ISTOTA I DYLEMATY RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ

1. Pojęcie i rodzaje równowagi ekonomicznej

2. Warunki równowagi makroekonomicznej; zrównoważenie rynku towarowego z rynkiem pieniężnym (model IS-LM)

3. Odchylenia od równowagi makroekonomicznej; niedobory i nadwyżki w gospodarce, mechanizm ich eliminacji

4. Globalna równowaga rynkowa a równowagi cząstkowe (na rynku finansowym, walutowym, rynku pracy i ziemi)

5. Wpływ budżetu państwa, polityki fiskalnej i pieniężnej na stabili­zację gospodarki

Literatura podstawowa:

1. Samuelson P., Nordhaus W.: Ekonomia, T.2, PWN, Warszawa, 2004.

2. Begg D., Fisher S., Dornbush R.: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003.

3. Podstawy ekonomii, Red. nauk. Milewski R., PWN, Warszawa 1999.

Literatura uzupełniająca:

1. Kamerschen, DR., McKenzie R.B., Nardinelli C. Ekonomia. F.G. "Solidarność", Gdańsk 1993.

2. Elementarne zagadnienia ekonomii, Praca zbiorowa pod red. R. Milewskiego, PWN, Warszawa 1997.

3. Hali R.E., Taylor I.: Makroekonomia: teoria, funkcjonowanie, polityka, PWN, Warszawa 1995.

1. POJĘCIE I RODZAJE RÓWNOWAGI EKONOMICZNEJ

RÓWNOWAGA EKONOMICZNA Wyraża ona stan zgodności pewnego układu sił i wartości. Jest ona stanem pożądanym.

Dla zrozumienia tej problematyki istotnym jest: rozpoznanie treści samego pojęcia równowagi w ekonomicznej; określenie warunków jej kształtowania i odchyleń od niej; kształtowania się równowagi w ekonomicznej podstawowych rynkach; przywołanie podstawowych teorii równowagi ekonomicznej.

1.1. POJĘCIE RÓWNOWAGI EKONOMICZNEJ

RÓWNOWAGA EKONOMICZNA (nazywana także gospodarczą) - jako pojęcie - używana jest do określenia wzajemnej zgodności podstawowych wielkości ekonomicznych (takich jak: produkcji, popytu, podaży, ceny, dochodów, itp.). równowagę stanowią takie relacje pomiędzy poszczególnymi elementami procesu reprodukcji społecznej, które zapewniają jej niezakłócony przebieg.

RÓWNOWAGA EKONOMICZNA (w pełniejszym rozumieniu) - sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych (bogactw naturalnych, majątku produkcyjnego i siły roboczej) zachodzi równość: między podażą wszystkich dóbr i usług, a popytem na nie; między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego, a popytem na te pieniądze, przy założeniu, że wymiana gospodarcza z zagranicą nie wywołuje trudności płatniczych.

Rodzaje równowag (w zależności od przyjętych kryteriów)

KRYTERIUM	RODZAJE	CHARAKTERYSTYKA
wielkości stanowiące o równowadze	Makroekonomiczna, makrogospodarcza (albo globalna)	oznacza zrównoważenie popytu z podażą przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów wytwórczych występuje w sytuacji zgodności rzeczowej struktury produkcji ze strukturą potrzeb społecznych, zrównoważenia proporcji nakładów pomiędzy potrzebami wzrostu a potrzebami konsumpcji, ma charakter integralny - równowaga cząstek gospodarki jest podporządkowana zgodności całej gospodarki. przejawem funkcjonalnym równowagi makroekonomicznej jest równowaga rynkowa.
	mikroekonomiczna (nazywana także cząstkową).	to równowagi odnoszące się do stanu funkcjonalnego podstawowych podmiotów gospodarczych i części gospodarki. Rodzaje: równowagi cząstkowe. Równowaga konsumenta (gosp. dom.) - ma miejsce wówczas, gdy stosunek cen nabywanych przez niego dóbr, zrówna się krańcową stopą substytucji. Równowaga przedsiębiorstwa - oznacza taką sytuację, gdy osiąga ono zysk maksymalny (tj. gdy koszt krańcowy równa się utargowi krańcowemu).
	Czasu - w sensie ekonomicznym	statyczna	Równowaga ekonomiczna statyczna, to zgodność popytu na dobra konsumpcyjne z ich podażą, w warunkach wykorzystania danego aparatu i danej siły roboczej.
		dynamiczna	Równowaga ekonomiczna dynamiczna, to zgodność popytu i podaży dóbr konsumpcyjnych w perspektywie czasu w warunkach zmian aparatu wytwórczego (inwestycje), długotrwałych zmian ilości i struktury siły roboczej oraz konsumpcji.
	Zmiany czynników wytwórczych	stała	zmiana jakiegoś czynnika wytwórczego, spowodowana impulsem wewnętrznym, jest po pewnym czasie wyeliminowana przez zmiany działające w kierunku przeciwnym, powodujące w konsekwencji powrót do stanu poprzedniego.
		zmienna	zmiana któregoś z czynników wytwórczych powoduje trwałe odejście od poprzedniego stanu równowagi i dojście do innego stanu równowagi.
	zasięg	zewnętrzna	równowagę bilansu płatniczego, tendencja do wyrównywania się w długim okresie strumieni płynności między krajem i zagranicą - i w takim rozumieniu bywa nazywana równowagą płatniczą. ocenia się w oparciu o bilans płatniczy i bilans handlowy.
		wewnętrzna	równość między popytem a podażą na rynkach: w szerokim rozumieniu dotyczy to wszystkich rynków (produktów, zasobów i pieniądza) w węższym rozumieniu natomiast dotyczy wybranych rynków (np. między oszczędnościami a inwestycjami).

RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA - oznacza zrównoważenie popytu z podażą przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów wytwórczych w gospodarce: zapewnia ją sytuacja zgodności rzeczowej struktury produkcji, ze strukturą potrzeb społecznych, przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów wytwórczych. jest przejawem wewnętrznego zrównoważenia proporcji wzrostu i realizacji zaspokojenia potrzeb społecznych. ma charakter integralny. Oznacza to, że zgodność w obrębie poszczególnych cząstek gospodarki traktowana jest, jako część zgodności całej gospodarki. przejawem funkcjonalnym równowagi makroekonomicznej jest równowaga rynkowa.

Istotę równowagi makroekonomicznej odzwierciedla model funkcjonowania gospodarki narodowej, sprowadzony do kształtowanie się zagregowanego popytu i zagregowanej podaży

RÓWNOWAGA EKONOMICZNA I JEJ PRZYWRACANIE

Jeśli obie strony funkcjonowania tak rozumianej gospodarki - zagregowany popyt i zagregowaną podaż - nałożymy je na siebie, to otrzymamy obraz równowagi makroekonomicznej.

RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA - punkt (sytuacja) przecięcia się krzywych zagregowanej podaży z zagregowanym popytem - w której przy pewnym poziomie cen, całkowita produkcja oferowana przez przedsiębiorstwa równa się łącznemu popytowi zgłoszonemu przez wszystkie podmioty gospodarujące. Cena równowagi ekonomicznej - poziom cen, przy którym zaistniała równowaga ekonomiczna

Gospodarka z reguły jednak nie znajduje się w stanie równowagi. Najczęściej funkcjonuje ona w stanie nierównowagi popytowej lub podażowej. Rezultatem mogą być stany:

• niedoboru;

• nadwyżki;

Niedobór w gospodarce - występuje w przypadku spadku cen poniżej poziomu równowagi, gospodarka zgłasza większy zagregowany popyt, niż istniejące możliwości jego zaspokojenia. jest to różnica pomiędzy wielkością Ad a As przy danym poziomie cen;

Niższe ceny powodują: wzrost siły nabywczej wszystkich podmiotów gospodarczych rośnie (powoduje wzrost chęci zakupów dóbr i usług); spadek skłonności do produkcji i sprzedaży, co powoduje relatywnie małą zagregowaną podaż (przy niskim poziomie cen przedsiębiorstwa nie produkują tyle dóbr i usług, które mogłyby zaspokoić potrzeby wszystkich); Konsekwencją tego sprzecznego układu potrzeb i możliwości ich zaspokojenia jest pojawienie się niedoboru dóbr i usług. Nabywcy chcą kupować więcej, aniżeli wynosi bieżąca produkcja i wyczerpują się zapasy. W gospodarce zaczynają się pojawiać się niedobory.

Sytuacja niedoborów w gospodarce staje się bodźcem do odpowiednich dostosowań: a). cen; wzrostu cen na poszukiwane dobra i usługi; aprobaty odbiorców na płacenie wyższych cen; b). produkcji i podaży; wzrost cen skłania przedsiębiorstwa do zwiększenia produkcji; c). popytu; wzrost cen na pożądane dobra i usługi z czasem prowadzi do osłabiania i zmniejszania popytu; Te zjawiska są wyrazem procesów dostosowawczych do nowej sytuacji. W ich wyniku równowaga zostaje odtworzona.

Nadwyżka w gospodarce - sytuacja, w której wielkość zagregowanej podaży przewyższa wielkość zagregowanego popytu, przy danym poziomie cen. - występuje wtedy, kiedy ceny przekraczają poziom równowagi.

Towarzyszy im: produkcja większa od popytu; mniejszy od podaży poziom zakupów; Te okoliczności wywołują sytuację narastania podaży nad popytem. Powoduje ona: że przy zbyt wysokim poziomie cen zaczynają narastać zapasy. to zjawisko staje się sygnałem dla producentów do ograniczenia wielkości produkcji; Konsekwencją tej sytuacji jest ponowne osiągnięcie równowagi, ale przy niższym poziomie cen i przy mniejszej wielkości produkcji oraz zwiększających się zakupach niż w przypadku nadwyżki.

Odchylenia od równowagi makroekonomicznej

Rozporządzalne dochody osobiste dzielą zamierza się podzielić na: wydatki na konsumpcję; oszczędności; Z tego faktu wynika możliwość odchyleń od stanu równowagi makroekonomicznej.

W praktyce rzeczywistości gospodarczej stanem normalnym - w ramach krótkiego okresu - jest stan nierównowagi między oszczędnościami, a inwestycjami (schemat). Jego konsekwencją jest stan nierównowagi dochodu narodowego, a w ślad za tym ujawnianie się tendencji do jego nieustabilizowanych zmian.

Nierównowaga między oszczędnościami, a inwestycjami może ukształtować się dwojako:

Nadwyżce oszczędności nad inwestycjami - tworzy ją sytuacja w której inwestycje w danym okresie (t + 1) są mniejsze, niż oszczędności w okresie minionym (t). (It+1< St), Powoduje ona: że globalny popyt w danym okresie (t + 1) kształtuje się na poziomie niższym niż w okresie (t), co oznacza także, że rozmiary dochodu narodowego ulegną zmniejszeniu (Yt+1 < Yt). pojawienie się nie zaplanowanego przyrostu zapasów u producentów, a więc nadprodukcji, co z kolei skłania do zmniejszenia produkcji w okresach następnych. Sytuacja ta wywołana zmniejszeniem się rozmiarów inwestycji lub wzrostem rozmiarów oszczędności, grozi gospodarce wkroczeniem w stan kryzysu ekonomicznego.

2. inwestycje przekroczą rozmiary oszczędności (It+1 > St). Powoduje ona, że globalny popyt w danym okresie (t + 1) kształtuje się na poziomie wyższym niż w okresie (t), co oznacza także, że rozmiary dochodu narodowego ulegną zwiększeniu (Yt+1 < Yt). W praktyce gospodarczej oznacza to, wystąpienie zjawiska wzrostu rozmiarów popytu w stosunku do istniejącej podaży. Reakcja gospodarki na tą sytuację będzie zależna od stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych. istnieją niewykorzystane zdolności wytwórcze w gospodarce (zarówno kapitałowe, jak i ludzkie) to wzrost rozmiarów popytu może stworzyć bodźce do wzrostu rozmiarów produkcji, dochodów i zatrudnienia - co z kolei winno przyczynić się do jej wkroczenia w stan dobrej koniunktury gospodarczej. warunki pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych - wówczas wzrost rozmiarów popytu może doprowadzić do wystąpienia procesów inflacyjnych. Wzrost dochodów ujawni się jako efekt wzrostu cen.

Równowaga makroekonomiczna i odchylenia od niej

S =I

S_t = I_{t + 1}

Y_t















Y_{t + 1}

NIERÓWNOWAGA EKONOMICZNA









































2. Teorie równowagi ekonomicznej

Znaczącym obszarem dociekań myśli ekonomicznej - tak w przeszłości, jak i współcześnie - są kwestie równowagi ekonomicznej. Ich odbiciem są liczne teorie równowagi ekonomicznej. Na współczesne koncepcje kształtowania równowagi makroekonomicznej największy wpływ wywierają teorie: keynesowska i neoklasyczne.

2.1. Neoklasyczne teorie równowagi

Neoklasycy uważali, że gospodarka rynkowa charakteryzuje się naturalnym dążeniem do równowagi.

Równowaga zaś występuje wtedy, gdy łączna suma nabywców jest chętna i zdolna do nabywania dóbr i usług, które chcą sprzedać producenci. Zrównoważenie łącznego popytu z podażą - przy sprawnie działającym mechanizmie rynkowym - następuje nie tylko przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych, ale również przy pełnym zatrudnieniu.

Założenia: pierwszym, że zagregowany popyt jest zawsze równy zagregowanej podaży; drugim, że płace i ceny są na tyle elastyczne, że wykazują tendencję do szybkiego przystosowania się do warunków umożliwiających osiągnięcie równowagi. Ad. 1. Pierwsze założenie w postaci prawa rynków jest autorstwa J.B.Saya (1766-1832). Punktem wyjścia do jego sformułowania było przeświadczenie, że wartość produkcji tworzy taką samą wartość dochodów, wszystkie zarobione dochody są wydawane na zakup wytworzonych dóbr. W ślad za tym wywiedzono tezę, że jeśli zagregowany popyt musi być zawsze równy zagregowanej podaży. Stąd ogólna nadprodukcja lub niedostateczna produkcja nie jest możliwa. Ponieważ: dochód otrzymany jest jednocześnie dochodem wydanym (co oznacza, że nie występują żadne oszczędności), to podaż w skali całej gospodarki stwarza dla siebie odpowiedni popyt. Oznacza to, że dochód narodowy można wytwarzać przy niepełnym zatrudnieniu. Ad.2. Z kolei drugie założenie jest związane z przeświadczeniem, że równowagę przy pełnym zatrudnieniu zapewnia mechanizm elastycznych cen i płac. Gdy realna stawka płac - którą jest stosunek przeciętnej płacy do przeciętnego poziomu cen - rośnie, powoduje to zmniejszenie się potencjalnych miejsc pracy, ze względu na niechęć przedsiębiorców do zatrudniania pewnej klasy pracowników; gdy spada, to przedsiębiorcy zgłaszają coraz większe zapotrzebowanie na dodatkowych pracowników. Oznacza to, że zgoda na pracę za odpowiednio niższą płacę pozwala wszystkim zdolnym i chętnym ludziom na jej znalezienie (teoria dobrowolnego bezrobocia).

2.2. Keynesowska teoria równowagi

J.M.Keynes uważa, że dla gospodarki najważniejszą jest równowaga ogólna.

Równowaga ogólna- między globalną podażą, a globalnym popytem, która może ustalać się przy różnych stopniach wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki. Oznacza to, że w stanie równowagi mogą istnieć zarówno niewykorzystane zdolności wytwórcze, jak i niepełne zatrudnienie. że będzie to równowaga przy różnych rozmiarach dochodu narodowego.

Zdaniem J.M.Keynesa warunkiem niezbędnym ustalenia się stanu równowagi w gospodarce jest równość inwestycji i oszczędności.

Jeśli jej nie ma, to następuje zakłócenie równowagi wyrażające się stanem niezrównoważenia między globalnym popytem i globalną podażą, co w konsekwencji wywołuje albo depresję, albo ożywienie gospodarcze.

Jeśli oszczędności są większe od inwestycji (S > I), co oznacza, że część oszczędności - wskutek pesymistycznej oceny przewidywanej efektywności kapitału, wzrostu stopy procentowej lub zmniejszenia się krańcowej skłonności do konsumpcji inwestycji - nie przekształciła się w popyt (wydatek) inwestycyjny, to skutkiem tego jest sytuacja niemożności sprzedaży części wytworzonych dóbr inwestycyjnych i wystąpienie zjawiska nadprodukcji. Ujawniają się problemy ze zbytem produkcji, zmuszając przedsiębiorstwa do jej ograniczenia, a w konsekwencji do zmniejszenia ich dochodów. Oznacza to rozpoczęcie w gospodarce początku kryzysu ekonomicznego, który będzie trwał tak długo, jak długo oszczędności będą kształtowały się na poziomie wyższym od inwestycji.

Jeżeli natomiast wystąpi przewaga inwestycji nad oszczędnościami (S < I) to wtedy w gospodarce występuje większy od podaży popyt efektywny na dobra inwestycyjne, który staje się czynnikiem ogólnego ożywienia gospodarczego. Zahamować mogą go jednak szybko rosnące oszczędności - w ślad za wzrostem dochodów. W takiej sytuacji zwiększa się krańcowa skłonność do oszczędzania, powodująca, że po pewnym czasie rozmiary oszczędności wyrównują się z rozmiarami inwestycji, co prowadzi z kolei do zatrzymania procesu rozwoju gospodarczego i do ustalenia stanu równowagi, przy wysokim poziomie dochodu narodowego, zatrudnienia i wykorzystania zdolności wytwórczych. 2. Drugą przyczyną zahamowania wzrostu może stać się osiągniecie stanu pełnego wykorzystania czynników wytwórczych gospodarki. W takich warunkach utrzymywanie się nadwyżki popytu nad podażą prowadzi do inflacji i do przymusowych oszczędności.

4

NADWYŻKA

PRZYROST ZAPASÓW

poziom

cen

zagregowana podaż

P₂

Pr

P₁

RÓWNOWAGA

zagregowany popyt

NIEDOBÓR

SPADEK ZAPASÓW

Qr PNB

Wzrost P; D; Z;

• Zmniejszenie produkcji

• Zagrożenie kryzysem

Niepełne

Pełne

• przyrost zapasów

• nadprodukcja

• WYKORZYSTANIE ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNYCH

• nadwyżka I nad S

• popyt > podaży

• nadwyżka S nad I

• popyt < podaży

I_{t + 1} < S_t Y_{t + 1} < Y_t

I_{t + 1} > S_t Y_{t + 1} > Y_t

C_{t + 1}

I_{t + 1}

C_t

S_t

Const. P; Z;

Poprawa koniunktury

• Wzrost D

• Wzrost inflacji

---