SOCJOLOGIA POLITYKI - wykłady

Wykład I - 11.01.2009.

1. Przedmiot i zakres polityki

1. Wyjaśnienie pojęć: socjologia polityki, polityka, socjologia polityczna.

2. Przedmiot socjologii polityki.

3. Zarys historii socjologii polityki.

4. Podstawowe podejścia badawcze socjologii polityki.

5. Empiryczne badania socjologii polityki.

1. Socjologiczne badania nad zachowaniami wyborczymi

2. Badania nad partiami politycznymi

3. Opinia publiczna

4. Badania porównawcze

5. Badania historyczne

2. Władza jako zjawisko społeczne

1. Pojęcie władzy.

2. Typy władzy.

3. Sprawowanie władzy.

4. Środki sprawowania władzy.

5. Legitymizacja władzy.

6. Elita i jej miejsce w strukturze społecznej.

1. Geneza terminu elita

2. Socjologiczne koncepcje elity

3. Klasyfikacja elit

4. Typy elit

5. Elity władzy

3. Zachowania zbiorowe

1. Pojęcie i podstawowe cechy zachowań zbiorowych.

2. Tłum i rodzaje tłumów.

3. Teoria dynamiki tłumu.

4. Zbiorowi aktorzy życia publicznego: tłum, ruch społeczny, grupy interesu, organizacje pozarządowe, kościół, partie polityczne.

5. Przestrzeń społeczna i jej rodzaje.

6. Chwilowe wzory zachowań, moda, panika, histeria w polityce.

4. Ruch społeczny

1. Geneza ruchu społecznego.

2. Parametry ruchu społecznego.

3. Typy ruchów społecznych.

4. Cechy ruchów społecznych.

5. Organizacje pozarządowe - funkcje i zadania w społeczeństwie obywatelskim

1. Pojęcie organizacji pozarządowych.

2. Geneza organizacji pozarządowych.

3. Klasyfikacja organizacji pozarządowych.

4. Funkcje organizacji pozarządowych.

5. Prawne aspekty organizacji pozarządowych.

6. Źródła finansowania organizacji pozarządowych.

7. Organizacje pozarządowe Polska - Świat.

6. Życie publiczne i jego patologie

1. Pojęcie życia społecznego, anomii, patologii i dewiacji społecznej.

2. Przejawy patologii życia i ładu społecznego.

3. Marginalizacja i wykluczenie społeczne .

Literatura

Piotr Sztompka - Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005

Edward Wnuk - Lipiński - Socjologia życia publicznego, Warszawa 2005

Jerzy Wiatr - Socjologia polityki, Warszawa 1997

Janusz Sztumski - Elity i ich miejsce i rola w społeczeństwie, Katowice 2003

Jacek Kurczewski, Beata Łaciak - Korupcja w życiu społecznym.

Janusz Pope - Rzetelność życia publicznego. Metody zapobiegania korupcji.

Max Weber - Gospodarka i społeczeństwo

Pytania za zaliczenie na „3”:

1. Czym zajmuje się socjologia polityki?

2. Jakie są podejścia badawcze socjologii polityki?

3. Co to jest polityka, władza?

Przedmiot i zakres socjologii polityki

1. Socjologia polityki stanowi część teorii socjologicznej, która wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy, gdyż one właśnie stanowią istotę polityki.

Socjologia polityczna jest czymś szerszym, wyjaśnia zjawiska walki o władzę oraz wpływu polityki na życie społeczeństwa.

2. Socjologia polityki jest nauką historyczną, gdyż interpretuje badaną rzeczywistość w procesie przemian i w kontekście historycznym, w którym badana rzeczywistość występuje.

3. Socjologia polityki teoretyczna określa społeczne postawy i społeczne efekty władzy instytucjonalnej w społeczeństwie.

4. Socjologia polityki szczegółowa:

- socjologia ruchów politycznych i partii politycznych

- socjologia państwa i poszczególnych instytucji

- socjologia zachowania politycznego

- socjologia stosunków międzynarodowych

Zarys historii socjologii polityki.

Pierwszy rozwinięty i całościowy system teoretyczny socjologii polityki stworzył Karol Marks.

Wkład Marksa polega na sformułowaniu następujących tez:

1. Państwo i prawo stanowią wytwór sprzeczności i interesów klasowych. Służą one interesom klasy panującej ekonomicznie.

2. Stosunki polityczne to przede wszystkim wynikające z walki o władzę i sprawowanie władzy.

5. Maks Weber jako socjolog polityki - gospodarka i społeczeństwo.

Centralnym pojęciem weberowskiej socjologii stosunków politycznych jest panowanie.

Panowanie to relacja między władzą a rządzonymi, w którym ten pierwszy narzuca swoją wole innym.

Wyróżniamy trzy rodzaje panowania:

- tradycyjne

- charyzmatyczne

- legalne.

Podstawowe podejścia badawcze socjologii polityki.

1. Socjologiczna teoria polityki.

2. Empiryczne badania socjologiczne nad różnymi dziedzinami życia politycznego ( techniki pozyskiwania i analizy informacji).

3. Empiryczne badania porównawcze.

4. Badania socjologiczno - historyczne.

Polityka

1. Polityka to planowane i zorganizowane dążenie do zdobycia oraz utrzymania władzy, dążenie któremu odpowiadają określone działania ludzkie.

2. Pojęcie polityki jest wieloznaczne i definiowane w zależności od różnych orientacji teoretycznych:

1. Orientacja formalno - prawna

Polityka utożsamiana jest z działalnością instytucji państwowych

2. Orientacja behawioralna

Polityka określana jest w kategoriach władzy, wpływu i konfliktów. W definicjach polityki podkreśla się obecność wpływu władzy, autorytetu, kontroli w układach społecznych.

3. Stanowisko postbehawioralne

Politykę postrzega się jako środek rozwiązywania problemów wynikających z deficytu dóbr. Polityka jest służbą społeczną.

4. Orientacja funkcjonalna

Polityka jako funkcja systemu społecznego.

5. Orientacja racjonalna

Polityka polega na podejmowaniu decyzji w procesie sprawowania władzy i gry o władzę.

3. Interpretacja polityki - jest próbą odpowiedzi czym był i jakie były mechanizmy regulacji politycznej w projekcie ładu społecznego socjalizmu:

1. Polityka zajmowała szczególne miejsce wśród innych obszarów życia społecznego. Jej instytucje i przypisane im zasady działania były nie tylko częścią tego projektu, lecz również podstawowym narzędziem wprowadzanie go w życie.

2. Sfera polityki była obszarem najpilniej strzeżonym i kontrolowanym przez władze. Szczególnie użyteczne dla rządzących były trzy strategie:

• Segmentacja satysfakcji - polegała na łagodzeniu ogólnego niezadowolenia tak, aby niektórym grupom społecznym dać szansę względnej satysfakcji przez selektywne zaspokajanie potrzeb potencjalnie najbardziej eksplozywnych grup, zmniejszało się poczucie poniżenia i wykluczenia społecznego.

• Redukcja aspiracji - dotyczyła nie tylko dobrobytu, lecz głównie wolności jednostki i niezależności narodowej.

• Kontrola lęku i nadziei - miała na celu utrzymanie względnej równowagi między tymi emocjami. Stalinowska zasada maksymalizacji lęku została zastąpiona rozwiązanie bardziej pragmatycznym ( względność sankcji).

Rytualna partycypacja był to stan najbardziej pożądany przez władzę. Była to sytuacja, w której społeczeństwo współpracuje z systemem, pełni rolę funkcjonariuszy, lecz nie mogą decydować o strukturach w polityce, osobach przywódców. Ludzie są w systemie, ale za cenę utraty swej podmiotowości i wolności.

Wykład II - 22.02.2009.

Pojęcie władzy

Wieloznaczność pojęcia władzy w języku potocznym

- władza = rządzenie = wydawanie decyzji

• Polecające

• Sankcjonujące

• Kontrolujące

- władza wg Marksa - pojawia się wówczas gdy następuje podział w grupie ludzkiej: jedni narzucają swoją wolę innym, inni muszą poddać się tej woli / przymus/.

- pojęcie władzy wiąże się z przemocą z siłą (ang. Power = siła, władza), ale władza jest zawsze stosunkiem międzyludzkim, sprzężonym, dwustronnym / człowiek - grupa ludzka/.

I. Stosunek władzy

A <-> B

II. Władza jest tym silniejsza im większe jest prawdopodobieństwo urzeczywistnienia wydanych decyzji.

Cechy władzy:

- silna władza / siłę władzy utożsamia się ze skutecznością działania jej podmiotów/ organów władzy

- siła jest cechą władzy

• Władza jako zdolność do wydawania decyzji / wymierny potencjał woli ludzkiej/ zdobywszy władzę, człowiek musi ją urzeczywistniać mniej lub bardziej skutecznie.

• Silna władza to władza działając skutecznie czyli taka której decyzje są urzeczywistniane.

Model idealny/siła X = D/E D - liczba decyzji wydanych

E - liczba wywołujących zdarzenie,

efekt ≠ l nie ma jednostki

- X/siłę/ - mierzymy przez relację decyzji wydanych do decyzji urzeczywistnionych, a więc zdarzeń zaplanowanych i oczekiwanych.

- idealną realizacją X byłaby oczywiście sytuacja, gdyby relacja D/E=1 to znaczy: każda decyzja podmiotu władzy zamieniałaby się w zdarzenie oczekiwane i pożądane. W pojęciu intuicyjnym twierdzimy, że władza jest „bardzo silna".

- siłę władzy mierzymy raczej prawdopodobieństwem skuteczności decyzji i dlatego mówimy, że władza jest tym silniejsza im ma większe prawdopodobieństwo urzeczywistnienia wydanych decyzji.

Zasięg władzy - liczba jednostek ludzkich która skutecznie podlega decyzjom podmiotu władzy.

Pojęcie władzy należy do pojęć wieloznacznych. Można wyodrębnić kilka bardziej rozpowszechnionych w literaturze socjologicznej definicji władzy.

• Definicje strukturalne ujmujące władzę jako stosunki społeczne między rządzącymi i rządzonymi;

• Definicje funkcjonalne rozpatrujące władzę na tle gry interesów, zwłaszcza rozwiązywania sprzeczności i konfliktów;

• Definicje teleologiczne traktujące władzę w kontekście mechanizmów gwarantujących osiąganie zamierzonych celów oraz pożądanych skutków i stanów;

• Definicje instrumentalne wedle których władza polega na stosowaniu szczególnych środków, zwłaszcza zrealizowanej przemocy;

• Definicje behawioralne wiążące władzę ze szczególnym typem zachowania polegającym na możliwości wpływu i modyfikowania zachowania innych;

• Definicje normatywne zgodnie z którymi źródłem i treścią władzy są normy prawne.

Władza jako zjawisko społeczne

Władza polityczna - zdolność narzucania i egzekwowania decyzji, czyli wpływania na ludzi tak, aby zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany.

Formy władzy politycznej:

• Władza państwowa i jej elementy:

a. Prawo

b. Administracja

c. Sądy i więzienia

d. Policja

e. Wojsko

f. Podatki

• Władza ruchu politycznego lub partii politycznej

• Władza przywódcy lub grupy przywódczej

Funkcje władzy:

• Wewnętrzne

a. organizowanie działalności społeczeństwa

b. strzeżenie porządku publicznego

• Zewnętrzne

1. reprezentacja interesów państwa na zewnątrz

Ośrodki władzy

• formalne i nieformalne - o tym rozróżnieniu rozstrzyga system prawny państwa

Fenomen władzy:

Władza, to szczególny rodzaj stosunków społecznych. Stanowi niezbędny i niezastąpiony mechanizm regulacji życia całego społeczeństwa. A więc zagwarantowania i utrzymania jego jedności, całości i równowagi funkcjonalnej.

Przez władzę rozumie się możność podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których decyzja ta dotyczy/ Ossowski.

A. Władza jest zatem przywilejem panowania nad wolą innych ludzi, przewagą decyzji.

B. Społeczną treścią stosunku władzy jest jej wyposażenie w środki przymusu fizycznego i ekonomicznego.

C. Przymus też jest zalegalizowany i usankcjonowany w systemie norm prawnych.

Władza polityczna - to system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

W bezpośredniej dyspozycji takiej władzy pozostają wydzielone środki przymusu, aparat urzędniczy, policja, sądy, więzienia.

Zasadami władzy są prawa ustanawiane przez klasę panującą, zgodnie z jej interesami materialnymi.

Władza polityczna - analiza pojęcia

1. Różnica między władzą polityczną a władzą społeczną, polega na tym, że pierwsza z nich łączy się zawsze pośrednio lub bezpośrednio z konfliktami wielkich grup społecznych , zwłaszcza zaś klas, na tle podziału różnego podziału dóbr.

II. Władza polityczna w odróżnieniu od innych postaci władzy nie zamyka się w ramach względnie izolowanych grup społecznych, lecz przejawia się w układzie makrostruktur, a w wielu przypadkach /np. władzy państwowej/ odnosi się do społeczeństwa jako całości.

Władza państwowa - to obejmujący całe społeczeństwo terytorialnie zorganizowane, kompleks stosunków nadrzędności i podporządkowania oparty na dominującym typie własności środków produkcji ujęty w ramach specjalnej orientacji posługującej się prawem i dysponującej możliwością użycia przymusu fizycznego.

Jeżeli ośrodki władzy politycznej utracą pozycję kluczową w procesie podejmowania decyzji i / lub nie są w stanie zapewnić ich realizacji tracą zarazem samą władzę, w tym wypadku przechodzi ona w inne ręce, często w ręce tych osób, które dotychczas dysponowały największymi wpływami politycznymi.

Rządzenie

Rządzenie - to wykonywanie władzy państwowej a więc proces podejmowania decyzji i ich realizacja za pomocą aparatu państwowego.

- termin ten kojarzy się z procesami podejmowania i realizacji decyzji w organizacji państwowej;

- jako podejmowanie i przekazywanie do realizacji decyzji przez organa państwa jest - w systemie praworządnym - od strony formy i treści regulowane przez prawo;

- jako zajęcie grupy /elity/ rządzącej nie jest unormowana przez prawo, ani przez systemy norm społecznych;

Elita rządząca może być w sferze kultury, bogactwa, wykształcenia, prestiżu:

- grupa osób ciesząca się w oczach swych członków zbiorowości wysokim statusem, silnym poczuciem przynależności grupowej, etosem i stylem życia.

- to część klasy politycznej - tj. ci którzy są czynni w życiu politycznym.

Elita władzy - to produkt struktury politycznej, należą do niej Ci, którzy biorą udział w procesie kształtowania i podejmowania decyzji państwowych. Ich władza polega bądź na możliwości wywierania bezpośredniego wpływu na tych, którzy podejmują decyzje /elita wpływu/ bądź na samym uczestnictwie w procesie podejmowania decyzji / elita władzy/.

Zarządzanie

- związane jest z procesami władzy politycznej, opiera się na stosunkach nadrzędności i podporządkowanie, na stosunkach władzy

- występuje we wszystkich systemach społeczeństwa, szczególności zaś w systemie ekonomicznym i politycznym.

Decyzje podejmowane w procesie zarządzania są w swej treści postanowieniami często bardzo szczegółowymi, o ograniczonym przestrzennie zasięgu i niewielkiej liczbie adresatów. Są one niejednokrotnie formą realizacji zwierzchnich decyzji grup /lub elit/ rządzących, a w układzie aparatu państwowego - decyzji organów nadrzędnych hierarchicznie.

Rodzaje władzy politycznej

Typologia Marksa Webera

TYPY IDEOLOGII WŁADZY

a. tradycyjna

b. charyzmatyczna

c. legalna

Ad 1. Zasadą władzy tradycyjnej jest uświęcony wielowiekowym przestrzeganiem zwyczaju. Określał on szczegółowo role społeczne członków wspólnoty i wyznaczał zadania władzy. Jego wyróżniona pozycja znajdowała uzasadnienie w zwyczajach, a on sam stał na ich straży /feudalizm, spol. plemienne/.

Ad 2. Władza charyzmatyczna opiera się na osobistej zdolności jednostki podporządkowania sobie ludzi oraz na ich oddaniu i zaufaniu w stosunku do przywódcy. Jest to więc władza zindywidualizowana, władza, której nikt inny poza osoba obdarzoną charyzmą nie jest w stanie sprawować.

Ad 3. Wynika z przekonania o „obowiązywaniu pozytywnej kompetencji opartej na racjonalnie ustanowionych zasadach. Uprawnionych dziedziczeniem władzy politycznej jest każdorazowo ten, kto działa w ramach przyznanych mu kompetencji określonych przez obowiązujący porządek normatywny.

Władza ta jest niezależna od osobistych wad i zalet szacunku jakim cieszy się jej wykonawca /państwo prawne/.

Środki sprawowania władzy politycznej

- rozumiane są jako bodźce zachowań pożądanych przez podmiot, dominujący stosunkach władzy: bodźce zarówno państwowe jak i niepaństwowe;

- przymus fizyczny -jak wskazywał A. Granuli, we współczesnych systemach politycznych zakres stosowania przemocy jest zazwyczaj odwrotnie proporcjonalny do zakresu panowania ideologicznego, ponieważ w sytuacji „aktywnego przyzwolenia rządzonych" nie jest potrzebne korzystanie z przymusu fizycznego;

- bodźce materialne i moralne;

- zabiegi perswazyjno-ideologiczne, wykazujące pozorną pozycję lub rzeczywistą zgodność interesów, systemów wartości, oddziaływujące na świadomość i procesy motywacyjne;

- regulacje dopływu informacji;

- kontrola treści informacji potrzebnych do podejmowania działań.

Funkcje i rodzaje władzy politycznej

1. Funkcja integracyjna władzy politycznej realizuje się jedynie w tych systemach, w których występuje jeden, niekwestionowany jej ośrodek. Gdy pojawi się ich więcej - każdy z nich pełni funkcje integracyjne na takim obszarze jaki zdoła sobie podporządkować.

2. Funkcja dystrybucyjna - w dystrybucji dóbr stale jest uprzywilejowana klasa panująca.

3. Funkcja ochronna władzy politycznej przejawia się w dwóch płaszczyznach.

a. płaszczyzna kontaktów zewnętrznych łączących system polityczny z jego otoczeniem.

b. wewnętrzna w ramach tego samego systemu politycznego.

4. Funkcja strukturotwórcza - sam dostęp do władzy stał się pewną wartością, wokół której może powstawać konflikt. Na tym tle pojawiają się podziały społeczne, wytwarza się swoista satysfakcja, której przesłanką jest stopień dostępu do władzy politycznej zarówno jeśli chodzi o sprawowanie jak i wpływ.

Legitymizacja władzy

- zasada no mocy, której władza uzyskuje posłuch bez stosowania przemocy /J. Staniszkis/.

Według Lipseta legitymizowanie to wysiłki podejmowane w celu „wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa"

Według Dahla - to wywołanie przekonania, że struktur, procedury, działania, decyzje, kierunki polityki, urzędnicy i przywódcy, mają cechę „słuszności” właściwości i wartości moralnej i że winny być akceptowane ze względu na te właściwości.

Rządzący uzyskują posłuch rządzonych w oparciu o jeden z czterech czynników władzy lub w oparciu i kombinację tych czynników:

a. przymus i przemoc /policja, sądy, wojsko strzelające do demonstrujących/

b. różnego rodzaju nagrody materialne /koncepcje tzw. socjalizmu gulaszowego gdzie w miejsce wartości ideologicznych wchodzić mogą potrzeby konsumpcyjne/.

c. Apatię i nawyk /depolityzacja społeczna, Austria, Jugosławia, prywatyzacja konfliktów, bezosobowość/,

d. Legitymację.

Istnieje też bogaty arsenał środków pozaprawnych, które skutecznie mogą wzmocnić nastroje beznadziejności np.

Represje: pozbawienie pracy, zakaz wykonywania zawodu, odmowa paszportu, dyskryminacja przy rozdziale wszelkich dóbr.

Lipset w pracy „Political Mań" wskazuje: sprawność systemu oparta jest na wartościach instrumentalnych i one decydują o wewnętrznej dynamice systemu polit. podczas gdy legitymacja opiera się na wartościach moralnych dotyczących przekonań na temat prawowitości systemu a nie skuteczności jego działania /moralne/.

Rozróżnienie między prawomocnością a skutecznością władzy /wg Lipseta/

I. Prawomocność reżimu politycznego wyraża się w akcie wartościowania na mocy którego opinia uznaje jego prawo do sprawowania władzy, skuteczność natomiast jest oceniona poprzez kryteria instrumentalne i odnosi się do wyników osiąganych przez reżim /wartości instrumentalne/.

II. Prawomocność i skuteczność to dwie cechy każdego reżimu politycznego przesądzające o jego stabilności.

III. System odbierany przez opinię publiczną jako prawomocny może sobie pozwolić zadziałania błędne i nieskuteczne, a nawet niepopularne w społeczeństwie i nie rzutuje to na posłuch społeczny w krótkim czasie. Długotrwała nieefektywność zwykle prowadzi do delegitymizacji (erozji władzy).

IV. Z kolei system odbierany jako nieprawomocny, ale wykazujący dużą skuteczność w realizacji interesów społeczeństwa może zdobyć pewną prawomocność. Jednak zawsze jest to krucha podstawa władzy, ponieważ wszelkie niepowodzenia grożą jej upadkiem a wtedy pozostaje tylko opcja siły i przymusu do utrzymania zagrożonych pozycji. Nastawienie na skuteczność prowadzi do technokratycznych form legitymizacji władzy.

Patologie życia publicznego.

1. Patologie życia publicznego to jawne lub ukryte odstępstwo od reguł gry obowiązujących aktorów funkcjonujących w życiu publicznym.

2. Patologia życia publicznego odnosi się do przestrzeni cywilnej, politycznej, gospodarczej (bez aksjologicznej).

3. Patologie życia publicznego pojawiają się na styku aktorów działających w przestrzeni politycznej ( wykorzystywanie stanowisk politycznych dla prywatnych korzyści) i cywilnej (zawłaszczenie funduszy publicznych).

4. Dobro publiczne definiuje się jako niewyłączne, co oznacza, że każdy członek określonej zbiorowości może z niego korzystać i nikt nie ma większego prawa do korzystania z tego dobra niż inni należący do tej zbiorowości.

5. Kapitalizm polityczny oznacza nieuprawniony transfer zasobów publicznych w prywatne ręce na skutek pozycji w strukturze władzy zapewniającej uprzywilejowany dostęp do informacji mający wpływ na kształtowanie reguł gry w gospodarce oraz uprzywilejowany dostęp do kredytów.

6. Wykluczenie z polityki następuje:

1. Wykluczane są osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądu

2. Procesy lustracyjne

3. Wykluczane są osoby i grupy osób, które nawołują do waśni religijnych i etnicznych i w swej retoryce odwołują się do przemocy.

7. Przyczyny patologii życia publicznego.

1. Wadliwe funkcjonowanie sfery instytucjonalnej

2. Uznaniowość

3. Koncesjonowanie działalności gospodarczej

4. Tolerancja dla konfliktu interesów.

Zbiorowi aktorzy życia publicznego

1. Życie publiczne jest domeną zorganizowanych sił społecznych. Głównymi aktorami życia publicznego są zbiorowości ludzkie, które zazwyczaj przyjmują jakąś zorganizowaną postać. Życie publiczne jest kontrolowane przez państwo. Ono decyduje jakie działania zbiorowe są dopuszczalne a jakie nie.

2. Przestrzeń społeczna i jej rodzaje

1. Aksjologiczna

2. Polityczna

3. Cywilna

4. Ekonomiczna

3. A) W przestrzeni aksjologicznej działają: kościoły, związki wyznaniowe, organizacje kulturalne. Tu powstają normy i wartości i ich artykulacja.

B) Przestrzeń polityczna jest miejscem uzgadniania roszczeń politycznych poszczególnych aktorów a przede wszystkim - roszczeń do władzy. Tu rodzą się ideologie, programy wyborcze. To domena działania partii politycznych.

C) Przestrzeń cywilna jest miejscem pozapolitycznej aktywności różnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, czyli pozarządowych organizacji (III sektor).

D) Przestrzeń ekonomiczna jest miejscem uzgadniania interesów różnych grup, np. związki pracodawców , związki zawodowe.

4. Zachowania zbiorowe wyróżniają się następującymi cechami:

1. ograniczone, krótkotrwałe działanie społeczne

2. niepełna identyfikacja

3. słabe normy społeczne

5. Przestrzeń społeczna jest terenem działania następujących aktorów politycznych:

1. Tłum

2. Ruch społeczny

3. Grupy interesu

4. Obywatelskie organizacje pozarządowe

5. Partie polityczne

9

---