Podejście poznawczo-behawioralne

Założenia behawioryzmu

środowiskowość

człowiek kształtuje się pod wpływem oddziaływań zewnętrznych

podejście empiryczne

eksperymentalny charakter, wiedza obiektywna, podejście antysubiektywistyczne

zdrowie

człowiek posiada przystosowawcze umiejętności, racjonalne przekonania i jest zdolny do samoregulacji

Patologia

patologia zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawień powstaje zgodnie z prawami warunkowania i uczenia się. Typy patologii:

brak pożądanych, przystosowawczych nawyków i czynności

wadliwe reakcje i nawyki oraz systemy zachowań (natrętne reakcje, fobie itp.)

diagnoza (analiza behawioralna)

analiza zachowań i czynników oraz praw uczestniczących w wyuczonej patologii

terapia

różne formy warunkowania i uczenia się oraz zmiana nawyków myślenia

Założenia podejścia poznawczego

zdrowie

jakość wiedzy o świecie i własnej osobie - trafność, realistyczność, abstarakcyjność, konkretność;

schematy poznawcze (racjonalne, plastyczne, otwarte)

kompetencje poznawcze i adaptacyjne, zdolność do samoregulacji w oparciu o wiedzę, kompetencje, poczucie własnej tożsamości i autonomii

patologia

wynika z deficytów i defektów treściowych i formalnych struktur poznawczych

zdrowie

jakość wiedzy o świecie i własnej osobie - trafność, realistyczność, abstarkcyjność konkretność;

schematy poznawcze (racjonalne, plastyczne, otwarte)‏

kompetencje poznawcze i adaptacyjne, zdolność do samoregulacji w oparciu o wiedzę, kompetencje, poczucie własnej tożsamości i autonomii

patologia

wynika z deficytów i defektów treściowych i formalnych struktur poznawczych

Kierunki behawioralne i psychologia poznawcza

Podstawowe założenia podejścia TPB

Problemy powstają w wyniku interakcji pomiędzy „umysłem”, „ciałem”, i środowiskiem (fizycznym, społecznym, ekonomicznym, kulturowym...).

Zaradzenie problemom może wymagać zmiany w zakresie jednego, lub wszystkich tych systemów

Założenie poznawcze: interpretacja doświadczeń jest kluczowa

Założenie behawioralne: zmiana sposobu zachowania przeradza się zazwyczaj w zmiany w zakresie pozostałych systemów

Celem terapii jest zaradzenie najistotniejszym problemom (ustalanym wspólne)‏

Prawie cały nacisk w terapii jest, przynajmniej początkowo, położony na „tu i teraz”.

Historia jest ważnym tłem dla sformułowania przypadku, lecz ścisła koncentracja na przeszłych wydarzeniach występuje jedynie w odpowiedzi na wyraźną potrzebę pacjenta.

Ogólnie, zaczynamy na szczycie i posługujemy się najprostszymi sposobami, które działają („podłoże” też zazwyczaj ulega zmianom!)‏

Zmiana poznawcza jest środkiem osiągnięcia celu, nie celem samym w sobie.

Terapia polega na współpracy

Wiedza jest dzielona; cele również

Klient jest najlepszym ekspertem od własnych problemów

Klient uczy się nowych umiejętności

Ważne jest, by oceniać hipotezy i efektywność empirycznie

Implikacje terapii poznawczo-behawioralnej dla pomagających

Podejście preferowane w instytucjach opieki zdrowotnej.

Techniki poznawczo-behawioralne są pragmatyczne, konkretne, łatwo można się nauczyć ich stosowania.

PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNE

Podstawowe założenia

Natura człowieka

przekonanie o pozytywnych możliwościach człowieka, które powinien realizować, czyli rozpoznawać i urzeczywistniać

Rola społeczeństwa

otoczenie społeczne poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji

Podejście fenomenologiczne

koncentracja na świadomym, bieżącym doświadczaniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych („tu i teraz”) to pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem

Podejście subiektywistyczne

świadomość własnego doświadczenia uważa się za jedyne kryterium poznania rzeczywistości i poznania samego siebie

Metody kliniczne

np. rozmowa, psychoterapia - „taoistyczny” stosunek do człowieka: bierny, nieingerujący, osobowy

Podejście holistyczne

psychika i ciało, organizm i środowisko funkcjonują jako zorganizowana całość i jeden system

a. Maslow -Hierarchia potrzeb

Samorealizacja stanowi wartość samą w sobie,

integruje wszystkie poziomy funkcjonowania osoby,

a zarazem pozwala na integrację ze światem zewnętrznym

POTRZEBY SAMOREALIZACJI:

Działają wg zasady „im więcej, tym lepiej”

Dostarczają emocji pozytywnych

Realizacja jest względnie niezależna od otoczenia

Koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby

Zapewniają fizyczne i psychiczne zdrowie

C.Rogers - Psychoterapia skoncentrowana na kliencie

Dwie osoby są w kontakcie

Osoba pierwsza - klient jest w stanie wewnętrznej niezgodności, podatności na zranienie lub niepokoju

Osoba druga - terapeuta jest wewnętrznie zgodny w kontekście tej relacji

Terapeuta doświadcza bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania względem klienta

Terapeuta doświadcza empatycznego zrozumienia klienta

Klient postrzega, co najmniej w minimalnym stopniu, bezwarunkowe pozytywne ustosunkowanie terapeuty oraz jego empatyczne zrozumienie

Implikacje podejścia humanistyczno-egzystencjalnego dla pomagających

Empatyczne i uważne słuchanie, otwartość.

Komunikowanie przez pomagającego szacunku, zrozumienia, akceptacji.

Ograniczenia zastosowania tej metody do przedstawicieli innych kultur i mniejszości. Koncentruje się na indywidualizmie i samookreśleniu, nie uwzględnia takich zjawisk jak seksizm, rasizm, dyskryminacja.

Terapia Gestalt

Podstawowym celem terapii jest rozwój świadomości, konsekwencje:

Odpowiedzialność za siebie

Zmiana szukania oparcia w środowisku na znajdywanie oparcia w sobie - samoregulacja organizmu (niezależność, autonomia, kontakt z otoczeniem zgodnie z własnymi wyborami)

Większa integracja

Brak potrzeby szukania przyczyn zaburzeń w przeszłości pacjenta

Implikacje podejścia Gestalt dla pomagających

Zwracanie uwagi klienta na mowę ciała w zestawieniu z wypowiedziami werbalnymi i pomagać w zintegrowaniu ich.

Podkreślanie że to klient jest odpowiedzialny za własne uczucia, myśli i działania.

Uświadamianie klientowi wpływu niezakończonych spraw na jego obecne funkcjonowanie.

Orientacja systemowo-interakcyjna

Ogólne właściwości systemu

Definicja systemu

uporządkowana kompozycja elementów, tworząca spójną całość, przy czym nie jest to zwykła suma tych elementów

Jakakolwiek zmiana w systemie wpływa na pozostałe części

Otoczenie systemu

fragment rzeczywistości, który nie jest systemem, a z którym system ten wchodzi lub może wchodzić w jakieś relacje

Stopień otwartości systemu

pojęcie sprzężenia zwrotnego

Struktura systemu

elementy systemu tworzące całość wzajemnie na siebie oddziałują, pozostając w dynamicznej równowadze

Teoria komunikacji wewnątrzrodzinnej

- reguły poprawnego komunikowania się

Każdy członek rodziny powinien być zdolny do wyrażania spójnie, dokładnie i jasno tego, co widzi, słyszy, czuje i myśli o sobie samym i innych w ich obecności

Do każdej osoby należy odnosić się jak do niepowtarzalnej jednostki, której należy się szacunek

Różnice między członkami w rodzinie muszą być otwarcie uznane i używane w celu rozwoju, a nie widziane jako coś zagrażającego

Struktura rodziny - S. Minuchin

Struktura rodzinna to struktura otwartego systemu społeczno-kulturowego podlegającego stałym zmianom

Rodzina w swym rozwoju przechodzi przez szereg etapów, a każdy z nich wymaga zmiany struktury rodziny

Rodzina przystosowuje się do zmiennych warunków tak, aby utrzymać swą ciągłość, a równocześnie umożliwiać psychospołeczny rozwój każdego ze swoich członków

PODEJŚCIE INTEGRACYJNE

INTEGRACJA(eklektyzm, pluralizm):

Wykorzystanie w pracy terapeutycznej zasad, technik, koncepcji, które wywodzą się z różnych szkół teoretycznych.

Każda szkoła terapeutyczna ma swoje ograniczenia, jednocześnie każda wnosi coś wartościowego do rozumienia ludzkiego zachowania i przeżywania.

Podejście integracyjne wymaga od pomagającego elastyczności i wszechstronności.

Podejście i stosowane techniki powinny być starannie dobrane do klienta.

INTEGRACJA(eklektyzm, pluralizm):

Pomagający powinien rozumieć powiązania pomiędzy umysłem a ciałem i zauważać wzajemne oddziaływanie stanów somatycznych i psychicznych.

Pomagający powinien być otwarty na poszukiwanie nowych sposobów rozumienia klienta i stosowanie bardziej skutecznych, efektywnych technik.

Praca w podejściu integracyjnym wymaga wszechstronnego, ustawicznego kształcenia zawodowego.

Należy się wystrzegać „niechlujnego eklektyzmu”, potrzebna jest samoświadomość, należy jasno zdawać sobie sprawę , które elementy danej teorii zostały uwzględnione, a które nie.

Osoba udzielająca profesjonalnej pomocy psychologicznej

Skuteczność osoby pomagającej jest uwarunkowana poziomem jej samoświadomości i umiejętnością wykorzystania własnej osoby jako narzędzia zmiany.

Wiedza z zakresu dyscyplin akademickich jest istotna, ale programy szkoleniowe w dziedzinie udzielania pomocy, powinny bardziej skupiać się na ćwiczeniu umiejętności praktycznych , umiejętności komunikacyjnych i zdobywaniu samowiedzy.

Integracja doświadczenia osobistego z superwizowanym doświadczeniem specjalistycznym i wiedzą akademicką staje się podstawą rozwoju umiejętności pomagania.

Cechy charakteryzujące skutecznych terapeutów i doradców, przegląd kluczowych prac badawczych

Wg Combs (1989) przedstawiciele głównych zawodów, których istotą jest pomaganie, podzielają pewne wspólne przekonania:

Postawa wobec innych ludzi. Osoba skutecznie pomagająca postrzega ludzi raczej jako zdolnych do działania niż bezsilnych, wartościowych niż pozbawionych wartości, godnych zaufania niż niesolidnych, pomocnych i przyjaznych innym niż niechętnych i alienujących się, widzących otoczenie raczej w optymistyczny niż pesymistyczny sposób.

Obraz własnej osoby. Poczucie kompetencji, utożsamianie się z innymi, brak poczucia izolacji, poczucie, że jest się godnym zaufania, potrzebnym innym i wartościowym.

Podejście do pomagania. Skutecznie pomagający koncentruje się bardziej na ludziach niż na rzeczach i częściej przyjmuje subiektywne, fenomenologiczne podejście- tzn. widzi problem z perspektywy klienta, a nie własnej. Jego działaniu towarzyszy empatia.

Wg Rogersa (1958)pomagający powinien spełniać następujące warunki:

Bezwarunkowa akceptacja. Komunikowanie klientowi akceptacji jako osobie wartościowej bez względu na to, kim on jest, co mówi lub co robi.

Autentyczność i spójność. Pomagający powinien być szczery, uczciwy, jednoznaczny. Jego wypowiedzi powinny być zgodne z działaniami.

Empatia. Komunikowanie empatycznego zrozumienia perspektywy klienta. Upewnianie klienta, że się czuje i rozumie jego problemy z jego punktu widzenia.

Wg Corey (1995) w relacji pomagania ważne są następujace elementy:

Samoświadomość. Pomagający powinien nieustannie pogłębiać świadomość własnych uczuć, sposobu przeżywania, powinien rozwijać się i być otwartym na zmiany. Samoświadomość prowadzi do większej autentyczności.

Zainteresowanie. Pomagający powinien wykazywać czynne zainteresowanie dobrem innych ludzi.

Wiedza i umiejętności. Zdolność do integrowania teorii i umiejętności psychologicznych z osobistym sposobem ujmowania rzeczywistości.

Pojęcie EMPATII wg Egan (1990):

Empatia podstawowa- polega na okazywaniu uwagi, uważnym słuchaniu i odzwierciedlaniu przekazu klienta.

Trafna empatia zaawansowana- wywieranie wpływu na klienta za pomocą interpretacji wniesionych przez niego treści.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

SAMOŚWIADOMOŚĆ:

Pomagający może ją rozwijać poprzez doświadczenie własne w psychoterapii.

Doświadczenie własnego rozwoju z jego satysfakcjami i frustracjami kształtuje samoświadomość.

Pomagający umie lepiej oddzielać własne potrzeby, wrażenia i uczucia od postaw , wrażeń i uczuć klientów.

Bardziej efektywne używanie własnej osoby jako narzędzie zmian w kliencie.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

Przykładowe pytania jakie zadaje sobie pomagający, który rozwija własną samoświadomość:

Co się aktualnie dzieje pomiędzy mną a klientem?

Co się wydarzyło, że się tak właśnie czuję?

Czy w danej chwili rzeczywiście słucham tego co mówi klient, czy też dokonuję projekcji własnych spostrzeżeń i uczuć?

Czy to jest mój problem, czy klienta?

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

ŚWIADOMOŚĆ PŁCI I ŚWIADOMOŚĆ KULTUROWA:

Zrozumienie różnic między sobą a klientem wynikające z płci, orientacji seksualnej, rasy i narodowości. Np. Kobiety i przedstawiciele innych grup niedominujących, jak homoseksualiści czy osoby o innym niż biały kolorze skóry, doświadczają życia w sposób odmienny niż biali mężczyźni, którzy tworzą dominującą kulturę, mają od urodzenia znaczną liczbę przywilejów i mogli nie doświadczyć żadnej formy dyskryminacji.

cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

U podłoża teorii i technik pomocy psychologicznej leżą założenia wynikające z kultury zachodu. Pomagający powinien mieć świadomość, że klienci spoza tej kultury mogą spostrzegać swoje problemy i sposób funkcjonowania odmiennie.

Model zachodni jest oparty na indywidualizmie, samodzielności, autonomii i rywalizacji, podczas gdy w innych modelach stosunki rodzinne i wspólnotowe ceni się wyżej niż dobro jednostki. Pracując z klientami z innych kultur pomagający powinien modyfikować i adaptować tradycyjne poglądy na rozwój i funkcjonowanie człowieka.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

Niektórzy klienci wywodzą się z kultur, w których nie jest przyjęte otwieranie się przed nieznajomymi i szukanie u nich pomocy, inni klienci nie będą wchodzić w opartą na równości relację pomagania, ponieważ są przyzwyczajeni do relacji jednostronnych, zhierarchizowanych , w których pomagający jest ekspertem udzielającym autorytatywnych zaleceń.

Wrażliwość na różnice kulturowe i motywacja do ich poznawania jest ważną cechą pomagającego.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

SZCZEROŚĆ:

Jest to jedna z głównych zmiennych sprzyjających budowaniu zaufania, jest kluczowym składnikiem każdej efektywnej relacji interpersonalnej.

Pomagający mogą komunikować szczerość poprzez otwartość, odpowiadanie na pytania zgodnie z najlepszą swoją wiedzą, przyznawanie się do błędów i niewiedzy.

Jak być szczerym gdy odbieramy negatywnie klienta lub nie jesteśmy w stanie zgodzić się z jego poglądami? Pomagający powinien przyznać się przed sobą do swoich reakcji i oddzielić je od interakcji z klientem. Czasem konieczne jest przekazanie klienta innemu pomagającemu.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

SPÓJNOŚĆ:

Niespójność=niezgodność słów i czynów.

Osoba doświadczająca zgodności pomiędzy własnymi wartościami i przekonaniami a swoim stylem życia komunikuje się w sposób bardziej wiarygodny i wywiera większy wpływ niż ktoś poświęcający energię na maskowanie niespójności.

Osoba mająca klarowny system wartości, jest bardziej zdolna do wyrażania swoich przekonań bez narzucania ich innym, co sprzyja szczerej i nieosądzającej postawie w relacji.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

ZDOLNOŚC DO KOMUNIKOWANIA:

Zdolność do werbalnego i niewerbalnego komunikowania tego, co postrzegamy, czujemy i sądzimy, sprzyja każdej relacji interpersonalnej.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

WIEDZA:

Psychologia( np. wiedza o prawidłowym i zaburzonym rozwoju, uczeniu się i motywacji, osobowości).

Socjologia (np. wiedza o rolach społecznych, funkcjonowanie organizacji, stosunkach wewnątrz i międzygrupowych.

Antropologia ( np. wpływ kultury na rozwój psychiczny i zachowanie).

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

DOŚWIADCZENIE:

Wg badań (Corey, 1995; Egan, 1990; Hutchins, 1984; Ivey, Ivey i Simek- Morgan, 1993; Kottler, 1993) ze wzrostem doświadczenia rośnie umiejętność dostosowywania się do klientów i używania bardziej zróżnicowanych metod.

Pomagający uczą się bardziej ufać swojej intuicji, pracować z bardziej różnorodnymi klientami i podejmować ryzyko nowych strategii.

Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:

INTEGRALNOŚĆ ETYCZNA:

To świadoma determinacja pomagającego, by postępować odpowiedzialnie, moralnie i etycznie.

Wymaga nieustannej refleksji, otwartości na zmiany i niedostrzegania potencjalnych konfliktów między własnymi kryteriami etycznymi a kryteriami zarządzających opieką zdrowotną i pracodawców oraz normami społecznymi i zawodowymi.

Dylematy etyczne mogą dotyczyć kwestii poufności, prowadzenia dokumentacji oraz rodzaju i czasu prowadzenia usług.

Samoświadomość pomagającego:

Pomagający powinien: stale diagnozować własne potrzeby i uczucia,

podejmować refleksję nad tym, co się z nim dzieje w danym momencie w relacji z klientem,

korzystać z superwizji,

Samoświadomość pomagającego:

Pomocne pytania:

Czy jestem świadomy tego, kiedy odczuwam dyskomfort, zajmując się jakimś klientem/pacjentem lub określonym obszarem tematycznym?

Np. klient, który wywołuje w nas złość, klient zagrażający, o odstręczającym wyglądzie; tematy kontrowersyjne - seks, narkotyki.

Czy jestem świadomy własnych strategii unikania?

Unikanie określonych tematów, pozwalanie klientowi na długie dygresje, zadawanie zbyt wielu pytań klientowi.

Samoświadomość pomagającego:

Czy potrafię być w pełni szczery z klientem?

Czy mam potrzebę, żeby klient mnie lubił i to mnie powstrzymuje od konfrontowania klienta z problemem lub kierowania jego uwagi na sprawy nieprzyjemne? Czy usiłuję być nieustannie doskonały i zawsze mieć rację, czy też potrafię być sobą? Jeżeli pomagający ma silną potrzebę bycia lubianym, będzie za bardzo wspierał i podtrzymywał klienta, przez co utrudni mu rozwijanie odpowiedzialności i niezależności.

Samoświadomość pomagającego:

Czy czuję potrzebę ciągłego panowania nad sytuacją ? Należy obserwować własne uczucia, kiedy klient nie zgadza się z nami lub nie chce iść w proponowanym przez nas kierunku np. pomagający proponuje określoną technikę- hipnozę , a klient odmawia współpracy. Jeśli mamy silną potrzebę kontroli możemy potraktować to jako odrzucenie i poczuć złość. Pomagający, który nie ma takiej potrzeby, potrafi zaakceptować odczucia klienta bez wrażenia, że został osobiście zaatakowany, może zaproponować klientowi alternatywne rozwiązanie lub odłożyć nową technikę na później.

Samoświadomość pomagającego:

W sytuacji gdy chcemy by klient skupił się na określonym temacie, a on mówi o czymś innym, czy potrafimy towarzyszyć mu i powstrzymać się od popychania go tam, gdzie naszym zdaniem , powinien pójść ? Umiejętność aktywnego słuchania zabezpiecza przed nadmiernym kontrolowaniem procesu komunikacji.

Samoświadomość pomagającego:

Czy wpadam w irytację, kiedy inni nie widzą spraw tak jak ja lub kiedy klient nie reaguje we właściwy, moim zdaniem, sposób?

Należy stale pamiętać, iż na każdą sprawę można patrzeć z wielu punktów widzenia i że pojęcia „dobre”, „złe”, „słuszne”, „niesłuszne” są względne i subiektywne

Samoświadomość pomagającego:

Czy często mam poczucie, że muszę być „wszechmocny”, że aby mówić o sukcesie, muszę sprawić, żeby klientowi „poprawiło się”?

To relacja pomiędzy pomagającym, a klientem ma ułatwić mu rozwiązywanie problemów. Pomagający powinien odczuwać satysfakcję wówczas, gdy widzi, że klient sam zmierza do przyjęcia odpowiedzialności za własne życie.

Samoświadomość pomagającego:

Czy jestem tak skupiony na problemach, że zawsze szukam tego, co złe, problemowe, destruktywne, pomijając to, co dobre, korzystne i konstruktywne?

Jest to powszechna trudność pomagających, ponieważ mają dużo częściej do czynienia z uczuciami negatywnymi niż pozytywnymi. Warto reagować na pozytywne treści afektywne i poznawcze, aby zyskać zrównoważona perspektywę i wzmacniać stany pożądane.

Zmienne związane z klientem

Określone podejście terapeutyczne wymaga określonych cech klienta np. podejście skoncentrowane na kliencie oraz psychoanalityczne wymagają od niego wysokich zdolności werbalnych i intelektualnych, podczas gdy podejście behawioralne można stosować u osób o mniejszych umiejętnościach w tym zakresie.

Konieczny jest pewien poziom motywacji klienta i jego współpraca w procesie pomagania.

Zmienne związane z klientem

Klient wnosi w proces terapeutyczny różnorodne cechy np. : własny rodzaj ekspresji emocjonalnej, komunikację werbalną i niewerbalną, postawy wobec rodziny, przyjaciół i pracy, postawy wobec przestrzeni, czasu i tempa życia, nastawienie do poszukiwania pomocy, stosunek do kwestii kontroli, odpowiedzialności, podejmowania decyzji, ról seksualnych, funkcji rodziców, własnej tożsamości

Umiejętności komunikacyjne

Przykładowe pytania:

Psychoanalityk pracuje głównie poprzez:

interpretacje, klaryfikacje, konfrontacje

deprywacje, konfrontacje, sublimacje

interpretacje, przeniesienie, desensytyzacje

konfrontacje, motywacje, klaryfikacje

Cele poradnictwa można realizować w formach:

zaszłych, noatorskich

rozwojowych, wtórnych

rozwojowych, kryzysowych

przeszłych, przyszłych

Pomagający, aby być skutecznym musi dysponować umiejętnościami komunikacyjnymi, które umożliwiają odbiór przekazów werbalnych (treści poznawcze i afektywne) i niewerbalnych ( treści afektywne i behawioralne) oraz reagowanie werbalne i niewerbalne na oba rodzaje przekazu.

Postrzeganie przekazów niewerbalnych:

2/3 komunikacji międzyludzkiej odbywa się na poziomie niewerbalnym.

Pomagający interpretuje gesty, pozycję, ekspresje mimiczną, utrzymywanie odległości, powierzchowność.

Obserwacja zgodności przekazu werbalnego i niewerbalnego! Zachowania niewerbalne pomagają oczytać przekaz afektywny.

Wskazówki niewerbalne są bardziej wiarygodne niż werbalne.

Sygnały niewerbalne w relacji komunikowania się

Słuchanie przekazów werbalnych

Ludzie mają skłonność do reagowania w większym stopniu na treści poznawcze niż afektywne. Nie dostrzegamy niespójności i nie odczytujemy ukrytej treści.

Treści poznawcze- fakty i słowa przekazu.

Treści afektywne- może być werbalna lub niewerbalna i zawiera uczucia, postawy i zachowania. Bywa odmienna od poznawczej i często mniej oczywista.

Odbiór przekazów werbalnych- rozumienie zarówno treści poznawczych jak i afektywnych oraz umiejętność ich rozróżniania.

Słuchanie przekazów werbalnych

Pomaganie skuteczne= słuchanie jawnej treści poznawczej przekazu werbalnego oraz leżącego u jego podłoża przekazu afektywnego.

Odpowiednia reakcja na wypowiedź klienta zależy od umiejętności słuchania tego co zostało powiedziane, oraz odkrywania przekazu niejawnego.

Werbalne przekazy poznawcze

Polegają na mówieniu o rzeczach ludziach lub zdarzeniach i mogą dotyczyć jednego- bądź kilku- prostego- bądź złożonego- tematu.

Pacjentom łatwiej mówić o myślach lub zachowaniach, niż rzeczywiście je przezywać.

Reagując tylko na poznawcze problemy pacjenta, nigdy nie dotrzemy do leżących u ich podłoża uczuć.

Werbalne przekazy afektywne:

Dotyczą uczuć, które mogą być wyrażane wprost lub pośrednio.

Są znacznie trudniejsze do komunikowania niż przekazy poznawcze i znacznie trudniejsze w odbiorze.

Reakcje pomagającego identyfikujące i klaryfikujące uczucia stanowią dla klientów „niespodziankę” i odkrywają nowy obszar eksploracji i doświadczeń.

Rozumiejąc przekazy afektywne i reagując na nie pomagający komunikuje akceptacje emocji klienta oraz daje przyzwolenie na to, by klient ich doświadczał i przyjął je za swoje.

Reagowanie werbalne i niewerbalne

Aktywne słuchanie-skupienie uwagi na werbalnych i niewerbalnych przekazach oraz jawnych i niejawnych myślach i uczuciach klienta. To również zdolność pomagającego do komunikowania autentycznego rozumienia (empatii), akceptacji i troski o klienta.

Pomagający musi umieć zakomunikować klientowi, jak rozumie jego problem na poziomie poznawczym oraz na poziomie kryjących się za nim uczuć.

Reagowanie niewerbalne- zachowania pomocne

Odpowiedni ton głosu

Utrzymywanie dobrego kontaktu wzrokowego

Potakiwanie co jakiś czas głową

Zachowanie żywej mimiki

Uśmiechanie się w odpowiednich momentach

Gestykulowanie od czasu do czasu

Zachowanie odpowiedniego dystansu fizycznego wobec klienta

Umiarkowane tempo mowy

Postawa rozluźniona, otwarta

Ufny ton głosu.

Reagowanie niewerbalne- zachowania niepomocne

Niepatrzenie na klienta

Siedzenie daleko od klienta

Sroga mina, chmurne spojrzenie

Rozpraszająca gestykulacja

Ziewanie

Zamykanie oczu

Nieprzyjemny ton głosu

Zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo mowy

Pośpieszne ruchy

Reagowanie werbalne- zachowania pomocne

Używanie słów, które są dla klienta zrozumiałe

Odzwierciedlanie i klaryfikowanie wypowiedzi klienta

Trafne interpretowanie

Podsumowanie na użytek klieta

Stosowanie wzmocnień werbalnych (np. „mhm”, „rozumiem”, „tak”)

Podawanie stosownych informacji

Czasami stosowanie humoru aby zredukować napięcie

Nieosądzanie i okazywanie szacunku

Formułowanie interpretacji na próbę, tak by wywołać autentyczne informacje zwrotne klienta

Reagowanie werbalne- zachowania niepomocne

Przerywanie

Dawanie rad

Prawienie kazań

Obwinianie

Pochlebstwa

Usilne sondowanie i wypytywanie, szczególnie pytanie „dlaczego?”

Wymaganie

Protekcjonalna postawa

Nadinterpretacje

Używanie niezrozumiałych dla klienta słów lub żargonu

Intelektualizowanie

Nadmierne analizowanie

Reagowanie werbalne to:

Zakomunikowanie klientowi, że naprawdę go słyszymy i rozumiemy jego punkt widzenia

Okazanie klientowi naszej najlepszej zdolności do udzielenia pomocy, ciepła, akceptacji, szacunku i troski

Pomoc klientowi zarówno w zrozumieniu i eksploracji samego siebie jak i w zrozumieniu innych, poprzez skupienie się na głównych tematach, klaryfikację niespójności, ujawnienie emocji i dokonanie syntezy głównych uczuć i trudności, jawnych i ukrytych.

Rodzaje reakcji werbalnych:

Reagowanie addytywne (facylitujące)- pomaga klientowi w zrozumieniu własnych myśli i uczuć oraz poszerza znaczenie tego, co starał się zakomunikować. Jest częścią aktywnego słuchania.

Wypowiedzi neutralne- są odzwierciedleniem lub parafrazą werbalnych i niewerbalnych zachowań klientów, nie wnoszą nowego znaczenia.

Wypowiedzi substraktywne- nie dotyczą przekazu klienta, niczemu nie służą lub wręcz przeszkadzają.

Reagowanie werbalne- wskazówki:

Reaguj na najważniejszą część wypowiedzi klienta, czyli tę, która wiąże się z podstawowymi jawnymi i ukrytymi przekazami werbalnymi i niewerbalnymi.

Odzwierciedlaj zarówno uczucia jawne klienta, jak i niejawne i pomagaj mu w odróżnieniu myśli od uczuć.

Reaguj na niewerbalne zachowania klienta.

Kiedy klient zmienia temat, reaguj na pierwotny temat poznawczy i afektywny, utrzymując kierunek rozmowy.

Zawsze pozwalaj klientowi na modyfikację lub odrzucenie twoich spostrzeżeń.

Reagowanie werbalne- wskazówki:

Przy sprawdzaniu, konfrontowaniu, naprowadzaniu itp. Opieraj się na własnych odczuciach.

Jeśli nie potrafisz przeformułować własnych pytań w stwierdzenia, zadawaj tylko pytania otwarte, które klaryfikują problemy klienta lub ujawniają jego uczucia.

Jeśli klient nie daje ci okazji do wypowiedzi, gdyż bez przerwy mówi, a ty czujesz się zdezorientowany lub skrępowany, przerwij mu wypowiedzią typu: „Zgubiłem się…” i spróbuj skupić jego uwagę na głównych tematach. Nie czuj się jednak zobowiązany do reagowania na każdą wypowiedź klienta.

Reagowanie werbalne w relacji pomagania:

Minimalne reakcje werbalne- to werbalne odpowiedniki potakujących kiwnięć głową np. „mhm”, „tak”, „rozumiem”, „aha”, które wskazują, że pomagający słucha i śledzi to, co mówi klient.

Parafrazowanie- to wypowiedź werbalna tożsama treściowo z tym, co mówi klient, tylko sformułowana przez pomagającego innymi słowami.

Sondowanie- to próba uzyskania bogatszej wypowiedzi na dany temat. Jest skuteczniejsze przy użyciu stwierdzeń i pytań otwartych np. „Proszę opowiedzieć o tym coś więcej”, „Porozmawiajmy o tym”, „Zastanawiam się nad…”, niż w wypadku pytań typu: „jak?”, „co?”, „kiedy?”, „gdzie?”

Reagowanie werbalne w relacji pomagania:

Odzwierciedlanie- polega na komunikowaniu klientowi naszego rozumienia jego trudności i punktu widzenia. Możemy odzwierciedlać wypowiedziane lub sugerowane uczucia, sygnały, które zaobserwowaliśmy w sferze niewerbalnej, to, co w naszym mniemaniu zostało pominięte lub uwypuklone oraz konkretne treści. Np. „ Bardzo cię złości, kiedy traktują cię jak dziecko”, „Wydaje się, że jesteś bardzo zły na matkę”.

Klaryfikacja- jest próba skoncentrowania się na podstawowej treści wypowiedzi klienta lub jej zrozumienia. Np.: „Czy chodzi o to, że…”, „Pogubiłem się w kwestii…, czy mógłby Pan do tego wrócić?, „Wydaje mi się, że chce Pan powiedzieć….”

Reagowanie werbalne w relacji pomagania:

Sprawdzanie- ma miejsce, gdy pomagający stracił jasność postrzegania zachowań werbalnych i niewerbalnych klienta lub ma jakieś przeczucie, które wymaga sprawdzenia. Np.: „Czuję, że jest Pan na mnie zły. Czy możemy o tym porozmawiać?”, „Czy nie wydaje się Panu, że…”. Pomagający prosi w tym momencie o potwierdzenie swojego wrażenia lub interpretacji, w przeciwieństwie do klaryfikacji, która wysuwa głębsze, jaśniejsze rozumienie.

Reagowanie werbalne w relacji pomagania:

Interpretowanie- pomagający uzupełnia wypowiedź klienta lub stara mu się pomóc w zrozumieniu jego ukrytych uczuć, ich związku z przekazem werbalnym oraz stosunku uczuć i przekazu do bieżącej sytuacji. Np.:

Klient: Nie mogę się zmusić do napisania tego raportu. Bez przerwy to odkładam i teraz to nade mną wisi jak wyrok.

Pomagający: Wydaje się, ze trudno znosisz sytuacje, kiedy musisz zrobić coś, na co w danym momencie nie masz ochoty.

Jeśli interpretacja jest trafna, to wzbogaci rozumienie klienta, a ty uzyskasz reakcję np. „Tak właśnie jest”. Jeśli nie jest trafna, klient może powiedzieć „Nie chodzi o to, ale…”, co otwiera na dalszą eksplorację.

Reagowanie werbalne w relacji pomagania:

Konfrontowanie- polega na dostarczaniu rzetelnej informacji zwrotnej o tym, co się naprawdę dzieje. Może się koncentrować na kwestii autentyczności np. „Czuję, że nie ma Pan ochoty o tym mówić”. Może również dotyczyć kwestii niespójności np. „ Mówi Pan, że jest Pan zły, a jednocześnie się Pan uśmiecha”. Najlepsze efekty przynoszą techniki konfrontacji, w których stosuje się komunikaty typu „Ja”, eksponujące własną odpowiedzialność za konfrontacje poprzez otwarte dzielenie się z klientem swymi autentycznymi reakcjami na niego lub skupienie się na jego unikaniu lub oporze.

Reagowanie werbalne w relacji pomagania:

Informowanie- przekazywanie klientowi obiektywnych informacji np. jakie obowiązują procedury kwalifikacyjne i zasady w oddziale dziennym. Ważne jest by pomagający oddzielał informowanie od doradzania, które jest subiektywne i graniczy z mówieniem klientowi co ma robić.

Podsumowywanie- tworzenie syntezy tego, co zostało powiedziane w czasie sesji i wyodrębnienie głównych tematów poznawczych i afektywnych. Jest to rodzaj klaryfikacji. Jest ważne na końcu sesji lub na początku następnej. Jest korzystne, kiedy zarówno pomagający, jak i klient uczestniczą w nim i dochodzą do porozumienia. Jest również okazją, aby zachęcić klienta do ujawnienia uczuć związanych z osobą pomagającego i przebiegiem sesji.

Wskazówki dotyczące stosowania głównych rodzajów reakcji werbalnych:

Formułuj swoje reakcje z użyciem tego samego słownictwa, którego używa klient.

Mów na tyle powoli, by klient rozumiał każde słowo.

Stosuj wypowiedzi zwięzłe, a nie kwieciste.

Staraj się powiązać tematy poruszane przez klienta z tematem zidentyfikowanym jako najważniejszy.

Mów bezpośrednio do klienta, a nie o nim.

Przekazuj komunikaty typu „ja”, podkreślając, że to twoje osobiste uczucia i pozwalaj klientowi na odrzucanie, akceptację lub modyfikowanie twoich przekazów.

Zachęcaj klienta, by mówił o swoich uczuciach

Dobieraj moment własnych wypowiedzi tak, aby ułatwiać, a nie blokować komunikację.

Dwie fazy pomagania:

I Faza: Budowanie relacji i ustalanie celówII Faza: Zastosowanie strategii

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

KONTAKT WSTĘPNY- wywiad- zajmuje pierwszą lub dwie pierwsze sesje, poświęcony jest zbieraniu informacji na temat klienta. Jest to początek wspólnej pracy, pomagający zadaje sobie pytanie, czy potrafi efektywnie pracować z tym klientem, a klient zastanawia się, czy jest gotów obdarzyć szacunkiem i zaufaniem pomagającego i powierzyć mu swoje prawdziwe trudności. Omawiane są oczekiwania wobec siebie i wobec procesu pomagania.

Umawiając spotkanie:

Ustal konkretny termin spotkania- unikaj mówienia „później”, „w przyszłym tygodniu” czy „niedługo”. Zaproponuj kilka możliwości do wyboru.

Poinformuj klienta, że chciałbyś się z nim spotkać wtedy, gdy oboje będziecie mieli dość czasu i będziecie mogli w pełni skoncentrować się na jego trudnościach.

Wzmocnij dążenie klienta do kontaktu (np. „Cieszę się, że zwrócił się Pan z tym do mnie”). Zwracając się o pomoc, ludzie często czują się niepewnie i potrzebują potwierdzenia.

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

Jeśli spotkanie umawia ktoś w twoim imieniu (np. sekretarka, recepcjonistka), postaraj się zadbać, aby ta osoba komunikowała również komunikowała klientowi troskę i gotowość pomocy.

Jeśli to możliwe, znajdź takie miejsce, w którym oczekujący na ciebie klienci nie byli narażenie na spotkanie z postronnymi osobami.

Jeśli wywiad odbywa się z twojej inicjatywy, wyjaśnij klientowi, dlaczego doprowadziłeś do spotkania, najlepiej już przy okazji umawiania się, albo na początku pierwszej sesji.

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

CZAS TRWANIA:

Relacja pomagania może trwać przez jedną, klika lub wiele sesji. Zależy to od:

Charakteru relacji- czy jest ona formalna czy nieformalna, dobrowolna czy niedobrowolna.

Natury problemu- czy jest krótko- czy długotrwały; jak łatwo daje się go określić, sklaryfikować; czy jest to kryzys, problem doraźny czy rozwojowy.

Okoliczności, w których dochodzi do relacji- poradnia, placówka pomocy społecznej, zakład pracy itp.

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

FORMULARZ ZGŁOSZENIA:

Jeśli w danej placówce wymagane jest wypełnienie formularza, zwykle lepiej poprosić o zrobienie tego przed rozpoczęciem wywiadu, aby całe spotkanie można było poświęcić budowaniu relacji.

Doradcy w sprawach zawodowych i zatrudnienia gromadzą przed pierwszą sesją kwestionariusze, wyniki całej baterii testów.

W dziedzinie zdrowia psychicznego specjaliści czasem wymagają wypełnienia wcześniej ankiety. Informacje jakich się oczekuje to: dane osobowe, ubezpieczenie, wcześniejsze doświadczenia związane z poradnictwem, terapią, leczeniem farmakologicznym, ewentualne nadużywanie alkoholu i narkotyków, krótka historia rodziny, aktualna sytuacja rodzinna, kolizje z prawem, krótkiego określenia problemów z opisem objawów i dolegliwości, korzystanie z pomocy innych instytucji, sformułowanie oczekiwań wobec relacji pomagania.

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

MIEJSCE

Powinno gwarantować poufność.

Postaraj się ustawić meble w ten sposób, żeby siedzieć twarzą do klienta i żeby nie dzieliły was żadne bariery.

Nie siadamy za biurkiem, najlepiej ustawić dwa fotele naprzeciw siebie.

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

HARMONOGRAM

Odbywamy sesje zgodnie z ustalonym wspólnie harmonogramem.

Informujemy ile czasu przeznaczamy na sesje.

Podczas sesji okazujemy klientowi zaangażowanie, nie odbieramy telefonu, nie pozwalamy by ktokolwiek przerywała spotkanie.

Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:

PROWADZENIE DOKUMENTACJI:

Dokumentacja dla placówki, w której pracuje pomagający np. NFZ- prowadzenie historii choroby, pisemna diagnoza.

Dokumentacja na własny użytek pomagającego.

Czy notować w trakcie sesji???

Nagrywanie sesji na dyktafon, kamerę- w tej sytuacji musimy poprosić o zgodę klienta, omówić jego odczucia z tym związane, wyjaśnić w jakim celu to robimy i kto będzie miał dostęp do tego materiału np. superwizor, osoby szkolące się, sam klient pomiędzy sesjami.

Inicjacja/otwarcie

Podanie ręki?

Uśmiech, ciepłe powitanie?

Jeśli klient jest zdenerwowany i nie zaczyna sam mówić możemy zadać pytanie wstępne np. „Proszę powiedzieć, co mogę dla Pana zrobić?”, „Z czym Pan do mnie przychodzi?”,

Inicjacja/otwarcie

Zachęcenie klienta do mówienia.

Bardziej skutecznym sposobem od zadawania pytań są wypowiedzi demonstrujące aktywne słuchanie. Np.

Klientka : Mój mąż nigdy przedtem nie wyjeżdżał na tak długo. To strasznie działa na dzieci. Myślę, że głównie dla tego tu przyszłam.

Pomagający: Rozumiem, że to trudna sytuacja dla was wszystkich. Porozmawiajmy trochę o tym jak to wpływa na waszą rodzinę.

Taka wypowiedź służy zachowaniu ciągłości komunikacji, bez oceniania.

Klaryfikacja zgłaszanego problemu

Określenie problemu, może wymagać czasu, bywa że klient w trakcie pierwszych sesji mówi o powierzchownych trudnościach, nim zaufa na tyle by ujawnić podstawowy problem.

Wspólnie z klientem staramy ustalić jakim obszarem chce się zajmować, czego dotyczyłaby zmiana, jakie wyznacza sobie cele.

Określenie struktury

Jeśli pomagający czuje, że z jakichś powodów nie może pracować z klientem, powinien zaproponować skierowanie go do innego specjalisty lub placówki.

Poinformowanie klienta, co możemy mu zaoferować (my jako pomagający i placówka w której świadczymy usługi), czego od niego oczekujemy, jak postrzegamy jego oczekiwania wobec nas i ile czasu możemy poświęcić na tą relację.

Poinformowanie o innych możliwościach pomocy, które nie będą kolidowały z sesjami np. grupy samopomocy dla rodziców dzieci upośledzonych, małżeńskich grup spotkaniowych, mitingi AA.

Kontrakt

Pisemny lub ustny.

Może być zmieniony za obopólną zgodą.

Określamy pory sesji, czas trwania sesji, miejsce, częstość spotkań, czas trwania relacji (może pozostać nieokreślony, czasem jest narzucony przez placówkę), ewentualne opłaty, sposób informowania o nieobecności, konsekwencje nieobecności.

Intensywna eksploracja problemów:

Wspieranie klienta w dokonywaniu wglądu w różne aspekty, wątki i implikacje jego problemów.

Na tym etapie wyłania się wiele nowych zagadnień i problemów.

Dowiadujemy się więcej o procesach myślowych, uczuciach, zachowaniach klienta, zarówno w relacji jak i poza nią.

Przykład- trzecia sesja:

Pomagający: A więc od dzieciństwa towarzyszy Pani uczucie, że o niewielu sprawach może Pani decydować sama?

Klientka: Matka i Zosia ( starsza siostra) zawsze robiły wszystko za mnie.

Pomagający: I jak się Pani z tym czuła?

Klientka: Jak tuman. Co wieczór sprawdzały mi prace domowe. Zosia wyszła za mąż zaraz po ogólniaku i nie poszła na studia. Była wzorową uczennicą, a teraz jest po rozwodzie i wróciła z dzieckiem do domu.

Pomagający: Wygląda na to, że ma Pani zrobić za swoją mamę i siostrę to, czego same nie zrobiły.

Klientka: One często mówią, że chciałyby, żebym osiągnęła to, czego im się nie udało i miała to czego one nie mają. Z tego powodu tak im zależało, żebym poszła na studia.

Pomagający: Dla ciebie też było to ważne?

Klientka: Nie wiem. Nigdy nie myślałam o tym, co jest dla mnie ważne. Zawsze boję się zdenerwować mamę.

Pomagający: A ojciec?

Klientka: Och, on chce tego, co matka, nigdy nie ma swojego zdania

Pomagający: Słyszę złość w Pani głosie.

Klientka: Pomyślałam właśnie, że były chwile, kiedy bardzo chciałam żeby stanął po mojej stronie.

Ustalenie możliwych celów

Po wszechstronnej eksploracji problemów są w stanie bardziej konkretnie sformułować cele relacji.

Etap ren może mieć bardziej lub mniej usystematyzowany przebieg, zależnie od rodzaju relacji pomagania.

Cele określa sam klient, pomagający określa czy jest to osiągalne w kontekście terapii. Np. Klient określa swój cel, mówiąc, że chciałby mieć więcej przyjaciół, pomagający nie ma możliwości zapewnienia mu tego, może zaproponować przeformułowanie tego celu na „ chcę pracować nad swoją nieśmiałością, zrozumieć dlaczego się w ten sposób zachowuję, podjąć próbę zmiany”.

Ustalenie możliwych celów

Pomagający i klient powinni ustalić cele doraźne i długoterminowe, szczegółowe i ogólne. Np.

Uczeń został skierowany z powodu zagrożenia nieotrzymaniem promocji, ma także problemy rodzinne. Można w tym wypadku podjąć prace nad celem szczegółowym i doraźnym- uzyskaniem promocji i utrzymaniem się w szkole (poprzez ćwiczenie funkcji poznawczych, techniki zapamiętywania, planowania nauki) oraz nad celem długoterminowym i bardziej ogólnym- rozwiązywaniem problemów rodzinnych. Decyzja powinna być wspólna i uwzględniać, które cele są osiągalne w relacji pomagania.

---