalnych zasad postępowania jest nieskuteczne(gdyż grupę zawodową stanowią rożni ludzie,

3. Kodeksy etyczne stanowią barierę dostępu do danej grupy zawodowej, co ma znaczenie pozytywne i negatywne.

Cechy dobrego kodeksu etycznego:

Kodeks etyczny (np.: urzędniczy) mógłby być dobrym kodeksem, gdyby realizował następujące cechy:

1. Byłby kodeksem, który normuje - wskazuje nakazy, zakazy postępowania, wskazuje, co wolno, a czego nie wolno. Powinien normować, a nie wskazywać, opisywać wartości, ideałów, jakim dany urzędnik powinien służyć.

2. Powinien mieć na uwadze w pierwszym rzędzie interes publiczny. Nie powinien mieć na uwadze interesów tej grupy zawodowej (urzędników) i nie powinien gwarantować interesów tej grupy zawodowej.

3. Musi regulować istotne, specyficzne dla urzędników problemy, a nie dotyczyć kwestii, problemów związanych z ogólną, powszechną moralnością.

Która z rozumianych etyk urzędniczych jest najbardziej adekwatna?

W kontekście dobrego urzędnika najbardziej użyteczne jest ujmowanie etyki urzędniczej według kryterium obowiązku - etyka deontologiczna.

W ramach etyki urzędniczej można wyróżnić, ale tylko w charakterze teoretycznym, pewne zasady i normy:

• Zasady i normy obowiązku,

• Zasady i normy aspiracji.

Podział ten opiera się na propozycji Llona Fullera.

Normy i zasady obowiązku - wyznaczają stałe zasady i normy, rutynowe, dotyczące codziennej pracy urzędniczej(ok. 98% norm etyki urzędniczej to normy etyczne obowiązku).

W ramach etyki danej grupy występują normy etyczne aspiracji, dążeń. Fuller nazywa to nakazem dążenia do doskonałości. Oznacza to, iż w określonych sytuacjach nakazuje się dążenia do ideałów. Z punktu widzenia pracy w administracji publicznej występują rzadko, gdyż oznaczają one możliwość obejścia obowiązku, aby zrealizować jakąś aspirację.

3. Postawa wobec prawa

Podstawowym etycznym obowiązkiem urzędnika, jako tego, który służy interesowi publicznemu, jest działanie na podstawie prawa i w granicach prawa. W związku z tym można wyróżnić 3 postawy, które przyjmuje ten, który prawa przestrzega, który jest podporządkowany prawu:

1) Postawa legalizmu

Człowiek przyjmuje postawę legalizmu wtedy, gdy podporządkowuje się prawu ze względu na to, że jest to prawo. Legalistą jest ten, kto postępuje zgodnie z normą prawną ze względu na to, że to prawo wyznacza taki obowiązek (a nie np. norma moralna).

2) Postawa oportunizmu

Człowiek podporządkowuje się prawu ze względu na grożące kary lub oczekiwane nagrody.

3) Postawa konformizmu

Ktoś podporządkowuje się prawu ze względu na grupę, do której należy. Konformistą jest ten, który postępuje wbrew swojej woli, bowiem chce przypodobać się grupie, do której należy.

Zawód urzędnika, jako zawód zaufania publicznego musi wypracować i wypracowuje określone zasady wysokich standardów wykonywania zawodu.

Podstawowe zasady etyki urzędniczej (wysokie standardy):

1. Administrowanie jest służbą publiczną, służbą na rzecz dobra publicznego. Oznacza to nakaz działania na rzecz dobra publicznego. Jest to zawsze działania na podstawie prawa i w jego granicach na rzecz dobra publicznego.

2. Rzetelność - nakaz wykonywania obowiązków rzetelnie.

3. Nakaz rozwijania własnych kompetencji.

4. Bezstronność - nakaz zachowania bezstronności.

5. Nakaz zachowania neutralności politycznej.

W kwestii etycznego administrowania pojawia się problem podstawowy - problem nierozdzielania interesu prywatnego w stosunku do interesu publicznego. W związku z tym powstaje pytanie, czy istnieją szczególne dylematy moralne, obowiązki moralne związane z rozdzieleniem interesu prywatnego i publicznego?

Wykład 3, 13.03.2007r.

PODSTAWOWE ZASADY ETYCZNEGO ADMINISTROWANIA

Te podstawowe zasady można znaleźć w kodeksie etycznym, ale także w różnych aktach normatywnych. Przede wszystkim znajdują się one w Kodeksie Etyki Służby Cywilnej.

Są to zasady:

1. Działanie na rzecz dobra publicznego. Praca jest służbą publiczną, działanie na podstawie i w granicach prawa.

2. Nakaz wykonywania swoich obowiązków rzetelnie. Kiedy wykonywanie obowiązków jest rzetelne, a kiedy nie - reguluje to zazwyczaj regulamin danego urzędu.

3. Nakaz rozwoju własnych kompetencji. Dotyczy to rozwijania kompetencji związanych z wykonywaniem zawodu.

4. Bezstronność w załatwianiu spraw.

5. Zasada neutralności politycznej. Polega na tym, aby w podejmowanych decyzjach nie kierować się poglądami politycznymi, naciskami politycznymi.

Poza w/w można wskazać szereg zasad szczegółowych.

Problemy etyczne związane z pracą w administracji:

Z tego względu, że urzędnik działa na rzecz dobra publicznego wiążą się z jego pracą:

• szczególne zobowiązania moralne,

• jego praca dotyczy szczególnego rodzaju dóbr (np.: zdrowia, pieniędzy itp.)

Wynika z tego, iż urzędnik działa na rzecz dobra publicznego, w granicach i na podstawie prawa i działanie to dotyczy szczególnych dóbr ludzkich. Szczególne zobowiązania moralne wykraczają poza zwykłe, dobre, uczciwe wykonywanie pracy(uczciwość wyznaczona jest pracą na rzecz dobra publicznego).

PODPORZĄDKOWANIE I POSŁUSZEŃSTWO PRAWU

Wyróżnia się 3 postawy dotyczące przestrzegania prawa: legalizmu, oportunizmu, konformizmu - patrz wcześniej.

W przypadku pracy w administracji najważniejsza jest postawa legalizmu.

Gdy mówimy o podporządkowaniu prawu, należy postawić pytanie, czy istnieje moralny obowiązek działania na podstawie prawa (bycia bezstronnym, neutralnym politycznie itd.)?

Gdy mówimy o moralnym obowiązku przestrzegania prawa, to problem ten pojawia się wtedy, kiedy ciąży na nas obowiązek zachowania się w określony sposób nałożony przez prawo niezależnie od tego, czy mamy jakiekolwiek odrębne powody, aby zachować się w określony sposób.

Chodzi o wskazanie racji moralnej obowiązku posłuszeństwa prawu, niezależnie od tego, czy nakazane zachowanie samo w sobie stanowi jego obowiązek moralny.

Szczególnie ma to miejsce, gdy chodzi o konflikt między wykonaniem czegoś, a obowiązkiem moralnym. Ktoś nakazuje coś czynić, to jest niezgodne z prawem, więc kłóci się z moralnością danego człowieka.

Sam fakt ustanowienia prawa nie decyduje o tym, że istnieje jakiś moralny obowiązek jego przestrzegania.

Argumenty o charakterze moralnym, które można przywołać na rzecz podporządkowania się prawu; przestrzegania prawa w wykonywanej pracy:

1. Istnieje umowa (pisana lub niepisana) pomiędzy urzędnikiem, a państwem, która zawiera nakaz podporządkowania się prawu (państwu).

2. Odwołanie się do skutków, do jakich może doprowadzić nieposłuszeństwo. Zakłada się, że nieposłuszeństwo może przynieść niepożądane skutki.

3. Argumentacja z generalizacji.

Jeśli postępujący niezgodnie z prawem zakłada, że w określonym przypadku można naruszyć prawo, to może naruszyć je każda inna osoba. A gdyby każdy to uczynił to byłoby to anarchizacją prawa i państwa.

4. Argument z lepszych konsekwencji.

Lepiej podporządkować się prawu niż nie podporządkowywać się mu. Jest to argument utylitarny.

5. Argument z umowy społecznej.

Działam na podstawie prawa, bo działanie na podstawie prawa jest wymogiem dla dobra społecznego.

6. Argument z przynależności do społeczeństwa.

Jeżeli należę do społeczeństwa, a społeczeństwo działa na podstawie prawa, to ja też muszę działać na podstawie prawa. Urzędnik czuje się członkiem danej grupy społecznej, która podporządkowuje się prawu.

7. Argument z demokracji

Prawo jest stanowione demokratycznie, więc mnie obowiązuje.

Należy odróżnić dwa pojęcia:

• Przestrzeganie prawa,

• Realizowanie prawa.

Przestrzeganie prawa - wiemy, że jakaś norma prawna obowiązuje, to postępujemy zgodnie z tą normą. Przestrzeganie prawa polega na tym, że urzędnik zna i postępuje zgodnie z normą prawną.

Realizowanie prawa - nie wiemy, że jakaś norma obowiązuje (nie znamy jej treści), a postępujemy zgodnie z tą treścią.

NARZUCANIE MORALNOŚCI PRZEZ PRAWO

Istnieją pewne obowiązki narzucane przez państwo (prawo), które mają zarazem charakter obowiązków moralnych.

Problem: jeżeli państwo narzuca obowiązki i mają one charakter moralny, to gdzie jest granica dopuszczalności takiego uregulowania, narzucania tych obowiązków.

Problematyka narzucania moralności przez prawo sprowadza się do tego, że prawo narzuca komuś światopogląd, religię itp. Chodzi w szczególności o ograniczenie moralności przez prawo - co dotyczy praw i obowiązków obywatelskich. Gdy prawo narzuca moralność - prowadzi to do ograniczenia praw i obowiązków.

J.S. Mill - ZASADA KRZYWDY - konstrukcja ograniczania praw i obowiązków, zasada liberalna, stanowi też argument dla ograniczania praw i obowiązków.

Zasad krzywdy odnosi się, sprowadza się do:

Ograniczenie przez państwo, czy inną jednostkę czyichś aktywności, praw i wolności jest uzasadnione tylko i wyłącznie przez zapobieżenie krzywdy innych. Jego własne dobro (jednostki) nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem na rzecz ograniczenia praw i wolności (narzucenia moralności).

Ograniczenie przez państwo praw i wolności = narzucenie moralności jest uzasadnione tylko dla zapobieżenia krzywdy innych - każdy może robić co chce dopóty, dopóki nie skrzywdzi swoim działaniem innych, dopóki nie naruszy, ograniczy praw i wolności innych.

Jeżeli ktoś postępuje według swojej moralności, może postępować tak dopóty, dopóki nie narzuca swojej moralności innym (nie skrzywdzi tym innych).

Zasada krzywdy jest współcześnie żywotna i jest przywoływana w sporach dotyczących narzucenia norm moralnych.

3 stanowiska odmienne od zasady krzywdy:

1) MORALIZM PRAWA

Postanowienia prawa, których uzasadnienie stanowią wyłącznie przekonania, co do niemoralności określonych zachowań, nawet jeśli owe zachowania dokonywane są niepublicznie, nie wyrządzają nikomu krzywdy i biorą w nich udział osoby dorosłe i świadome, stanowią przykład moralizmu prawa.

Chodzi o sytuację, w której zakazuje się czynności, które są sprzeczne z moralnością, bez względu na to, czy wyrządzają krzywdę innym („bądź bezstronny” - bez względu na to czy stronniczość jest dobra czy zła).

To czy mamy do czynienia z moralizmem prawa, czy nie, zależy od tego, czy dane zachowania są uznane za moralne, czy nie.

Moralizm prawny dotyczy ujęć konserwatywnych, prawicowych.

2) PATERNALIZM PRAWNY

Polega na narzucaniu innej osobie/bądź osobom niezależnych od jej/ich woli określonych zachowań ze względu na dobro jej samej/ich samych.

Państwo wykonuje swoje władztwo na rzecz dobra obywatela/obywateli - np. nakaz zapinania pasów w samochodach. Państwo ogranicza zachowania obywateli ze względu na ich dobro.

W tym przypadku liczy się dobro jednostki a nie wartości moralne jak w moraliźmie prawa. Często bywa tak, że interes jednostki jest tożsamy z moralnością.

Paternalizm prawny odnowi się do koncepcji konserwatywnych i prawicowych.

3) NEUTRALNOŚĆ MORALNA PRAWA

Społeczeństwo to społeczeństwo rozumnego pluralizmu moralnego. Obywatele społeczeństwa różnią się (są pluralistyczni), co do pojmowania co dobrem, a co złem.

Pluralizm moralny to cecha trwała społeczeństwa.

Państwo ma obowiązek traktować wszystkich obywateli w sposób równy (z równa troską i szacunkiem), bez względu na przekonania moralne obywateli.

Państwo nie może wkraczać w sferę moralnych wyborów obywateli. Gdyby wkroczyło, to musiałoby się opowiedzieć na rzecz kogoś, przeciwko komuś. Dlatego państwo musi zachować neutralność moralną.

Jest to podejście charakterystyczne dla skrajnego liberalizmu.

KONFLIKT RÓL SPOŁECZNYCH URZĘDNIKA

Swoje podstawowe źródło ten konflikt bierze z nakazu lojalności wobec państwa i działania na rzecz dobra publicznego. Ale urzędnik pełniąc inne role społeczne może naruszać ten nakaz i pojawia się konflikt.

Role urzędnika:

1. Lojalny pracownik (wobec państwa i dobra publicznego).

2. Zwierzchnik hierarchii.

3. Podwładny.

4. Profesjonalista.

5. Osoba prywatna.

Może być tak, że urzędnik pełni jednocześnie wszystkie w/w role.

Z pełnionych ról rodzą się dylematy moralne.

Przykłady konfliktów:

• Urzędnik państwowy pełni rolę lojalnego pracownika a jednocześnie jest profesjonalistą - może twierdzić, że dana ustawa jest „głupotą”, jest „niedorzeczna”. Ma dylemat jak działać: odstąpić od wykonania ustawy, czy pozostać lojalnym wobec państwa i wykonać ją?

• Urzędnik Jan Kowalski jest osoba prywatną. Nałożone na niego obowiązki mogą wchodzić w konflikt z jego moralnością.

• Urzędnik jako zwierzchnik i osoba prywatna. Jako zwierzchnik powinien zwracać uwagę na nieprawidłowości w pracy podwładnego, a jednocześnie podwładny jest jego kolegą - którą rolę postawić na pierwszym miejscu, dylemat, jak się zachować.

• Urzędnik jako podwładny i osoba prywatna itd.

Problem z usytuowaniem ról polega na tym, aby oddzielić w swej działalności inne role i kierować się tylko rolą urzędnika lojalnego. Umiejętność oddzielenia tych ról w niektórych sytuacjach jest bardzo trudna.

Oddzielenie ról społecznych, a przede wszystkim uwzględnianie tylko roli urzędnika lojalnego można rozpatrywać w kontekście dwóch systemów:

• System podlegania - pozostawia mało miejsca dla autonomii decyzji i niezależności

• System niezależności - pozostawi się dużą swobodę działania w większym zakresie i równocześnie ponoszenie szerszej odpowiedzialności za swoje działania.

Wykład 4, 20.03.2007r.

PROBLEM PRZEJRZYSTOŚCI W ADMINISTACJI PUBLICZNEJ

Przejrzystość = transparentność

Podstawowe pytanie: Czy przejrzystość pracy urzędniczej służy rzetelności, uczciwości bezstronności urzędniczej?

Im więcej przejrzystości w pracy w administracji, tym więcej etyczności - uczciwości, bezstronności, rzetelności i lojalności w pracy urzędnika.

Przejrzystość w administracji (przejrzystość działania, podejmowania decyzji) charakteryzuje:

1. dostępność procedur,

2. jasność procedur,

3. zrozumiałość procedur.

Kwestia przejrzystości sprowadza się do tego, aby działalność administracji była jasna, zrozumiała, dostępna. Ale chodzi przede wszystkim o informację, aby była jasna, zrozumiała, dostępna (cechy informacji).

Warunek przejrzystości w administracji nie jest warunkiem koniecznym, ale z pewnością ważnym, ponieważ przejrzystość warunkuje rzetelność, bezstronność i neutralność polityczną urzędnika.

Przejrzystość może mieć charakter:

• zewnętrzny - przejrzystość na linii urzędnik - petent, dostępność i jasność procedur,

• wewnętrzny - przejrzystość wewnątrzorganizacyjna, na linii urzędnik - urzędnik.

Im więcej przejrzystości wewnętrznej (wiadomo kto za co odpowiada, jakie są obowiązki) tym większa przejrzystość zewnętrzna.

Przejrzystość wewnętrzna i zewnętrzna są stanami, które się warunkują.

Postulowanym stanem jest stan, w którym mamy do czynienia z przejrzystością zarówno wewnętrzną i zewnętrzną. Chodzi o to, aby przepływ informacji od urzędu do petenta powinien być:

• sprawny,

• informacja jasna,

• informacja zrozumiała.

OGRANICZENIE PRZEJRZYSTOŚCI DZIAŁANOŚCI ADMINISTRACJI

(W konsekwencji może prowadzić do barku przejrzystości)

1) Poszanowanie praw jednostki do prywatności

Dostępność do informacji (a konsekwencji jej zrozumiałość) jest ograniczona jeśli chodzi o dostęp do informacji chronionych.(np. wyznanie).

2) Związanie tajemnicą państwową lub służbową, zawodową

Są takie informacje, które nie mogą być przedmiotem przekazu na linii urzędnik - obywatel, jeżeli podlegają np. tajemnicy państwowej, służbowej (np. informacje opatrzone klauzulą tajne, poufne itp.).

ETYKA W ADMNISTRACJI, A PROBLEM KORUPCJI

Korupcja urzędnicza łamie kontrakt, umowę społeczną (ta umowa polega na tym, że obywatele ograniczają się w swoich prawach i wolnościach na rzecz państwa, a w zamian oczekują od państwa wypełniania obowiązków o charakterze publicznym - na rzecz dobra publicznego, np. służba wojskowa). Jeżeli ograniczamy nasze prawa i wolności i jednocześnie scedujemy obowiązki na państwo, a państwo tego nie robi, łamie tą umowę, tym samym słabnie zaufanie do państwa i prawa.

Korupcja jest groźna, bo jej konsekwencją jest brak zaufania do państwa, a to może powodować rozpad państwa.

DEFINICJA KORUPCJI

Korupcja jest to nadużywanie urzędu publicznego dla uzyskania prywatnych korzyści.

Można wyróżnić 2 rodzaje korupcji:

• BIERNA - przyjmowanie korzyści ich obietnicy,

• CZYNNA - wręczanie lub obiecywanie korzyści

3 podstawowe formy korupcji:

1) urzędnicza

Mamy z nią do czynienie wtedy, gdy urzędnicy przyjmują korzyści od obywateli zwracających się do nich w sprawach urzędowych.

2) gospodarcza

To przekupstwo urzędników przez przedsiębiorców w celu zapewnienia dogodnych warunków działalności gospodarczej.

3) polityczna

Jest to przekupstwo urzędników w celu zdobycia i utrzymania władzy.

W/w formy korupcji mają różny charakter i różne wymiary, mogą się zazębiać.

REGULACJE PRAWNE ZWIĄZANE Z ETYCZNYM ADMINISTROWANIEM

1. PRAWO KARNE

Podstawowe regulacje dotyczące korupcji znajdują się w kodeksie karnym:

• art. 228 - reguluje sprzedajność = łapownictwo bierne

• art. 229 - reguluje przekupstwo = łapownictwo czynne

Gdy mówimy o sprzedajności przekupstwie mamy do czynienia z kategoria podmiotów, jakimi są funkcjonariusze publiczni - nie wiadomo kogo zaliczyć do kategorii tych osób. Łapownictwo bierne może być zagrożone większą karą niż łapownictwo czynne.

• art. 230 - określa sankcje za przestępstwo PŁATNEJ PROTEKCJI

Płatna protekcja jest to obiecywanie z powoływaniem się na wpływy w celu załatwienia sprawy w instytucji państwowej lub samorządowej.

• art. 231 §2 - reguluje PRZESTĘPSTWO URZĘDNICZE

Stanowi podstawę do sporządzenia aktu oskarżenia ze względu na:

1. przekroczenie uprawnień - np. podjęcie decyzji bez kompetencji ,

2. niedopełnienie obowiązków - np. obowiązek wydania decyzji, a decyzji brak

• art. 271 §3 - reguluje kary za POŚWIADCZENIE NIEPRAWDY w celu zdobycia korzyści majątkowej

• art. 305 - przestępstwo utrudniania przetargu publicznego

2. USTAWA O ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH z 1994r.

Zjawiska korupcyjne o charakterze gospodarczym:

• art. 19 określa podmioty, które nie mogą ubiegać się o udzielenie zamówienia publicznego. Wynika to z tego, iż nie może dochodzić do konfliktu pomiędzy interesem prywatnym a publicznym; do tych osób należą:

1. osoby skazane prawomocnie za popełnienie przestępstwa związanego z postępowaniem przetargowym,

2. osoby skazane prawomocnie za przestępstwo przekupstwa,

3. przedsiębiorcy, na których nałożono karę za z tytułu nieuczciwej konkurencji.

• Art. 20 zakazuje udziału w postępowaniu o zamówienie publiczne:

1. osoby, które pozostają w związku małżeńskim lub w stosunku pokrewieństwa z oferentem,

2. osoby, które przed upływem 3 lat pozostawały w stosunku pracy lub zlecenia z oferentem,

3. osoby, które pozostają w stosunku do oferenta w takim stosunku prawnym lub faktycznym, iż może to budzić uzasadnione wątpliwości, co do ich bezstronności.

3. USTAWA O OGRANICZENU PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ PRZEZ OSOBY PEŁNIĄCE FUNKCJE PUBLICZNE z 1997r.

Funkcjonariusze publiczni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej kłócącej się z interesem publicznym. Nie może dochodzić do konfliktu interesów. Przepisy tej ustawy dotyczą:

1. osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe,

2. sędziowie, w tym sędziowie TK,

3. pracownicy SKO,

4. członkowie zarządu jednostek samorządu terytorialnego,

5. skarbnicy, sekretarze i inne osoby wydające decyzje administracyjne.

Osoby te nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek, nie mogą być członkami zarządów, rad nadzorczych, komisji spółek prawa handlowego, spółdzielni (oprócz spółdzielni mieszkaniowych), nie mogą posiadać puli akcji powyżej 10%.

4. Urzędnicy służby cywilnej - muszą wypełniać oświadczenia o stanie majątku

5. Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej dotyczy także posłów i senatorów, muszą oni także składać oświadczenia majątkowe.

6. Ustawa o sądach powszechnych - sędziowie mają obowiązek składania oświadczenia majątkowego.

7. USTAWA O SAMORZĄDZIE GMINNYM (POWIATOWYM, WOJEWODZKIM) - formułuje ograniczenia w wykonywaniu działalności gospodarczej przez radnego.

Radnym nie wolno:

• otrzymywać darowizn, które mogą podważyć zaufanie wyborców,

• prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek wykorzystując mienie komunalne,

• nie mogą być członkami władz kontrolnych, nadzorczych spółek prawa handlowego z udziałem mienia komunalnego/komunalnych osób prawnych.

Radni maja obowiązek składania oświadczeń majątkowych, co do rzeczy objętych i nieobjętych wspólnotą małżeńską.

8. USTAWA O PARTIACH POLITYCZNYCH i ORDYNACJA WTBORCZA

Określa zasady finansowania partii politycznych ze środków budżetowych.

9. KODEKS CYWILNY

Art. 417 Państwo ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez osoby wykonujące funkcje publiczne działające w imieniu Skarbu Państwa.

PRAWO KARNE, A WALKA Z KORUPCJĄ

Wydaje się, że regulacje prawne, zwłaszcza prawo karne, nie do końca są dobre, aby walczyć z korupcją, czy z nieetycznym działaniem urzędników, ponieważ:

1. odnoszą się tylko do ograniczonych przypadków,

2. mają ograniczony charakter prewencyjny - regulacje karne są stosowane wtedy, gdy dane zjawisko już nastąpiło. A lepiej zapobiegać zawczasu.

3. Domniemanie niewinności urzędnika - jest niewinny, dopóki się nie udowodni mu winy. Taka konstrukcja utrudnia skazanie urzędnika, ten kto uważa, że urzędnik postąpił negatywnie musi przedstawić konkretne dowody. Z jednej strony to dobra konstrukcja, ale z drugiej strony być nadużywana.

4. Prawo karne jest taka regulacja, która ogranicza zasięg nieetycznych zachowań, ale ich nie eliminuje.

Na dłuższą metę należałoby inwestować w człowieka, a nie w przepisy. Chodzi o wykształcenie określonej postawy urzędnika, co do etycznego administrowania.

SKUTECZNOŚC PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ W CELU ZAPOBIEŻENIA ZACHOWAŃ NIEETYCZNYCH

Czynniki, jakie wpływają na skuteczność podejmowanych działań w celu zapobieżenia zachowań nieetycznych:

1. formalne

• skuteczne egzekwowanie sankcji dyscyplinarnych i prawnych za naruszenie zasad etyki,

• zdecydowana, skuteczna reakcja, postawa przełożonych na zachowania nieetyczne = brak tolerancji dla zachowań nieetycznych,

• presja środowiska urzędniczego - potępienie zachowań nieetycznych przez współpracowników ,

proceduralne

• ograniczenie bezpośredniego kontaktu pomiędzy urzędnikiem a petentem,

• przyjmowanie petenta w obecności więcej niż jednego urzędnika,

• kolegialność/kolektywność podejmowania decyzji,

3. prawne

• nowelizacja przepisów,

• ulepszenie jakości prawa = poprawa jakości pracy legislacyjnej,

4. motywacyjne

• zwiększenie wynagrodzeń,

• szkolenia,

• premiowanie zachowań etycznych,

PODSTAWOWE ZASADY ETYKI URZĘDNICZEJ

Podstawowym wyznacznikiem zachowań etycznych jest Kodeks Etyki Służby Cywilnej - zarządzenie Prezesa Rady Ministrów nr 14 z dnia 11 października 2002 roku. Wszelkie inne kodeksy etyczne urzędnicze formułowane były w oparciu o KESC. Składa się on z 5 paragrafów i zawiera podstawowe zasady etyki urzędniczej.

§1 Działalność urzędnika jest to działalność wykonywana na rzecz interesu publicznego. Należy ją traktować jako służbę publiczną. Wyrażone są tu zasada działania na rzecz dobra publicznego oraz zasada praworządności (działanie na podstawie i granicach prawa).

§2 Zasada rzetelności wykonywania obowiązków.

§3 Zasada profesjonalizmu = zasada rozwoju własnych kompetencji.

§4 Zasada bezstronności w wykonywaniu zadań i obowiązków.

§5 Zasada neutralności politycznej urzędnika.

Każdy w/w paragraf zawiera punkty stanowiące rozwinięcie poszczególnych zasad, poza tym niektórzy dodają różne elementy uzupełniające te zasady np. uczciwość, lojalność itp.

23

P M

P M

P M

P M

---