OPIEKA PRZEDKONCEPCYJNA
I PRZYGOTOWANIE DO RODZICIELSTWA
Opracowała dr Zdzisława Knihinicka-Mercik i mgr Mariola Szostkowska
Opieka przedciążowa jest najprościej pojętą promocją zdrowia.
Celem opieki przedkoncepcyjnej jest:
określenie stanu zdrowia kobiety,
ocena ryzyka związanego z zajściem w ciążę,
promocja zdrowia i planowanie rodziny.
Cele opieki przedkoncepcyjnej w odniesieniu do zdrowia kobiety
Zmniejszenie zachorowań i zgonów kobiet.
Zapewnienie pełnego zdrowia w okresie prokreacyjnym i po kreacyjnym.
Przekazanie umiejętności dbania o własne zdrowie, podniesienia własnej samooceny i poprawa samopoczucia.
Cele opieki przedkoncepcyjnej w odniesieniu do dziecka
1.Zmniejszenie ryzyka wady rozwojowej płodu :
- poprzez unikanie ekspozycji na szkodliwe czynniki,
- zastosowanie diagnostyki prenatalnej,
- zdrowy styl życia kobiety.
2.Utraty ciąż we wczesnym okresie jej rozwoju.:
- poronienia
- obumarcie płodu
3.Porodów przedwczesnych.
4.Występowania zamartwicy okołoporodowej.
5. Hipotrofii płodu.
6. Poprawa i zmniejszenie zaniedbań w opiece nad dzieckiem.
Organizacja poradnictwa przedkoncepcyjnego w Polsce i na świecie
Już w przekazach starożytnych kronikarzy i lekarzy jak Plutarcha czy Arystoteles i w zapisach Starego Testamentu ( Biblia Tysiąclecia, Ks. Sędziów, 13, 3-4) odnajdujemy wskazówki dla kobiet, które mogą zostać wkrótce matkami, jaki styl życia powinny prowadzić. Przestrzegano je przed spożywaniem nieczystych pokarmów ( w domyśle skażonych, nieświeżych, które mogą wywołać chorobę) oraz zabraniano pić napoje alkoholowe. Zalecano im szczególną dbałość o zdrowie aby „ ziarno zasiane w zdrowym ciele wydało zdrowe owoce”.
Współcześnie, potrzebę profesjonalnej opieki przedkoncepcyjnej zaczęto rozważać dopiero pod koniec lat 70. XX wieku. W opiece prenatalnej coraz mocniej podkreślano, że przygotowanie kobiety do ciąży i macierzyństwa w okresie przedkoncepcyjnym zdecydowanie zwiększa szanse na prawidłowy przebieg ciąży i urodzenie zdrowego dziecka. We współczesnej opiece prenatalnej opieka nad kobietą i jej rodziną w okresie poprzedzającym poczęcie, stała się jej integralną częścią. W wielu krajach obowiązują opracowane standardy opieki przedkoncepcyjnej, które są wdrażane do opieki medycznej.
W Stanach zjednoczonych opieką przedciążową zajmują się położne rodzinne. W Szkocji utworzono wyspecjalizowane poradnie przedciążowe, do których są kierowane kobiety i ich partnerzy przez lekarzy ginekologów. Na Węgrzech zorganizowano sieć poradni prowadzonych przez położne, które dokonują wstępnej oceny płodności, działania profilaktyczne jak szczepienia ochronne przeciwko różyczce oraz promocja zachowań zdrowotnych. W Japonii działania w zakresie tej opieki należą do lekarzy położników, ginekologów i rodzinnych.
Organizacja opieki przedkoncepcyjnej w Polsce zajmują się przede wszystkim położne rodzinne, położne pracujące w poradniach K, lekarze położnicy i ginekolodzy oraz lekarze rodzinni.
Współcześnie na całym świecie, łącznie z krajami azjatyckimi (Korea Południowa, Chiny), wdrażane są programy mające na celu objęcie opieką przedkoncepcyjną jak największej grupy kobiet i ich partnerów.
Warunki dobrej organizacji poradnictwa przedkoncepcyjnego (w opracowaniu Pilewskiej-Kozak A. i Kanadys K. [w] Opieka Przedkoncepcyjna 2008, pod red. Stadnickiej G.)
W organizacji poradnictwa przedkoncepcyjnego należy dążyć do tego, aby:
kandydatkami do opieki przedkoncepcyjnej były wszystkie kobiety, które potencjalnie mogą zajść w ciążę,
opieka przedkoncepcyjna była dostępna dla wszystkich potrzebujących jako część podstawowej opieki medycznej; szczególny nacisk należy położyć na dostępność tej opieki dla kobiet ze środowisk o niskim statusie społeczno ekonomicznym i kulturowym,
porada przedciążowa zawierała elementy oceny ryzyka, badania przesiewowe i promocję zdrowia; szczególną uwagę kobiety i jej partnera należy zwrócić na możliwe do zmiany czynniki zagrożenia dla przyszłej ciąży,
zadbać o dostępność różnorodnych metod, form i środków dydaktycznych,
organizować systematyczne szkolenia lekarzy i położnych, uzupełnianie ich wiedzy i kształtowanie nowych umiejętności,
poradnictwo przed poczęciem dziecka stanowiło integralny element podstawowej opieki zdrowotnej,
opieka przedkoncepcyjna nie ograniczała się tylko do promocji zdrowia w jego biologicznym, psychicznym i społecznym aspekcie, lecz także była ukierunkowana na wykorzystanie oraz ciągłe poszukiwanie nowych czynników sprzyjających poczęciu dziecka w optymalnych warunkach.
Stadnicka G.[red.]Opieka przedkoncepcyjna. PZWL, Biblioteka Położnej, W-wa 2008, 30-33
PORADNICTWO PRZEDKONCEPCYJNE to:
I Ocena indywidualnego ryzyka.
Przygotowanie do ciąży należy rozpocząć na kilka miesięcy (3-6miesięcy) przed planowanym terminem poczęcia, tak aby przyszli rodzice mogli zadbać o swoje zdrowie, a tym samym zwiększyć szansę na poczęcie i optymalny rozwój ciąży.
Ryzyko dotyczące zapłodnienia i prawidłowego przebiegu ciąży, zwłaszcza w jej wczesnym okresie, związane jest z :
cechami indywidualnymi kobiety (wiek, masa ciała, warunki ekonomiczne),
nieprawidłowym stylem życia,
chorobami, stanem immunologicznym, przyjmowanymi lekami,
środowiskiem zamieszkania i pracy,
barierami utrudniającymi dostęp do opieki medycznej.
II Promocja zdrowia, która między innymi obejmuje :
- poradnictwo dotyczące życia seksualnego i planowania rodziny,
- porad dotyczących przyjmowania leków dostępnych bez recept,
przekazanie informacji o zagrożeniach środowiskowych.
III. Interwencje, obejmujące:
leczenie chorób oraz zmianę przyjmowanych przez pacjentkę leków pod kątem ich możliwego oddziaływania teratogennego;
przesłanie do ośrodka referencyjnego,
szczepienia,
działania dotyczące zachowań ( porzucenie nałogów ),
poradnictwo dotyczące odżywiania,
pomoc finansową,
planowanie rodziny,
oparcie psychiczne.
Porada przedkoncepcyjna dotyczy następujących czynników:
wieku obojga partnerów,
przeszłości położniczej,
chorób matki i leczenia,
warunków socjoekonomicznych,
występowania schorzeń uwarunkowanych genetycznie,
nałogów,
sposobu odżywiania się,
pracy zawodowej,
planowania rodziny,
10) zachowań kulturowych
Porada przedkoncepcyjna powinna zawierać następujące elementy:
Wywiad,
Badanie przedmiotowe, w tym badanie narządów miednicy małej,
Badanie dodatkowe, w tym:
badanie morfologii krwi i badanie moczu,
badanie wymazu cytologicznego z szyjki macicy,
badanie przeciwciał różyczki i toksoplazmozy (w przypadku braku przeciwciał różyczki należy zalecić szczepienie, zapobieganie ciąży przez trzy miesiące i ponowne badanie na obecność przeciwciał),
badanie w kierunku kiły i HIV,
Ocenę cyklu miesiączkowego i diagnostykę owulacji.
Wiek matki
U kobiet młodocianych, poniżej 18. roku życia ciąża zaliczana jest do grupy wysokiego ryzyka. Niedojrzałość biologiczna organizmu do prokreacji oraz niedojrzałość psychosomatyczna może przyczyną powikłań jak:
- poronienia,
- porody przedwczesne,
- PROM (przedwczesne pęknięcie błon płodowych),
- zakażenia układu moczowego,
- hipotrofia płodu,
- anemia u matek.
U kobiet po 35 roku życia występuje częściej ryzyko zespołu Downa u noworodka oraz inne zaburzenia jak:
zaśniad groniasty,
poród przedwczesny,
cukrzyca ciążowa,
nadciśnienie ( zespół PIH )
powikłania okołoporodowe ( poród operacyjny ).
Przeszłość położnicza
Niepowodzenia położnicze powinny być poddane dokładnej analizie i ukierunkować szereg badań profilaktyczno-diagnostycznych np. w przypadku :
porodów przedwczesnych,
niewydolności cieśniowo-szyjkowej,
zagrażającej rzucawki,
powikłań łożyskowych,
hipotrofii płodu,
konfliktu serologicznego.
Choroby matki i ich leczenie
Stan zdrowia kobiety warunkuje prawidłowy rozwój ciąży. Niektóre choroby matki jak i też stosowane leki mogą mieć wpływ na poczęcie i zaburzyć przebieg ciąży.
Wyróżnia się następujące czynniki ryzyka:
Cukrzyca rozpoznana przed ciążą i poddana leczeniu zapobiegnie wadom rozwojowym płodu powstałych w okresie organogenezy (wady sercowo-naczyniowe, układu pokarmowego, moczo-płciowego i kostnego), obniży wskaźnik poronień, porodów przedwczesnych, niewydolności łożyska, hipotrofii płodu, wielowodziu, zespołowi zaburzeń oddychania ( RDS) i hipoglikemii u noworodków.
Hiperglikemia matczyna powoduje hiperglikemię u płodu, która stymuluje jego trzustkę do produkcji insuliny powodując z czasem wyczerpanie jej rezerw. Insulina z kolei stymuluje procesy lipogenezy prowadząc do makrosomii płodu.
Zapalenie dróg moczowch i\lub nadciśnienie tętnicze może być przyczyną zakażeń dróg rodnych , pęcherza płodowego w dolnym odcinku i przyczyną
przedwczesnego pęknięcia błon płodowych, porodu przedwczesnego.
Kobieta chorująca na fenyloketonurię powinna przed ciążą jak i w czasie ciąży stosować dietę bez zawartości fenyloalaniny tak aby jej stężenie we krwi nie przekraczało 20 mg/dl. Wartości fenyloalaniny powyżej 20 mg/dl w czasie ciąży powoduje ryzyko wystąpienia małogłowia, opóźnionego rozwoju umysłowego, chorób wrodzonych serca oraz hipotrfii.
Choroby sercowo-naczyniowe wymagają przygotowania do ciąży i opieki położniczo-kardiologicznej.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B. U wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym należy prowadzić szczepienia przeciwko WZB, ponieważ przeniesienie zakażenia na dziecko może spowodować groźne następstwa: niewydolność wątroby, raka wątroby, marskość oraz zgon.
Zakażenie HIV/AIDS. Rozpoznanie zakażenia HIV w okresie poprzedzającym ciążę pozwala na zastosowanie terapii antyretrowirusowej podczas ciąży, porodu i u dziecka po urodzeniu, w uzasadnionych przypadkach ukończyć ciążę drogą planowanego cięcia cesarskiego i uniknąć karmienia piersią - co zmniejsza ryzyko zakażenia dziecka HIV z 30 - 50% do poniżej 2%.
Różyczka. Szczepienia przeciwko różyczce zapewniają ochronę serologiczną oraz zapobiegają wadom rozwojowym u potomstwa matek zakażonych wirusem różyczki podczas ciąży. U kobiet planujących ciążę oraz u ciężarnych należy sprawdzić stężenie przeciwciał przeciwróżyczkowych.
Choroby przenoszone drogą płciową. Zakażenia Chlamydia trachomatis oraz Neisseria gonorrhoeae mają silnie udokumentowany związek z występowaniem poważnych powikłań u kobiet i dzieci: niepłodność, ciąża ekotopowa, przewlekłe bóle w miednicy, zapalenia płuc u noworodków. Wykrycie tych zakażeń przed planowaną ciążą pozwala uniknąć wyżej wymienionych powikłań.
Warunki socjo-ekonomiczne
Obserwuje się występowanie częściej niektórych powikłań ciąży u kobiet
pochodzących z niższych warstw społecznych, np. wcześniactwo, hipotrofia
płodu, wady rozwojowe, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego.
Przyczyny to: nieprawidłowe odżywianie się, zaniedbania higieniczne, nałogi, nie korzystanie z opieki medycznej.
Porada przedkoncepcyjna w tych środowiskach jest utrudniona. Położna czy pielęgniarka środowiskowa powinna docierać do tych kobiet i edukować je w zakresie właściwego stylu życia (odżywianie, nałogi itp.), zachowanie odstępów między kolejnymi ciążami, sposoby regulacji narodzin (obserwacja cyklu miesięcznego, środki antykoncepcyjne), zachęcanie do kontroli lekarskiej.
Obciążony wywiad genetyczny
Powinien być ważnym powodem do skierowania rodziców do poradni genetycznej. Wywiad powinien dotyczyć zdrowia najbliższych członków rodziny przypadków wad i schorzeń wrodzonych a także chorób , do których skłonność może być dziedziczona np. cukrzyca, opóźnienie umysłowe, wrodzone wady metaboliczne, mukowiscydoza i inne.
Praca
Istnieją zawody będące ryzykiem dla ciąży.
Czynniki chemiczne, biologiczne jak promieniowanie, metale ciężkie rozpuszczalniki organiczne, pestycydy, akryle, permanentny stres mogą być przyczyną zaburzeń płodności, poronień czy wad rozwojowych.
Styl życia
Zachowania kulturowe związane z ze środowiskiem, modą czy wiekiem mogą niekiedy stanowić zagrożenia dla poczętej ciąży, szczególnie w pierwszym okresie życia dziecka.
Uprawianie sportów ekstremalnych jak : jazda konna, wspinaczki górskie, jazda na motocyklu, skoki, bieganie, sporty siłowe muszą być w ciąży zaniechane. Planowane podróże, szczególnie do dalekich i tropikalnych krajów, w okresie ciąży mogą sprowokować zagrażające poronienie lub poród przedwczesny.
Nakłuwanie brodawek sutkowych kolczykami może spowodować zrosty i zaburzenia przepływu pokarmu przez kanaliki mleczne. Należy przyszłej matce uświadomić skutki tych zachowań (upodobań) w ciąży i połogu.
Nałogi
W okresie przedkoncepcyjnym zaleca się wyeliminowanie z użycia papierosy, alkoholu, substancji psychotropowych, mocnej kawy, herbaty, a także zrezygnowanie z przyjmowania leków bez zaleceń lekarza.
Palenie papierosów zarówno czynne jak i bierne i picie alkoholu powoduje nieprawidłowości w rozwoju płodu wyrażające się w:
Zaburzeniem wewnątrzmacicznego wzrostu płodu z następowym obniżeniem masy ciała, długości i obwodów (IUGR),
Zwiększonym ryzykiem wystąpienia wad wrodzonych ( 2-3 razy częściej ),
uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego,
uszkodzenie układu odpornościowego,
niedotlenienie w czasie porodu,
zespołu „nagłego zgonu niemowlęcia”,
zaburzenia rozwoju dziecka.
U kobiet palących wzrasta dwukrotnie ryzyko poronień i porodu przedwczesnego. Nikotyna i alkohol przechodzi do płodu w stężeniu równym stwierdzonym we krwi matki. Nadużywanie alkoholu prowadzi do zespołu alkoholowego u dziecka ( FAS -małogłowie, opóźnienie w rozwoju, mała masa ciała). Ryzyko teratogennego wpływu nikotyny i alkoholu jest proporcjonalna do ilości wypalonych dziennie papierosów i spożywanego alkoholu. Najsilniejsze teratogenne działanie tych używek jest w okresie organogenezy. Należy więc rzucić palenie i picie przed ciążą. Nikotyna i substancje zawarte w dymie papierosowym źle wpływają na płodność zarówno u kobiet jak i u mężczyzn.
Narkotyki
Środki narkotyczne zmniejszają zdolności prokreacyjne poprzez działania hamujące wydzielania gonadotropiny.
Kobiety uzależnione od środków odurzających narażają ciążę na:
wady rozwojowe,
poronienia,
zaburzenia rozwoju wewnątrzmacicznego,
śmierci wewnątrzmacicznej,
zespołu uzależnienia w okresie postnatalnym.
Kobiety planujące ciążę muszą poddać się detoksykacji i kuracji przeciw uzależnieniom. Położna powinna pomóc kobiecie w leczeniu poprzez psychiczne wsparcie i wskazanie poradni przeciw uzależnieniom.
Odżywianie się
Sposób odżywiania się w okresie przedciążowym może mieć istotny wpływ na prokreację i rozwój ciąży.
Niedobory żywieniowe mogą prowadzić do zaburzeń miesiączkowania, cykli bezowulacyjnych i są przyczyną niepłodności. Niedobory żywieniowe w okresie przedkoncepcyjnym są czynnikiem ryzyka białaczek u dzieci w okresie niemowlęcym i wczesno-dziecięcym.
Mała masa ciała kobiety przed ciążą, przy wartościach BMI poniżej 20 jest często skutkiem problemów zdrowotnych, zbyt ubogiej diety (znamienna u młodych dziewcząt, które ulegają modzie i w sposób nierozsądny stosują diety odchudzające lub jednostronny sposób odżywiania się jak skrajny wegetarianizm itp. czy zaburzenia typu anoreksja lub bulimia). Niedobory żywieniowe a szczególnie wybranych składników (foliany, jod, żelazo) są przyczyną powikłań jak wady wrodzone i zaburzenia wzrastania płodu.
Otyłość u kobiet, gdy wskaźnik BMI przekracza 30, może być przyczyną zaburzeń owulacji oraz poważnych komplikacji zdrowia w czasie ciąży , porodu i połogu jak:
W ciąży
cukrzycy ciążowej,
nadciśnienia ciążowego,
dużego płodu i powikłań okołoporodowych (dystocja barkowa, brak postępu porodu, urazy płodu i dróg rodnych),
cięcie cesarskie
choroba zakrzepowo-zatorowa,
poród przedwczesny,
wady cewy nerwowej
w połogu:
niedokrwistość w czasie połogu,
zakażenia układu moczo-płciowego,
zaburzenia inwolucji macicy.
U otyłych ciężarnych częściej obserwuje się obecność smółki w płynie owodniowym, zaburzenia w częstości serca płodu i zaburzenia w przebiegu porodu.
W opiece przedkoncepcyjnej należy doradzać kobietom, by zrezygnowały z diety niezrównoważonej. W tym okresie zalecana jest dieta niskotłuszczowa, lekkostrawna, zawierająca produkty bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, błonnik oraz świeże owoce i warzywa. Dieta powinna być urozmaicona, bogata w witaminy i składniki mineralne.
Niedobór kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym jest przyczyną otwartych wad cewy nerwowej u płodu. Zaleca się w tym okresie (8 tygodni przed i do 6-8 tygodnia ciąży) podawanie 0,4 mg kwasu foliowego co zmniejsza ryzyko tych wad. Około 50% kobiet ze względu na defekt enzymatyczny może w ograniczonym stopniu metabolizować kwas foliowy do aktywnej postaci folianu. Dlatego korzystna jest bezpośrednia suplementacja aktywnej formy folianu - metafoliny.
Niedobory żelaza powodują niedokrwistość u matki i zagrożenie poronieniem, niedotlenieniem płodu, hipotrofii i porodu przedwczesnego.
Niedobory jodu w pożywieniu prowadzi do zmniejszenia syntezy hormonów tarczycy i tym samym wpływa negatywnie na prawidłowe funkcjonowanie organizmu w każdym etapie jego rozwoju. Najgroźniejsze i nieodwracalne skutki niedoboru jodu mogą wystąpić już w czasie życia płodowego. Skutkiem tego jest upośledzony rozwój fizyczny oraz rozwój mózgu płodów i noworodków.
Do następstw niedoboru jodu u kobiet w okresie przedkoncepcyjnym zalicza się: występowanie niedorozwoju umysłowego, wola endemicznego, niedoczynność tarczycy, zaburzenia rozrodu, takie jak zmniejszenie płodności, poronienia, porody martwych płodów oraz wzrost umieralności okołoporodowej noworodków i niemowląt.
Niedobory cynku i zależnych od niego enzymów są przyczyną zaburzeń wzrastania płodu. Na modelu zwierzęcym wykazano związek pomiędzy zaburzeniami równowagi cynkowej a niepomyślnym przebiegiem ciąży pod postacią wad kośćca i ośrodkowego układu nerwowego, opóźnionego wzrostu a nawet śmierci płodu. Podawanie cynku jest wskazane, jeśli podaje się >30mg żelaza dziennie w związku z leczeniem niedokrwistości. Duże dawki żelaza (30-60mg dziennie) wydają się zmniejszać stężenie cynku w surowicy krwi ciężarnej.
Leki a ciąża
Embriotoksyczne działanie leków zależy od :
- fazy rozwoju zarodka i płodu
- dawki leku,
- wrodzonych predyspozycji.
Niektóre leki działają bezpośrednio na tkanki płodu i mogą spowodować jego obumarcie. Inne zaburzają niektóre układy enzymatyczne płodu i wywołują wady rozwojowe. Okres największej wrażliwości przypada na okres organogenezy. Powodują one w szczególności wady serca i cewy nerwowej. Przyjmowane leki w okresie przedkoncepcyjnym i w I trymestrze ciąży muszą podlegać bezwzględnej kontroli lekarza, również w odniesieniu do witamin. Nadmiar witaminy A w czasie ciąży może spowodować wady rozwojowe płodu jak wodogłowie lub małogłowie, wady twarzy i serca, zaburzony wzrost. Dlatego przynajmniej na 3. miesiące przed ciążą oraz w okresie ciąży nie powinno się przyjmować więcej niż 5000j.m.witaminy A. Również przyjmowanie nadmiernej ilości witaminy C (1g dziennie lub więcej) może być szkodliwe dla płodu.
Nadczynność tarczycy. Dostosowanie dawek lewotyroksyny do zwiększonego zapotrzebowania na tyroksynę we wczesnej ciąży zapewnia prawidłowy rozwój neurologiczny płodu i noworodka.
Padaczka i stosowane leki przeciwdrgawkowe mogą mieć teratogenny wpływ na płód i mogą powodować powstawanie wad rozwojowych u płodu. U kobiet planujących ciążę należy zmniejszyć dawkę przyjmowanych leków lub zmienić preparat.
Doustne koagulanty. Dla niektórych leków z tej grupy (warfaryna) wykazano działanie teratogenne. Unikanie przyjmowania tych leków w okresie okołokoncepcyjnym i zamiana na antykoagulanty, które nie powodują powstawania wad rozwojowych, pozwala uniknąć tych powikłań.
Przedkoncepcyjna opieka położnicza ukierunkowana na
zaspokojenie psychologicznych potrzeb rodziców.
Dla wielu kobiet macierzyństwo jest spełnieniem się w życiowej roli. Niemożność zaspokojenia się w roli matki może wywołać problemy psychologiczne. Z badań dotyczących kobiet niepłodnych wynika, że charakteryzują się one:
- niską akceptacją siebie w roli kobiety,
- obniżonym poczuciem własnej wartości,
- nasilonym poczuciem sterowania z zewnątrz,
- poczuciem mniejszej satysfakcji z życia.
Ważne jest objęcie kobiet zagrożonych niepłodnością opieką i wsparciem psychologicznym. Problemy psychologiczne w małżeństwie leczonym z powodu niepłodności w dużej mierze zależą od diagnozy medycznej. Długi proces leczenia niepłodności zmienia relacje między małżonkami i bywa niekiedy powodem rozpadu związku.
Ciąża najczęściej powstaje w obrębie rodziny i ona też wywiera ogromny wpływ na samopoczucie ciężarnej, jak też na prawidłowy rozwój płodu.
Pielęgniarka/położna powinna ocenić przygotowanie i gotowość rodziców do wypełnienia nowej roli, która będzie zależeć od:
stopnia dojrzałości emocjonalnej obojga rodziców,
tego, czy każde z rodziców pragnie potomstwa,
ambiwalencji uczuć, głównie u matki (równoczesna akceptacja ciąży i lęk przed nią i czekającymi obowiązkami),
kłopotów ekonomicznych w związku z pojawieniem się nowego potomka (niskie zarobki mogą być przyczyną nieakceptowania ciąży),
zmiany stylu życia (niekiedy istnieje potrzeba porzucenia lub zmiany pracy, zaniechania uprawianych sportów, walka z nałogiem - porzucenia palenia papierosów i innych używek),
kulturowych uwarunkowań roli ojca,
zmiany we wzajemnych stosunkach rodziców i innych dzieci,
wpływu ciąży na współżycie seksualne partnerów,
wiedzy o ciąży i prawidłowej jej interpretacji - aspekt edukacyjny w postępowaniu pielęgniarskim,
sposobu postępowania: skierowanie na kursy dla przyszłych rodziców ( Szkoły Rodzenia, Poradnie Małżeńskie),
dostarczenia odpowiedniej lektury w zależności od stopnia posiadanych wiadomości.
Pomoc psychologiczna w tym czasie powinna mieć charakter życzliwej i wspierającej postawy względem pacjentki, ułatwiająca jej przystosowanie się do określonej sytuacji. Oddziaływania psychologiczne wobec kobiety planującej ciążę czy będącej już w ciąży, niezależnie od formy i zakresu prowadzonej terapii powinny prowadzić przede wszystkim do:
- zmniejszenia lęku i napięcia emocjonalnego,
- pozytywnego wzmocnienia pacjentki przez zastosowanie rożnych form wsparcia,
- wskazania jej różnych sposobów radzenia sobie ze stresem.
W sytuacjach trudnych należy zachęcać kobiety, najlepiej oboje partnerów, do korzystania z pomocy psychologa.
Wykształcenie i poziom kultury
Wykształcenie i poziom kultury jest znamiennym wyznacznikiem wpływającym na podejmowanie decyzji o świadomym rodzicielstwie. Kobiety o niższym statusie społeczno-kulturowym wymagają wzmożonej opieki lekarskiej, aby uniknąć zagrożeniom w czasie ciąży.
Stan cywilny
Stan cywilny kobiety, zwłaszcza jeśli była niezamężna, rozwiedziona lub owdowiała, był czynnikiem poważnego ryzyka przebiegu ciąży. Obecnie istnieje grupa kobiet, które świadomie decydują się na samotne macierzyństwo. Ich warunki socjo-ekonomiczne są zazwyczaj dobre a one same dbają o przebieg ciąży współpracując z lekarzem. Natomiast w drugiej grupie kobiet niezamężnych, ciąża jest nieplanowana i wymaga intensywnego nadzoru ze względu na wiek (ciężarne młodociane), złe zachowania (używki), brak wsparcia i akceptacji w rodzinie.
PLANOWANIE RODZINY
/ opracowuje mgr M. Szostkowska/
Powinno dotyczyć sytuacji związanych z potencjalnym ryzykiem powikłania zdrowia matki i zaburzeń przebiegu ciąży.
1. Płodność kobiety i mężczyzny
2. Najczęściej występujące problemy z prokreacją
a. czynniki zaburzające płodność : stany zapalne narządu rodnego, endometrioza, zaburzenia hormonalne, cysty jajników i zespół policystyczny, zwężenie i niedrożność jajowodów, przebyta aborcja (abrazja), zaburzenia śluzu szyjkowego, choroby przenoszone drogą płciową, ciąża ekotopowa, problemy dotyczące macicy (krótko i zwięźle).
3.Planowanie ciąży - metody i czas planowania ciąży z uwzględnieniem czynników ryzyka.
4. Metody antykoncepcji (zapobieganie ciąży w niekorzystnym dla zdrowia kobiety okresie).
EDUKACJA PRENATALNA
Cele edukacji prenatalnej
1. Promocja zachowań prozdrowotnych w okresie ciąży poprzez:
wyjaśnienie fizjologii ciąży, zasad opieki przed- i okołoporodowej, znaczenia i istoty procedur medycznych,
udzielanie praktycznych porad i wskazówek dotyczących zachowania się w ciąży, trybu życia, odżywiania się, obserwacji ruchów dziecka, korzystania z opieki medycznej.
Oddziaływanie na tworzenie się i umacnianie więzi między rodzicami i dzieckiem poprzez:
- omawianie rozwoju psychofizycznego dziecka przed narodzeniem,
- wyjaśnienie form i znaczenia stymulacji prenatalnej dla wspierania tego rozwoju.
Przygotowanie kobiety lub pary do porodu poprzez:
- wyjaśnienie fizjologii porodu, objawy porodu,
- udzielanie praktycznych porad i wskazówek dotyczących zachowania się w poszczególnych okresach porodu,
- przygotowanie fizyczne kobiety: nauka technik oddychania i relaksacji, wykonywanie ćwiczeń ogólno-kondycyjnych,
- psychoprofilaktyczne oddziaływanie, którego celem jest obniżenie poziomu lęku. Oddziaływanie na świadomość ciężarnej i rodzącej wpływa w rezultacie na obniżenie poziomu lęku i odczuwanego bólu porodowego.
- kształtowanie pozytywnych postaw do ciąży oboje rodziców, wspólne przeżycie porodu
Przygotowanie rodziców do sprawowania opieki nad noworodkiem poprzez:
przekazanie podstawowych wiadomości o noworodku, jak: skala Apgar, szczepienia , podstawowe badania, fizjologiczne stany przejściowe, masa ciała,
przygotowanie do karmienia piersią, znaczenie, techniki karmienia,
praktyczną naukę pielęgnacji noworodka: kąpiel, ubieranie, przewijanie.
5. Przygotowanie do okresu poporodowego i profilaktyka zaburzeń w połogu:
omówienie prawidłowego przebiegu i higieny połogu
edukacja w zakresie powrotu płodności po porodzie i metod planowania rodziny
omówienie psychologicznych aspektów okresu poporodowego
6. Przygotowanie rodziców do wychowania dziecka poprzez:
1.omówienie rozwoju psychomotorycznego dziecka w pierwszym roku życia, jego potrzeb i możliwości rozwojowych,
2.wyjaśnienie zagadnienia prawidłowych i nieprawidłowych postaw wychowawczych.
W czasie rozmów z kobietą należy ustalić:
zakres jej wiedzy o ciąży i prawidłowej jej interpretacji - aspekt edukacyjny w postępowaniu pielęgniarskim,
sposobu postępowania: skierowanie na kursy dla przyszłych rodziców ( Szkoły Rodzenia, Poradnie Małżeńskie),
dostarczenia odpowiedniej lektury w zależności od stopnia posiadanych wiadomości.
Bibliografia
1. Bręborowicz G. Położnictwo i Ginekologia. PZWL, W-wa 2005.
2. Chazan B. Praktyka Lekarza Rodzinnego. PZWL, W-wa 2000.
3. Łepecka-Klusek [red.].Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii. Wyd. Czelej, Lublin 2003
4Stadnicka G.[red.] Opieka przedkoncepcyjna. PZWL, Biblioteka Położnej, W-wa 2008, 30-33
5. Wytyczne zespołu ekspertów PTG dotyczące opieki przedkoncepcyjnej. Ginekologia po dyplomie, nr 1 2009; 97-99
ANIOŁ PANA UKAZAŁ SIĘ OWEJ KOBIECIE MÓWIĄC JEJ
„ OTOŚ TERAZ NIEPŁODNA I NIE RODZIŁAŚ, ALE POCZNIESZ I PORODZISZ SYNA.
LECZ ODTĄD STRZESZ SIĘ : NIE PIJ WINA, ANI SYCERY I NIE JEDZ NIC NIECZYSTEGO”.
Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, Księga Sędziów, rozdz. 13
Biblia Tysiąclecia. Poznań, 1980.
Jest to jeden z najwcześniejszych zaleceń w zakresie opieki przedurodzeniowej.