MITOLOGIA
ISTOTA I GENEZA MITU
Mitologia - opowieść o stałej warstwie fabularnej wyrażającej wierzenia danej społeczności. Wyraża emocje - najczęściej zbiorowe (lęk, niepokój, podniecenie, radość).
Mity istnieją do dziś w literaturze i sztuce, a nawet w języku.
Mity powstały z poszukiwań przez ludzi odpowiedzi na dręczące ich pytania dotyczące powstania świata ludzi, celów życia.
Dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne, zostało wyjaśnione
i przybliżone.
FUNKCJE MITÓW
poznawcze - umożliwiając interpretację zjawisk przyrody
światopoglądowe - jako podstawy wierzeń religijnych
sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów
PODZIAŁ MITÓW
teogoniczne - o powstawaniu bogów (mit o narodzeniu Ateny)
kosmogeniczne - o powstawaniu świata (o powstaniu świata)
antropogeniczne - o powstawaniu człowieka
genealogiczne - o historii rodów (mit rodu Labdakidów)
FORMA MITÓW
metafora, np. mit o Syzyfie - metafora bezowocnego wysiłku
alegoria, np. mit o Demeter i Korze ma charakter alegoryczny
symbol, np. mit o Ikarze i Dedalu - wartość symboliczna
MIT A LITERATURA
Mit powstał jako opowieść ustna o stałej osnowie fabularnej, która (przekazywana ustnie) ulegała różnym zmianom.
Mit nie jest gatunkiem literackim, ale spowodował powstanie gatunków
w literaturze (epos, tragedia).
W formie zapisanej mit tracił związki z religią i szybko się konwencjonalizował.
WĄTKI MITYCZNE
Motywy wędrowne (w mitach i baśniach)
jabłko
olbrzym o niezwykłej sile
przebiegły bohater umiejący oszukać siły wyższe (bogów, czarowników)
Z mitów i baśni przenikały do arcydzieł literatury.
ARCHETYPY
W mitach zostały utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaw:
czułość matki - Demeter
zbuntowany wobec bogów społecznik - Prometeusz
marzyciel - Ikar
Archetypy - pojęcie wprowadzone przez Carla Gustava Junga. Oznacza pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności.
TOPIKA
Z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie, tzw. miejsca wspólne.
Topos, l. mn. topika - powtarzający się motyw lub obraz.
Wspólne motywy można znaleźć w różnych mitologiach starożytnych.
topos genezyjski - kształtuje się podobnie w mitach sumeryjskich, babilońskich i greckich - mity najpierw przedstawiają rodzenie się bogów (teogonia), potem stworzenie przez nich świata (kosmogonia),
a na końcu - ludzi.
MITOLOGIA GRECKA
Narodziny świata - topos genezyjski.
Świat Greków (i Rzymian też) jest politeistyczny.
Grecy odznaczali się niezwykłą wyobraźnią mitotwórczą, oplatali swoje bóstwa licznymi opowieściami pełnymi poezji i niezwykłości.
MITOLOGIA RZYMSKA
Wyobraźnia Rzymian wyczerpywała się w personifikacji rzeczywistości
i wynajdywaniu coraz liczniejszych bóstw opiekuńczych.
Oryginalne mity rzymskie są nieliczne:
związane z założeniem Rzymu
o herosach latyńskich
Ich źródłem była często także poezja grecka.
ZNACZENIE MITÓW
Bogowie różnili się od ludzi tylko nieśmiertelnością, nie przewyższali ich poziomem etycznym mieli wszystkie ludzie przywary. Rządzili światem, ale poddani byli przeznaczeni.
ZNACZENIE I RODOWODY WYRAŻEŃ
Pięta Achillesa `słaba strona człowieka, dziedzina, w której źle się czuje lub której nie zna'.
Pochodzi z mitu o Achillesie, którego jedynym słabym punktem ciała była pięta,
gdyż jego matka Tetyda, kąpiąc go w źródle „uodparniającym” na wszelkie strzały
i skaleczenia, trzymała go właśnie za piętę. Przez tę słabość Achilles zginął, Parys
ze swego łuku trafił go bowiem właśnie w to miejsce.
Puszka Pandory `źródło wszelkich nieszczęść i kłopotów'.
W mitologii greckiej Pandora - pierwsza kobieta - od każdego z bogów otrzymała
w prezencie jakiś sposób na unieszczęśliwianie ludzi. Od Dzeusa dostała tajemniczą puszkę, którą miała ofiarować swojemu mężowi. Poślubił ją brat Prometeusza.
Gdy otworzył puszkę Pandory, wyfrunęły z niej wszystkie smutki, które odtąd trapią ludzkość.
Koń trojański `podstępny, niebezpieczny dar, który w rzeczywistości przynosi zgubę'.
Był to wymysł Odyseusza, wodza greckiego, który po długotrwałym oblężeniu Troi upozorował, że Grecy są zwyciężeni i odstępują od miasta, a w darze zwycięzcom pozostawiają olbrzymiego, drewnianego końca. Wewnątrz konia siedzieli ukryci wojownicy. Gdy Trojanie wprowadzili „dar” do miasta, nocą żołnierze wyszli z konia, napadli miasto i zwyciężyli.
Nić Ariadny `sposób na wyjście z trudnej sytuacji, pomoc w wybrnięciu z zawiłych tarapatów'.
Gdy ukochany Ariadny, Tezeusz, musiał wejść do Labiryntu, by zabić ukrytego tam potwora, Ariadna wręczyła mu kłębek nici, dzięki któremu mógł wrócić do wyjścia, gdyż zaczepił nić, wchodząc do gmachu.
Stajnie Augiasza `miejsca szczególnie zabrudzone i trudne do przywrócenia porządku'.
Augiasz, król Elidy, miał niezliczone stada bydła, trzymał je w nigdy nieczyszczonych stajniach. Powiedzenie wywodzi się z mitu o Heraklesie. Wśród 12 niebezpiecznych zadań miał oczyścić stajnie Augiasza. Dokonał tego, przepuszczając przez nie nurty rzek.
Paniczny strach (panika) `przerażenie, m.in. ludzi zerwanych ze snu'.
Wyrażenie pochodzi od imienia greckiego bóstwa - Pana - opiekuna pasterzy
i płodności trzód. Pan budził strach przez swoje przeraźliwe krzyki, które budziły ludzi śpiących w czas południowej sjesty.
Rozciąć węzeł gordyjski `rozwiązać trudny i bardzo zagmatwany problem w sposób gwałtowny, prosty i bezkompromisowy'.
Był to węzeł kunsztowny i skomplikowany, złożony w darze świątyni Dzeusa
w Gordion z przepowiednią, że kto go rozsupła, będzie panem świata. Aleksander Wielki, gdy zdobył Gordion, próbował go rozwiązać. Nie potrafił, więc rozciął go mieczem.