Rozdział 5. Zapobieganie wystąpieniu objawów zaburzeń

psychicznych i ich nawrotom u ludzi doświadczających kryzysu

psychologicznego

Interwencje kryzysowe są skierowane do dwóch grup ludzi: tych, u których nigdy nie

wystapiły objawy zaburzenia, a którzy są w kryzysie psychologicznym, co zagraża

wystapieniu zaburzeń psychicznych oraz do tych, którzy doświadczyli objawów zaburzeń

psychicznych w przeszłości, które uległy remisji i obecnie są w kryzysie psychologicznym,

co zagraża nawrotem objawów zaburzeń.

Nie wszyscy dorośli reagują ostrym stresem lub PTSD na wydarzenia traumatyczne.

Według DSM5 (American Psychiatric Association), 20% osób spośród doświdczających

zdarzeń urazowych lub stresowych zareguje w ten sposób. (Wypadek przemysłowy - 6-12%,

duży pożar - 10%, wypadek pojazdu mechanicznego - 13-21%, lekkie uszkodzenie mózgu -

14%, napaść - 19%, interpersonalne wydarzenia traumatyczne 20-50%, np. gwałt, bycie

świadkiem strzelaniny. Nie wszystkie dzieci reagują ostrym stresem lub PTSD na wydarzenia

traumatyczne. Badania dzieci i młodzieży trzy lata po doświadczeniu huraganu oraz dwa lata

po doświadczeniu wypadku pokazały, że 70%-90% z nich było odpornych lub wyzdrowiało

w ciągu 3 miesięcy po wydarzeniu traumatycznym i przejawiało dobre adaptacyjne

funkcjonowanie. Natomiast 10% - 30% miało objawy psychopatologiczne, w tym PTSD

(Kronenberg i in., 2010; Le Broque, Hendrikz, Kenardy, 2009).

Definicje kryzysu koncentrują się na tym, jak osoba radzi sobie z wydarzeniem

urazowym lub stresowym bardziej niż na samym wydarzeniu. W ujęciu systemu klasyfikacji

zaburzeń psychicznych DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013) i badań nad

udziałem stresu w etiologii zaburzeń psychicznych przedstawionych ponizej, stresorami są:

(1) wydarzenia urazowe, które obejmują (a) wydarzenia zagrażające życiu i (b) wydarzenia

zagrażające zdrowiu. (2) sytuacje stresowe, które obejmują (a) wydarzenia zagrażające

zaspokojeniu potrzeb materialnych, (b) wydarzenia zagrażające zaspokojeniu potrzeb

interpersonalnych, (c) codzienne trudności wywołujące poczucie zagrożenia, (3) wydarzenia

wymagające przystosowania się do nowych wymagań, (4) doświadczenie krzywdy, (5) utrata

osoby znaczącej, (6) brak zaspokojenia istotnych potrzeb psychicznych i (7) przedmiot fobii.

Celem interwencji skierowanej do osoby w kryzysie jest pomóc jej radzić sobie z nim.

Chroniczna ekspozycja na stres lub traumę może prowadzić do zaburzeń psychicznych.

Interwencja kryzysowa nie jest psychoterapią , ale krótkoterminową pomocą w rozwiązaniu

kryzysu. Kiedy odpowiednie jest zastosowanie psychoterapii zamiast interwencji kryzysowej

u osób w sytuacji stresowej? Wtedy, gdy człowiek sam przyczynia się do powstania i

utrzymywania sytuacji stresowej. Gdy (1) stresorem są negatywne myśli związane z

konfliktem intrapsychicznym człowieka, a sytuacja stresowa jest zainicjowana i

utrzymywana przez niego lub wtedy gdy (2) stresorem są zaburzone relacje w rodzinie lub w

pracy. Jeśli człowiek nie wycofuje się z destrukcyjnych relacji a powodem jest konflikt

intrapsychiczny. Używa mechanizmów obronnych projekcji, fantazji i dysocjacji i ruminacji,

co nie pozwala radzić sobie adekwatnie ze stresem (Wolberg,1988).

Zasadą interwencji kryzysowej (Caplan, 1964) jest szybkość jej udzielenia - w ciągu

24 godzin do 2 tygodni od zgloszenia się po pomoc. Wczesna interwencja kryzysowa jest

definiowana jako "udzielenie psychologicznej pomocy ofiarom , które przeżyły miesiąc po

zdarzeniu stresowym, traumatycznym lub katastrofie , nastawiona na redukcję ciężkości lub

czasu trwania objawów stresu związanych z wydarzeniem" s.24 (National Institute of Mental

Health, 2002).

Kryterium doboru badań do niniejszego przeglądu zakłada, że jeśli są metaanalizy

dotyczące określonych zaburzeń i interwencji kryzysowych, to ich wyniki są prezentowane, a

jeśli ich brak, wtedy są prezentowane wyniki pojedynczych badań. Pojedyncze badania mają

małą wartość dowodową , dopóki nie uzyskają potwierdzenia wyników w badaniu będącym

replikacją.

5.1 Potwierdzenie empiryczne założenia teoretycznego, że doznanie stresu
ma związek z wystąpieniem zaburzeń psychicznych i psychotycznych

Są badania świadczące o tym, że reagowanie objawami zaburzeń jest związane z

uprzednim doznaniem stresu. Wyniki tych badań uzasadniają potrzebę zapobiegania

powstawaniu zaburzeń psychicznych i psychotycznych przez łagodzenie stresu albo poprawę

umiejętności radzenia sobie ze stresem. Badania potwierdziły udział stresu w przypadku

następujących zaburzeń. (1). Zaburzenia, w przypadku których stres w etiologii według

DSM5 jest warunkiem koniecznym: (a) zaburzenie ostrego stresu (

Classen, Koopman, Hales,

Spiegel,

1998), (b) PTSD (Classen i in., 1998; Owens i in., 2009), (c) zaburzenia adaptacyjne

(Kumano i in., 2007). (2) Zaburzenia, w przypadku których stres w etiologii według DSM5

jest czynnikiem ryzyka: (a) zaburzenia depresyjne (Mitchell, Parker, Gladstone, Wilhelm,

Austin, 2003; Kendler i in, 1995; Kendler, Karkowski, Prescott, 1999; Waldenström i in.,

2008; Melchior i in., 2007; Siegrist, 2008; McCauley i in., 1995), (b) fobia społeczna

(Marteinsdottir, Svensson, Svedberg, Anderberg, von Knorring, 2007; Stemberg, Turner,

Beidel, Calhoun, 1995), (c) zaburzenia pod postacią somatyczną (Imbierowicz, Egle, 2003;

Kotby, Baraka, Sady, Ghanem, Shoeib, 2003), (d) zaburzenia konwersyjne (Roelofs,

Spinhoven, Sandijck, Moene, Hoogduin, 2005), (e) dysocjacyjne zaburzenia tożsamości

(Nijenhuis, Spinhoven, van Dyck, van der Hart, Vanderlinden, 1998), (f) zaburzenia

depersonalizacji-derealizacji, (Miti, Chiaia, 2003); zaburzenia dysmorficzne (Neziroglu,

Khemlani-Patel, Yaryura-Tobias, 2006; Buhlmann, Marques, Wilhelm, 2012; Didie i in.,

2006); bulimia (Akkermann i in., 2012), (g) zaburzenia psychotyczne (Latester, Valmaggia,

Lardinois, van Os, Myin-Germeys, 2013), (h) bezsenność (Haeley i in., 1981;

Morin,

Rodrigue, Ivers,

2003).

5.2 Wyjaśnienie teoretyczne związku między doznaniem stresu i
wystapieniem zaburzeń psychicznych

Kiedy stres prowadzi do zaburzeń psychicznych? Model biopsychspołeczny

wyjaśniania zaburzeń psychicznych zakłada, że podatność na zaburzenia psychiczne jest

zdeterminowana przez trzy grupy czynników (Benett, 2003). (1) Czynniki biologiczne:

wyposażenie genetyczne, które tworzy podatność na wystąpienie zaburzeń, infekcje wirusowe

mózgu i uszkodzenia mózgu wpływają na biochemiczne działanie mózgu. (2) Czynniki

psychologiczne: trauma w dzieciństwie, nieadaptacyjne poznawcze reakcje na negatywne

wydarzenia w otoczeniu społecznym. (3) Społeczne czynniki: trudności w relacjach z

bliskimi, brak wsparcia społecznego i stres socjo-ekononomiczny. Same czynniki

biologiczne (podatność dziedziczona genetycznie i biochemiczne działanie mózgu) nie

wystarczają do tego, aby rozwinęło się zaburzenie. To, czy rozwinie się zaburzenie zależy od

tego, czy działają stresory w rodzinie lub dalszym otoczeniu społecznym i od tego, czy osoba,

na którą działa stres ma psychiczne i społeczne zasoby, aby poradzić sobie ze stresem.

5.3. Strategie radzenia sobie ze stresem mają związek z objawami zaburzeń
psychicznych

Proces radzenia sobie ze stresem według Lazarusa i Folkman (1984, s.141)

obejmuje „stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu

opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez

osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.” Pojęcie strategii radzenia sobie ze

stresem odnosi się do form zachowania, jakie ludzie przyjmują w sytuacji stresowej tak,
by zniwelować lub usunąć jej skutki.

Lazarus i Folkman (1984) rozróżniali dwie funkcje radzenia sobie ze stresem:

zorientowaną na problem (instrumentalną) i zorientowaną na emocje (regulacyjną).

Celem pierwszej jest uporanie się z problemem powodującym stres. Celem drugiej jest

regulacja trudnych emocji związanych z sytuacją problemową i łagodzenie napięcia

związanego z nią. Pierwsza jest adaptacyjna, gdy ma miejsce w sytuacji stresowej, którą

można zmienić. Druga jest adaptacyjna, gdy występuje w sytuacji stresowej, której nie

można zmienić.

5.3.1. Metaanaliza dotycząca związku pomiędzy strategiami radzenia sobie ze stresem a
zaburzenimi psychicznymi

Aldao, Nolen-Hoeksema i Schweizer (2010) przeprowadzili metaanalizę wyników 114

badań nad zwiazkiem między akceptacją, unikaniem , rozwiązywaniem problemu,

przewartościowaniem , ruminacjami i stłumieniem, z czterema grupami objawów:

lękiem, depresją, zaburzeniami odżywiania i zaburzeniami związanymi z używaniem
środków psychoaktywnych. Strategie rozumieli jako regulujace emocje.

1. Unikanie jest związane z objawami lęku (r=0,37; p<0,001; związek umiarkowany),

depresji (r=0,48; p<0,001; związek umiarkowany) i zaburzeń odżywiania (r=0,42;

p<0,001; związek umiarkowany). Unikanie - poznawcze i behawioralne wysiłki

podejmowane w celu odrzucania, minimalizowania lub innych form unikania

bezpośredniej konfrontacji z sytuacją stresową (Moos, 1993).

2. Ruminacje są związane z objawami lęku (r=0,42; p<0,001; związek umiarkowany),
depresji (r=0,55; p<0,001; związek silny), zaburzeń odżywiania (r=0,26; p<0,001;

związek słaby) i nadużywania substancji psychoaktywnych (r=0,21; p<0,001; związek

słaby). Ruminacje (uporczywe rozmyślanie o sytuacji stresowej i uczuciach z nią

związanych (Garnefski, Kraaij, Spinhoven, 2002).

3. Tłumienie jest związane z objawami lęku (r=0,29; p<0,001; związek słaby), depresji

(r=0,36; p<0,001; związek słaby) i zaburzeń odżywiania (r=0,36; p<0,001; związek
umiarkowany). Tumienie - wolicjonalne tłumienie nieprzyjemnych myśli związanych z

sytuacją stresową (Wegner, Zanakos, 1994).

4. Pozytywne przewartościowanie jest związane z objawami depresji (r=-0,17;

p<0,05; związek słaby). Pozytywne przewartościowanie - spostrzeganie sytuacji w

bardziej pozytywnym świetle (Carver, 1997).

5. Planowanie rozwiązania problemu jest związane z objawami depresji (r=-0,33;

p<0,001; związek umiarkowany), lęku (r=-0,027; p<0,001; związek słaby) i zaburzeń
odżywiania (r=-0,29; p<0,05; związek słaby). Planowanie rozwiązania problemu –

świadome próby zmiany sytuacji stresowej lub zmniejszenia jej konsekwencji (Aldao,

Nolen-Hoeksema, Schweizer, 2010).

6. Akceptacja okazała się nie być związana z objawami żadnego z analizowanych

zaburzeń. Akceptacja - przyjęcie zaistniałej sytuacji i uczenie się jak z tym żyć

(Carver, 1997).

5.3.2. Wyniki badań nad związakiem między strategiami radzenia sobie ze stresem a a
zaburzenimi psychicznymi nie ujęte w metanalizie

Ruminacje, katastrofizowanie, obwinianie innych, obwinianie siebie a lęk

uogólniony i fobia społeczna. Legerstee, Garnefski, Verhulst i Utens (2011)

udowodnili, że nastolatkowie z zaburzeniami lękowymi (lęk uogólniony, fobia

społeczna) odznaczają się wyższym poziomem strategii: ruminacje, katastrofizowanie i
obwinianie siebie niż nastolatkowie z przeciętnej populacji. Ruminacje wyjsniaja 27 %

wariancji w nasileniu objawów , obwinianie 17% i katastrofizowanie 15%. Młodzież z

zaburzeniami lekowymi, bez depresji w porównaniu z nie-lękową młodzieżą z

przeciętnej populacji częściej używała strategii ruminacje, katastrofizowanie i

obwinianie siebie. Ruminacje wyjaśniały 17 % wariancji, obwinianie- i

katastrofizowanie – 9%. Młodzież z lekiem uogólnionym czesciej uzywła strategii

ruminacje niż młodzież z fobią społeczną. W przypadku pozostałych strategii
(akceptacja, przenoszenie uwagi, planowanie przyszłości, szukanie pozytywnych stron,

stwarzanie perspektywy, obwinianie innych) nie było rożnic istotnych statystycznie.

Przebadano nastolatków (12-16 lat) z diagnozami lęku uogólnionego i fobii

społecznej. Diagnozy stawiano w oparciu o wywiad diagnostyczny Anxiety Disorders

Interview Schedule for Children (ADIS-C/P; Silverman, Albano, 1996) zgodny z kryteriami

według DSM-IV (APA, 2000).

Redukcja unikowych strategii i wzrost aktywnych strategii a redukcja

objawów PTSD u poddanych psychoterapii weteranów. Boden, Bonn-Miller,

Vujanovic i Drescher (2012) zbadali związek 9 spośród 14 wymienionych przez Carvera

(1997) z objawami PTSD. Strategie wybrano z powodu ich potwierdzonego związku z

objawami PTSD w trzech badaniach (Amir i in., 1997; Litman, 2006; North i in., 2001).

Badano strategie w dwóch zestawach (1) unikowe: zaprzeczanie, zaprzestanie działań,

nadużywanie substancji psychoaktywnych i (2) aktywne: aktywnego radzenie sobie,
pozytywnego przeformułowanie, akceptacji, planowania, zwrot ku religii, poszukiwania

wsparcia emocjonalnego. Wzrost częstości używania aktywnych strategii podczas

psychoterapii i redukcja unikowych jest predyktorem redukcji nasilenia objawów PTSD

po psychoterapii. Stwierdzono, że podczas psychoterapii nastąpiła redukcja objawów

PTSD. 43% pacjentów osiągnęło redukcję unikania a u 16% wzrosło unikanie. W

przypadku aktywnego radzenia sobie u 47% wzrosło aktywne radzenie sobie u 13,1%

sie obniżyło. Kalkulacja znaczącej klinicznie zmiany ujawniła, że redukcje unikania

osiągnęło 22% pacjentów i wzrost aktywnego radzenia sobie osiągnęło 33,3%

pacjentów. Przeprowadzono grupową psychoterapię poznawczo-behawioralną. Średnia

długość pobytu w oddziale wynosiła 76 dni. Osoby badane to weterani wojenni przyjęci

do programu rehabilitacji dla weteranów. Zbadano pacjentów z diagnozami: PTSD.
Diagnozy dokonano w oparciu o ustrukturyzowany wywiad diagnostyczny stworzony w

oparciu o kryteria DSM-IV.

Ruminacje, obwinianie siebie, katastrofizowanie a objawy depresji.

Garnefski, Legerstee i Kraaij (2006) zbadali związki między poznawczymi strategiami

radzenia sobie ze stresem a nasileniem objawów depresji w grupie dorosłych pacjentów

psychiatrycznych z różnymi rozpoznaniami. Uzyskane wyniki dowodzą, że dorośli z

zaburzeniami psychiatrycznymi cechują się umiarkowanym związkiem dodatnim
między nasileniem objawów depresji a (1) obwinianiem siebie (r=0,39, p< 0,001), (2)

rumiancjami (r = 0,42, p<0,001), katastrofizowaniem (r= 0,46, p< 0,001). Ponadto

cechują słabym związkiem dodatnim między nasileniem objawów depresji a (1)

obwinianiem ludzi (0,28,p<0,001), akceptacją (rozumianą jako bierna forma poddania

się negatywnym wydarzeniom), i słabym ujemnym związkiem z pozytywnym

przewartościowaniem (-0,15,p<0,05).

Unikanie i aktywne radzenie sobie ze stresem a depresja poporodowa.

Gutierrez-Zotes i inni (2015) porównali grupę kobiet z depresją poporodową (n=161) z

grupą kobiet bez depresji poporodowej (1455). Badano strategie w dwóch zestawach

(1) unikowe/bierne: zaprzeczanie, zaprzestanie działań, nadużywanie substancji

psychoaktywnych i (2) aktywne: aktywne radzenie sobie, pozytywnego

przeformułowanie, akceptacji, planowania, zwrot ku religii, poszukiwania wsparcia

emocjonalnego i instrumentalnego oraz humor. Wyniki tych badan dowodzą, że
używanie pasywnych strategii wiąże się z objawami depresji , a używanie aktywnych

strategii wiąże się z brakiem objawów depresji. Kobiety z depresją częściej używały

biernych strategii radzenia sobie ze stresem, poza depresją miały objawy lęku i stresu.

Miały mniejsze wsparcie społeczne . Miały wyższy neurotyzm. Zbadano związki miedzy

tymi zmiennymi. Silne wsparcie społeczne i silny stres były związane z aktywnymi i

biernymi strategiami. Neurotyzm był związany w większym stopniu z biernymi

strategiami a w mniejszym z aktywnymi. Neurotyzm i stres były skorelowane i wsparcie

społeczne było negatywnie skorelowane ze stresem i neurotyzmem. Pasywne strategie

radzenia sobie ze stresem badacze rozumieją jako poznawcze próby unikania

konfrontacji ze stresem (np. „Mówiłem sobie, że to nie dzieje się naprawdę.”) i/lub

zachowania podejmowane w celu niebezpośredniej redukcji stresu („Używałem

alkoholu i innych substancji, żeby poczuć się lepiej. Neurotyczność jest przez badaczy

rozumiana jako obecność lęku, przygnębienia, poczucia winy, niskiej samooceny i
napięcia. W świetle wyników tego badania używanie aktywnych strategii radzenia sobie

ze stresem jest związane z mniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia depresji

poporodowej po 8 tygodniach od momentu porodu niż używanie pasywnych strategii

radzenia sobie ze stresem. Pomiaru częstości używania strategii dokonano po 8 i 32

tygodniach od porodu. Objawy depresji poporodowej były oceniane w trakcie wywiadu

diagnostycznego. Zbadano kobiety będące niedługo po porodzie. Diagnozy stawiano w

oparciu o kwestionariusz Edinburgh Postnatal Depression Scale (Garcia-Esteve, Ascaso,
Ojuel, Navarro, 2003), osoby, które uzyskały na nim wynik wskazujący na możliwość

depresji poporodowej przechodziły także wywiad diagnostyczny Diagnostic Interview

for Genetic Studies (Roca i in., 2007) zgodny z kryteriami według DSM-IV (APA, 2000).

Aktywne radzenie sobie ze stresem a schizofrenia. Meyer (2001) dowiódł, że

wysoki poziom strategii adaptacyjnych (aktywne radzenie sobie, planowanie,

poszukiwanie emocjonalnego i instrumentalnego wsparcia, pozytywne

przewartościowanie, akceptacja, zwrot ku religii, humor) ma umiarkowany związek
ujemny z wysokim poziomem objawów (r= 0,49, p<0,05). W analizie mediacji wykazał,

że wysoki poziom adaptacyjnych strategii jest mediatorem relacji między ciężkością

objawów schizofrenii a społecznym funkcjonowaniem chorych (mediacja częściowa).

Diagnozę schizofrenii postawiono na podstawie wywiadu prowadzonego zgodnie ze

wskazaniami DSM-IV (APA, 2000).

Redukcja unikania podczas psychoterapii a depresja, lęk i głod alkoholowy

u uzależnionych od alkoholu. Conklin i inni (2015) dowiedli, związku pomiędzy

zmniejszeniem częstości używania unikowych/ nieadaptacyjnych strategii radzenia

sobie ze stresem podczas psychoterapii osób uzależnionych a zmniejszeniem nasilenia

lęku, depresji i głodu alkoholowego po psychoterapii. Badano strategie w dwóch

zestawach (1) unikowe/bierne: zaprzeczanie, zaprzestanie działań, nadużywanie

substancji psychoaktywnych i (2) aktywne: aktywne radzenie sobie, pozytywnego

przeformułowanie, akceptacji, planowania, zwrot ku religii, poszukiwania wsparcia

emocjonalnego i instrumentalnego oraz humor. Unikowe/nieadaptacyjne strategie

radzenia sobie ze stresem badacze definiują jako działania podejmowane przez

jednostkę w kierunku zmniejszenia intensywności doświadczanego stresu, które nie

przynoszą skutku. Efekty psychoterapia są definiowane jako redukcja symptomów

depresji, lęku i głodu alkoholowego. W analizie regresji nieadaptacyjne były

predykatorem efektów , podczas gdy aktywne/adaptacyjne nie były. Wyjaśniono, że
strategie aktywne/ adaptacyjne były negatywne związane z objawami ,wtedy gdy

nieadaptacyjne strategie były bardzo często używane. Przeprowadzono 11 1-

godzinnych sesji psychoterapii poznawczo-behawioralnej, raz w tygodniu. Osobami

badanymi byli pacjenci z rozpoznaniem uzależnienia od alkoholu z współwystępującymi

zaburzeniami lękowymi. Diagnozy postawiono po przeprowadzeniu wywiadu

diagnostycznego w oparciu o kryteria diagnostyczne według DSM-IV (APA, 2000).

2.3.3. Wnioski z metanalizy i z badań nie ujętych w metanalizie 2.2.4. Wnioski z badań
dotyczących związku pomiędzy strategiami radzenia sobie ze stresem a zaburzenimi
psychicznymi

Unikanie

■

Metaanaliza - Unikanie jest związane z objawami lęku (związek umiarkowany,

dodatni), depresji (związek umiarkowany, dodatni) i zaburzeń odżywiania (związek

umiarkowany, dodatni).

■

Badania spoza metaanalizy – (1) redukcja unikowych strategii ma związek dodatni z

redukcją objawów PTSD; (2) unikanie ma związek ujemy z depresją poporodową, (3)

redukcja unikania podczas psychoterapii ma związek dodatni z redukcją depresji, lęku i
głodu alkoholowego u uzależnionych od alkoholu.

Ruminacje

■

Metanaliza - ruminacje są związane z objawami lęku (związek umiarkowany, dodatni),

depresji (związek silny, dodatni), zaburzeń odżywiania (związek słaby, dodatni) i

nadużywania substancji psychoaktywnych (związek słaby, dodatni);

■

Badania spoza metaanalizy – ruminacje wyjaśniają (1) 27% wariancji w nasileniu

objawów leku uogólnionego i fobii społecznej; (2) depresji (r=0,42).
Tłumienie

■

Metaanaliza - tłumienie jest związane z objawami lęku (związek słaby, dodatni),

depresji (związek umiarkowany, dodatni) i zaburzeń odżywiania (związek słaby,

dodatni;

Pozytywne przewartościowanie

■

Metaanaliza - pozytywne przewartościowanie jest związane z objawami depresji

(związek słaby, ujemny);

Planowanie rozwiazania problemu

■

Metanaliza - planowanie jest związane z objawami depresji (związek umiarkowany,

ujemny), lęku (związek słaby, ujemny) i zaburzeń odżywiania (związek słaby, ujemny);

Katastrofizowanie

■

Badania spoza metaanalizy – katastrofizowanie wyjaśnia 15% wariancji w nasileniu

objawów leku uogólnionego i fobii społecznej; (2) ma związek umiarkowany z depresją.

Obwinianie siebie

■

Badania spoza metaanalizy – obwinianie siebie wyjaśnia 17% wariancji w nasileniu

objawów leku uogólnionego i fobii społecznej; (2) ma związek umiarkowany z depresją .

Aktywne strategie

■

Badania spoza metaanalizy – (1) aktywne radzenie sobie ma umiarkowany związek

ujemny z ciężkością objawów schizofrenii; (2) wzrost strategii aktywnych ma związek

dodatni z redukcją objawów PTSD; (3) aktywne radzenie sobie ze stresem ma związek

dodatni z brakiem depresji porodowej.

5.3.4. Wyjaśnienia teoretyczne związku między strategiami radzenia sobie ze stresem a
zaburzenimi psychicznymi

Używanie strategii radzenia sobie ze stresem: zaprzeczanie, zaprzestanie działań

i nadużywanie substancji psychoaktywnych nasila objawy objawów PTSD (Boden, Bonn-

Miller, Vujanovic i Drescher, 2012), ponieważ pomaga pacjentom w nie odczuwaniu

emocji związanych z traumą. Nieodczuwalnie prowadzi do objawów. Używanie strategii

radzenia sobie ze stresem: aktywne radzenie sobie, pozytywne przewartościowanie,

planowanie, akceptacja, zwrot ku religii, poszukiwanie emocjonalnego wsparcia obniża

objawy PTSD, ponieważ pomaga pacjentom w odczuwaniu emocji związanych z traumą.

Wysoki poziom neurotyczności jest związany z negatywną emocjonalnością,

samoświadomością, wysoką reaktywnością na stres przy jednoczesnym wstrzymywaniu

działania. Jest predyktorem tendencji do oceny wydarzeń jako skrajnie zagrażających

jednostce, to z kolei motywuje do uruchomienia pasywnych strategii zaradczych tak, by

zdystansować się od bodźca stresowego (Connor-Smith, Flachsbart, 2007) Używanie

pasywnych strategii wyładowanie, zaprzestanie działań, zaprzeczanie, zwrot ku religii,

nadużywanie substancji psychoaktywnych, obwinianie siebie (Gutierrez-Zotes i inni

(2015), aby obniżyć stres związany z urodzeniem dziecka, polega na dystansowaniu się

od przykrych emocji, jakie powoduje bodziec stresowy. Negatywne emocje złości,

smutku, poczucia winy, gniewu wstydu, frustracji pozostają niewyrażone, co powoduje

podatność na zaburzenia nastroju. Negatywne emocje stają się chroniczne, co prowadzi
do depresji.

5.3 Powiązania między zaburzeniem ostrego stresu a stresem
potraumatycznym podstawą pomysłu zapobiegania wystąpieniu stresu
potraumatycznego przez eliminację ostrego stresu

Spośród 3 zaburzeń, w przypadku których stres w etiologii, według DSM5, jest

warunkiem koniecznym: (a) zaburzenie ostrego stresu (ang. skrót ASD), (b) stresu

potraumatycznego (ang. skrót PTSD) lub (c) zaburzenia adaptacyjne, badania nad

skutecznością interwencji kryzysowych koncentrują się na dwóch pierwszych. Zaburzenie

ostrego stresu jest psychiatryczną diagnozą wprowadzoną do DSM-IV w 1994 r.

Odzwierciedla patologiczną reakcję na doświadczenie traumatycznego wydarzenia, która

pojawia się w ciągu miesiąca po jego doświadczeniu. Kryteria diagnostyczne zaburzenia

ostrego stresu są podobne do kryteriów zaburzenia stresu pourazowego. Różnica polega na

tym, że w skład kryteriów ASD wchodzą 4 objawy dysocjacji: odrętwienia, zredukowanej

świadomości, derealizacji i amnezji, a diagnoza jest stawiana, gdy osoba spełnia trzy z nich.

Ponadto diagnoza jest stawiana, gdy osoba przejawia objawy w ciągu miesiąca po wydarzeniu

traumatycznym. W przypadku PTSD, wśród kryteriów nie ma dysocjacyjnych objawów i

diagnoza jest stawiana, gdy osoba przejawia objawy 6 miesięcy od wydarzenia

traumatycznego. ASD jest predyktorem PTSD. 78 % spośród ofiar wypadków

samochodowych , które spełniały kryteria ASD w ciągu miesiąca po wydarzeniu

traumatycznym, 6 miesięcy po wydarzeniu traumatycznym spełnili kryteria PTSD (Harvey,

Bryant 1998b). Podobnie 82% spośród ofiar wypadków samochodowych z łagodnym

uszkodzeniem mózgu na skutek wypadku (Classen i in., 1998) oraz 83% ofiar przemocy

(Brewin, Andrews, Rose, Kirk, 1999). Badania pokazują , że mała liczba (4%-13% ) spośród

tych , którzy nie zapadli na ASD w pierwszym miesiącu po traumie, zapadli na PTSD w

późniejszych miesiącach lub latach. Jak powszechne jest występowanie ASD? Wśród

uczestników wypadków samochodowych 13 % - 21% miało diagnozę zaburzenia ostrego

stresu (Harvey, Bryant, 1998a; Harvey, Bryant, 1998b), wśród uczestników wypadków

przemysłowych - 6% (Harvey, Bryant, 1998a), wśród ofiar przemocy - 19 % (Harvey, Bryant,

1998b), w grupie osób, które doświadczyły napaści, pożarów lub przemysłowych wypadków

łącznie - 13 % (Holeva, Tarrier, Wells, 2001), wśród ofiar rabunku/ włamania - 25% (Stabb,

Grieger, Fullerton, Ursano, 1996), wśród ofiar/świadków strzelaniny - 33% (Creamer,

Manning, 1998). W badaniach, w których użyto kryteriów PTSD do oceny stanu ofiar gwałtu

w ciągu pierwszego miesiąca po wydarzeniu traumatycznym ujawniono, że 94% z nich

spełniło kryteria. Kto jest podatny na zareagowanie objawami ASD na wydarzenie

traumatyczne? Wśród osób , które były uczestnikami wypadków samochodowych, te które

przed zadziałaniem bodźca traumatycznego miały dysfunkcje psychiatryczne (Harvey,

Bryant, 1999), w tej samej populacji w podgrupie bez uszkodzenia głowy zidentyfikowano

kilka predyktorów ciężkości ASD: depresja , historia leczenia psychiatrycznego, historia

PTSD, i uprzedni wypadek samochodowy (Bryant, Harvey, 2000). Te predyktory wyjaśniły

61% wariancji. Ponadto jako predyktor zostało zidentyfikowane doświadczanie dysocjacji w

obliczu traumatycznych stresorów (Elklit, 2002).

5.3.1 Jedna sesja grupowego debrifingu zastosowana w ciągu miesiąca od wydarzenia
traumatycznego i redukcja ostrego stresu, lęku i depresji u dorosłych

Metoda psychologicznej pierwszej pomocy dla ofiar zdarzeń zagrażających życiu,

zwana debriefingiem (Mitchell, 1983), ma na celu zredukowanie zaburzenia ostrego stresu i

zapobieżenie wystąpieniu PTSD. Jest przeznaczona dla uczestników katastrof, wypadków i

służb pracujących przy usuwaniu skutków tych wydarzeń. Jest stosowana w ciągu kilku dni

od wydarzenia. (Trwa 3 godz. jest stosowana w grupie 10 osób. Oparta na psychoedukacji.).

Polega na wyrażeniu emocji związanych z traumą i dyskusji o myślach, uczuciach i

zachowaniach będących reakcjami na zdarzenie traumatyczne z profesjonalistą, który słucha ,

dyskutuje i dostarcza wiedzy o reakcjach stresu potraumtycznego i sposobach łagodzenia

tych reakcji. Ma dwie fazy: (1). Wprowadzenie - wyjaśnienie celu, którym jest zredukowanie

stresu potraumatycznego. Uczestnicy opisują wydarzenie traumatyczne, myśli o wydarzeniu

Uczestnicy opisują objawy stresu (zachowania, emocje, stan fizyczny, postrzeganie świata i

siebie). Prowadzący wyjaśnia mechanizmy objawów stresu pourazowego i upewnia, że są

normalne. Daje wskazówki, jak sobie radzić dalej samemu ze stresem.

W dwóch metanalizach badano skuteczność 1 sesji debrifingu. Pierwsza z nich

obejmowała 7 badań (van Emmerik, Kamphuis, Hulsbosch, Emmelkamp, 2002).

Zastosowano interwencje w czasie miesiąca od wydarzenia traumatycznego. Wobec osób

badanych w grupach kontrolnych nie zastosowano żadnej interwencji. Mierzono nasilenie

objawów PTSD, lęk lub depresję. W 5 badaniach zastosowano 1 sesję debrifingu wobec osób,

które doświadczyły pożaru, wypadku drogowego, strzelaniny, działań wojennych lub

wczesnego poronienia. W 2 badaniach zastosowano (a) edukację wobec osób, które

doświadczyły czynu przestępczego lub (b) poradnictwa wobec osób , które doświadczyły

strzelaniny. Porównanie grup z 1 sesją debrifingu z grupami bez interwencji wykazało

nieznaczącą wielkość efektu dla PTSD (

SMD

= 0,13; -0,29-0,55). Pomiaru drugiego dokonano

w 2 badaniach po interwencji, w 1 po 4 miesiącach i w 1 po 36 miesiącach. Dla lęku i

depresji

wielkość efektu także była nieznacząca

(SMD

=0,12; 0,22-0,47). Porównanie grup z

1 sesją edukacji i poradnictwa z grupami bez interwencji wykazało umiarkowaną wielkość

efektu dla PTSD (

SMD

= 0,65; 0.14-1,16), a dla lęku i depresji

małą (SMD

= 0,36; CI brak

danych)). Pomiaru drugiego dokonano po 11 miesiącach i po 90 dniach. W grupach

kontrolnych pomiarów dokonano w tym samym czasie, w którym dokonano w grupach z

interwencją. Wielkość efektu dla tych grup, dla PTSD była mała, ale bardzo bliska średniej

(

SMD

= 0,47; 0,28-0,66), a dla lęku i depresji była mała (

SMD

= 0,13; -0,02 -0,28).

Poradnictwo i edukacja skutkowały średnią redukcją ciężkości objawów PTSD i małą

bliską średniej redukcją lęku i depresji. Brak interwencji skutkował średnią redukcją ciężkości

objawów PTSD i małą redukcją lęku i depresji. Interwencja debrifingu skutkowała małą

redukcją ciężkości objawów PTSD, lęku i depresji. Porównanie między 95% przedziałami

ufności pokazało, że nie ma istotnych statystycznie różnic między efektami debrifingu,

innych interwencji i braku interwencji w zakresie analizowanych objawów.

W drugiej metaanalizie podsumowano 8 badań, w których oferowano interwencje

psychologiczne w ciągu miesiąca od doświadczenia wydarzenia traumatycznego niezależnie

od tego, czy kandydaci do badań mieli objawy PTSD, czy ich nie mieli (Roberts, Kitchiner,

Kenardy, Bisson 2009). Stresorami w tych badaniach były pobicie kierowców autobusów,

diagnoza raka u dziecka, traumatyczny poród, cesarskie cięcie, napad z bronią, wypadek w

ruchu drogowym. Badanymi interwencjami były 1 sesja debrifingu, 1 sesja poradnictwa

prewencyjnego, 2 sesje strukturalizowania wspomnień. Ta ostania interwencja polega na tym,

że terapeuta słucha relacji uczestnika wydarzenia traumatycznego, klaryfikuje elementy

wydarzenia traumatycznego, nadaje relacji szczegółową, spójną strukturę, pacjent powtarza

relację ustrukturowaną przez terapeutę w celu uzyskania dystansu do wydarzenia. Wszystkie

zastosowane w ciągu miesiąca od wydarzenia traumatycznego. Porównanie tych

poszczególnych interwencji w zakresie redukcji nasilenia objawów PTSD bezpośrednio po

zastosowaniu pokazało różnice istotne statystycznie między nimi i między standardową

opieką medyczną sugerujące, jaka jest ich skuteczność. Autorzy metaanalizy nie podali

wielkości efektu dla tych porównań. 1 sesja poradnictwa prewencyjnego była skuteczniejsza

niż standardowa opieka medyczna i monitorowanie objawów. Standardowa opieka medyczna

była skuteczniejsza niż 1 sesja debrifingu. 2 sesje stukturalizowania wspomnień o wydarzeniu

traumatycznym było na równi skuteczne ze standardową opieką. Z kolei porównanie ich

wyników w zakresie redukcji objawów PTSD łącznie z wynikami standardowej opieki

medycznej pokazuje, że mają nieznaczącą skuteczność w zakresie redukowania nasilenia

PTSD w ocenie pacjenta (SMD=0, 0,05; - 0,26 - 0,36) i równie nieznaczącą skuteczność,

chociaż nieznacznie większą, w czasie badań kontrolnych 3-6 miesięcy po doświadczeniu

traumy (SMD= 0,26; -0,00-0,52). Porównanie wyników tych trzech interwencji łącznie z

wynikami standardowej opieki medycznej pokazało, że są nieskuteczne w redukowaniu liczby

diagnoz PTSD bezpośrednio po interwencji (RR= - 0,82; 0,56 1,20 i w czasie badań

kontrolnych 3-6 miesięcy po doświadczeniu traumy (RR= 0,59; 0,27- 1,25).

Jest badanie dotyczące skuteczności interwencji kryzysowej skonstruowanej na

podobnej zasadzie jak debrifing i zastosowanej u dzieci z objawami stresu

potraumatycznego. Jego wnioski są spójne z wnioskami badań nad debrifingiem u

dorosłych. Interwencja polegała na ekspresji emocji związanych z działaniami

wojennymi u dzieci w wieku 9-15lat z obozów w Gaza Strip podczas wojny. Wyrażanie

doświadczeń i emocji odbywało się przez opowiadanie historii, rysowanie, w zabawie.

Interwencja zawierała edukację na temat objawów PTSD. Nie stwierdzono różnic istotnych

statystycznie między grupą poddaną interwencji i grupą bez interwencji w zakresie objawów

stresu potraumatycznego i depresji (Thabet, Vostanis, Karim, 2005).

Implikacje dla praktyki: Pojedyncza sesja debrifingu jako pierwsza pomoc

bezpośrednio po wydarzeniu traumatycznym lub w ciągu miesiąca po wydarzeniu

traumatycznym nie redukuje objawów ostrego stresu pourazowego ani objawów lęku lub

depresji i jest mniej skuteczna w tym zakresie niż standardowa opieka medyczna, więc nie

powinna być stosowana. Pojedyncze sesje edukacji na temat ostrego stresu lub PTSD lub

poradnictwa prewencyjnego dotyczącego tego tematu są skuteczniejsze od standardowej

opieki medycznej w zakresie redukcji ostrego stresu lub PTSD, więc mogą być stosowane

jako pierwsza pomoc.

5.3.2 Indywidualne interwencje kryzysowe zastosowane w ciągu miesiąca od wydarzenia
traumatycznego i redukcja ostrego stresu, lęku i depresji u dorosłych - moderatory
skuteczności

Metaanalizą (Stapleton, Lating, Kirhart, Everly, 2006) objęto 15 badań w tym

randomizowane, kontrolowane i quasi -eksperymentalne, w których nie zastosowano doboru

losowego, ale kontrolowano, czy nie ma istotnych statystycznie różnic między grupami przed

zastosowaniem interwencji. Badani byli poddani działaniu stresorów, jak wypadek na drodze,

wypadek samochodowy, zranienie przez członka rodziny, poród, poronienie, operacja

chirurgiczna. W badaniach porównano interwencje z brakiem interwencji w zakresie

objawów stresu potraumatycznego, lęku i depresji. Interwencje zastosowano w ciągu miesiąca

po wydarzeniu stresowym /traumatycznym. Interwencjami były (a) emocjonalne, praktyczne

i społeczne wsparcie, (b) wspierające słuchanie, strukturowanie pamięci i wsparcie

społeczne, (c) indywidualny debrifing, (d) zachęcanie do emocjonalnej ekspresji,

komunikacji i liczenia na siebie. W 10 badaniach interwencje były złożone z wielu

komponentów i zostały porównane z interwencjami złożonymi z jednego komponentu w 6

badaniach. W 9 badaniach interwencje stosowane w ciągu jednej sesji były porównane z

interwencją stosowaną podczas więcej niż jednej sesji w 7 badaniach. W 6 badaniach

prowadzący mieli wysoki poziom wyszkolenia, a w 8 mieli niski. Poziom wysoki - uzyskał

instrukcje od formalnego eksperta w zakresie interwencji kryzysowych i demonstrował

kompetencje poparte uprawnieniami; niski - otrzymał specyficzne i krótkie przeszkolenie w

zakresie interwencji specyficznych dla badań.

Metaanaliza wykazała statystycznie istotną średnią wielkość efektu d=0,44 dla

interwencji porównanych z brakiem interwencji w zakresie objawów lęku , depresji, stresu

pourazowego łącznie. 4 badania mierzyły nasilenie lęku przed i po interwencji i uzyskały

umiarkowaną wielkość redukcji, istotną statystycznie d=0,52. 5 badań mierzyło nasienie

depresji przed i po interwencji uzyskały mały efekt w zakresie redukcji d=0,24. 7 badań

mierzyło objawy stresu pourazowgo i uzyskały dużą wielkość efektu d=0,57. Oto wyniki

badania moderatorów relacji interwencja - efekt. (1) Liczba sesji:10 badań - ci którzy

otrzymali jedną sesję uzyskali redukcję objawów (lęku , depresji stresu potraumatycznego)

małą d=0,33, 6 badań - ci którzy otrzymali więcej niż jedną sesję uzyskali redukcję objawów

średnią d=0,60. W zakresie redukcji objawów stresu potraumatycznego w 4 badaniach

pojedyncza sesja dała efekt mały (d=0,21), więcej niż jedna sesja - efekt duży (d=0,85).

Pojedyncza sesja interwencji kryzysowej w 3 badaniach skutkowała małym efektem d=0,21 w

zakresie redukcji objawów stresu potramatycznego. (2) Liczba składników sesji: 9 badań - ci,

którzy zostali poddani interwencjom wieloskładnikowym uzyskali efekt średni w zakresie

redukcji objawów (leku, depresji i stresu potrumatycznego) d=45, podobnie jak ci, którzy

zostali poddani interwencjom opartym na jednym składniku d=0,44. Analizując tylko

redukcję stresu potraumatycznego, 4 badania - wiele składników interwencji dało efekt średni

w zakresie redukcji objawów d=62, a 3 badania pokazały, że jeden składnik interwencji

podobnie dał efekt średni d=0,55. (3) Poziom wyszkolenia prowadzących interwencje: 6

badań - wysoki poziom szkolenia stosującego interwencje dał efekt umiarkowany w zakresie

redukcji objawów (lęku, depresji i stresu potraumatycznego) d=0,57. W 8 badaniach sesje

prowadzili klinicyści o niskim poziomie kompetencji, co skutkowało efektem małym d=0,29.

Implikacje dla praktyki: Indywidualne interwencje kryzysowe nastawione na

łagodzenie objawów ostrego stresu w ciągu miesiąca po zdarzeniu traumatycznym u

pacjentów leczonych medycznie miały pozytywny, umiarkowany efekt. Silniejszy wpływ

miały na redukcję stresu i objawy lęku, podczas gdy w przypadku objawów depresji był on

nieznaczący. Być może było to spowodowane faktem, że interwencja była nastawiona na

złagodzenie pobudzenia i doświadczania na nowo sytuacji traumatycznej. Lepsze efekty były

związane z zastosowaniem więcej niż jednej sesji i typem wyszkolenia stosującego

interwencje - dłuższe i wsparte pomocą eksperta. Nie miało to znaczenia, czy interwencja

miała wiele składników czy jeden.

5.3.3 Grupowe zaszczepianie stresu zastosowane w ciągu miesiąca od wydarzenia
traumatycznego i redukcja ostrego stresu u dorosłych uczestniczących w

działaniach

wojennych

Zaszczepianie stresu polega na szkoleniu w zakresie behawioralnych i poznawczych

umiejętności radzenia sobie z problemami związanymi ze stresem w celu leczenia aktualnie

doznawanego stresu i zapobieżenia wystąpieniu stresu w przyszłości (Meichenbaum, 1988)

Koncentruje się na traumatycznych wspomnieniach w wyobraźni (leczenie aktualnego stresu)

i na wyobrażeniach stresorów w przyszłości (zapobieganie kolejnemu), podczas tego

wyobrażania sobie uczy się pacjenta umiejętności radzenia sobie z nimi. Składnikami tej

interwencji są: (1) Modyfikacja przekonań będących źródłem stresu, (2) Kontrolowanie

własnych myśli i zapobieganie nasilaniu się negatywnego myślenia - Zatrzymywanie myśli

pochodnych od dysfunkcyjnych przekonań np. przez mówienie w myślach „Stop”. (3)

Behawioralny trening samoinstruowania - kierowanie własnym zachowaniem przez dawanie

sobie instrukcji. Gdy osoba się znajdzie w sytuacji, w której obawia się znaleźć, wypowiada

w myślach instrukcję. (5) Modelowanie zachowania przez granie ról. Pacjent obserwuje, jak

ktoś inny sobie radzi w sytuacji, w której on sobie nie radzi. (6) Behawioralna technika

relaksacyjna (powoduje obniżenie lęku, co ułatwia przepracowanie poznawcze sytuacji

traumatycznej). (7) Wyobrażanie sobie siebie w stresujących sytuacjach i werbalizowanie

uczuć oraz odgrywanie konstruktywnych zachowań w sytuacjach symulowanych (powoduje

obniżenie lęku, co ułatwia przepracowanie poznawcze sytuacji traumatycznej). (8)

Zapobieganie nawrotom stresu (identyfikowanie sytuacji zagrażających nawrotem stresu,

ostrzegawczych oznak w ciele i sposobów poradzenia sobie, gdy nawrót stresu nastąpi.

Przeprowadzono dwa badania , w których zastosowano grupowy trening uodparniania

się na stres (zwany treningiem zaczepiania stresu) jako pierwszą pomoc u ofiar wydarzeń

zagrażających życiu. Zastosowano 8-10 sesji. W pierwszym badaniu badanymi byli żołnierze

uczestniczący w działaniach wojennych z objawami ostrego stresu . Po zastosowaniu

interwencji odnotowano redukcję objawów ostrego stresu w porównaniu z osobami

niepoddanymi tej interwencji (Adler i in., 2009). Dodano 1 sesję debriefingu. W drugim

badaniu tę interwencję (bez debrifingu) zastosowano u izraelskiej młodzieży narażonej na

ataki terrorystyczne z objawami ostrego stresu . Stwierdzono zmniejszenie objawów ostrego

stresu w porównaniu z osobami niepoddanymi tej interwencji (Gelkopf, Berger, 2009).

Implikacje dla praktyki: Grupowe zaczepianie stresu w dawce 8-10 sesji jest

skuteczne w zakresie obniżenia ostrego stresu w przypadku osób z objawami ostrego stresu,

którzy doświadczyli zagrożenia życia.

5.3.4 Interwencje kryzysowe stosowane w ciągu 3 miesięcy od wydarzenia traumatycznego i
redukcja ostrego stresu i PTSD

Podsumowano w metanalizie (Roberts i in., 2009) 15 badań , w których oferowano

interwencję osobom z objawami zaburzeń ostrego stresu i z objawami PTSD w czasie trzech

miesięcy od doświadczenia wydarzenia traumatycznego. Stresorami były łagodne zranienie

mózgu, gwałt, przemoc, napaść, ciężkie zranienie podczas napaści. Statystycznie istotne

różnice zaobserwowano na korzyść terapii poznawczo-behawioralnej nacelowanej na traumę

w porównaniu z listą oczekujących na leczenie (SMD= -0,54; -0,93 - -0,16) w zakresie

nasilenia objawów PTSD - ocena klinicysty i poradnictwem wspierającym (SMD=-055; -1.66

- -0,23) w zakresie nasilenia PTSD - ocena pacjenta. W badaniach kontrolnych statystycznie

istotne różnice były widoczne między terapią poznawczo-behawioralną i poradnictwem

wspierającym na korzyść tej pierwszej (SMD= -0,62; -0,94- - 0,31) w zakresie nasilenia

objawów PTSD -ocena pacjenta. Terapia poznawczo-behawiorlna nastawiona na traumę ma

składniki: (a) relaksacja - głębokie oddychanie i rozluźnianie mięśni , (b) regulacji emocji -

identyfikowanie uczuć , (c) opowiadanie o wydarzeniu traumatycznym i przetwarzanie -

dyskutowanie wydarzeń i związanych z nimi uczuć, (d) poznawcze strategie radzenia sobie

- identyfikowanie i zastępowanie negatywnych myśli pozytywnymi. Nie stwierdzono

istotnych statystycznie różnic między strukturalizowaniem wspomnień i minimalną

interwencją. Poznawcza restrukturyzacja była bardziej skuteczna niż lista oczekujących na

leczenie, a mniej skuteczna niż terapia poznawczo-behawioralna nastawiona na traumę.

Implikacje dla praktyki: Interwencją odpowiednią do zastosowania po 3 miesiącach

od wydarzenia traumatycznego u osób z objawami ostrego stresu lub PTSD jest terapia

poznawczo-behawioralna nacelowana na traumę, która skutkuje umiarkowaną redukcją

objawów PTSD w porównaniu z redukcją, jaką uzyskują osoby z listy oczekujących na

leczenie lub poddanych poradnictwu wspierającemu lub poznawczej restrukturyzacji.

Redukcja objawów jest większa u osób z diagnozą zaburzenia ostrego stresu lub zaburzenia

stresu potraumatycznego. Korzyści tej interwencji dla osób , które nie spełniają wszystkich

kryteriów wymaganych do postawienia takich diagnoz są nieznaczące.

5.3.5 Interwencje kryzysowe stosowane w ciągu miesiąca od wydarzenia traumatycznego i
redukcja ostrego stresu u dzieci młodzieży

Podsumowano w metanalizie wyniki 7 badań, w których pierwsza sesja dla dzieci i

młodzieży w wieku od 7 do 18 lat była prowadzona w ciągu miesiąca od wydarzenia

traumatycznego. Kryterium włączenia do badań, a tym samym do analizy było przejawianie

przez dzieci lub adolescentów objawów takich, jak dysocjacyjne, lęk lub pobudzenie. W 7

analizowanych badaniach w skład interwencji wchodziły: (1) psychoedukacja dotycząca

objawów stresu potraumatycznego u dziecka (w 2 badaniach dostarczano rodzicom wiedzy o

umiejętnościach radzenia sobie z własnym dystresem) oraz (2) uczenie umiejętności radzenia

sobie z objawami stresu potraumatycznego np., identyfikowano dysfunkcyjne myśli i emocje

związane z wydarzeniem traumatycznym u dzieci i rodziców i zmieniano je na

pozytywne/racjonalne, w 1 badaniu sugerowano użycie relaksacji, w dwóch powrót dzieci do

normalnych aktywności, w 1 podejmowanie przez dzieci przyjemnych aktywności). (3) W 6

spośród tych 7 badań omawiano wydarzenie traumatyczne (w 4 rekonstruowano traumatyczne

wydarzenie z dzieckiem, w 2 rekomendowano dzieciom i rodzicom rozmawianie o

wydarzeniu). (4) Wsparcie społeczne (w 1 badaniu poprawiono komunikacje między dziećmi

i rodzicami, w 3 akcentowano role rodziców w wyzdrowieniu dziecka, w 1 sugerowano, aby

rodzice zaakceptowali rolę wsparcia z zewnątrz, w 1 rekomendowano , żeby dzieci i rodzice

szukali wsparcia , aby sobie poradzić z reakcjami ostrego stresu , w 1 badaniu rodzice byli

instruowani, jak wspierać dzieci w różnych sytuacjach).

Przeprowadzono badanie kontrolne po 3 miesiącach po wydarzeniu traumatycznym.

Porównanie grup z interwencją z grupami bez interwencji w zakresie redukcji nasilenia

objawów ostrego stresu wykazało: efekt duży w zakresie redukcji dysocjacji (SMD= -1.25,

0,61 - -0,89 <0,001), efekt umiarkowany w zakresie redukcji lęku (SMD=-0,58, 0,87 - -

0,28<0,001) i efekt mały w zakresie redukcji pobudzenia (SMD=-0,21 - 0,50 - 0,08 n.s.).

Wielkości efektu dla grup poddanych interwencji były nieznaczące w zakresie redukcji

stresu potraumatycznego (SMD = 0,10 -0,33 - 0,12ns), intruzji (SMD= - 0,03 0,29 - 0,23ns),

unikania (SMD= -0,06 -32 - 0,20ns), depresji (SMD= 0,04 -0,36 - 0,45ns). W badaniach

kontrolnych przeprowadzonych w czasie od 3 do 8 miesięcy po zdarzeniu traumatycznym

wyniki w zakresie redukcji nasilenia dysocjacji (SMD = -1.26 -0,62 - -0,91<0,001) i lęku

(SMD= -0,40 -0,60 - -0,20 <0,001) utrzymały się. Pozostałe zmienne efektu wymienione

wyżej wykazywały nieznaczące wielkości efektu.

Implikacje dla praktyki: Wczesne interwencje u dzieci i młodzieży , to jest po

upływie miesiąca po wydarzeniu traumatycznym zapobiegają nasileniu dysocjacji w dużym

stopniu i lęku w stopniu umiarkowanym w czasie od 3- do 8 miesięcy po zdarzeniu

traumatycznym. Interwencja, która przynosi taki efekt zawiera edukację na temat objawów

potraumatycznego stresu dla dzieci i rodziców, uczenie umiejętności radzenia sobie z

objawami stresu potraumatycznego dzieci i rodziców, rekonstrukcję wydarzenia

traumatycznego z udziałem dzieci lub rozmowy o wydarzeniu dzieci i rodziców oraz wsparcie

społeczne dzieci przez rodziców. Badania te sugerują, że obiecującą strategią byłoby

przeprowadzenie badań przesiewowych, zidentyfikowanie tych, którzy mają objawy ostrego

stresu lub PTSD po miesiącu od wydarzenia traumatycznego i wobec nich zastosowanie

interwencji.

5.3.6 Grupowa interwencja kryzysowa i redukcja ostrego stresu oraz lęku u kobiet
narażonych na przemoc domową

Przemoc domowa polega na zmuszaniu i kontrowaniu jednego partnera przez

drugiego. Ofiary przemocy doświadczają przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej.

Grupowa interwencja kryzysowa u kobiet narażonych na przemoc domową jest

skuteczna w poprawie radzenia sobie z chronicznym stresem i stresorem, gdy

zagrożenie zdrowia i życia trwa. W porównaniu z niepoddanymi interwencji kobietami lęk

jako cecha się zmniejsza. Nie stwierdzono różnic w zakresie poprawy wartości siebie, lęku w

reakcji na sytuację (Kim, Kim, 2001). Interwencja zawierała składniki: (1) Uznanie przez

skrzywdzoną, że jest krzywdzona; (2) Identyfikacja głównego problemu; (3) Radzenie sobie z

emocjami; (4) Zrozumienie siebie; (5) Zidentyfikowanie negatywnych cech krzywdzącego;

(6) Uczenie strategii radzenia sobie ze stresem; (7) Stworzenie planu działania, aby się nie

poddawać przemocy (zapewnić siebie bezpieczeństwo); (8) Wzmocnienie kobiety, aby czuła

siłę psychiczną.

Implikacja dla praktyki: Aby uznać interwencję za wartą stosowania w praktyce,

potrzebna jest replikacja badania.

5.3.7 Interwencje kryzysowe w zapobieganiu hospitalizacji u dorosłych z ciężkimi
chorobami psychicznymi w ostrej fazie choroby- zapobieganie nawrotowi

Wyjście ze szpitala i życie w społeczeństwie jest trudnym doświadczeniem dla osób z

ciężkimi chorobami psychicznymi. Kiedy ich stan jest uznany za stabilny są wypisywane ze

szpitala. Jednak kiedy ich zdrowie psychiczne się pogarsza podczas ostrego epizodu choroby

lub kryzysu, wracają do szpitala. Interwencja kryzysowa i opieka domowa (mobilne zespoły

kryzysowe odwiedzające pacjentów w domu) były pomyślane jako możliwe rozwiązanie tego

problemu. Wtedy podczas kryzysu jest udzielane wsparcie albo w domu pacjentów albo w

siedzibie ośrodka kryzysowego.

Kryteria interwencji kryzysowej są takie , że interwencja powinna polegać na

intensywnej , ograniczonej w czasie opiece podczas czasu kryzysu i opieka ta powinna być

dostępna przez 24 godziny na dobę. Przykładem doceniania roli interwencji kryzysowych dla

osób z ciężkimi chorobami psychicznymi jest polityka rządu Wielkiej Brytanii, która popiera

tworzenie zespołów rozwiązywania kryzysu jako formę wtórnej prewencji (Joseph i

Bichwood, 2005).

Został przeprowadzony przegląd badań nad efektami interwencji kryzysowej dla

chorych z ciężką chorobą psychiczną doświadczających ostrego epizodu porównanymi z

efektami standardowej opieki medycznej , jaką normalnie chorzy by otrzymali (Murphy,

Irving, Adams, Waqar, 2015). Do przeglądu włączono 8 randomizowanych, kontrolowanych

badań (RTC) porównujących częstość przyjęć do szpitala, gdy jest stosowana interwencja

kryzysowa z częstością przyjęć , gdy jest stosowana standardowa opieka medyczna u osób

doświadczających ostrego epizodu choroby. We wszystkich badaniach stosowano opiekę

domową zawierającą element interwencji kryzysowej według kryteriów interwencji

kryzysowej powyżej podanych. Składniki interwencji w różnych badaniach różniły się. Np.

czynna przez 24 godziny linia telefoniczna lub personel na zawołanie na miejscu

umożliwiający natychmiastową reakcję personelu na zachowanie pacjenta. W pięciu

badaniach przedłużono czas stosowania interwencji kryzysowej poza czas kryzysu. W

badaniu (Johnson i in. 2005) oceniono krótkoterminowy wpływ interwencji kryzysowej,

ponieważ nie przedłużono stosowania interwencji poza czas kryzysu. Dwa badania (Fenton,

Mosher, Herrell, Blyler, 1998; Howard i in. 2010) były poświecone skuteczności ośrodków

kryzysowych przypominających normalne domy jako alternatywę dla hospitalizacji w

kryzysie. Stworzono ośrodki kryzysu/hostele z chorymi w kryzysie jako rezydentami , które

funkcjonowały jak normalne domy i dostarczały rezydentom wsparcia ze strony personelu w

kontynuowaniu codziennych rutynowych czynności. Działanie takiego ośrodka obrazują

warunki w małym zakładzie opiekuńczym w Bernie przypominający dom (Ciompi i in.,

1992). Pracujący tam profesjonaliści i dobrani nieprofesjonaliści byli dobrani pod względem

dobrych umiejętnościami interpersonalnych. Epizod schizofrenii był rozumiany jako

regresywny kryzys przeżywany przez predysponowanych do niego młodych ludzi w trudnych

sytuacjach. Pacjenci nie przyjmowali leków. Pierwszym etapem leczenia był pobyt w

„miękkim pokoju”, co polegało na opiece osoby ciepłej i łagodnej jak dobra matka. Chodziło

o normalizację stanu. Drugi etap polegał na rehabilitacji społecznej, czyli podjęciu

codziennych aktywności i wraz z innymi mieszkańcami rozmowy o problemach osobistych i

ich rozwiązaniu. Trzecim etapem było omówienie problemów związanych z opuszczeniem

zakładu i opracowanie strategii radzenie sobie z nawrotem choroby. Gdy chodzi o

neuroleptyki, to ustalano z pacjentem ograniczone ich zażywanie w sytuacjach zagrażających

nawrotem lub małe dawki. W przypadku braku poprawy po 4-5 tygodniach zwiększenie

dawki. Rezultaty tego badania informują , że bezpośrednio po zakończeniu pobytu w ośrodku

nie wykazano różnic między pacjentami poddanymi działaniu interwencji kryzysowej i

pacjentami z grupy kontrolnej leczonych standardowo farmakoterapią w 4 szpitalach , w

zakresie społecznego radzenia sobie. Jednak w badaniu kontrolnym po 2 latach okazało sie,

że pacjenci poddani działaniu interwencji kryzysowej z rehabilitacją społeczną w ośrodku

kryzysowym w większej liczbie niż pacjenci leczeni w oddziale szpitalnym tylko

farmakologicznie wyprowadzili się od rodziców i prowadzili samodzielne życie.

Porównano 7 grup w 8 badaniach poddanych interwencji kryzysowej z grupami, w

których chorzy otrzymali standardową opiekę medyczną pod względem badanych zmiennych

efektu. Autorzy przeglądu ocenili uzyskane w badaniach wyniki w kategoriach jakości

dowodów na skuteczność: wysokiej, niskiej i umiarkowanej, które są poniżej przedstawione.

Użyty przez nich skrót MD to skrót oznaczający wynik średniej różnicy (ang.mean difference

score) . Takiej wartości nie można interpretować jako dużej albo małej bez znajomości

odchylenia standardowego, chociaż można wyznaczyć dla niej przedział ufności. Autorzy

odnieśli wielkość MD do całkowitej możliwej rozpiętości wyników w narzędziach, które były

użyte w badaniach. Np. Jeżeli narzędzie dawało od 5 do 20 punktów, to różnica rzędu 5

punktów jest duża, ale jeżeli od 10 do 100 punktów to różnica rzędu 5 punktów jest mała. (1)

1 badanie dotyczyło powtórnej hospitalizacji 6 miesięcy po zakończeniu interwencji i

dostarczyło wysokiej jakości dowodu (RR= 0,75; CI 0,50 - 1,13). (2) 1 badanie dotyczące

ogólnego stanu zdrowia po 20 miesiącach po interwencji dostarczyło dowodu umiarkowanej

jakości (MD= 5,70; CI 0, 25-0,11). (3) 1 badanie dotyczące zadowolenia z opieki po 20

miesiącach po interwencji dostarczyło umiarkowanej jakości (MD= 5,40; CI 3,91- 6,89) . (4)

1 badanie dotyczące obciążenia rodziny chorobą po 6 miesiącach po interwencji dostarczyło

dowodu niskiej jakości (RR = 0,34; CI 0,20 -0,59). (5) 2 badania dotyczące stanu zdrowia

psychicznego po 3 miesiącach po interwencji dostarczyły dowodu niskiej jakości (MD = 4,03;

CI -8,18 - 0,12). (6) Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie między interwencją

kryzysową i standardową opieką medyczną w zakresie jakości życia po 6 miesiącach po

interwencji w jednym badaniu. (7) Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w liczbie

zgonów między porównywanymi grupami. Niektóre badania sugerowały, że interwencje

kryzysowe są bardziej kosztowne , ale dane liczbowe nie były odpowiednie do dokonania

takiej oceny.

Podsumowując, opieka nad pacjentami w kryzysie pomogła uniknąć powtarzanego

przyjmowania do szpitala na okres kryzysu, poprawiła ogólny stan zdrowia tych, którzy z

niej korzystali bardziej niż standardowa opieka medyczna. Była bardziej akceptowalna i

satysfakcjonująca dla pacjentów w kryzysie. Jednak ocena podsumowanych badań przez

autorów wskazuje, że jakość badań pod względem metodologicznym była słaba (nie było

dokładnego opisu interwencji kryzysowej/opieki w kryzysie i dokładnego opisu sposobu

przeprowadzenia badań), co każe traktować te wnioski z ostrożnością.

Implikacje dla praktyki: Wniosek autorów przeglądu jest następujący. Opieka

medyczna oparta na interwencji kryzysowej z lub bez stałej opieki domowej jest ważnym i

akceptowanym sposobem leczenia ludzi z ciężkimi chorobami psychicznymi . Jednak 8 badań

z małymi próbami i niejasnym opisem badań, relacjonujących tendencyjność wyników z

powodu rezygnacji stanowi dowód na granicy niskiej i umiarkowanej jakości. Gdyby to

podejście miało być powszechnie stosowane , wymagałoby to więcej badań oceniających jego

skuteczność.

5.4 Metoda poprawy radzenia sobie ze stresem, która skutkuje brakiem
nawrotów objawów depresji klinicznej i podklinicznej - sugestia, co i jak
zminiać

Badania potwierdzają, że gdy następuje poprawa radzenia sobie ze stresem nawroty zaburzeń

psychicznych nie następują. Wnioski z badań nad osobami z zaburzeniami depresyjnymi i

depresją podkliniczną świadczą o tym, że poprawa radzenia sobie ze stresem ma związek z

ustąpieniem reagowania objawami depresji po psychoterapii.

1. Po 18 miesiącach od zakończenia psychoterapii behawioralno-poznawczej i

interpersonalnej te osoby z depresją, które utrzymały pozytywną samoocenę, kontrolowały

objawy i nawiązywały relacje z ludźmi nie miały objawów, nawet jeśli działały stresory w

dużej liczbie i o dużej wadze w ocenie badanych. Z kolei te, które w czasie badań kontrolnych

nie umiały tego czynić, miały objawy depresji na skutek działania stresorów, nawet gdy ich

liczba była niewielka i miały one w ocenie badanych małą wagę (Zuroff, Blatt, Krupnick,

Sotsky, 2003).

2. Po 9 miesiącach od zakończenia behawioralnego treningu rozwiązywania problemów u

osób z depresją stwierdzono, że utrzymująca się redukcja unikania konfrontacji z problemami

współwystępuje z redukcją objawów depresji w większym stopniu u osób poddanych

treningowi rozwiązywania problemów niż u osób poddanych standardowej opiece medycznej,

czyli otrzymujących wsparcie psychologiczne i farmakoterapię (Oxman, Hegel, Hull,

Dietrich, 2008). Trening rozwiązywania problemów obejmował: definiowanie problemów,

wyznaczanie osiągalnych celów, generowanie rozwiązań, ocenianie potencjalnych rozwiązań

pod względem ich mocnych i słabych stron, planowanie kolejnych kroków, jakie należy

podjąć w celu rozwiązania problemu oraz zastosowanie ich w życiu. Przy uczeniu

wspomagano się odgrywaniem ról.

3.

Po 4 miesiącach od zakończenia treningu radzenia sobie ze stresem z użyciem zestawu

technik poznawczo-behawioralnych z dodanymi dodatkowymi technikami nastawionymi na

uczenie elastycznego radzenia sobie ze stresem u dorosłymi z objawami depresji

podklinicznej stwierdzono wyższy poziom elastycznego reagowania na sytuacje stresowe i

większą redukcję objawów depresji niż w grupie kontrolnej poddanej treningowi złożonemu z

samych technik poznawczo-behawioralnych (Cheng, Kogan, Chio, 2012). Uczenie

elastyczności w radzeniu sobie z stresem obejmowało (1) różnicowanie pomiędzy strategiami

nastawionymi na zmianę sytuacji lub na zmianę sposobu myślenia i emocji, (2)

identyfikowanie stresorów ze względu na stopień ich kontrolowalności i (3) zasady

dopasowywania strategii radzenia sobie w zależności od posiadanej nad stresorem kontroli –

w sytuacji mało kontrolowanej stosowanie strategii radzenia sobie skoncentrowanych na

zmianie własnych myśli i emocji, a w sytuacji kontrolowanej użycie strategii

skoncentrowanych na zmienianiu stresora.

4. Po 12 miesiącach od zakończenia treningu radzenia sobie ze stresem dla dzieci i młodzieży

w wieki 8-18 lat z objawami depresji podklinicznej (w 10 badaniach) , które uczono

umiejętności radzenia sobie z codziennymi wydarzeniami stresującymi zmniejszyły się

objawy depresji w większym stopniu niż u badanych niepoddanych tej interwencji

(Brunwasser, Gillham, Kim, 2009). Uczono następujących umiejętności radzenia sobie ze

stresującymi wydarzeniami : (1) zwiększania świadomości odczuwanych emocji, (2) łączenia

myśli z odczuwanymi emocjami i zdarzeniami życiowymi, (3) identyfikacji stylów myślenia

– optymistycznego lub pesymistycznego, (4) stylu atrybucji, (5) rozwijania elastyczności i

realizmu w myśleniu – badanie alternatywnych rozwiązań i odnajdywanie dowodów

wspierających interpretację, (6) spoglądanie na wydarzenia z perspektywy – rozważania

konsekwencji wydarzenia z trzech perspektyw: najgorszy, najlepszy i najbardziej

prawdopodobny scenariusz, (7) asertywności, (8) negocjacji, (9) podejmowania decyzji –

rozważanie wad i zalet podejmowania i niepodejmowania działań, (10) wspieranie

podejmowania decyzji – generowanie plusów i minusów podejmowania określonego

działania, (11) relaksacji, (12) regulacji i kontroli emocji – zachowania spokoju w stanie

silnego wzburzenia emocjonalnego i (13) odwracania uwagi w celu powstrzymywania

destrukcyjnych myśli i lepszej koncentracji na bieżących zadaniach.

Implikacje dla praktyki: Interwencja zapobiegająca nawrotowi objawów depresji

przez zmianę sposobów radzenia sobie ze stresem powinna być stosowana ze względu na jej

udowodnioną skuteczność. Spośród różnych umiejętności behawioralno-poznawczych

wyróżnia się umiejętność elastycznego radzenia sobie ze stresem, ponieważ jest związana z

większą redukcją depresji. Dlatego uczenie tej umiejętności można polecić psychoterapeutom

w leczeniu depresji jako środek zapobiegania nawrotom. Polega ona na uczeniu się trzech

umiejętności cząstkowych, jak (a) odróżnianie strategii radzenia sobie ze stresem

nastawionych na zmianę stresora lub na złagodzenie ciężkości stresu i emocji związanych ze

stresorem, (b) odróżnianie stresorów poddających się i nie poddających się kontroli oraz (c)

znajomość zasad dopasowania strategii radzenia sobie ze stresem nastawionych na łagodzenie

stresu do sytuacji nie poddającej się kontroli, a strategii nastawionych na zmianę stresora do

sytuacji poddającej się kontroli.

5.6 Implikacje dla praktyki- podsumowanie

5.6.1. Wnioski z badań dotyczących skuteczności interwencji psychologicznych w
zapobieganiu PTSD u dorosłych

■Pojedyncza sesja debrifingu jako pierwsza pomoc bezpośrednio po wydarzeniu

traumatycznym lub w ciągu miesiąca po wydarzeniu traumatycznym nie redukuje objawów

ostrego stresu pourazowego ani objawów lęku lub depresji i jest mniej skuteczna w tym

zakresie niż standardowa opieka medyczna, więc nie powinna być stosowana.

■Pojedyncze sesje edukacji na temat ostrego stresu lub PTSD lub poradnictwa

prewencyjnego na temat temat ostrego stresu lub PTSD są skuteczniejsze od standardowej

opieki medycznej w zakresie redukcji ostrego stresu lub PTSD, więc mogą być stosowane

jako pierwsza pomoc.

■Grupowe zaczepianie stresu w dawce 8-10 sesji jest skuteczne w zakresie obniżenia

ostrego stresu w przypadku osób z objawami ostrego stresu, którzy doświadczyli zagrożenia

życia.

■Indywidualne interwencje kryzysowe nastawione na łagodzenie objawów ostrego

stresu w ciągu miesiąca po zdarzeniu traumatycznym u pacjentów leczonych medycznie

miały pozytywny, umiarkowany efekt. Silniejszy wpływ miały na redukcję stresu i objawy

lęku, podczas gdy w przypadku objawów depresji był on nieznaczący. Być może było to

spowodowane faktem, że interwencja była nastawiona na złagodzenie pobudzenia i

doświadczania na nowo sytuacji traumatycznej. Lepsze efekty były związane z

zastosowaniem więcej niż jednej sesji i typem wyszkolenia stosującego interwencje - dłuższe

i wsparte pomocą eksperta. Nie miało to znaczenia, czy interwencja miała wiele składników

czy jeden.

■Interwencją odpowiednią do zastosowania po 3 miesiącach od wydarzenia

traumatycznego u osób z objawami ostrego stresu lub PTSD jest terapia poznawczo-

behawioralna nacelowana na traumę, która skutkuje umiarkowaną redukcją objawów PTSD

w porównaniu z redukcją, jaką uzyskują osoby z listy oczekujących na leczenie lub

poddanych poradnictwu wspierającemu lub poznawczej restrukturyzacji. Redukcja objawów

jest większa u osób z diagnozą zaburzenia ostrego stresu lub zaburzenia stresu

potraumatycznego. Korzyści tej interwencji dla osób , które nie spełniają wszystkich

kryteriów wymaganych do postawienia takich diagnoz są nieznaczące.

■

Wczesne interwencje u dzieci i młodzieży , to jest po upływie miesiąca po

wydarzeniu traumatycznym zapobiegają nasileniu dysocjacji w dużym stopniu i lęku w

stopniu umiarkowanym w czasie od 3- do 8 miesięcy po zdarzeniu traumatycznym.

Interwencja, która przynosi taki efekt zawiera edukację na temat objawów potraumatycznego

stresu dla dzieci i rodziców, uczenie umiejętności radzenia sobie z objawami stresu

potraumatycznego dzieci i rodziców, rekonstrukcję wydarzenia traumatycznego z udziałem

dzieci lub rozmowy o wydarzeniu dzieci i rodziców oraz wsparcie społeczne dzieci przez

rodziców. Badania te sugerują, że obiecującą strategią byłoby przeprowadzenie badań

przesiewowych, zidentyfikowanie tych, którzy mają objawy ostrego stresu lub PTSD po

miesiącu od wydarzenia traumatycznego i wobec nich zastosowanie interwencji.

5.6.2. Wnioski z badań dotyczących skuteczności interwencji psychologicznych w
zapobieganiu nawrotom zaburzeń psychotycznych

■

Opieka medyczna oparta na interwencji kryzysowej z lub bez stałej opieki

domowej jest ważnym i akceptowanym sposobem leczenia ludzi z ciężkimi chorobami

psychicznymi . Jednak 8 badań z małymi próbami i niejasnym opisem badań, relacjonujących

tendencyjność wyników z powodu rezygnacji stanowi dowód na granicy niskiej i

umiarkowanej jakości. Gdyby to podejście miało być powszechnie stosowane , wymagałoby

to więcej badań oceniających jego skuteczność.

5.6.3. Wnioski z badań dotyczących skuteczności zmiany radzenia sobie z stresem w
zapobieganiu nawrotom

■Interwencja zapobiegająca nawrotowi objawów depresji przez zmianę sposobów

radzenia sobie ze stresem powinna być stosowana ze względu na jej udowodnioną

skuteczność. Spośród różnych umiejętności behawioralno-poznawczych wyróżnia się

umiejętność elastycznego radzenia sobie ze stresem, ponieważ jest związana z większą

redukcją depresji. Dlatego uczenie tej umiejętności można polecić psychoterapeutom w

leczeniu depresji jako środek zapobiegania nawrotom. Polega ona na uczeniu się trzech

umiejętności cząstkowych, jak (a) odróżnianie strategii radzenia sobie ze stresem

nastawionych na zmianę stresora lub na złagodzenie ciężkości stresu i emocji związanych ze

stresorem, (b) odróżnianie stresorów poddających się i nie poddających się kontroli oraz (c)

znajomość zasad dopasowania strategii radzenia sobie ze stresem nastawionych na łagodzenie

stresu do sytuacji nie poddającej się kontroli, a strategii nastawionych na zmianę stresora do

sytuacji poddającej się kontroli.