SOCJOLOGIA WYCHOWANIA - zagadnienia na test

1. Definicja socjalizacji.

SOCJALIZACJA- to proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności i dyspozycji czyniących ją zdolną do życia w społeczeństwie. Dzięki socjalizacji możliwa jest między generacyjna transmisja kultury.

2. Definicja wychowania.

WYCHOWANIE - społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania, według określonego ideału, nowego człowieka dla nowego życia.

Jest to świadomie zorganizowana działalność społeczna dokonywa głównie przez słowo, mająca na celu wywołanie zmian w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym. Inaczej mówiąc jest to wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka.

3. Odmiany socjalizacji.

• INTERNALIZACJA- uwewnętrznianie postaw, poglądów, norm i wartości. Przyjmowanie je za własne.

• INTERIORYZACJA- bardzo silne uwewnętrznianie zewnętrznych treści, są one identyczne z naszym myśleniem, jest to nasza druga natura.

• ESTERIORYZACJA- manifestowanie w działaniu zinternalizowanych postaw, poglądów, norm i wartości.

4. Socjalizacja, a dewiacja-zależności

Socjalizacja-procesy, za pośrednictwem których jednostka staje się pełnowartościowym członkiem zbiorowości społecznych. Odbywa się to na kilku poziomach. Na najbardziej ogólnym poziomie polega na zdobyciu tych kompetencji i umiejętności, które niezbędne są dla społecznej egzystencji, a więc życia wśród innych, w kooperacji z innymi.

Socjalizacja jest to także swoiste minimum kulturowe wymagane od wszystkich ludzi. Należy tu umiejętność porozumiewania się, a także podstawowe moralne wymogi współżycia zabraniające naruszania czyjegoś dobra i żądające poszanowania dla naszego, a także tolerancji wobec czyjejś odmienności. Na niższym poziomie socjalizacja oznacza wejście do konkretnej kultury, a więc przyswojenie podzielanych w jej ramach, swoistych dla niej idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli. Np. opanowanie języka polskiego, polskiego obyczaju, zwyczajów, gustów, wiedzy o narodowych tradycjach itp. Na jeszcze niższym poziomie socjalizacja oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje.

Wyróżniamy następujące odmiany dewiacji:

- dewiacja pierwotna-czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy, uruchamiający sekwencję kontroli społecznej wymierzania sankcji.

- dewiacja funkcjonalna-czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w postaci sankcji różnego rodzaju

- dewiacja normatywna-sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec tego typu sprawcy i tego typu czynu

- dewiacja wtórna-recydywa, czyli wejście na drogę "kariery dewiacyjnej" w wyniku odrzucenia przez społeczeństwo stygmatyzacji

5. Kontrola społeczna jako filtr socjalizacji

W każdej grupie powstaje system kontroli społecznej, w którym ważna rolę spełniają instytucje społeczne.

Przez instytucje społeczne

-grupy osób powoływanych dla załatwienia spraw doniosłych dla całej zbiorowości

-role społeczne niektórych członków grupy, specjalnie ważne dla jej życia.

Instytucje realizują następujące zadania:

1.sprawują funkcje kontrolną

2.stwarzają możliwość zaspokojenia potrzeb

3.regulują działania członków, zapewniają wykonywanie czynności pożądanych i reagują w stosunku zachowań niepożądanych

4.dokonują integracji dążeń, działań i umacniają wewnętrzną spójność zbiorowości

Kontrola społeczna to system miar, sugestii, sposobów przekonywania, nakazów i zakazów, system perswazji i nacisku, sankcji aż do przymusu fizycznego włącznie, system sposobów wyrażania uznania, wyróżniania, nagród dzięki któremu grupa doprowadza zachowania jednostek i podgrup do zgodności z przyjętymi wzorami działania i respektowania kryteriów wartości.

Mechanizmy kontroli społecznej:

1.Psychospołeczne- kształtujące się poprzez internalizację norm i wartości. Internalizacja norm i wartości powoduje, że jednostka odczuwa posłuszeństwo wobec nich jako przymus wewnętrzny. Mechanizm psychospołeczny ma swoje podstawy również w dążeniach człowieka do zyskania uznania i poczucia bezpieczeństwa. Dążenia te bowiem kształtują postawy i zachowania konformistyczne

2.Materialno - społeczne - wyrażające się poprzez oddziaływania jednostek, zbiorowości i instytucji. Mają one charakter przymusu zewnętrznego.

6. Powody dla których socjologowie interesują się szkołą:

- szkoły pośredniczą w procesie uspołeczniania, socjalizacji

- są nieuniknionym miejscem w którym dokonuje się proces nabywania wartości i dóbr kultury, są więc ważną częścią procesu stawania się przez jednostkę istotą społeczną

- uczymy się języka w którym posługujemy się w całym swoim życiu

- szkoły są rzadkim typem instytucji do którego należy się przez wiele lat

- szkoła rozwija konwencje, rytuały i rutynowe czynności, aby rozwiązać swe administracyjne problemy( mają one wpływ na zachowanie jednostek w szkole, ukształtowanie ich zachowań, a nawet niekiedy tożsamości

- szkoły przekazują i utrzymują złożoną stratyfikację wiedzy, ponieważ następuje podział na wiedzę o wysokim i niskim statusie

- szkoła dokonuje podziału zasobów ludzkich odpowiednio od systemów ról dorosłych

- szkoła uczy uczniów mechanizmów zróżnicowania społecznego bez ochronnego klosza

rodziców

- szkoła jest związana z innymi grupami w jakich uczestniczymy, ma na nie wpływ, jak również one mają wpływ na szkołę

- uczniowie zdobywają pewną wiedzę, ale także wskazówki i postawy jej towarzyszące; uczą się reakcji innych; dzieci uczą się w jaki sposób zdobywa się status w grupie i broni się go

- w szkole panuje sytuacja przymusu i konf1iktu (z jednej strony my uczniowie z drugiej strony barykady-nauczyciele)

7. Teoria etykietowania ( teoria stygmatyzacji)

Autorami tej teorii są amerykańscy socjologowie: Howard Becker i Erving Hoffman. Odchodzą oni od potocznego rozumienia dewiacji jako pojedynczego czynu lub zdarzenia(aktu przestępczego), na rzecz perspektywy procesowej, dynamicznej. Dewiacja to dla nich pewna sekwencja zdarzeń dokonujących się w przeciągu dłuższego czasu. Jedynie punktem wyjścia jest dopuszczenie się dewiacji w sensie normatywnym czyli podjęcie działania sprzecznego z normą wiążącą dla danej jednostki z uwagi na kulturę, w obrębie której działa, a także jej pozycję i rolę społeczną. Działanie takie może pozostać sprawą prywatną jednostki nie wyjść- jak powiadamy-na światło dzienne, nie zostać wykryte.

Stygmatyzacja-trwałe przypisanie jednostce tożsamości dewianta, czy przestępcy przez ciążące na niej znamię karalności.

8. Definicja i charakterystyka ukrytego programu.

Ukryty program- wszystko, co zostaje przyswojone podczas nauki w szkole obok oficjalnego programu. Ukryty program to to, czego uczy przebywanie w szkole, a nie nauczyciel.

Ukryty program (hidden curriculum) stanowi zespół kompetencji, umiejętności, wzorców zachowań, wartości i postaw nabytych podczas pobytu w szkole, ale przyswojonych poza czy też obok programu formalnego. Oficjalne programy nauczania określają zakres wiedzy z danego przedmiotu, jaki powinien opanować uczeń na danym etapie procesu kształcenia. Państwo, realizując określoną politykę oświatową, powołuje szereg wyspecjalizowanych instytucji, których celem jest prowadzenie nadzoru pedagogicznego, a tym samym kontrola jakości i warunków nauczania. W Polsce funkcja ta leży w gestii MEN oraz generalnego i wojewódzkich kuratorów oświaty. Jednakże to, czego uczymy się w szkole, nie jest wyłącznie rezultatem planowych, intencjonalnych działań nauczycieli czy władz oświatowych, lecz stanowi wypadkową wielu rozmaitych oddziaływań, jakim podlegamy w środowisku szkolnym.

Klasycznym studium ukrytego programu był eksperyment dotyczący zachowania małej grupy społecznej, przeprowadzony przez Lippitta i White'a. Badanie polegało na obserwacji czterech zespołów dziesięcioletnich chłopców, którym polecono wykonanie papierowych masek. Właśnie praktyczne zadanie było formalnym programem działań, natomiast wszystkie pozostałe czynności i reakcje miały niezamierzony, przypadkowy charakter.

Postman i Weingarther zauważają, że zakamuflowany program szkolny implikuje uwewnętrznienie przez uczniów następujących, lapidarnie sformułowanych zasad: "Odtwarzanie jest najwyższą formą osiągnięcia intelektualnego", "Konkurencja jest ważniejsza od współpracy", "Pisanie i czytanie są bardziej istotne niż rozmawianie i myślenie", "Mężczyźni liczą się bardziej niż kobiety".

Wartościowej analizy ukrytego programu edukacji dokonał P. Jackson , według którego program ten składa się z trzech nieoficjalnych "R": reguł, rutynowych form oraz rozporządzeń (Rules, Rutines, Regulations). Do najpowszechniej stosowanych przez uczniów strategii przetrwania należy "rezygnacja", czyli zanegowanie celowości funkcjonowania szkoły, "maskarada", będąca pozornym, fałszywym zaangażowaniem, a także "cierpliwość", polegająca na systematycznej nauce nudy, co następująco opisuje Common: "Uczymy się czytania i nudy, pisania i nudy, arytmetyki i nudy (...), aż potem można nas z dużą pewnością obarczyć najbardziej nudnym zajęciem, a my to i tak zniesiemy".

Rozważania Jacksona zbliżone są do analiz Etzioniego, który wyodrębnił trzy typy władzy i tyleż rodzajów zaangażowania podlegających jej osób. Dominacja represyjna opiera się na karze, nagradzająca — na pozytywnym bodźcowaniu, zaś podstawą panowania normatywnego jest zbiór społecznie uznanych i respektowanych wartości. Podporządkowane władzy jednostki mogą niechętnie przystawać na represję i tym samym podlegać alienacji, mogą również być wyrachowane, czyli kierować się racjonalnym, wykalkulowanym zaangażowaniem lub też moralnie identyfikować się z systemem przemocy.

Ukryty program to informacja, środek przekazu którym jest:

- atmosfera szkoły;

- jej wyposażenie;

-układy,

- stosunki;

- priorytety.

Informacja odnośnie uczenia się brzmi:

- nauka w szkole,

- oceny i konkurencja,

- bycie ocenianym;

- Opanowywanie programy;

- Otrzymywanie świadectwa;

- bycie nauczanym;

- bycie nauczanym przez nauczyciela;

- Bycie nauczanym przez zawodowego nauczyciela;

- traktowanie wiedzy jako towaru;

- otrzymanie wyspecjalizowanej wiedzy;

Konsekwencje ukrytego programu. Uczniowie mogą się uczyć, że:

- bierna akceptacja jest bardziej pożądana niż aktywny krytycyzm;

- odkrywanie wiedzy jest poza zdolnościami uczniów i w żadnym razie nie powinno ich obchodzić;

- odtwarzanie jest najwyższą formą osiągnięcia intelektualnego, a gromadzenie w pamięci nie powiązanych z sobą „faktów” jest celem edukacji;

- opinii władzy należy ufać i cenić ją bardziej niż niezależny sąd;

- własne pomysły i pomysły innych uczniów są bez znaczenia. Uczucia są nieistotne w uczeniu się;

- zawsze istnieje jedna Właściwa Odpowiedź na pytanie;

- konkurencja jest ważniejsza od współpracy

- pomoc innym jest mniej ważna, niż zajmowanie się swoimi sprawami,

- Pisanie i czytanie jest ważniejsze niż rozmawianie i myślenie;

- mężczyźni są ważniejsi od kobiet.

9. Ukryty program w obszarach szkoły:

9.1. przestrzeń

Ukryty program budynków szkolnych.

Kilku autorów zajmujących się edukacją poświęciło uwagę przestrzeni przeznaczonej na kształcenie szkolne. Rozmieszczenie obiektów w przestrzeni nie jest dowolne, pomieszczenia reprezentują w formie fizycznej ducha i dusze miejsc i instytucji. Pokój nauczyciela mówi nam coś o tym, kim on jest, a bardzo wiele o tym, co robi. Układ wewnętrzny klas szkolnych oparty jest na przymusie, a nie na uczestnictwie oraz narzucanych decyzjach, a nie na dokonanych wyborach. Budynek szkolny przedstawia sobą pole do różnych doświadczeń dla różnych grup ludzi z nim w jakiś sposób powiązanych. Dla administratora szkoły jest to budynek o pewnych rozmiarach, przeznaczony dla określonego zbioru uczniów oraz posiadający szczegółowo zinwentaryzowany zestaw wyposażenia. Dla ucznia jest to miejsce gdzie spędza on ogromną część swojego życia, gdzie spotyka inne dzieci, gdzie doświadcza działań nauczycieli. Dla nauczyciela budynek szkolny to przede wszystkim kilka wybranych pomieszczeń, być może nieodpowiednio wyposażonych i konserwowanych. Dla rodziców będzie to głównie szkolna aula, w której ich dzieci odgrywają przedstawienia i śpiewają na scenie razem z innymi dziećmi. Dla woźnych i sprzątaczek jest to często miejsce dostarczające kłopotów wiążących się z utrzymywaniem czystości. Budynki wykorzystywane do kształcenia są przedmiotem zainteresowania, z co najmniej 3 względów;

1. Sugerują one możliwości i sposobności kształcenia szkolnego.

2. Nakładają ograniczenia na możliwości działania.

3. Rodzą koncepcje psychologiczne, filozoficzne, socjologiczne i pedagogiczne dotyczące kształcenia szkolnego, które- choć często przyjmowane z góry za słuszne- łatwo mogą być zakwestionowane.

Oto pewne wspólne dla wszystkich szkół wnioski;

• Częste jest przekonanie, że grupy liczące od 30 do 40 uczniów pod opieką jednego dorosłego są najkorzystniejsze dla procesu uczenia się.

• Proces edukacji widziany jest równocześnie jako zdyscyplinowany i jako najwyraźniej niezbyt odpowiadający uczącym się. Budynki przedstawiają często sobą kliniczną surowość, jaką cechują się miejsca, w których nie oczekuje się przyjemnych przeżyć.

• Podział przestrzeni i urządzeń szkolnych jest niesymetryczny; nauczyciele mają większe biurka, wyściełane krzesła, szafki zamykane na klucz, mają także dostęp do większego obszary klasy. Uczniowie maja ograniczone prawa do korzystania z urządzeń szkoły. Budynek szkoły jest bardziej budynkiem nauczycieli niż uczniów.

• Wygląd klas szkolnych wykazuje na podobieństwo do fabryki, dzieci przechodzą etapy produkcji lub obróbki, zgodne z pewnymi kryteriami takimi jak płeć i wiek, w pomieszczeniach o regularnych wymiarach, w grupach o regularnych wymiarach i przy stołach o regularnych wymiarach.

• Kierownikowi produkcji- dyrektorowi przyznana jest dodatkowa przestrzeń i dodatkowe udogodnienia dla nadzorowania czynność produkcyjnych brygadzistów - nauczycieli.

• Układ wewnątrz budynków często ogranicza uczenie się indywidualne i w małych grupach, lub wręcz je uniemożliwia.

• Podobnie układ ten przeciwdziała stosunkom współpracy i demokracji.

• Budynki zapewniają natomiast pewno udogodnienia nieosiągalne w domu takie jak pomieszczenie dla biblioteko i wyposażone sale sportowe.

• Budynki często wprowadzają pewne reguły nieobecne w domach i mieszkaniach, np. osobne toalety dla różnych płci, regularne uczenie się w dużych grupach oraz ogromne obszary przestrzeni, na które wstęp jest dzieciom wzbroniony.

Szkoły zbudowane na planie otwartym stanowią interesujący przypadek, jeżeli chodzi o osobliwość przestrzeni i projektu, jako że klasy tracą swój przód i tył, pozwalając nauczycielom na dowolne poruszanie się. Ławki i stoły są ustawione tu w ten sposób, że uczniowie mają ze sobą kontakt wzrokowy; dzięki temu prawdopodobne staje się, że wymienią więcej doświadczeń i że będą się ze sobą częściej komunikować. Środowisko uczenia się będzie tu prawdopodobnie bardziej zrelaksowane. W niektórych szkołach korytarze zmieniono w pomieszczenia do pracy i miejsca gromadzenia podręcznego księgozbioru.

Kompetencje przestrzenne

Z badań roli przestrzeni w edukacji szkolnej wiele wynika w sensie praktycznym. Koncepcja kompetencji przestrzennych niesie z sobą jeden z tych praktycznych rezultatów. Kompetencja przestrzenna definiowana jest jako; posiadanie przez osobę zdolności do bycia świadomym jej otoczenia i wpływu tego otoczenia na nią; oraz zdolność osoby do wykorzystywania i zmieniania otoczenia dla przybliżenia osiągnięcia własnych celów, bez niszczenia tego otoczenia czy pomniejszania poczucia efektywności działania zarówno własnego, jak i innych osób wokół tej osoby.

9.3. Rozkład zajęć

Rozkład zajęć staje się częścią świadomości uczniów- to powszechnie wiadome. Jest to jedna z charakterystycznych cech kultury szkoły, pozornie oczywistych i z góry uznawanych za niepodważalne. W bardzo krótkim czasie od chwili rozpoczęcia nauki uczeń zaczyna przyjmować jako oczywiste to, że dzień szkolny jest rozbity na bloki czasowe nazywane lekcjami. Czas wolny ma swoja stałą porę, podobnie przerwa obiadowa, początek popołudnia i koniec dnia szkolnego. Ten system został stworzony przez poprzednich pracowników szkoły i ma on pewną podstawę teoretyczną, ale to nie jest uczniom wyjaśniane; system ten zostaje zaakceptowany jako naturalny, jeżeli nie nieunikniony, sposób działania.

Przydział czasu w szkole jest celowy i skodyfikowany w postaci planu lekcji. Przedmiotem zainteresowania są tu zasady, które leżą u podstaw tego przydziału, ponieważ;

1. Mogą one mieć konsekwencje dla tego, co jest przyswajane przez uczniów;

2. Mogą z nich wynikać pomysły psychologiczne, socjologiczne i pedagogiczne uważane często z góry za oczywiste, lecz mimo to możliwe do zakwestionowania.

Na plan lekcji w szkole średniej najczęściej składa się duża liczba zróżnicowanych przedmiotów, a dopasowanie ich wszystkich do właściwych klas i nauczycieli jest zadaniem skomplikowanym- tak skomplikowanym, że niektóre szkoły używają do tego celu komputera. W klasach dla najmłodszych mamy z reguły do czynienia z zajęciami zdefiniowanymi ogólnie, takimi jak praca językowa, praca z liczbami i zajęcia oparte na plastyce i umiejętnościach praktycznych. Klasy dzieci starszych, oraz tzw. middle schools, zajmują miejsce pośrednie, bo w nich dołączenie takich przedmiotów jak historia, fizyka z chemią i muzyka oznacza konieczność wprowadzenia podziału czasu bardziej precyzyjnego niż w klasach dla dzieci młodszych.

Podział czasu na okresy dni i tygodni ma swoje konsekwencje dla tego jaki będzie możliwy typ uczenia się. Konieczne jest nauczanie i uczenie się wszystkich przedmiotów w podobny sposób ujednoliconych blokach czasowych. Pewne odstępstwo w stronę zróżnicowania uczenia się może pojawić się w formie podwójnych godzin lekcyjnych. Istnieje tendencja do narzucania planu lekcji jest to raczej stałe danie, niż menu dające jakiś wybór. Kontrast stwarza tutaj plan zajęć szkoły wieczorowej, który wskazuje pewien zakres przedmiotów, spośród których słuchacze mogą wybierać. Plan zajęć college'u zawodowego oparty jest na tej samej zasadzie, studenci zapisują się na kursy i nie narzuca się im z góry przedmiotów. Plany lekcji często kryją w sobie dogmatyczną teorię podporządkowania wiedzy w pewnej kolejności. Uczeń może dowiedzieć się z planu lekcji o wiele więcej, niż tylko gdzie i kiedy odbywa się jakaś lekcja. Może przyswoić sobie również pewne przekazy ukrytego programu, np. jaki typ wiedzy jest za wiedzą męską a jaki za kobiecą. Subiektywne interpretacje planów lekcji, dokonywane zarówno przez uczniów jak i przez nauczycieli, ilustrują niejednoznaczność ludzkich doświadczeń, trzeba nauczyć się interpretacji lubienia i nielubienia, pożyteczności, bezużyteczności. Wiele spośród ukrytych przekazów dostarczanych przez układy przestrzenne wzmacnianych jest przez układ czasowy wynikający z planu lekcji.

9.4. oficjalne programy nauczania.

a). twierdzenie, że wiedza szkolna jest neutralna jest przekonaniem błędnym.

b). przypadek nauczania historii pokazuje, w jaki sposób, w skutek nadmiernych uproszczeń i selektywności, do szkoły trafiają różne uprzedzenia. Uprzedzenia te mogą systematycznie lansować seksizm, etnocentryczne poglądy na świat, czy niektóre inne zespoły przekonań.

c). można wykazać, że szkolna nauka muzyki wpaja wątpliwe przekonanie o stylach muzycznych oparte na błędnym mniemaniu o istnieniu obiektywnych standardów dla różnych „języków” muzycznych.

d). można wykazać, że gospodarstwo domowe, jako przedmiot nauczany w większości szkół, charakteryzuje seksizm.

e). jedyny w szkołach angielski w pełni obowiązkowy przedmiot, religia jest potencjalnym, a wielu przypadkach realnym źródłem indoktrynacji, co przyznają zarówno krytycy związani z religią, jak i areligijni. Podobne problemy rodzi nauka o polityce.

f). rezultatem nauczania przedmiotów ścisłych i przyrodniczych jest często wyrobienie poglądu, że przedmioty te zajmują się bardziej informacja niż myśleniem oraz, że reakcją na niemczących się jest alienacja.

g). można wykazać, że inne także przedmioty szkolne, takie jak plastyka, języki obce, matematyka, pozbawione są neutralności, potocznie im przypisywanej. Przeciwnie- można np. wykazać, że rzekomy radykalizm epistemologiczny nauk społecznych w szkołach prawie nie istnieje.

h). wiedza szkolna może być zorientowana bardziej na przeszłość, na teraźniejszość lub na przyszłość. Orientacja pierwsza wydaje się być częstsza niż pozostała.

i). wiedza szkolna ma hierarchię warstwową, jest dzielona na przedmioty o wysokim i niskim statusie; konsekwencja tego jest m.in. hierarchizacja zarówno nauczycieli, jak i uczniów.

j). przedmioty szkolne przybierają niektóre cechy systemów społecznych i dlatego są w stanie utrwalać same siebie, przedłużając swoje istnienie poza czas swojej przydatności; w ten sposób przywiązują nas do niewspółmiernych rozwiązań naszych przodków.

k). zasób wiedzy wnoszony do szkoły przez uczniów często ulega odrzuceniu na rzecz zasobu wiedzy z danego przedmiotu posiadanej przez nauczyciela.

14. Rola grup rówieśniczych w socjalizacji płciowej.

Rówieśnicy stają się ważnymi modelami i grupami odniesienia w zakresie poszukiwania informacji, by uzupełnić i zweryfikować wiedzę, na temat tego co to znaczy być dziewczynką lub chłopcem, kobietą lub mężczyzną. Od najmłodszych lat uwidacznia się segregacja płciowa, dziewczynki bawią się z dziewczynkami, a chłopcy z chłopcami (grupy jedno płciowe). Wśród grup mieszanych (chłopcy i dziewczynki) dostrzega się małą efektywność pracy, ze względu na wzajemne lekceważenie. Stosunki między płciami zmieniają się wraz z rozwojem seksualności (etap ten rozpoczyna się od momentu wejścia w fazę adolescencji).

15. Literatura, sztuka, mass media a stereotypy płci.

• Wśród bohaterów opowiadań dla dzieci zdecydowanie przeważają chłopcy i mężczyźni; dziewczynki i kobiety występują zazwyczaj jako podrzędne bohaterki (o ile w ogóle występują).

• Mężczyźni w utworach najczęściej pracują zarobkowo i odnoszą sukcesy; kobiety są zaś matkami i gospodyniami domowymi.

• Życie mężczyzn w książkach dla dzieci jest ekscytujące, pełne przygód itp. ; życie kobiet jest bezbarwne, pozbawione emocji i nudne,

• Portrety psychologiczne postaci są skrajnie różne: kobieta - pasywna, uczuciowa, pomocna, skoncentrowana na innych ludziach itp.; mężczyzna - aktywny, zdobywczy, samodzielny, twórczy, odnoszący sukcesy itp.

• W telewizji, programach studyjnych, filmach i reklamach zdecydowanie dominują mężczyźni. Kobiety zazwyczaj grają podrzędne role, w stosunku do mężczyzn. Kobieta aby zagrać ważną rolę musi odznaczać się zgrabną sylwetką, urodą i młodością; co nie jest wymagane w przypadku mężczyzn.

• W czasopismach dla kobiet poruszane są zazwyczaj tematy dotyczące zdrowia i urody, oraz tego, co robić aby podobać się mężczyzną. Podczas gdy czasopisma dla mężczyzn podejmują tematykę polityczną, naukową i społeczną.

16. Przyswajanie ról płciowych w edukacji szkolnej.

W oficjalnym programie szkoły treści kształcenia są jednakowe dla obu płci. Cele i treści odnoszą się do uczniów bez względu na płeć. Natomiast program ukryty szkolnictwa ukazuje dyskryminacje kobiet. Szkoła transmituje tradycyjne myślenie o płci, poprzez emitowanie treści stereotypowych w podręcznikach ( kobieta - dom, rodzina; mężczyzna - utrzymuje rodzinę, pracuje, jest aktywny). Ukazany obraz jest niezgodny z rzeczywistością.

Treści kształtowania zawarte w podręcznikach dla dzieci ukazują nam obraz iż, autorytet mężczyzny jest niepodważalny, natomiast rola kobiety jest zaniżana. Kobieta prowadzi dom, opiekuje się rodziną, a mężczyzna jest tylko „gościem”, który wspiera ją zazwyczaj tylko materialnie, rzadko psychicznie. Nauczyciele podczytują stereotypy ukazane w książkach np. dzieląc dzieci na grupy biorą pod uwagę ich płeć.

Z wielu badań wynika, że nauczyciele bardziej aprobują prace chłopców (niż dziewcząt), z większym zainteresowaniem ich słuchają oraz częściej koncentrują się na wykonywanych przez nich zadaniach. Od chłopców oczekuje się samodzielnego i problematycznego myślenia a od dziewcząt jedynie odtwarzania wcześniej zapamiętanych wiadomości oraz staranności.

17. Wartości wychowawcze wg badań CBOS

Według opinii polaków największym błędem wychowawczym jest brak kurateli nad dzieckiem i brak czasu na rozmowę o jego sprawach, przeżyciach i problemach.

Najlepszą receptą na sukces wychowawczy jest:

- poświęcanie dziecku uwagi;

- czuwanie nad tym co robi i z kim przebywa;

- wypracowanie więzi z dzieckiem;

- udzielanie mu wsparcia w potrzebie.

Sukces wychowawczy zależy również od:

- częstych rozmów z dzieckiem o jego problemach;

- doceniania sukcesów dziecka;

- większej swobody;

- czułości;

- większej kontroli;

- od chwalenia dziecka.

Ankietowani są zdania, że zbytnia surowość oraz nie docenianie sukcesów dzieci mają negatywne skutki wychowawcze. Nie co rzadziej wskazują na negatywne skutki rozpieszczania dzieci:

- zaspokajanie wszystkich ich zachcianek;

- nadmierna pobłażliwość;

- nadmierne chwalenie.

O czym dorośli rozmawiają z dziećmi:

- o tym co się dzieje w szkole, na podwórku, o kontaktach z kolegami, nauczycielami;

- o obowiązkach szkolnych, nauce, zainteresowaniach;

- o tym jak należy się odnosić do innych ludzi;

- o różnych osobistych przeżyciach dziecka, jego planach, marzeniach, kłopotach;

- o różnego rodzaju niebezpieczeństwach.

Najmniej poruszanym tematem jest:

- wychowanie seksualne, sprawy płci;

- sprawy polski, narodu, historii.

18. Relacje między generacyjne w rodzinie - czego uczymy się od babć i dziadków.

Co zawdzięczamy naszym dziadkom:

- zasady moralne - 61%

- wiarę w boga - 60%

- poczucie, że jest się kochanym - 60%

- znajomość dziejów rodziny - 57%

- takie cnoty jak: obowiązkowość, pracowitość, samodyscyplina, silna wola - 53%

- miłość do ojczyzny - 52%

- co drugo polak zdobywa od dziadków wiedzę historyczną;

- 41% ankietowanych zawdzięcza im praktyczne umiejętności związane z prowadzeniem domu lub gospodarstwa rolnego, opieką nad członkami rodziny, majsterkowaniem czy uprawnianiem jakiegoś rzemiosła;

- zainteresowania, hobby np. zamiłowanie do nauki, sztuki czy sportu - 24%

- rzadziej dziadkowie zaspokajają potrzeby materialne wnuków: mieszkanie - 15%, spadek - 11%, coś innego np. gospodarstwo, działka czy pieniądze - 2%

Niemal połowa dorosłych polaków zawdzięcza dziadkom opiekę i wychowanie.

19. Ideologie szkolne: założenia, praktyki wdrażania ideologii do szkół, cele wychowania.

19.1 nacjonalizm

Nacjonalizm- (łac. natio - naród), termin najczęściej określający postawę społeczno-polityczną lub ideologie stawiające interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości, postulujące podporządkowanie innych narodów interesom własnego narodu, głoszące niechęć, nietolerancję i ksenofobię wobec innych narodów.

Cele:

-zaszczepienia wychowania obywatelskiego

- poczucie tożsamości narodowej.

-wpajanie poczucie lojalności, solidarności i tożsamości związane z narodem, a nie z poszczególnymi regionami

Wdrażanie:

-do zaszczepienia młodym ludziom nacjonalizmu, wykorzystuje się właśnie szkoły.

-opracowanie odpowiedniego programu wpajania uczniowi poczucia tożsamości narodowej

-uczniowie są tam wychowywani w kulcie bohaterów narodowych, uczą się ojczystej historii, języka oraz literatury, dzięki czemu zyskują poczucie tożsamości narodowej.

19.2. etnonacjonalizm

Etnonacjonalizm- ideologia zasadzająca się na przekonaniu, że jest się członkiem grupy pod pewnym względem wyjątkowym. Tym co łączy grupę są więzy krwi, czyli pochodzenie od wspólnego przodka. Takie przekonanie żywią Serbowie, Chorwaci czy Baskowie

Cele:

-poczucie identyfikacji z narodem jako całością,

-przekazywaniu etnonarodowych mitów, historii i tradycji następnym pokoleniom.

W jaki sposób ideologia włącza się do szkoły?

Nacjonalizm- wychowywanie w szkole w kulcie bohaterów narodowych, uczą się ojczystej historii, języka oraz literatury, dzięki czemu zyskują poczucie tożsamości narodowej

Etnonacjonalizm- wpajanie ludziom poczucia identyfikacji z narodem jako całością, propagując jednocześnie różnorodność kulturową, rasową albo etniczną

Wdrażanie:

a)prawo do używania ojczystego języka etnicznego jako wykładowego, a nie jako drugiego narodowego języka urzędowego;

b)prawo do włączenia do programu nauczania literatury, historii i tradycji grupy etnicznej, co pozwala na rozbudzenie w uczniach poczucia tożsamości grupowej;

c)prawo do wykorzystywania ukrytego programu nauczania w celu wzmocnienia poczucia „wspólnego my”, czyli do kształtowania odpowiedniej postawy wobec symboli etnonarodowych.

19.3. konserwatyzm

Konserwatyzm- jest ideologią charakteryzującą się dążeniem do podtrzymywania trwałości instytucji i zachowania statusu quo. Odwołuje się do takich wartości jak tradycja, hierarchia, rodzina, religia, naród, odpowiedzialność, wolność osobista. Konserwatyści nieufnie traktują wszelkie zmiany i innowacje w dziedzinie społecznej, politycznej, gospodarczej i edukacyjnej.

Jak wchodzi ideologia do szkoły?

Wsącza się do szkoły poprzez tradycje, które kształtują instytucje społeczne oraz relacje między ludźmi. W ten sposób przekazuje się dziedzictwo kulturowe i zapewnia się jego przetrwanie.

Wizja społeczeństwa

Najlepiej wyedukowani, najmądrzejsi, wyposażeni w największe umiejętności obywatele powinni roztoczyć opiekę i sprawować kontrolę nad tymi, którzy są słabo wykształceni, mniej zdolni i gorzej radzą sobie w życiu. Rola edukacji w konserwatywnym społeczeństwie polega z jednej strony na przygotowaniu kulturowej elity do rządzenia krajem, z drugiej zaś - na wdrążeniu tej części społeczeństwa, która nie dysponuje odpowiednimi zdolnościami i umiejętnościami, do okazywania posłuszeństwa i szacunku osobom piastującym władzę.

- brak możliwości sprzeciwu czy buntu przeciwko sprawującym władzę

-paternalistyczne społeczeństwo kierujące się ideologią konserwatyzmu przypomina rodzinę, którą łączą więzy wzajemnego oddania i lojalności

- klasy społeczne i ich przedstawiciele pracują dla dobra ogółu

Edukacja

• Zapoznawanie młodego człowieka z jego dziedzictwem i zaszczepienie mu poczucia przynależności do grupy, której tradycje ta instytucja prezentuje

• Szkoła pełni funkcję pomocniczą, wspiera instytucje, przez co typuje przyszłych członków elity i zapewnia im wykształcenie

• Nauczyciel konserwatywny- przekazuje wiedzę o kulturze, wartości etyczne, wzór osobowy godny do naśladowania

19.4. totalitaryzm

Totalitaryzm - system kierowany przez jedną osobę lub partię, który ma całkowicie, czyli totalnie, kontrolować wszystkie aspekty życia - społeczny, kulturalny, ekonomiczny i edukacyjny

Cele

- Celem nazistowskiej edukacji było więc przede wszystkim stworzenie narodu żołnierzy odpowiadających jak jeden mąż na rozkazy wodza.

-gotowość poniesienia ofiary w obronie honoru ojczyzny

-selekcjonowanie i szkolenie osób, które miały wejść w skład elity rządzącej i poddawanie ich rygorystycznej dyscyplinie i kontroli.

-edukację nieformalna -manipulację w mediach i działalność propagandową - a także środki przymusu typowe dla państwa policyjnego.

Wdrażanie

-sądy, szkoły, środki masowego przekazu, Kościoły, organizacje młodzieżowe oraz sztukę. Ich zadaniem jest realizowanie polityki wodza lub partii.

-stosując terror lub wykorzystując środki masowego przekazu - prasę, radio i film, które prezentowały wyłącznie oficjalnie akceptowaną linię partii, tępiąc wszystkie odmienne poglądy.

-nauczyciele mieli za zadanie kształtować świadomość polityczną i moralność swoich uczniów, stawiając im za wzór postać szlachetnego przywódcy

-edukację nieformalna -manipulację w mediach i działalność propagandową - a także środki przymusu typowe dla państwa policyjnego.

19.5. teoria krytyczna

Teoria krytyczna- rzecznicy tej teorii domagają się odważnej polityki edukacyjnej, która prowadzi do transformacji nie tylko szkół, ale i społeczeństwa. Koncentruje się na krytyce i reformie. Funkcja krytyczna polega na zbadaniu, kto- jaka klasa sprawuje kontrolę nad instytucjami oświatowymi, procesem wychowawczym oraz ustaleniu celów i priorytetów edukacyjnych. Zwolennicy tej teorii dowodzą, że istotne problemy edukacyjne wynikają z dążenia do zachowania władzy, która umożliwia jednej zbiorowości sprawowanie kontroli nad drugą i wymusza na niej posłuszeństwo.

W konflikcie społecznym przedstawiciele teorii krytycznej stoją zdecydowanie po stronie uciskanych, podporządkowanych klas i zbiorowości, są przekonani, że kształtują świadomość grup uciskanych, daje im się broń, dzięki której mogą walczyć o swoje prawa

Edukacja, szkolnictwo, nauczanie

• Wiedza przekazywana dzieciom jest odpowiednio spreparowana, pod takim kątem, aby dzieciom z klas dominujących wpajać ich nadrzędną pozycję społeczną, polityczną i kulturową nad dziećmi pochodzącymi z warstw nieuprzywilejowanych z reguły upośledzonych ekonomiczne, pozbawionych zaplecza politycznego. Wmawia im się, że żyją w społeczeństwie, którego instytucje ekonomiczne, społeczne i polityczne działają bez zarzutu.

• Podręczniki i inne materiały do nauki przekazują wiedzę o rzeczywistości społecznej skonstruowanej przez klasę dominującą

• W kwestiach nauczania rzecznicy teorii krytycznej starają się zdefiniować rolę pedagoga oraz charakter i cele nauczania. Przede wszystkim zwracają uwagę na ubezwłasnowolnienie nauczycieli, które wyraża się tym, że poddaje się ich standaryzowanym testom, rutynowym procedurom, ocenom kompetencji, kontrolom odgórnego organu zarządzania szkołą, przez co to nie nauczyciel, a np. administratorzy oświaty i ustawodawcy sprawują kontrolę nad planowaniem i przebiegiem procesu kształcenia.

Dwa programy nauczania- jawny i ukryty

19.6. społeczny rekonstrukcjonizm

Rekonstrukcjoniści twierdzą, że teoria edukacji nie może się ograniczać do odzwierciedlania dziedzicznych od pokoleń społecznych wzorców i wartości

Cele

Edukacja w duchu rekonstrukcjonizmu powinna obejmować:

-Krytyczną analizę dziedzictwa kulturowego .

-Wdrażanie do pracy na rzecz planowej reformy społecznej.

-Zaszczepienie umiejętności planowania, dzięki której można będzie wyróżnić kierunek kulturowej przebudowy.

-Testowanie projektu przemian kulturowych przez wprowadzenie w życie planowej formy społecznej.

Społeczni Rekonstrukcjoniści stawiają sobie następujące cele:

-Osadzenie szkoły w kontekście społecznym.

-Wykorzystanie szkół jako narzędzi służących do ukierunkowania społecznych zmian i reform.

--Zidentyfikowanie problemów społecznych, politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych nurtujących współczesne społeczeństwo.

Wdrażanie

-Szkoła jako wyspecjalizowana instytucja społeczna, została powołana po to, aby wdrażać dzieci do życia w grupie przez planowe kultywowanie społecznie pożądanych umiejętności, wiedzy i wartości

-Twórcy polityki edukacyjnej powinni opracować strategie i programy, których celem będzie zreformowanie społeczeństwa.

-kwestię społeczną wywierającą wpływ na społeczeństwo i na kształcenie można analizować w dwóch wymiarach: społecznym i jednostkowym

19. Liberalizm

Liberalizm- zrodził się w XVIII w jako ideologia warstwy uciskanej. Przy tworzeniu strategii edukacyjnej liberał będzie brał pod uwagę ekonomiczne potrzeby społeczeństwa, jego wymagania w zakresie zatrudnienia oraz uznawane przez nie wskaźniki sukcesu ekonomicznego. Społeczeństwa liberalne dążą do formułowania takich programów edukacyjnych, które sprzyjają swobodnemu podejmowaniu decyzji związanych z wyborem zawodu. Postulatem liberalizmu stało się uniesienie narzuconych restrykcji i rozmaitych form nacisku. Jednostka jest ważniejsza od społeczeństwa. W dziedzinie edukacji liberałowie, troszczący się o pojedynczych uczniów i ich postępy byli przeciwni poświęcaniu indywidualnych potrzeb dla dobra grupy społecznej.

Cele

• Niektórzy są za sprywatyzowaniem szkolnictwa, rodzice mogliby finansować swoim dzieciom naukę w szkołach innych niż państwowe oraz mogliby sami wybierać program dla swych dzieci

• Aby zachęcić młodych ludzi do nauki i zdobycia wykształcenia, stawia im się za przykład osoby, które otrzymują lepsze pensje i mają wyższe dochody, dzięki temu, że ukończyły studia

• Zadaniem szkół powinno być wpajanie ogółowi społ. mentalności przemysłowej, czyli wyszkolenie wydajnych pracowników i sprawnych menadżerów

20. Przemoc w szkole: statystyki

Przemoc fizyczna w szkole w opinii uczniów

68% ankietowanych osobiście nie doświadczyło w szkole przemocy fizycznej. Natomiast zaledwie ok. 33% stwierdziło, iż kolega/koleżanka nie doznali przemocy fizycznej ze strony nauczyciela.

Potoczna wiedza wskazuje, że przypadki przemocy fizycznej częściej dotyczą szkół podstawowych niż średnich, co potwierdza prawie 20% ankietowanych. Mogły to być zdarzenia incydentalne lub wielokrotne. Około 38% uczniów podało, że ich koledzy/koleżanki doświadczyli przemocy w szkole podstawowej. Powtarzające się przypadki przemocy dotknęły osobiście 2,3% ankietowanych i 5,7% ich koleżanek/kolegów.

Przemoc psychiczna w szkole w opinii uczniów

Podobnie jak o przemoc fizyczną zapytano o przemoc psychiczną rozumianą jako wyzywanie, poniżanie, stosowanie presji psychicznej itp.
 

Przemoc psychiczna w szkole jest zjawiskiem znacznie częstszym niż fizyczna. Prawie 60% uczniów doznało jej osobiście, a prawie 70% wie, że doświadczyli jej koleżanka/kolega. Tym razem odpowiedzi "zdarzyło się w szkole podstawowej" jest procentowo znacznie mniej niż w przypadku przemocy fizycznej.

Lokalizacja szkoły ma wpływ na rozkład odpowiedzi: przemoc psychiczna nieco częściej występuje w szkołach dużych miast niż na wsi. Inaczej, niż w przypadku przemocy fizycznej, co może warto zauważyć, choć trzeba pamiętać, że szkoły na wsi to szkoły podstawowe, co jest istotne w tym przypadku.

O przemocy psychicznej częściej informują uczniowie szkół średnich niż uczniowie szkół podstawowych. Istotnych różnic między wypowiedziami uczniów szkół publicznych i szkół niepublicznych nie zauważono. Na przemoc psychiczną skarży się nieco więcej uczniów liceów ogólnokształcących niż liceów zawodowych. W przypadku przemocy fizycznej - odwrotnie. Około 50% uczniów LZ i ok. 57% uczniów LO doświadczyło przemocy psychicznej. Przemoc nie zdarzyła się 35% badanych z LO i 41% z LZ. Przemocy wobec koleżanki/kolegi nie zauważyło 30% uczniów LZ i 23% uczniów LO.

21. Pojęcie przemocy symbolicznej jest to miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w tym samą relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji.

---