MIERNIKI WZROSTU I ROZWOJU SPOŁE-CZNO-GOSPODARCZEGO MAKROSYSTEMÓW Rozwój gospodarczy - obejmuje zarówno wskaźniki o charakterze ilościowym, jak i zmiany w gospodarce o charakterze jakościowym. Aby określić rozwój gospodarczy uwzględnia się różne wskaźniki poziomu tego rozwoju. a) Wielkość i struktura majątku narodowego: - Majątek produkcyjny - fabryki, budowle, maszyny, urządzenia, infrastruktura służąca produkcji - Majątek nie produkcyjny - budynki mieszkalne, szkoły, szpitale, instytucje kulturalne. b.) Osiągnięty poziom produkcji: może on być podany w wielkościach wartościowych (np. w Polsce w zł.) lub w wartościach liczbowych (ilość wytworzonych wyrobów). Często podaje się również zmiany wielkości produkcji w danym okresie do okresu poprzedniego najczęściej wyrażone w %. c.) Produkt krajowy brutto (PKB): charakteryzuje poziom rozwoju gospodarczego danego kraju. PKB tj. suma wytworzonych w danym kraju produktów i usług finalnych. PKB wartościowo podaje się w wartościach bezwzgl. Bardzo często podaje się PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca, który pokazuje przeciętny poziom rozwoju gospodarczego w danym kraju. W Polsce wskaźnik ten przekracza blisko 40% poziomu UE, a PKB na jednego mieszkańca jest niższe w granicach 2-3 razy w porównaniu z najbardziej rozwiniętymi krajami UE. Podaje się także zmiany PKB w danym roku do roku poprzedniego. Jest wyrażana w %. d.) Produkt narodowy brutto (PNB): jest wskaźnikiem szerszym niż PKB. Oprócz produkcji krajowej uwzględnia uzyskiwane dochody przez obywateli danego kraju uzyskane z tytułu ich działalności za granicą. e) Stopa wzrostu inwestycji: porównanie nakładów inwestycyjnych w danym roku do roku ubiegłego, a także udział inwestycji w wytwarzanym PKB. WSKAŹNIKI ROZWOJU SPOŁECZNEGO, charakteryzujące poziom życia mieszkańców danego kraju i mogą uwzględniać warunki w zakresie: - Warunków mieszkaniowych - ilość osób przypadających na 1-dno mieszkanie, 1-dną izbę, powierzchnia przeciętna mieszkań, - Warunków zdrowotnych - ilość lekarzy, pielęgniarek, ilość łóżek przypadających na 10 tyś. mieszkańców, - Zabezpieczeń socjalnych - ilość uczniów i studentów na różnych poziomach kształcenia, ilość absolwentów różnych szkół, ilość absolwentów w przeliczeniu na 10 tyś mieszkańców, - Warunków kulturalnych - uzyskiwanie emerytur, rent, zasiłków, poziom ich wysokości - Warunków edukacji - ilość instytucji kulturalnych i osób które z tych instytucji korzystają, np. ilość widzów w kinach, w teatrach, wskaźnik ten dotyczy też publikacji czasopism, oglądalności TV, słuchania radia i inne. f.) Od 1990 roku w USA dla zobrazowania rozwoju społecznego określiła tzw. HDI - Human Developmant Indeks, który uwzględnia takie elementy jak: - Długość życia mieszkańców - Uzyskiwane przez nich dochody - Rozwój kształcenia na różnych poziomach (szkoły podstawowe, średnie, wyższe) - Umiejętność czytania i pisania Na podstawie tego wskaźnika przygotowuje się ranking poziomu społecznego w poszczególnych krajach. WSKAŹNIKI EFEKTYWNOŚCIOWE: 1. INDYWIDUALNA I SPOŁECZNA WYDAJNOŚĆ PRACY - indywidualna praca - ilość wytwarzanych dóbr i usług podawanych w wielkościach wartościowych lub ilościowych przypadających na jednego pracownika i wytworzonych w określonej jednostce czasu, np. w ciągu roku, miesiąca, dniówki. - społeczną wydajność pracy - wydajność w danym kraju. Jest to wydajność przeciętna, która pozwala porównywać te wydajności w danych krajach 2. EFEKTYWNOŚĆ PRODUKCJI - obrazuje uzyskane efekty produkcyjne w stosunku do poniesionych nakładów na ich wytworzenie. 3. KAPITAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUK-CJI - jest to ilość nakładów wyrażanych wartościo-wo, poniesionych na wytworzenie określonej produkcji. 4. WSKAŹNIK PRODUKTYWNOŚCI MAJĄTKU TRWAŁEGO - ilość wytworzonych dóbr przy poniesieniu określonego majątku trwałego (maszyn i urządzeń). Produktywność można zwiększyć przy określeniu zmianowości produkcji 5. MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ PRODUK-CJI - która obrazuje ilość materiałów zużytych do produkcji porównywalnego wyrobu. 6. ENERGOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI - to ilość zużytego paliwa umownego przy produkcji określonych wyrobów. O wskaźnikach tych decydują tzw. Postęp techniczny i technologiczny wprowadzany w przedsiębiorstwach oraz postęp organizacyjny związany z organizacją produkcji oraz zarządzaniem i kierowaniem produkcji. KLASYFIKACJE I RODZAJE BEZROBOCIA: 1. Bezrobocie koniunkturalne: zw. z koniunkturą w gospodarce - tzn. że kiedy koniunktura jest dobra to bezrobocie spada, a kiedy zła to bezrobocie rośnie. 2. Bezrobocie strukturalne: powstaje ze wzgl. Na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji 3. Bezrobocie ukryte (tzw. utajone): ilość zatrudnio-nych pracowników w przedsiębiorstwach jest wyższa niż rzeczywiste zapotrzebowanie na pracowników. W Polsce bezrobocie ukryte szacowane jest od 1 - 1,5 mln. osób (górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo, w PKP). 4. Bezrobocie chroniczne (tzw. stałe): występuje w regionach o słabo rozwiniętej infrastrukturze przemysłowej czy w zakresie usług. 5. Bezrobocie frykcyjne: kiedy z jednej strony są bezrobotni z drugiej oferty pracy, lecz kwalifikacje bezrobotnych nie odpowiadają kwalifikacjom przedstawionym w ofertach pracy. 6. Bezrobocie technologiczne: jest ono zw. z wpro-wadzeniem do produkcji nowych technik, techno-logii, bardziej wydajnych maszyn, które powodują zmniejszanie zapotrzebowania na pracowników. 7. Bezrobocie sezonowe: związane z różnymi porami roku. Występuje ono w takich sektorach gospodar-czych, jak: rolnictwo i budownictwo w okresie zimy gdy ogranicza się zakres prowadzonych robót oraz w turystyce (w zimie nad morzem). PRZECIWDZIAŁANIE BEZROBOCIU: - Utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego(6-7%). - Wspieranie polityki proeksportowej: jak szacowano 2-3 lata temu z deficytu handlowego w Polsce traci się 800 miejsc pracy na rzecz innych krajów rozwiniętych gospodarczo - Wspieranie działalności inwestycyjnej która tworzy również rzeczywiste miejsca pracy. Ponadto stwarza popyt na różne wyroby w innych działach gospodarki. - Wspieranie produkcji krajowej: np. „Teraz Polska” przedsiębiorstwa które otrzymały ten znak bardzo zdynamizowały sprzedaż swoich wyrobów. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest przyjmowanie przez polskich konsumentów tzw. efektu elemonstracji zwanego też naśladownictwem i wspierane opinią wielu polskich konsumentów, że wyroby z innych krajów są znacznie lepsze niż Polsce. Powoduje to w konsekwencji znaczny wzrost popytu na wyroby zagraniczne, a tym samym wzrost bezrobocia w kraju. Pełną formą zakompleksienia polskich producentów jest częste używanie w nazwach firm i swoich wyrobów nazewnictwa anglojęzycznego. - Ochrona rynku krajowego (wewnętrznego) przed nieuczciwą konkurencją: pochodzącą z krajów azjatyckich, Chin, Turcji gdzie w niektórych przypadkach na rynku krajowym wyroby są oferowane nawet po cenach dumpingowych, a to z kolei wypiera z rynku krajowych producentów. - Stworzenie dogodnych warunków rozwoju przedsiębiorczości w kraju: co sprowadza się do zmniejszenia demokratycznych barier w zakładaniu firm i podejmowanych działalności gospodarczych. - Tworzenie korzystnych regulacji prawnych dla rynku pracy: w tym zakresie znowelizowano Kodeks Pracy i wzmocniono pozycję pracodawców często kosztem pracowników. Regulacje prawne powinny też ułatwić podejmowanie działalności, jej prowadzenie i nie stwarzać znaczących barier. INFLACJA Inflacja - to wzrost cen towarów i usług w danym okresie w stosunku do okresu poprzedniego. Wielkość tą wyraża się w tzw. STOPIE INFLACJI. STOPA INFLACJI - pokazuje nam średni %-owy wzrost cen w danym okresie w stosunku do okresu poprzedniego. Najczęściej liczona jest ona w skali roku, ale także półrocza, miesiąca oraz też w detalach. A) Ze wzgl. na wysokość inflacji możemy wyróżnić: - INFLACJE TŁUMIONE (ZASOBOWE): kiedy ceny w danym okresie nie ulegają zwiększaniu. Charakterystyczna dla gospodarki nakazowo rozdzielczej. - INFLACJA PEŁZAJĄCA: wzrost o ok. 3-5% - INFLACJA KROCZĄCA: 6-10% - INFLACJA GALOPUJĄCA: 11-50% - SUPERINFLACJA: wzrost może dotyczyć nawet kilkaset %. B). Ze wzgl. na sposób powstania inflacji: - INFLACJA KOSZTOWA - polega na tym, że w wyniku wzrostu na rynku światowym cen podstawowych surowców i paliw producenci muszą uwzględnić ten wzrost w cenie swoich wyrobów, których ceny również wzrastają. - INFLACJA POPYTOWA - wynika z nadwyżki globalnego popytu nad podażą i jest głównie spowodowana nadmiernymi wydatkami budżetu państwa, np. o charakterze społecznym, które powodują wzrost deficytu budżetowego, a także naciskami związków zawodowych na wzrost płac przedsiębiorstwa, które nie koresponduje ze wzrostem pracy. Inflacja wywiera znaczące SKUTKI zarówno o charakterze ekonomicznym jak i społecznym. Przede wszystkim powoduje komplikowanie prowadzenia rachunku ekonomicznego, ponieważ zwiększa ryzyko zmiany wielkości ekonomicznych w przyszłości. Konsekwencją jest ograniczenie działalności inwestycyjnej oraz produkcyjnej powodującej wzrost bezrobocia i ograniczenie wzrostu gospodarczego. Inflacja powoduje: - Podrożenie kredytów bankowych co ogranicza ich zaciąganie - Osłabia wzrost - Jest niekorzystna dla eksporterów, ponieważ w wyniku realizacji transakcji handlowych uzyskują oni mniej korzystne ceny transakcyjne - Obniża poziom życia szczególnie rodzin o niskich dochodach - Powoduje zmiany w zakresie redystrybucji uzyskiwanych dochodów. PRZECIWDZIAŁANIE INFLACJI: 1 ograniczenie popytu: - polityka fiskalna - zwiększ. Podatków i ogranicz. Wydatków - p. monetarna - restrykcje na pożyczki (banki) - zaostrzenie sprzedaży ratalnej 2. zwiększ. podaży dóbr i usług: - dotacje na kupno nowych maszyn (nowoczesne) - polepszenie infrastruktury drogowej i informa-tycznej - doskonaląc system szkoleń i zmiany kwalifikacji pracowników 3. polityka dochodowa - polega na zwalnianiu tempa wzrostu kosztów produkcji. Można tego dokonać za pomocą: - polityka administracyjnego ograniczania dochodów (ustawa popiwkowa) - wprowadzić politykę dobrowolnego ograniczenia dochodów (negocjacje w ramach komisji 3-stronnej aby zw. zawodowe nie występowały po nadmierne podwyżki) 4. kontrola cen - rząd ma takie uprawnienia ale jeżeli ceny są utrzymywane poniżej poziomu równowagi prowadzi to do niedoboru i spekulacji

BUDŻET PAŃSTWA BP pełni 3 funkcje: Fiskalna - gromadzenie dochodów pochodzących z różnych podatków Redystrybucyjna - podział dochodu narodowego w celu finansowania różnych świadczeń o charakterze społecznym, utrzymanie ładu społeczno-eknomicznego Symulacyjna - oddziaływanie państwa na rozwój gosp. co sprowadza się do zmian struktur tej gosp, a także wspieranie koniunktury gospodarczej Polityka budżetowa opiera się na kilku zasadach: Z. zupełności - w bp. powinny być użyte wszystkie wydatki i dochody jedności - powinny być oone ujęte w jednym zestawieniu jawności - powinny być dane udostępnione opinii publicznej rocznego budżetowania - ustalany na rok czasu równowagi budżetowej - w dłuższym okresie czasu powinno się dążyć do zrównoważenia wydatków budż. z osiągniętymi dochodami. DOCHODY: Podatki: - bezpośrednie (od osób fiz i prawnych) - pośrednie (VAT, akcyza) VAT - podatek od wartości dodanej - stawka podstawowa w PL 22%, preferencyjne 7 i 0% AKCYZA - jest nakładana na: wyroby spirytusowe, tytoniowe, paliwa silnikowe, tzw. wyroby bardziej luksusowe Opłaty celne - udział kilka %, tendencja spadkowa z wagi na obniżanie opłat celnych lub ich znoszenia (umowy - UE, CEFTA) Dochody z zysku NBP - jt pozycja dość stabilna, dochody kilka mld zł w skali roku. Dochody z prywatyzacji - udział stopniowo spada (koniec prywat. w PL). Dochody 20mld zł Inne dochody - różne opłaty płacone przez obywateli i osoby prywatne na rzecz BP WYDATKI: w. zw. z funkcjonowaniem państwa - utrzymanie administr. państwowej, wojska, aparaty bezpieczeństwa, wymiar sprawiedliwości W. o charakterze społecznym - emeryt, renty, zasiłki dla bezrob, oświata, ochrona zzrowia, kultura W o charakterze symulacyjnym - restrukturyzacja górnictwa, hutnictwa BUDŻETY LOKALNE. DOCHODY: Dochody Wydatki 1. Dochody własne 1. Wydatki bieżące 2. Subwencje i dotacje z budżetu państwa 2. Wydatki rozwojowe (inwestycyjne) DOCHODY WŁASNE: pochodzą głównie z różnych podatków lokalnych. W miastach najważniejszą rolę odgrywa podatek od nieruchomości, a w gminach miejskich to podatek rolny. Dochody można też uzyskać z tytułu: dzierżawienia majątku państwa oraz ze sprzedaży majątku miasta lub gminy. Dochodem własnym miast i gmin jest udział miast i gmin w dochodach z tytułu podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych mieszkających lub funkcjonujących na terenie miasta, gminy. Szczególny jest udział podatku dochodowego od osób fizycznych. Natomiast budżety miast, gmin utrzymują z budżetu państwa SUBWENCJE na realizację określonych zadań, np. - subwencja oświatowa na utrzymanie i funkcjonowanie szkolnictwa podstawowego i średniego w mieście. - Środki na cele związane z budową, rozbudową, modernizacja sieci drogowej, czy przeprowadzeniem jej remontu - Na pomoc społeczną. W ramach WYDATKÓW BIEŻĄCYCH najwięcej kieruje się na utrzymanie oświaty. Wydatki te stanowią nawet 40% ich wszystkich wydatków. Wydatki te kierowane są też na gospodarkę komunalną, mieszkaniową czy też związaną ze świadczeniem pomocy społecznej. WYDATKI ROZWOJOWE przeznaczone są na różne inwestycje w gminie, mieście np. - budowa czy remont sieci drogowej - budowa obiektów na terenie miasta, gminy - zakup autobusów dla transportu publicznego Bardzo korzystne jest by udział wydatków inwestycyjnych był znaczący i przekraczał 20%. Ponieważ wydatki inwestycyjne powodują poprawę stanu infrastruktury w mieście, gminie co powoduje poprawę funkcjonowania miasta, gminy, przyciąga nowych inwestorów. Bardzo ważnym elementem wydatków inwestycyjnych jest to, że na terenie miasta, gminy tworzą dodatkowe miejsca pracy i powodują obniżenie skali bezrobocia oraz stymulują lokalny wzrost i rozwój gospodarczy. PROCESY INTEGRACYJNE: RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gosp.) 1949-91 skupiała kraje socjalistyczne E, Mongolię, Wietnam, Kubę. W ramach tej org. prowadzono produkcję określonych wyrobów oraz prowadzono wspólne inwestycje. Rubel transferowy - jedn. monetarno-rozliczeniowa między krajami EWG (Europ. Wspólnota Gospod.) EFTA (Euro. Stowarz. Wolnego Handlu) Wlk Bryt, kraje Skandynawii, Austria i inne. Ugrupowanie to proponuje liberalizacje handlu między krajami członkowskimi oraz wznoszenie różnych ograniczeń. Ściśle współpracuje z krajami UE. NAFTA (USA, Kanada, Meksyk) Stowarzyszenie wolnego kraju. Istnieje pomysł rozszeżenia tego na kraje Amer. Śro. i Płd. Nowe ugr. obejmowałoby większość krajów Ameryk. ASEAN (kraje Amer. Płd - Wsch.) Celem jest rozwijanie współpracy gospodarczej, wymiany handlowej a także jej liberalizacji APEC (18 krajów pacyfiku) Cechą jest fakt, że kraje te wytwarzają łącznie ponad 50% produktu krajowego świata (m.in. USA, Chiny) EWG i EU Wspólnota Euroatom dała początek EWG (58r), a w 1993 nazwę zmieniono na UE. Cele: Stopniowe obniżanie ceł, aż do całkowitego zniesienia handlu między członkami. Nastąpiło to dla większości towarów do 68, bez art. rolnych Ustanowienie jednolitych stawek celnych wobec krajów trzecich Stopniowe ujednolicanie ustawodawstwa i regulacji prawnych Dążenie do swobodnego przepływu siły roboczej, kapitału Wspólna polityka rolna, transportowa, zagospodarowanie Współfinansowanie inwestycji w regionach opóźnionych w rozwoju gosp. i o dużym bezrobociu. Są to inwestycje rozwoju infrastruktury Utworzenie Euro sys walutowego (ECU) - europ jedn monetarna. Jednostka nie była pieniądzem rzeczywistym - charakter rozliczeniowy pomiędzy bankami centralnymi krajów EWG. Dążono do wprowadzenia wspólnej waluty i przyczynił się do tego umowa z Maastricht: - deficyt budż. nie powinien przekraczać 3% PKB - zadłużenie publiczne nie powinno przekraczać 60% wytworzonego PKB - obniżanie inflacji poniżej 3% w skali roku - odchylenie oprocentowania pożyczek nie większe niż 2.25% od oprocentowania tych pożyczek w 3 krajach gdzie jest najniższe WEJŚCIE POLSKI DO UE ZAŁOŻENIA: - prywatyzacja, restrukturyzacja, liberalizacja, wymia-na handlowa z krajami 15. Obniżenie ceł, a docelowo ich zniesienie oraz znoszenia ograniczeń w wymianie handlowej - w 1994 wystąpienie o członkostwo do UE - w latach 1994-99 organy UE oceniły działania w PL porównując ze standardami - 1999 oceniono zgodność regulacji prawnych - w 2002 wprowadzono pełną liberalizacje wymiany z UE art. przemysłowych oraz ograniczenia na art. rolne - w 2001-02 regulacje prawne występujące w PL dostosowano do wymogów UE - po ostatecznej ocenie podjęto decyzje o przyjęciu PL do UE - 01.05.2004 rok KORZYŚCI: - rozszerzenie rynku zbytu - ułatwienie ekspansji przedsięb. na rynek UE - gosp. PL zwiększyła swą wiarygodność - większa możliwość napływu kapitału z UE - dopływy nowych technologii - możliwość swobodnej migracji siły roboczej - dopływy środków kilku funduszy UE: PHARE Fundusze przedakcesyjne: SAPARD - rolnictwo, tereny wiejskie ISPA - rozwój infrastruktury transportowej, ochrona środowiska PHARE II - rozwój działalności gospodarczej ZAGROŻENIA: - rolnictwo - bezrobocie ukryte w rolnictwie to ok. 1mln osób - małe gosp. zostaną zlikwidowane. W PL gosp. są małe - do 9ha, a w UE od 30-40ha (specjalistyczne). Atut to wytwarzanie lepszych, naturalnych produktów. - poziomy rozwojowe (zwolnienia): - wydobycie - ciężki przemysł - usługi transportowe (PKP) - usługi budowlane - wchodzą na PL rynek obcy fachowcy - banki - łączenie - fuzje - stan infrastruktury drogowej (transportowej) - zniechęca do inwestowania, może powodować ograniczenie świadczenia usług turystycznych

POWIĄZANIA GOSPODARCZE KRAJÓW obroty w handlu zagranicznym. Jest to: - eksport -wywóz towaru z danego kraju do innych, - import- przywóz towarów i usług z innych krajów do danego kraju. Obecnie ponad 2/3 wymiany stanowią towaru przemysłowe. Występuje tendencja stałego wzrostu handlu usługami np. w zakresie transportu, turystyki, telekomunikacji i łączności itp. Kolejnym elementem powiązań są tzw. przepływy kapitałowe, z jednego kraju do drugiego. Najczęściej przepływy odbywają się z krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo do krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo. Występu-ją one najczęściej w postaci tzw. zagranicznych inwestycji bezpośrednich, które mogą polegać na wykupywaniu udziałów kapitałowych już w istnie-jących przedsiębiorstwach czy instytucjach lub też poprzez realizację całkiem nowych inwestycji od podstaw np. budowa fabryki samochodów opla w Gliwicach. Transfery wiedzy technicznej czy technologicznej - na podstawie zawieranych umów gospodarczych, np. sprzedaż licencji na produkcję określonych wyrobów, sprzedaż know - how (wiedzieć co jak wykonywać) sprzedaż patentów, usług w zakresie doradztwa technicznego czy też w zakresie organizacji, zarządzania, szkolenia, współpraca w zakresie badań i rozwoju, jest ona prowadzono zarówno między różnymi szkołami wyższymi różnych krajów a także między różnymi ośrodkami naukowo-badawczymi. Transfer osób -„drenaż mózgów” głównie z krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo (Indie) do krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo, dotyczy to specjalistów w zakresie badań naukowych, a także specjalistów, których brakuje na rynku danego kraju np. informatyków w Niemczech, czy też kadry medycznej w krajach Europy Zachodniej. „Drenaż mózgów” jest zjawiskiem niekorzystnym dla krajów rozwijających się, ponieważ osłabia potencjał intelektualny, w tych krajach w których został wykształcony, przy pomocy środków finansowych w danym kraju. Wymiana zagraniczna przynosi określone korzyści: Pozyskanie z zewnątrz określonych surowców, materiałów, technologii, maszyn, urządzeń oraz ludzi których brakuje w danym kraju np. w Polsce sprowadza się większość ropy naftowej, ponieważ krajowe wydobycie jest niewielkie. Pozyskiwanie towarów i usług po cenach niższych niż wytwarzane w kraju tzw. „teoria kosztów komparatywnych”- polega na tym, że głównie eksportuje się towary z kraju, których koszty wytwarzania w porównaniu z innymi są najniższe. Pozwala to podmiotom gospodarczym ograniczyć koszty swojej działalności. Wzbogacenie asortymentu towarów i usług, które mogą być bardziej dopasowane do potrzeb, zainteresowań i gustów konsumentów. Istnieje stała tendencja do liberalizacji wymiany handlowej, któremu sprzyjają procesy globalizacji. Każdy kraj prowadzi pewną politykę handlową i w okresach zaostrzenia trudności na rynku wewnętrznym stosuje różne elementy ochrony tego rynku, a także popiera własną krajową wytwórczość i eksport - polityka taka nazywa się PROTEKCJONIZMEM i zasadniczymi elementami są: - nakładanie ceł na towary importowane - wprowadzenie różnych ograniczeń ilościowych, poprzez ustalanie kwot kontyngentów, czyli ilości towarów, które mogą być zaimportowane. - wprowadzenie kontyngentów, ale do ilości towarów, które mogą być zaimportowane do krajów - wprowadzenie pozwoleń na import - licencja - ustalenie wymagań odnośnie sprowadzanych towarów, np. sanitarne - popieranie własnej produkcji i eksportu poprzez stosowanie tzw. opłat do eksportu, w przypadku UE powszechnie stosuje się dopłaty do eksportu produktów rolnych. W krajach rozwiniętych gospodarczo stosuje się również: - Gwarancje kredytowe na eksport, które zmniejszają ryzyko wysyłki towarów przez eksporterów- w przypadku kiedy importer nie wnosi opłaty na rzecz eksportera jego strata może być pokryta przez udzielaną gwarancję kredytową. Instrument ten znacznie przyczynia się do wzrostu eksportu towarów i usług. - EMBARGO- zakaz wywozu określonych wyrobów do określonego kraju. Jest nakładane z różnych względów politycznych, np. embargo wysyłki towarów do Iraku w okresie rządu Sadama Husajna, zakaz wywozu z UE broni zaawansowanej i uzbrojenia do Chin. WSKAŹNIKI HANDLU ZAGRANICZNEGO: Saldo wymiany handlowej Saldo (+) eksport > import Saldo (-) eksport < import Saldo wymiany handlowej jest różnicą między eksportem towarów i usług z importem towarów i usług. W Polsce saldo jest niekorzystne od wielu lat, wykazuje bardzo wysoki deficyt (w 1998r. przy eksporcie wynoszącym ok. 25 mld $, deficyt wynosił 18,5 mld $). Powoduje to znaczną utratę ilości miejsc pracy, w Polsce szacowano w 1998r. 1mln. miejsc pracy na rzecz krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo. W roku 2004 deficyt wynosił 11,5 mld Euro. Struktura wymiany handlowej jakie towary dominujące są po stronie eksportu i importu. W przypadku Polskich obrotów po stronie importu i eksportu dominują wyroby przemysłowe przetworzone -struktura Polskiego eksportu jest coraz korzystniejsza, ponieważ spada udział eksportu surowców. Kurs walutowy stosunek ilości jednostek waluty krajowej w stosunku do jednostek walut wymienialnych Kurs walutowy przyczynia się do opłacalności eksportu lub jego spadku. Silny złoty powoduje, że eksport staje się mniej opłacalny. Opłacalny staje się import. Natomiast osłabienie złotego wzmacnia pozycję eksporterów i podraża sprowadzany do Polski import towarów i usług. „Terms of trade” stosunek średnich cen uzyskiwanych w imporcie w stosunku do średnich cen uzyskiwanych w eksporcie. Wskaźnik ten pokazuje w jakim stopniu zmienia się opłacalność eksportu towarów w stosunku do towarów importowanych.

BILANS PŁATNICZY Pojęciem szerszym w stosunku do bilansu handlowego jest bilans płatniczy. Pokazuje on saldo wszystkich rozliczeń za granicą. Bilans płatniczy składa się: rachunek obrotów pieniężnych - najważniejszą pozycję stanowi saldo wymiany handlowej w zakresie eksportu i importu towarów. Bilans ten uzupełniany jest o saldo różnych usług: transportowe, turystyczne itd. W przypadkach niektórych krajów wymiana handlowa towarami wykazuje deficyt ( Hiszpania zarabia nwet do 30 mld $ w skali roku Włochy, Francja, Grecja, Szwajcaria, Austria). Wpływy z tego tytułu znacznie niwelują deficyt w wymianie transportowej. W ramach tych wskaźników uwzględnia się przekazy pieniężne uzyskiwane z zagranicy oraz różne przekazy rządowe. W Polsce znaczną pozycję stanowią obroty nie skonsolidowane, dotyczące sprzedaży na granicy wschodniej i zachodniej, towarów na bazarach, cudzoziemców z Niemiec, Ukrainy, Białorusi czy Rosji i z tego tytułu uzyskano w roku 2004 większe saldo o 4 mln. rachunek obrotów kapitałowych -przepływ kapitału do danego kraju i odpływ oraz ustalenie salda. Najważniejszą pozycję stanowią zagraniczne inwestycje bezpośrednie - wykupywanie udziałów w istniejących firmach, budowa nowych obiektów, inwestycje portfelowe, które są związane z zakupem różnych papierów wartościowych. Rachunek ten ma wpływ na poprawę całkowitego bilansu płatniczego. Przepływ kapitału zagranicznego do Polski jest znacznie wyższy niż odpływ. rachunek zmian rezerw rządowych -gromadzenie obcych środków płatniczych np. Euro w $ i innych walutach, a także gromadzenie kruszców szlachetnych, np. złota, platyny. Rezerwy mogą być uruchomione wówczas, kiedy brakuje dostatecznych środków na utrzymanie bilansu płatniczego. Jest to jeden ze sposobów wyrównania deficytu płatniczego. W Polsce rezerwy obecnie są szacowane na 40 mld. $. Deficyt można również pokrywać zaciąganymi pożyczkami z tzw. międzynarodowych instytucji finansowych: Banki Światowe, czy też zagraniczne Banki komercyjne. MIĘDZYNARODOWA WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Po drugiej wojnie światowej można zauważyć w procesie rozwoju gospodarczego świata występowanie kilku barier: - Demograficzna - dotyczy tych krajów, w których występuje bardzo duży przyrost naturalny, w niektórych krajach nawet wyższy niż niektóre wskaźniki rozwoju gospodarczego, np. Bangladesz, Indie, Pakistan, Indonezja i inne. - Żywnościowa - wynikająca z tego, że w niektórych krajach przyrost produkcji rolnej jest niższy niż przyrost naturalny co w wielu krajach powoduje występowanie zjawiska niedożywienia i głodu (kraje Afrykańskie), - Technologiczna - dotyczy krajów słabo rozwiniętych gospodarczo, które nie dysponują dostateczną wielkością środków finansowych na zakup nowych technik, technologii w postaci nowych maszyn i urządzeń. Powoduje to w konsekwencji ich dalsze opóźnianie w rozwoju, w stosunku do krajów najbardziej rozwiniętych gospodarczo. - Zadłużenie zagraniczne - występuje w wielu krajach (ameryki Łacińskiej, Europy Wschodniej i Środkowej), zadłużenie to powstało w II połowie lat 70 - tych i w wielu krajach doprowadziło do tego, że w pewnym momencie nie były one wstanie spłacić swych zobowiązań, tj. tzw. „pułapka zadłuże-niowa”. W wielu krajach Ameryki Łacińskiej dług przekracza nawet 150 milionów $. Paradoksem jest to że największe zadłużenie ma USA, co jest spowodowane występowaniem znacznych deficytów w wymianie handlowej i bilansie płatniczym. - Ekologiczna - w miarę rozwoju gospodarczego świata następowała stała degradacja środowiska naturalnego oraz jego zniszczenie. Powoduje to zwolnienie rozwoju gospodarczego i ponoszenie znacznych kosztów na likwidowanie strat ekonomicznych i społecznych związanych ze zdrowiem ludzkości, stąd w krajach najbardziej rozwiniętych gospodarczo od II połowy 70 - tych lat podejmuje się coraz szersze działania i przedsięwzięcia o charakterze proekologicznym. MIĘDZYNARODOWE INSTYTUCJE FINANSOWE - Bank Światowy -głównym celem jest hierarchia rozwoju gosp. Kapitał tego banku pochodzi za składek członkowskich należących do tej instytucji (180 państw). BŚ w krajach rozwiniętych i Euro. Środ. współfinansował projekty inwestycyjne na podstawie preferencyjnych kredytów - Międzynar. Fundusz Walutowy - skupia 108 państw przy czym jej głównym celem jest stabilizowanie gosp. krajów członkowskich oraz przeciwdziałanie występo-waniu w innych krajach kryzysów o charakterze finan-sowym - EBOR (Eurp. Bank Rozwoju i Odbudowy)(Londyn) celem jest wspieranie gospodarek w krajach Europy Środ. i Wsch. w stanie transformacji. Bank ten uczestniczy w finansowaniu wydatków w sektorze handlowym i publicznym. - EBI (Europ. Bank Inwestycyjny) - jt ogólna jednostka kredytowa UE. Głównym celem jest współfinansowanie dużych projektów inwestycyjnych - EBC (E. Bank Centralny)(1998) - jego zadaniem jest stabilizacja nowej waluty Euro w krajach tzw. Eurolandu oraz współpraca z bankami centralnymi w krajach UE. - WTO (Światowa Org. Handlu) - celem jest liberalizacja wymiany handlowej w krajach tej org. - GATT (Porozumienie dotyczące ceł i taryf) - porozumienie o podobnych celach jk WTO przy czym chodzi tutaj o stopniowe znoszenie ceł, a także taryf wymiany handlowej

---