Pytania na egzamin z przedmiotu MAKROSOCJOLOGIA

1. Koncepcja śmierci klas

(pyt. 24 i 25)

2. Cechy charakterystyczne biedy w Polsce

- wiejski charakter

- zjawisko przedłużające się, uporczywe, międzygeneracyjne

- koncentracja w pewnych miejscach Polski

- młody wiek biednych, ubóstwo dzieci, rodzin wielodzietnych, trudna sytuacja (bezrobocie) młodego pokolenia

- feminizacja ubóstwa

- niskopłatna praca

3. Miary ubóstwa oraz jego przyczyny

Ubóstwo absolutne, w jego skład wchodzi minimum socjalne, ubóstwo ustawowe, ubóstwo relatywne, ubóstwo subiektywne.
Przyczyny: kryzys, śmierć głównego żywiciela, dziedziczenie, nieodpowiednia prokreacja, słabość charakteru, lekkomyślność, nieudolność, masowe zwolnienia z pracy, hazard, niskie płace,

4. Model klasyfikacji zawodów

Powstał on w 1913r. jego twórcą był statystyk Stephenson, interesował się śmiertelnością niemowląt. Podzielił społeczeństw by dostrzec nierówności.

1. Wolne zawody/profesjonaliści

2. Kategoria pośrednia

3. Wykwalifikowani umysłowi (rutynowe prace umysłowe)

4. Fizyczni

1. Wykwalifikowani

2. Średniowykwalifikowani

3. Niewykwalifikowani

W rezultacie otrzymał nierówności i powody śmierci niemowląt: w gr. I 8niemowląt/1000 zmarło, a w grupie IV c) 19/1000. Z badań też wynikły takie różnice jak struktura rodziny, bezrobocie czy edukacja. Doszedł do wniosku, że nierówności te są sprawiedliwe gdyż najwyżej wykształceni są najwyżej w hierarchii, oni mają najlepiej. Nierówności te istnieją do dziś. Model ten był stosowany przez instytucje państwowe oraz agencje marketingowe. Stosowano podobne modele w różnych krajach gdzie uzyskano zbliżone wyniki (np. UK, USA)

5. Model skali prestiżu zawodu

1947r. USA, Chicago, North i Hatt

Skala 90. zawodów USA. Amerykanie mieli przypisać prestiż tym zawodom. Na samym szczycie był lekarz i prawnik - Sędzia Sądu Najwyższego, a na samym dole sprzątający ulice. Były one powtarzane, pierwsze badania pokrywają się z obecnymi. Podobnie jest również w innych krajach. Nie ma zmian w czasie (Domański podkreślał te podobieństwa w społ. polskim ). Podobieństwa te występują gdyż we wszystkich społeczeństwach te zawody są podobnie wynagradzane (Davis & Moore), szczególnie podobieństwa te dostrzega się w społeczeństwach uprzemysłowionych (teza industrializacji). Większość socjologów widzi, że różnic prawie nie ma, jedynie KERBO zauważył inność w Polsce w latach 70. kiedy panował socjalizm. Doceniano wtedy robotników.

Krytycy uważają, że na górze w hierarchii znajdują się zawody związane z władzą i środkami ekonomicznymi - są cenione, bo mają dużo pieniędzy.

Polska różni się od innych krajów tym, że na samym dole prestiżu znajdują się zawody związane z polityką. Nastąpił spadek prestiżu polityków. Wynika to z tego, że różnimy się w sferze politycznej od innych krajów. Badania wykazują następującą tendencję: 1. Prof. wyższej uczelni 2. Lekarz 3. Nauczyciel 4. Górnik 5. Pielęgniarka. Współcześnie ceni się zawody policjantów i żołnierzy, stracił ksiądz, a przedsiębiorcom nadal się nie ufa.

6. 
   Model teoretyczny Wrighta notatka ćw. 12 Domański

7. Model teoretyczny EGP

8. Feminizm- ideologie

Feminizm to ruch społeczny walczący o zniesienie upośledzenia społecznego kobiet

1. Feminizm pierwszej fali - od połowy XX wieku, walczył o zrównanie mężczyzn i kobiet wobec prawa, dostęp do szkół, prawo do głosowania, równe płace

2. Feminizm drugiej fali (zwany Drugą Falą, Nowym Ruchem Kobiecym) - lata 60 XX wieku; koncentruje się na kulturze, w której widzi źródło dyskryminacji, ról społecznych oraz pojęć kobiecość - męskość dążąc do ich nowych definicji. Pojawia się termin SEKSIZM (dzieli ludzi na lepszą i gorszą płeć) oraz GENDER (rozróżnienie poprzez cechy nabyte w procesie socjalizacji. Zestaw oczekiwanych atrybutów i zachowań od kobiety i mężczyzny)

Ideologie:

Feminizm liberalny - mówi, że oprócz różnic biologicznych m. kobietą a mężczyzną są oni jednakowi, odmienności intelektualne, manualne są wynikiem procesu socjalizacji. Domaga się równych możliwości szans dostępu do pozycji zawodowych i ról społecznych. Skupia się na sferze publicznej, sprzeciwia się jakimkolwiek przejawom dyskryminacji, walczy z przekazywaniem i utrwalaniem stereotypów. Nie odcina się od mężczyzn

Feminizm radykalny - za upośledzenie kobiet wini mężczyzn i kulturę patriarchalną, ucisk kobiet wywodzi się ze słabości do agresji i dominacji. Dominację mężczyzn nad kobietami wspierają wszystkie instytucje społeczne, a zwłaszcza rodzina. Skupia się na sferze prywatnej i traktowaniem ciała kobiecego jako najważniejszego, dąży do uzyskania kontroli nad własnym ciałem i jego biologią. Odcinają się od mężczyzn

Inne: feminizm socjalistyczny (wszystkiemu jest winny system kapitalistyczny i wyzysk), uniwersalny (różnice między kobietami i mężczyznami nie są znaczące i można je zlikwidować), kulturowy (wprowadzenie sztuki kobiecej, zawodów), lesbijski (najbardziej radykalny, homoseksualny)

9. Dyskryminacja kobiet na rynku pracy

10. Przemiany inteligencji w PRL

Tworzenie inteligencji:

- skutki polityki komunizmu, który zmierzał do utworzenia własnej inteligencji. Chodziło o skompletowanie kadr w instytucjach partyjnych i organach państwa (sądownictwo, wojsko, aparat policyjny). Stworzono system kursów dla przeszkolenia działaczy partyjnych, a następnie szkoły para wyższe. Zmieniona sposób otrzymania świadectwa (= matura), by ułatwić dostanie się na studia kandydatom ze środowisk robotniczych i chłopskich. Selekcja w obecności partii i władz. Robotnik mógł awansować na wyższe stanowiska. Postępowała specjalizacja zawodów dawnej inteligencji, narastała biurokracja.

- industrializacja. Absolwenci ze środowisk nieinteligenckich włączali się w życie zawodowe i społeczne. Przeobrażenia inteligencji w ramach ról zawodowych.

- stabilizacja. Część inteligencji stanowiły dzieci „społecznie awansowanych”. Wykształcenie i wiedza były postrzegane jako dobra dające prestiż społeczny. Większość inteligencji była niedowartościowana materialnie. Jej sytuacja nie byłą tak jednoznaczna z w okresie zaborów, dlatego początkowo nie byli aż tak zintegrowani. Z czasem nastąpił wzrost świadomości co zostało zwieńczone powstaniem „Solidarności”.

Struktura zawodowa:

Przekształcenie wskutek industrializacji i urbanizacji. Faworyzowano wykształcenie techniczne. W 1970r. milion osiemset tysięcy ludzi wykształconych

Prestiż:

Oparty na profesjonalizmie, na roli przywódczej w życiu społecznym

Role społeczne:

Służebna rola inteligencji w stosunku do robotników i chłopów. Nie miała głosu w sprawach publicznych. Brano pod uwagę typ modelu sowieckiego. Realizowała jednak zadania przekazywania i dystrybucji wzorów cywilizacyjnych pochodzących ze świata Zachodniego. Aktywność kulturowa była wysoka.

Osiągnięcia inteligencji w PRLu: pomnożenie wartości kultury narodowej, własnych dzieł i osiągnięć naukowych, literackich, teatralnych: we własnej narodowej literaturze, w naukach zajmujących się Polską, jej historią, współczesnością i kulturą.

W okresie PRL inteligencja odznaczała się odrębną tożsamością. Dzieliła się na i. pracującą (techniczną) oraz twórczą.

11. Szkoła Durkheima- podstawowe założenia

Porównuje funkcjonowanie społeczeństwa do organizmu. Klasa jak i konflikt społeczny prawie u niego nie występuje. Głównym problemem jest anomia. Społeczeństwo jest anonimowe, występuje industrializacja, pokonać ją można poprzez wprowadzenie wartości = solidarność organiczna. U Marksa problem tkwi w ekonomii, Durkheim zauważą, że chodzi o brak solidarności. Klasy pojawiają się w momencie gdy solidarność nie jest dobrze rozwinięta. Solidarność mechaniczna pojawia się w społeczeństwach mniej rozwiniętych, gdzie nie jest klarowny podział pracy, wszyscy wykonują podobną pracę, podobne kategorie zawodowe. Durkheim dąży do odwrócenia moralnego, chciał skorygować społeczeństwo. Jest pesymistyczny co do natury ludzkiej, pozytywnie ocenia działanie instytucji, bo: pozytywnie ocenia znaczenie religii, podkreśla znaczenie grup zawodowych, są przekaźnikiem między państwem a jednostką, poskreślają znaczenie rodziny i instytucji związanych ze szkołą.

Wyróżnia 2 rodzaje nierówności: wewnętrzne, nie jesteśmy w stanie ich wyeliminować, zewnętrzne, rodzą konflikty.

Podstawową kategorią opisu jest zawód

• Stoją między państwem a jednostką

• W ramach grupy zawodowej następuje selekcja osób o podobnych wartościach, sposobie myślenia.

Grupy zaw. Wzmacniają pewne wartości, mają określone interesy. W interakcjach poskreśla się wzmacnianie wartości

Krytyka:

- mniejsza pewność pracy

- potrzeba przekwalifikowania się

- praca jest interdyscyplinarna

Zwolennicy:

- zwiększa się liczba stowarzyszeń zawodowych

- Stowarzyszenie obejmują grupy, które nie tworzyły ich wcześniej, np. bezrobotni - też należą do określonej grupy (bezrobotnych).

12. Model gradacyjny- podstawowe założenia

Jest to model, w którym mamy zróżnicowanie, występują więcej niż 2-3 klasy, istnieją klasy pośrednie. Podobieństwo do modelu Webera i Warnera. Weber - stopniowanie prestiżu (badany prestiż zawodów). Historycznie rozwój modelu gradacyjnego - szkoła związana z Uniwersytetem Chicago (zwraca uwagę na zamieszkanie w danej dzielnicy), Warner 6 klas, skale wyodrębniane ze względu na prestiż (nadal ważne gdzie kto mieszka), styl życia

Krytyka: model stosunkowo niepraktyczny, zamazują się granice między klasami. Model gradacyjny dzieli się na: 1. Skale prestiżu zawodu 2. Indeks ekonomiczno - społeczny( Dunkan).

Opisując społeczeństwo Amerykańskie podkreślamy dochód i wykształcenie. Lensky zwracał uwagę na dochód, wykształcenie, zawód, pochodzenie etniczne.

Ossowski natomiast mówi, że model gradacyjny można podzielić na 2 sposoby:

1. Gradacja prosta (jednoczynnikowa)

Jeżeli stosujemy jeden czynnik to jest nim czynnik ekonomiczny (klasy ekonomiczne)

2. Gradacja syntetyczna (wieloczynnikowa)

Do opisu społeczeństwa stosujemy model, który może mieć wiele klas, gdyż nie ma jasnych kryteriów podziału, występuje płynność, nie ma zaznaczonych granic między klasami.

Krytyka:

• Badania ilościowe a nie jakościowe

• Zbytnio uproszczone

• Zawody różnią się autonomią, poziomem władzy i dochodami

• Skale nie są dobre do opisywania współczesnego społeczeństwa, gdyż jest w nich ruchliwość społeczna czego nie uwzględnia

Ossowski podkreśla, że model gradacyjny jest przeciwstawny modelowi dychotomicznemu. Kiedy potrzeba podkreślenia dużych nierówności wtedy badacz wybiera model dychotomiczny. Model dychotomiczny promowany jest przez klasę uciskaną, gdy jest sztywność struktury (np. szlachta, kategoria polityczna - w czasie wyborów)

Jest on stosowany w oparciu o 3 kryteria: rządzący - rządzeni (władza), bogaci - biedni, pracujący - niepracujący

Patronem modelu gradacyjnego jest Arystoteles, a dychotomicznego - Marks

13. Struktura społeczna wg P. Sztompki

Struktura jest mało precyzyjnym pojęciem, nie ma jednej definicji. Do nauk społecznych wszedł najpóźniej. Niektórzy socjolodzy nie uwzględniają tego terminu, np. Znaniecki, Cooley, Pareto. Struktura pojawia się w momencie, kiedy pojawiają się podziały, najprostsze z nich to wiek i płeć. Opisuje się ją od grupy najmniejszej, tj. od rodziny. Badania nad strukturą prowadził Simmel. Podzielił on socjologię na ogólną i formalną. Zakładał, że społeczeństwo składa się z form. Formami są konflikt, konkurencja i władza. W latach 70. Strukturą społeczną zaczęli zajmować się funkcjonaliści. Obecnie do terminu struktura nabiera się dystansu. Jest wielowymiarowa, skupia się na jednostkach, struktura ulega zmianie. Dzieli się na mikro-, mezo- i makrostrukturę.

Sztompka wyjaśniając pojęcie struktury społecznej opierał się na bazie dotychczasowych ujęć. Jedyne, co wprowadził, a czego wcześniej nie uwzględniano, to synteza i generalizacja tego pojęcia, tak by można było go zastosować do wszelkich dziedzin rzeczywistości społecznej. Podaje 4 idee, pojęcia ułatwiające definiowanie struktury społecznej.

1. Idea relacji, zależności pomiędzy elementami

2. Idea regularności, powtarzalności, trwałości

3. Idea głebokiego, fundamentalnego wymiaru (u podstaw struktury społecznej musi leżeć jakiś fundament, niepodważalne warunki nadające kształt zachowaniom wartości, np. matka musi opiekować się noworodkiem)

4. Idee wpływu na zjawiska empiryczne

Struktura społeczna to sieć trwałych, regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny. Sieć ta wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie. Struktura społeczna to kategoria teoretyczna, wyprowadzana z empirycznych faktów, dlatego też jej składnikami nie są ludzie z krwi i kości, ale ich analityczne wymiary. Zatem życie społeczne to warstwa powierzchowna, a struktura społeczna - warstwa głębinowa społecznego świata. Socjologia usiłuje dotrzeć do wnętrza zjawisk, mechanizmów, istoty, esencji życia.

Wymiary struktury społecznej:

1. Wymiar normatywny (Durkheim, szkoła funkcjonalna) sieć norm, wartości instytucji charakterystyczna dla danej zbiorowości. Są zewnętrzne, zobiektywizowane, przymuszające, mówią, co powinno być - miał wyjaśniać konkretne zachowania ludzi
   np.: posłuszeństwo wobec rodziców, obrzędy religijne, znaki drogowe

2. Wymiar idealny (Max Scheller, fenomenolodzy społeczni) sieć idei, poglądów, przekonań, wizji. Ma charakter stwierdzający, kategoryczny. Niezależnie czy są prawdziwe czy fałszywe tworzą horyzont myślowy wpływający na podejmowanie działań -> społeczna świadomość
   np.: idea mesjanizmu w Polsce XIXw, Polsce rozbiorowej - przekonanie, że jest to naród wybrany, cierpiący za innych; stereotypy; nazizm (biali mają czarnych za gorszych)

3. Wymiar interakcyjny/organizacyjny (George Simmel, współczesny behawioryzm społeczny) sieć wzajemnie ukierunkowanych i zorientowanych działań. Wpływa na podjęcie konkretnych interakcji
   np.: model zachowania kobieta - mężczyzna, starszy - młodszy, strajki górników przeciwko likwidacji wcześniejszych emerytur

4. Wymiar szans życiowych (Marks, Weber) rozkład dostępnych dóbr społecznych tj. prestiż, władza, bogactwo, wiedza itp. Dzielą społeczeństwo, z czego wynikają nierówności i konflikty.
   Np.: sposób spędzania wolnego czasu; różne cele i wartości pracownika i pracodawcy; biedni nie jadają w drogich restauracjach; gorszy dostęp do nauki ludzi ze wsi

Wymiary te są niezależne od siebie, ale są ściśle powiązane. Wpływają na siebie. Wyjaśnienie struktury wymaga wszystkich tych wymiarów jednocześnie.

Jednostka jest w strukturę uwikłana, powiązana z innymi. Określana jest poprzez pozycję społeczną, ponieważ wokół każdej pozycji są właściwe tylko jej normy i wartości (chodzi o rolę społeczną). Z każdą pozycją (rolą) związany jest system poglądów, nawyków, stereotypów = mentalność pozycyjna. Każda pozycja jest opleciona wiązkami kanałów interakcyjnych oraz otwiera dostęp do swoich dóbr, wartości społecznie cenionych, co określa status społeczny.

Dotychczasowe założenia nt. struktury społecznej:

• Jednolitość i spójność struktury - NIEPRAWDA: struktura społeczna jest przesiąknięta sprzecznościami, a ludzie ciągle stają przed wyborem, co wybrać.

• Ludzie poddawani są jednej całościowej strukturze - NIEPRAWDA: jednostka często jest związana z wieloma strukturami, np.: aspiracje, grupy odniesienia

• Jednostka zajmuje tylko jedną pozycję społeczną - NIEPRAWDA: mamy do czynienia ze zbiorem pozycji, czego konsekwencją jest, np. konflikt ról

• Struktura, jako dana, zastana, nieproblematyczna realność - NIEPRAWDA: źródłem struktury są działania ludzi. Działania są dane, a struktura wywodzi się z nich

Procesy wytwarzania się struktur:

1. Instytucjonalizacja struktury normatywnej (powstają normy społeczne, wartości, instytucje)

2. Artykulacja struktury społecznej (powstają przekonania, poglądy, idee, mity,)

3. Ekspansja struktury interakcyjnej (rozbudowuje się sieć styczności, kontaktów między jednostkami)

4. Krystalizacja struktury interesów (powstają trwałe hierarchie przywilejów, upośledzenia - nierówności m. ludźmi pod względem dostępu do dóbr i wartości)
   
   

14. Klasa w epoce komunizmu i postkomunizmu wg Osta (co utrudnia powstanie klas)

Komunizm: robotnicy muszą uświadomić sobie swoją zmarginalizowaną pozycję, ludzie pracy są grupą podporządkowaną. Związki zawodowe nie należały do obrońców klasowych interesów ludzi pracy najemnej. Ich główna rola sprowadzała się do propagowania transformacji rynkowej na szczeblu przedsiębiorstwa, nie broniły interesów pracowników w zakładach pracy. Oczekiwało się od nich świadomości klasowej, ale jej nie było. Świadomość polegałaby na wyrzeknięciu się złudzeń o nieuchronnym wykorzenieniu kapitalizmu i szukaniu w jego ramach lepszych dla siebie rozwiązań. Świadomość klasową nabywają gdy się organizują. Robotnicy nie potrafią postrzec samych siebie, byli przekonani, że są kimś innym. Określali się jako Polacy, katolicy, liberałowie, mężczyźni, ale nigdy jako robotnicy.

• Robotnicy czuli się na początku uprzywilejowanymi podmiotami, prawowitymi władcami, którzy w świetle prawa sprawowali władzę.

• Przyznano im swobodę formułowania opinii, ich głosu nie można było otwarcie tłumić. Ale każda grupa, która chciała zabrać głos musiała określać się mianem robotników. Faktycznie jednak prawdziwe interesy robotników schodziły na dalszy plan, zawsze były podporządkowane interesom ogółu.

• Funkcjonowali jako klasa dla siebie, ale nigdy jako klasa w sobie

• „Solidarność” sprawiła, że wzrosło ich znaczenie w miejscu pracy

• Robotnicy posiadali znaczne wpływy, ale używali ich w imieniu wszystkich, a nie we własnym

Mogli posługiwać się językiem i symboliką klasową wyłącznie do promowania polityki, która im samym szczególnych korzyści nie przyniosła.

• Poprawa warunków życiowych poprzez system jak i „ukryte negocjacje” - przyzwalano robotnikom na formułowanie postulatów na różne nieformalne sposoby. Działo się tak dlatego, iż komunizm zabiegał o poparcie ze strony klasy robotniczej

• Ich siła polegała na „grożeniu” przeniesienia się do innego zakładu (mogło tak być kiedy inny pracodawca obiecywał im mieszkanie, dostęp do trudno osiągalnych dóbr, wyższą płacę), co było skutecznym szantażem gdyż pożądano dużej liczby pracowników, a wynikało to z większej ilości rąk do pracy, co skutkowało awansami kadry kierowniczej za ponadprogramowe wykonanie planów, projektów (zatem ukryty wyzysk pracownika, ale wiedzieli w czym jest rzecz i se nie dali :D). większe korzyści z tego mieli robotnicy wykwalifikowani

• Lekceważenie, zaniedbanie talentów wykwalifikowanych robotników i inżynierów. Nie odróżniano ich od robotników niewykwalifikowanych. Nie mogli się wykazać

• Związkowcy „Solidarności”

• Żarliwie bronili fabryk, w przekonaniu, że staną się w pełni produktywnymi firmami, kiedy pozbędą się nadmiaru zatrudnionych. Chodziło głównie o wyeliminowanie kobiet i chłoporobotników, których uważano za nieproduktywnych

• Przyjęli reformę rynkową i bali się stworzenia silnych związków zawodowych

• Na ich czele stali robotnicy wykwalifikowani

• Od prywatnych właścicieli oczekiwali zracjonalizowania procesu pracy i odpowiedniego nagradzania pracowników

Postkomunizm:

• robotnicy powinni mieć świadomość, że tworzą klasę o odrębnych interesach, ale tak nie jest.

• Robotnicy nie mają żadnych przywilejów, nie mogli już zgłaszać żądań

• „Solidarność” nie miała nic konkretnego do zaoferowania

• Masowe wyjazdy robotników za granicę w celu zarobienia pieniędzy (w kraju zarabiali marne grosze, a np. w USA zarabiając najniższą krajową, po przyjeździe do Polski mieli mnóstwo pieniędzy)

• Uważali za zbędną tożsamość klasową

• Określali się jako „antykomunistyczni, polscy, katoliccy robotnicy”

• Związkowcy nie wiedzieli kogo mają reprezentować

• Niska świadomość społeczna

• Wysokość płac stała się przedmiotem osobistych, prywatnych rozmów między pracodawcą a zatrudnionym

15. Wymień cechy etosu inteligencji

- świadomość odrębnej pozycji w strukturze społecznej

- odmowa działania na rzecz partykularnych interesów partyjnych bądź klasowych

- szacunek dla wszelkich rodzajów pracy

- sprzeciw wobec kultu bogactwa i pieniędzy

- suwerenność duchowa

- czystość moralna

- imperatyw służby społecznej pro publico bono

- otwartość tolerancyjna

- dążność do samokształcenia

- kult nauki i wiedzy

- poczucie patriotyzmu

16. Trzy główne fazy powstania nowych klas

1. anarchizm

Bakunin, Jan Machajski, 1870

• 2 wizje socjalizmu:
  robotnicy myślą, że w socjalizmie będzie równość, egalitaryzm

• Inteligencja skupia się na państwie (własność prywatna ulegnie upaństwowieniu), państwo ma służyć robotnikom
  

Pytają kto będzie tworzył nową klasę, jakie będzie znaczenie inteligencji w czasie rewolucji i czy inteligencja będzie rzecznikiem interesów robotników czy będzie służyła własnym interesom

2. Model technokratyczno - biurokratyczny

1. Biurokraci

2. Technokraci

3. Kierownicy

Trocki (miał wpływ na powstanie tego nurtu) - krytykuje Stalina, pisał o wypatrzeniach demokracji.

Porozumienie między Hitlerem a Stalinem - było to krytykowane przez wielu, np. T. Cliff -> kapitalizm państwowy, B. Rizzi -> biurokratyczny kolektywizm odrzuca socjalizm i kapitalizm, uważa, że to inna forma rządzenia.

Co posiada biurokracja? - urzędy(dystrybucja dóbr), - w sposób kolektywny kontroluje gospodarkę i tego co należy do państwa

Lata 40. (Burnham) Rewolucja menadżerów w USA, Japonia, Niemcy

Lata 60. (Kuroń, Modzelewski) dostrzegli, że aparat państwowy zaczyna działać we własnym interesie - krytyka aparatu państwowego, ale wiara w socjalizm. Koncepcja nowych klas najbardziej dogłębna jest w Jugosławii i Dżilas

3. Klasa ludzi wiedzy

Daniel Bell (społeczeństwo przemysłowe) - wiedza jako element rozwoju

Prawica - krytyka Lewicy (Gouldner) krytyka lewicy wynika z jej zachowania - chcą wszystkich pouczać, moralizują, porównuje się ich do duchowieństwa. Wzrost znaczenia biurokracji i technokracji

17. Scharakteryzuj klasę średnią (rys historyczny, wyznaczniki klasy średniej, rola nowej klasy średniej)

18. Scharakteryzuj klasę wyższą

(wykład 24.03)

19. Państwo wielonarodowe i narody wieloetniczne - różne wzory wg B. Szackiej

1. Tożsamość jako nowa jakość - wspólne dzieje, kultura symboliczna, nadbudowa nad regionalnymi różnicami etnicznymi nie niwelując tych różnic

2. Państwa narodowe dążące do suwerenności grup etnicznych uzyskujących świadomość narodową powstały na obszarach, których zamieszkiwały inne grupy etniczne.

Mniejszości narodowe - część obywateli danego państwa przynależy do innego narodu. Członkowie mają silne poczucie odrębności, świadomość narodową wspieraną kontaktami z macierzystym krajem,

3. Ruchliwość ludzi związana ze zróżnicowaniem rynku pracy i naruszania praw człowieka. Imigranci - ci którzy napłynęli do danego kraju, różnią się od ludności rdzennej kulturą, religią, wyglądem. Wykonują pracę wymagające najniższych kwalifikacji, których rdzenni obywatele nie chcą wykonywać. Dzielą się na tych, którzy chcą wracać i tych którzy nie chcą wracać. Ci co nie chcą, chcą mieć obywatelstwo. U jednych wiąże się to z chęcią zmiany tożsamości, stopienia się z narodem i pełnej asymilacji kulturowej. Inni chcą równouprawnienia politycznego w postaci obywatelstwa przy zachowaniu własnej tożsamości etnicznej.

Za mniejszości etniczne uważa się osoby nie mające własnego państwa

4. Mniejszości traktowani jako obcy w innym kraju. USA krajem samych imigrantów, bo ich mieszkańcami byli Indianie, którzy zostali wytępieni bądź zamknięci w rezerwatach. W USA istnieje mozaika - liczono na to, że wszystkie narodowości złączą się w jedną aczkolwiek tak się nie stało gdyż nadal występuje odrębność etniczna, która jest uważana za wartość.

20. Etapy powstawania państwa Polskiego

Kształtowanie się narodu polskiego

• Powstanie państwa i kształtowanie się Rzeczypospolitej Szlacheckiej do końca XVIw.

- państwo Mieszka I (zjednoczenie ziemi między Wisłą a Odrą, nazwa od Polan, chrzest Polski)

- Bolesław Chrobry pierwszym królem Polski

- XI i XII wiek pojawienie się pierwszej pisemnej kroniki Galla Anonima, pojawia się historia i nowy rodzaj więzi grupowej (wspólnej przeszłości)

- XII wiek wspólna dynastia, historia i prawo

- XIIIw. Rozbicie dzielnicowe i podział kraju na wiele księstw, Władysław Łokietek i jego następcy próbują jednoczyć państwo

- XV i XVI w. świadomość jednolitości królestwa (należało się do niego ze względu na zamieszkiwanie na jego terytorium i podleganiu jego władzy)

- kształtowanie się narodu etniczno - kulturowego (rozwój języka polskiego wśród elit, świadomość roli języka)

- XVI w. pojawia się literatura polska (Rej, Kochanowski)

• Rozkwit Rzeczypospolitej Szlacheckiej

- demokracja szlachecka (przywileje szlachcie przysługujące szlachetnie urodzonym, pogłębiają przepaść między szlachtą a resztą społeczeństwa)

- 1569r. Unia Lubelska (Księstwo Litewskie połączone z Polską)

- Szlachecki Naród Polski

• Próby reformy ustroju państwa u schyłku XVIIIw. W sytuacja zagrożenia jego niepodległego bytu

- zakwestionowanie dotychczasowej formy ustroju państwa

- szlachcie chciano odebrać przywileje, ponieważ uważana, że narodem polskim są tylko oni a byłą to nie prawda. Chłopi i mieszczanie byli uciskani

• Okres zaborów

- rozczłonkowanie państwa

- podstawowym czynnikiem jednoczącym Polsków podczas zaborów była kultura

- po powstaniu listopadowym (1830/31) utworzono polskie ośrodki emigracyjne

- duże znaczenie literatury

- poczucie jedności narodowej wzmacniały obchody np. pogrzebu Kościuszki, obchody grunwaldzkie, usypanie kopca

- Wawel i Częstochowa jako symbole łączące

- pojawienie się inteligencji, która stała się głównym nośnikiem ideologii narodowej (XIXw.)

- rozwój oświaty polskiej, opór przeciwko zaborcom

• Wieloetniczne państwo II Rzeczypospolitej

- narodowość jako podstawa państwa - ideał to państwo jednolite etnicznie

- Polska jako państwo etniczno - kulturowe

21. Ojczyzna prywatna - ojczyzna ideologiczna u Ossowskiego

W małych zbiorowościach zanalizowane pojęcia ojczyzny prywatnej i ideologicznej często pokrywały się pod względem znaczenia terytorialnego. Jednakże wraz z rozrastaniem się zbiorowości terytorialnych następuje ponowne rozdzielenie tych pojęć - ojczyzna prywatna staje się bowiem jedynie częścią ojczyzny ideologicznej, a jednocześnie ojczyzny prywatne danych członków zbiorowości mnożą się i zmieniają. Poszczególne regiony obecnych państw przeważnie różnią się od siebie i często nijak nie dadzą się pogodzić w jednolita pod względem wyglądu całość. Prywatne ojczyzny mieszkańca Pomorza a mieszkańca Tatr różnią sie od siebie, a zbliżyć je ku sobie może tylko więź ideologiczna. 35 str.

Istnienie rozdwojenia pomiędzy ojczyzną ideologiczna, a ta prywatną, nie należy do tych które uwzględnia dogmatyka narodowa. Brak zróżnicowania słownego sprawia, że funkcje ojczyzny ideologicznej i prywatnej w wielu świadomościach interferują, czyli nakładają się na siebie i wzajemnie na siebie oddziaływają.

Przywiązanie do otoczenia w którym spędziło się mnóstwo lat nie wystarcza aby traktować to otoczenie jako ojczyznę. Mimo odczuwania bezpośredniego, i głębokiego sentymentu brak jest możliwości nazwania tego miejsca pojęciem ojczyzny. według autora dzieje się tak, gdyż stosunek do tej osobistej ojczyzny, chociaż także oparty na nawykach, jest wzbogacony pewnymi elementami przekonaniowymi, które nie mają miejsca w podobnym przywiązaniu do środowisk obcych. Elementami tymi jest przekonanie, że więź ta jest predestynowana i że to ta ziemia, ten kraj jest mi przeznaczony, oraz przekonanie do wrośnięcia w ziemie przez przodków którzy na tej ziemi żyli i marli. Istnieje także nakaz moralny, który staje się obowiązkiem każdego obywatela aby ojczyznę kochać i szanować. Zatem stosunek do ojczyzny ideologicznej rzutuje na stosunek do ojczyzny prywatnej i nadaje mu moralne zabarwienie.

Ojczyzna prywatna pełni zatem rolę części, która zastępuje pewną całość, bowiem na ojczyznę prywatna spływa świętość ojczyzny ideologicznej a wraz z nią przekonanie, że stosunek uczuciowy jaki nas łączy z ojczyzną prywatną przeniesiony zostaje później na ojczyznę ideologiczną.

Absurdalne może wydawać się, ze Mazur zapała miłością do Podkarpacia porównywalną do miłości jaką darzy swe rodzime strony, i analogicznie mieszkaniec Podkarpacia w stosunku do mazur, jednakże antagonizmy te są złagodzone interferencja pojęcia ojczyzny osobistej z ta ideologiczną. Następuje tu unaturalnienie danych terenów i przez to może zrodzić się do nich pozytywny stosunek, jako do część ojczyzny która tworzy państwo w takim samym stopniu jak rodzime tereny.

22. Porównaj nową i starą klasę średnią

(tabelka w Domański „Klasa średna”)

23. Bieda i terminy pokrewne, wyjaśnij pojęcia

Underclass - termin wieloznaczny, niejasny
2 nurty rozumienia: STRUKTURALNY - odnoszących się do miejsca zajmowanego przez ludzi objętych tą kategorią w ramach struktury społecznej (są to miejsca u samego dołu w hierarchii a nawet poniżej). KULTUROWY - akcentuje odrębność kulturową, czyli odrębność wartości i zachowań dominujących w społeczeństwie. Nurt ten wprowadzono w latach 70.
Krytycy:

1. Termin nieprecyzyjny, otwarty

2. Odwraca uwagę od rzeczywistych problemów społecznych

3. Sprowadza ubóstwo do sprawy jednostkowej pomijając szersze procesy i strukturalne przyczyny ubóstwa

4. Jest wyrazem niedocenienia wymiaru ekonomicznego, przesłoniętego czynnikami kulturowymi

5. Wskazuje na stereotypowy charakter terminu, który narusza godność ludzi biednych

Zwolennicy:

1. Pozwala zidentyfikować kluczowy problem społeczny, jakim jest polaryzacja społeczeństw współczesnych

2. Pozwala wyodrębnić specyficzny rodzaj biedy

Termin podklasa wprowadzono w latach 70. w USA przez Wilsona. Kategorią tą objęto ludzi znajdujących się w skrajnej biedzie, których bieda ma charakter stały oraz wśród których występuje czynnik segregacji biednych. W Polsce występuje w 3 miejscach: 1. Enklawy ubóstwa w Łodzi, podupadłe dzielnice miast śląskich 2. Osiedla popegeerowskie 3. Wśród Romów

Domański natomiast uważa, że nie ma underclassy w Polsce.

Marginalizacja - ma znaczenie neutralne i opisowe, jest zjawiskiem uniwersalnym, powszechnym i nieodłącznym od życia społecznego. Każdy jest w jakimś stopniu zmarginalizowany, są różne odmiany marginalności w zależności od tego, czego ona dotyczy (TADEUSZ KOWALAK wymienia 3 główne wymiary charakteryzujące marginalizację: I. Przedmiot, czyli sfera której dotyczy; zdrowie, praca, konsumpcja II. Zasięg, może być terytorialny lub społeczny III. Głębokość tych procesów)

Wykluczenie - obok ubóstwa, inaczej EKSKLUZJA, ujmowane bardzo szeroko, jedną z zalet jest neutralność, przeciwstawia się zindywidualizowanym, behawioralnym i kulturowym interpretacjom przyczyn ubóstwa, a zbliża się ku wykładniom strukturalnym i sytuacyjnym. Obszarami wykluczenia są ubóstwo, edukacja, praca, zdrowie, mieszkania, informacja itd. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu obejmuje również skutki ubóstwa, bezrobocia i innych negatywnych zjawisk.

24. Ewolucja śmierci klas

1. 1895r. wykształca się nowa klasa średnia - pracownicy umysłowi, polepszają się warunki życia robotników. Powoduje to zatarcie podziałów

2. 1959r. Nisbet nazywa ww. proces śmiercią klas - koncepcja zburżuawienia robotników (klasy średniej?). polepszają się warunki życia robotników, podziały klasowe słabną, struktura społeczna staje się bardziej złożona. Klasa coraz mniej oddziałuje, podziały się nakładają. Oddziałują czynniki rasa - klasa, płeć - klasa.

3. 1996r Jan Pakulski i Malcolm Walters - zastanawiają się nad znaczeniem klasy w Europie i USA po II wojnie światowej. Termin klasa jest bardzo kontrowersyjny i budzi duże emocje. Odwołują się do koncepcji Marksa i Webera. Skupiali się na nierównościach, na podziałach.

To, co wpłynęło na zmianę koncepcji w ujęciu terminu klasy:

• Okres zimnej wojny

• Upadek komunizmu, zmiana ustrojowa (poprawa kontaktu między E. Wschodnią a Zachodnią)

• Prawica: etyka moralności; etniczność

• Lewica: płeć; prawa człowieka; prawa obywatelskie

Walters i Pakulski odrzucają szerokie pojęcie klasy. Klasa dla nich jest związana ze sferą ekonomii. Wielu innych socjologów łączy dwa elementy koncepcji Webera, tj. producentów (klasy) i konsumentów (stany). Klasa to, wg Pakulskiego i Waltersa, pozycje związane z ekonomią i sferą produkcji oparte o własności i/lub stosunki rynkowe.

Klasy nie można definiować w oparciu o inne kryteria, ale oddziałuje na inne sfery

1. Ossowski - klasowość (rozumienie klasy zw. ze stopniowalnością, stopień klasowości, aktor walczący o swoje interesy) - wg P&W tak rozwinięta klasa rzadko się zdarza

2. Klasa w znaczeniu statystycznym - P&W odrzucają tą koncepcję

Poczucie świadomości, dostrzeganie odrębności od innej klasy, poczucie „my”. Część członków na to poczucie tożsamości klasowej. Muszą być też kontakty, interakcje w klasie.

W różnych krajach poziom rozwoju klasowości jest różny. Są społeczeństwa, w których nie ma klas, są również inne podziały mające znaczenie. Podziałów klasowych nie ma też w społeczeństwie socjalistycznym. Tam gdzie nie ma rynku, nie ma klas. W tych społeczeństwach gdzie nie ma klas są nierówności, ale nie są oparte o kryterium klasowe. Pakulski twierdzi, że śmierć klas odnosi się do najbardziej rozwiniętych krajów (USA, Eu. Zach., Japonia), w mnijszym stopniu do krajów mniej rozwiniętych (Eu.wsch., śr.wsch., Azja). Analize klasową nadal stosuje się do krajów Afryki i Am. Południowej. Są one najmniej rozwinięte i spełniają kryterium klasy. Jednostka zdeterminowana przez sferę produkcji.

Wyróżnia się 3 stadia odnośnie najbardziej rozwiniętych krajów:

1. XIXw. (społeczeństwo klas ekonomicznych) - Marks, wyzyskiwacze, wyzyskiwani

2. XXw. Do połowy lat 70. (klasy społecznie zorganizowane) - państwo, upaństwowienie

3. Współczesne (społeczeństwo statusowe) - kultura, prestiż

25. Pięć współczesnych wymiarów śmierci klas

1. Praca

- nowe formy zatrudnienia

- spadek pewności zatrudnienia

- powstanie agencji pracy tymczasowej

• niestandardowe formy zatrudnienia powodują malejącą pewność zatrudnienia

• klasa średnia i jej kariera; specjaliści zatrudniani na krótkoterminowe kontrakty, a to pozwala się im rozwijać i daje możliwość awansu

• zmiana znaczenia zawodowego, zmiana treści ról zawodowych, postęp technologiczny, zmiana zapotrzebowania na różne zawody powoduje przesuwanie się ważności ról zawodowych. Degradacja jednych zawodów, obniżenie się umiejętności na dane stanowisko, wzrost stanowisk kierowniczych

• wzrost znaczenia usług

• wzrost wydatków państwa powoduje zmniejszenie nierówności dochodów

2. Własność

- powstanie źródeł dochodów obcych dla czasów Marksa i Webera, tj. akcje, obligacje, fundusze emerytalne

- posiadanie własnego domu jako wskaźnik pozycji klasowej

- częściowa separacja między posiadaczami a kierownikami firm (menadżerami)

3. Style życia, wzory konsumpcji

Krytyka:

- ujednolicający wpływ kultury masowej (Adorno, Horkheimer)

- konsumpcja odrywa od stosunków klasowych, a wokół niej kształtuje się tożsamość jednostek; 3 przewidywania: 1. Segmentacja stylów życia 2. Styl życia i wzory konsumpcji nadal będą odzwierciedlać pozycję jednostek wynikających z pozycji na rynku i stosunków do własności 3. Wzrost konsumpcji masowej tzw. magdonaldyzacja

4. Zachowania polityczne

- wraz z malejącą liczbą robotników maleje elektorat lewicy (indeks Alforda odwołujący się do 2klasowego podziału na fizycznych i umysłowych)

- podziały polityczne są bardziej kwestią gustów niż interesów wynikających z pełnionego zawodu

- CZYSTY EFEKT KLASY alternatywa dla indeksu Alforda, pozwala na oddzielenie wpływu preferencji od zmieniającej się liczebności klasy średniej

Kwestię zacierania się podziałów klasowych w Polsce i na Węgrzech badał Ivan Szelenyi. Jego wnioski: 1993r w Polsce lewica (SLD, PSL, Unia Pracy) większe oparcie od robotników niż w 1991r, na Węgrzech podobnie, przesunięcie - w lewo

5. Nowe lojalności

- wzrost znaczenia innych lojalności niż klasa (płeć, narodowość, pochodzenie etniczne, wiek, separatyzm lokalny)

26. Dyskryminacja kobiet- wymiar polityczny i obyczajowy

27. 2 modele kształtowania sie Narodu Polskiego

od narodu do państwa + od państwa do narodu

28. Kiedy powstają narody?

3 procesy powstawania narodu:

• Kształtowanie się zbiorowości w obrębie określonego terytorium, granice niewyraźne i są zmienne w wyniku wojen i posunięć politycznych. Kształtuje się świadomość niezależnie od granic, kształtowanie się określeń odnoszących się do tego typu zbiorowości, pojawienie się pojęcia narodu, oraz historyczne przemiany jego treści i treści świadomości narodowej

29. Mniejszości narodowe- jakie i lokalizacja w okresie międzywojennym i obecnie

30. Definicja klasy wg Ossowskiego

Trzy założenia

1. Klasy stanowią system grupy najwyższego rzędu w strukturze społecznej. Klasy są strukturą podstawową podziału społeczeństwa. Podziały klasowe nie pokrywają się z gr zawodowymi

2. Podział klas zw. z podziałem dóbr

3. Przynależność jest względnie trwała, zależy od urodzenia, ruchliwość jest możliwa wewnątrz klas

U Wrighta ruchliwość wewnątrz generacyjna istnieje możliwość zmieniania klas

Kategorie wyodrębnienia klas:

- układ pionowy (warunek Koncepcja podklasy)

- odrębność interesów jak u Marksa. Marks uważa, że nie ma kompromisu m kierownictwem a pracownikami, Ossowski uważa, że interesy są odrębne, ale nie antagonistyczne

- świadomość klasowa. Ossowski - świadomość mają najbogatsi i najbiedniejsi

- izolacja klasowa, separacja towarzyska.

W większości koncepcji wszyscy nalezą do klas. Krytyka Marksa - dychotomia nie pasuje do współczesności

31. Struktura społeczna a kobiety - jak badać?

---