PIENIĄDZ I BANKI W ANALIZIE MAKROEKONOMICZNEJ

1. Funkcje pieniądza i jego historia

2. Monetaryzm: jego założenia i wnioski.

1. ilościowa teoria cen i pieniądza (równanie Fischera)

2. składniki podaży pieniądza i agregat M l

3. System bankowy państwa

1. Bank Centralny (BC) i jego funkcje

2. System banków - pośredników kredytowych

4. Instrumenty polityki pieniężnej (monetarnej):

1. stopa obowiązkowej rezerwy gotówkowej (mnożnik kreacji bankowej)

2. stopa dyskontowa (mnożnik depozytowy)

3. operacje otwartego rynku

4. kurs walutowy

5. Wpływ podaży pieniądza na produkcję

1. pobudzająca oraz schładzająca polityka pieniężna (tj. polityka taniego oraz drogiego pieniądza)

1. Funkcje pieniądza i jego historia

1. FUNKCJE PIENIĄDZA

PIENIĄDZ - jest to ogólny ekwiwalent, który trwale wyraża wartość wszystkich towarów i jest bezpośrednio na nie wymienialny, - jest najbardziej użytecznym narzędziem ekonomicznym, umożliwiających wymianę dóbr i usług.

Pieniądz jest podstawą systemu pieniężnego. Jego strumienie pełnią rolę „krwiobiegu” całego systemu gospodarki rynkowej i są jego ważnym składnikiem.

Pieniądz, w gospodarce rynkowej pełni szereg istotnych funkcji. Do najważniejszych należą:

Miernika wartości (dobra obrachunkowego)	Pozwala sprowadzić wartość wszystkich towarów i usług do wspólnego mianownika. Funkcja ta pełniona jest w sposób idealny.
Środka wymiany (środka cyrkulacji)	Sprowadza się ona do pośredniczenia w aktach sprzedaży i kupna. Do obsłużenia mnogości aktów kupna i sprzedaży potrzebna jest bowiem odpowiednia ilość pieniądza.
Środka płatniczego	Ma to miejsce w przypadku regulowania zobowiązania zapłaty za nabyty towar, realnym pieniądzem.
Tezauryzacji (środka przechowywania bogactwa)	Wynika ona z faktu, iż pieniądz daje się łatwo przekształcać w inną formę bogactwa. Pieniądz wycofany z obiegu daje się jednak bardzo łatwo przywrócić do cyrkulacji.
Pieniądz światowy	Wszystkie te funkcje pieniądz pełni również na rynku światowym. Jako taki, obsługuje międzynarodowe stosunki gospodarcze pomiędzy poszczególnymi krajami.

2. HISTORIA I FORMY PIENIĄDZA

1. powstanie pieniądza

Pieniądz jest zjawiskiem historycznym ukształtowanym w wyniku długotrwałej ewolucji oraz ważnym składnikiem całego systemu gospodarki rynkowej. Społeczeństwo przeszło wiele etapów historycznych używając pieniądza. Wystąpienie barteru, pieniądza towarowego, papierowego oraz bankowego ilustruje jak pieniądz ewaluował w czasie.

Poszczególne społeczeństwa różnie starały się przezwyciężyć ograniczoność wymiany bezpośredniej. W wyniku tych starań kilka tysięcy lat przed naszą erą pojawił się pieniądz, wyodrębniając się z ogólnej masy towarów jako powszechny ekwiwalent i pośrednik w wymianie.

Początkowo rolę powszechnego ekwiwalentu pełniły towary, które były najchętniej i najczęściej wymieniane, takie jak bydło, skóry, zboże, sól. I tak dowody na występowanie bydła w roli środka rozrachunkowego znajdujemy na obszarach starożytnej Grecji, Persji, Indii, Egiptu, Włoch, Mezopotamii, Brytanii i Irlandii. W Chinach rolę tę pełniły bawoły, a na Syberii renifery.

Powszechna akceptowalność bydła jako środka rozrachunkowego i środka zapłaty wyznacza okres powstania pieniądza. Jednak bydło pełniło funkcję pieniądza w sposób ułomny i nigdzie nie było stosowane w tej roli na szeroką skalę. Bydło nie jest w pełni porównywalne, nie mogło być używane przy zawieraniu niewielkich transakcji z uwagi na całkowitą niepodzielność.

Dlatego w wymianie zaczęły pośredniczyć również inne przedmioty - początkowo jedynie w drobnych transakcjach, by w miarę upływu czasu całkowicie wyprzeć bydło z roli pieniądza. W większości były to przedmioty codziennego użytku: pożywienie, odzież, ozdoby i narzędzia.

Poprzednio - przez jakieś cztery tysiące lat - panował ogólnie przyjęty zwyczaj posługiwania się w celach wymiany jednym lub więcej z trzech metali, mianowicie srebrem, złotem i miedzią. Przy czym srebro i złoto były również używane kiedyś w postaci ich naturalnego stopu, zwanego wtedy elektronem. Przez większą część tak długiego okresu dominowało srebro. Trzeba wspomnieć, że posługiwano się także żelazem, natomiast przedmioty kłopotliwe w użyciu czy egzystencji takie jak; bydło, muszle, kamienie nie miały trwalszego znaczenia dla ludzi, którzy daleko odeszli od prymitywnego stylu życia.

FORMY PIENIĄDZA

2. pieniądz towarowy, kruszcowy, papierowy

Obecną rolę i funkcje pieniądza poprzedziła wielowiekowa ewolucja. Powstał on jako środek ułatwiający handel. Początkowo miał formę towaru, która z czasem została wyparta przez formę papierową i bankową.

Pieniądz pojawił się kilka tysięcy lat przed naszą erą, wyodrębniając się z ogólnej masy towarów (poprzez selekcję) jako powszechny ekwiwalent i pośrednik w wymianie. Powstał w wyniku poszukiwania towaru (łatwo dostępnego i powszechnie poszukiwanego), który pełniłby funkcję powszechnego ekwiwalentu.

Współczesne formy pieniądza (zwłaszcza papierowy i elektroniczny) są rezultatem długiego procesu rozwoju wymiany.

Społeczeństwo przeszło wiele etapów historycznych używając pieniądza. Ilustracją ewolucji pieniądza w czasie, są kolejne formy wymiany i pieniądza: wymiany bezpośredniej (T - T) - bez pośrednictwa pieniądza w formie: barteru (towar za towar); wymiany pośredniej (T - P - T) - za pośrednictwem pieniądza w formie: pieniądza towarowego (w tym kruszcowego); pieniądza papierowego; pieniądza bankowego;

FORMA TOWAROWA

Początkowo rolę powszechnego ekwiwalentu pełniły towary, które były najchętniej i najczęściej wymieniane, takie jak bydło, skóry, zboże, sól. W wymianie zaczęły pośredniczyć również inne przedmioty- początkowo jedynie w drobnych transakcjach, by w miarę upływu czasu całkowicie wyprzeć bydło z roli pieniądza. W większości były to przedmioty codziennego użytku: pożywienie, odzież, ozdoby, narzędzia, metale.

Charakterystyczną cechą towarowej formy pieniądza było to, że obok roli pieniądza miały one również samoistną wartość. Pieniądzem w formie towarowej były różnorodne towary. We wczesnym okresie historii były nimi: bydło (od czego pochodzi nazwa pieniądza), surowce naturalne, produkty, metale - zwłaszcza miedź, żelazo, srebro, złoto, diamenty i inne.

Przez ok. cztery tysiące lat panował ogólnie przyjęty zwyczaj posługiwania się w celach wymiany jednym lub więcej z trzech metali, mianowicie srebrem, złotem i miedzią. Przy czym srebro i złoto były również używane kiedyś w postaci ich naturalnego stopu, zwanego wtedy elektronem. Przez większą część tak długiego okresu dominowało srebro

Z praktycznego punktu widzenia, pieniądzem był metal- mniej lub bardziej szlachetny. Metal- zarówno w proszku jak i w kawałkach- był niewygodny do przyjmowania, ważenia, dzielenia i oceny jakości, niemniej jednak był pod tym względem wygodniejszy niż bydło. Dlatego od najdawniejszych znanych czasów, metal kształtowano w monety o określonym ciężarze.

Wyodrębnienie metali szlachetnych (głównie złota) jako pieniądza wiązało się z jego własnościami: naturalnymi (chemicznymi i fizycznymi); odporność, jednorodność, podzielność i przenośność; ekonomicznymi: w małej ilości wagowej duża ilość wartości - stąd jego szczególna zdolność do spełniania funkcji gromadzenia skarbu (tezauryzacji)

Z biegiem czasu zaczęto wybijać i wprowadzać do obiegu monety tj. kawałki kruszcu określonego kształtu, z oznaczeniem ich wagi i próby potwierdzonych stemplem emitenta.

Monety - kawałki kruszcu określonego kształtu, z oznaczeniem ich wagi i próby potwierdzonych stemplem emitenta

Monety znacznie ułatwiały dokonywanie zapłaty, gdyż wystarczyło je policzyć bez konieczności ważenia i sprawdzania próby.

Bicie monet było znakomitą zachętą do państwowych oszustw na większą i mniejszą skalę. Rozrzutni albo bardziej przyciśnięci brakiem pieniędzy władcy, zmniejszali ilość metalu w swych monetach albo wprowadzali do nich nieco tańszego mosiądzu i liczyli, że nikt tego nie zauważy. W ten sposób za mniejszą ilość srebra czy złota mogli kupić tyle samo co przedtem lub jeszcze więcej. Prywatnym przedsiębiorcom również przychodziło na myśl, że po ubiciu interesu mogli obciąć lub opiłować kilka miligramów z monet.

Prawo Kopernika i Greshama Jeżeli w obiegu występują jednocześnie jako środki płatnicze: pieniądz podwartościowy; pełnowartościowy; nadwartościowy; to pieniądz mający lepszą relację między wartością materiału pieniężnego a obowiązującą prawnie wartością nominalną jest wypierany z obiegu przez pieniądz mający gorszą tę relację.

Ze względu na częste psucie XIX wieku pieniądz towarowy został ograniczony do metali - zwłaszcza złota i srebra.

Banknoty

W XVII wieku ludzie zaczęli dla bezpieczeństwa przechowywać cenne przedmioty, a szczególnie złoto i srebro, w skarbcach złotników. Złotnik wypisywał kwit na cenne metale zdeponowane u niego. Te kwity były papierowym roszczeniem do złota i mogły być wymienione na złoto w każdym momencie

Powstanie banknotu: Złotnicy w zamian za zdeponowane kruszce (metale szlachetne, złote monety) wydawali kwity o dogodnych nominałach - noty bankowe, także płatne na okaziciela. Każdy kto posiadał taki kwit, mógł go wymienić na złoto. W momencie, kiedy te roszczenia do złota stały się płatne na okaziciela, stały się pierwszymi, pełnowartościowymi banknotami.

1. współczesny pieniądz („era pienią­dza gotówkowego, bankowego i elektronicznego”)

PIENIĄDZ PAPIEROWY

Kolejnym etapem ewolucji pieniądza była jego forma papierowa. Pojawił się on jako pewien substytut pieniądza towarowego. Przestał on odzwierciedlać samoistną bezpośrednią użyteczność, na rzecz użyteczności pośredniej. Zaczął on funkcjonować, jako sztuczna konwencja społeczna. Przestał reprezentować konkretny towar, na rzecz towaru, który za niego można kupić. Stał się on użyteczny w momencie pozbywania się go.

Zyskał akceptację, jako dogodny środek wymiany. Dzięki zabezpieczeniom oraz zasadom kreacji stał się reprezentantem rzadkości dóbr oraz reprezentantem wartości. Możliwym stało się kupowanie za niego różnych rzeczy, niezależnie od pokrycia w kruszcu, czy gwarancji rządowych.

Pieniądz papierowy (forma papierowa) - substytut pieniądza towarowego. - nie odzwierciedla samoistnej bezpośrednią użyteczność, lecz użyteczność pośrednią; - funkcjonuje jako sztuczna konwencja społeczna. Przestał reprezentować konkretny towar, na rzecz towaru, który za niego można kupić. Pieniądz papierowy jest reprezentantem rzadkości dóbr oraz reprezentantem wartości dzięki zabezpieczeniom oraz zasadom kreacji. Jako środek wymiany umożliwia kupowanie za niego różnych rzeczy, niezależnie od pokrycia w kruszcu

Pieniądz papierowy pojawił się gdy bankierzy wypuszczali banknoty o większej wartości niż posiadane zapasy złota. Te dodatkowe pieniądze były wykorzystywane do udzielenia pożyczek, od których banki pobierały odsetki.

Tę część wydawanych banknotów, która nie ma poparcia w złocie nazywa się emisją fiducjarną (opartą na zaufaniu).

Z czasem państwa wprowadzają do obiegu pieniądz papierowy, niewymienialny na złoto.

• Pieniądz papierowy do lat trzydziestych XX wieku posiadał parytet złoty tzn. jego jednostki formalnie reprezentowały określone wagowo ilości złota. Złote parytety służyły do kształtowania kursów walut.

• Obecnie funkcjonuje symboliczny pieniądz papierowy, któremu prawo nadaje wartość i czyni powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym.

PIENIĄDZ BANKOWY

Rozwój systemu finansowego doprowadził do powstania pieniądza bankowego, zwanego również pieniądzem wkładowym lub depozytowym, służącego do rozliczeń bezgotówkowych. Jednym z przykładów pieniądza bezgotówkowego jest wkład bankowy, ponieważ wkład jest to zobowiązanie / dług / banku wobec klienta. Jeżeli więc mamy wkład w banku, oznacza to, że bank jest nam winien pieniądze.

Formą zyskującą coraz większe znaczenie jest pieniądz bankowy w postaci czeków, wystawianych na depozyty w bankach lub innych instytucjach finansowych. Ta forma pieniądza podlega dalszym innowacjom i rozwojowi, przyjmując postać kart kredytowych i czeków podróżnych.

Pieniądz bankowy - zwany również pieniądzem wkładowym lub depozytowym; - służy do rozliczeń bezgotówkowych; - może być realizowany poprzez czeki; Rozróżnia się czeki: gotówkowe - umożliwiają wypłacenie gotówki, rachunkowe - uruchamiają przepływ pieniądza bezgotówkowego z rachunku na rachunek

Możemy w każdej chwili wypisać na siebie lub kogoś innego czek, a bank zobowiązany jest do wypłacenia równowartości w momencie przedstawienia czeku do realizacji. Przekazywany z rąk do rąk, może obsługiwać transakcje podobnie, jak czyni to np. banknot. Sposób posługiwania się czekiem jest określony przez prawo.

PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY

Obecnie w krajach wyżej rozwiniętych zaczyna funkcjonować pieniądz elektroniczny. Jest to elektroniczny zapis wartości na karcie magnetycznej w postaci zespołu znaków. Rachunki bankowe znajdują się w pamięci komputera i są obciążone lub uznawane elektronicznie za pomocą kart magnetycznych. W rozliczeniach międzybankowych przelewy pieniędzy dokonywane są za pomocą komputerów, bez konieczności prowadzenia dokumentacji księgowej

Pieniądz elektroniczny - jest to elektroniczny zapis wartości na karcie magnetycznej w postaci zespołu znaków.

W rozliczeniu między bankami a ludnością, stosowane są trzy formy dokonywania transakcji pieniężnych:

• bankomaty, które za pomocą plastykowej karty identyfikacyjnej umożliwiają dokonywania wypłat i przelewów oraz uzyskiwanie wyciągów z rachunków bankowych,

• terminale w punktach sprzedaży w postaci końcówek komputera bankowego, umożliwiające sprawdzenie stanu konta kupującego i obciążenia jego rachunku bankowego z równoczesnym uznaniem rachunku sprzedawcy,

• bankowość domowa, w której końcówki komputera bankowego zainstalowane w domu klientów banku umożliwiają im regulowanie swych zobowiązań bezpośrednio z domu.

SYSTEMY PIENIĘŻNE

Ustalenie obowiązującego w kraju systemu pieniężnego wiązało się z koniecznością ustalenia obowiązującej w kraju jednostki pieniężnej, wagowej zawartości kruszcu, przeciwdziałanie „psuciu” i fałszowaniu monet.

SYSTEM PIENIĘŻNY - to zespół norm prawnych, ustalający: podstawową jednostkę pieniężną obowiązującą w danym kraju, jednostki pomocnicze i ich nazwy, wartość jednostki pieniężnej w stosunku do kruszców szlachetnych i jednostek pieniężnych innych państw, sposób zabezpieczenia emisji pieniądza, jego moc zwalniania od zobowiązań, zakres cyrkulacji pieniądza, zakres swobody w wymianie na kruszce i pieniądze innych państw.

EWOLUCJA SYSTEMÓW PIENIĘŻNYCH

EWOLUCJA SYSTEMÓW PIENIĘŻNYCH - proces przechodzenia: od waluty kruszcowej do papierowej; od automatyzmu w stosunkach pieniężnych do waluty kierowanej (manipulowanej);

SYSTEMY PIENIĘŻNE 1. Kruszcowy: monometalizm - w kruszcowym systemie pieniężnym w roli pieniądza występuje złoto lub srebro, bimetalizm - system, w którym funkcję pieniądza pełnią jednocześnie dwa kruszce; Pełnej waluty złotej (gold standart): jednostka pieniężna posiada parytet w złocie; rozmiary emisji związane z rezerwami złota; ilość pieniądza w obiegu reguluje stopa dyskontowa banku centralnego; Odmiana - ograniczona waluta złota - częściowe pokrycie emisji w złocie; Standard złoto - dewizowy: pokrycie emisji pieniądza w złocie i dewizach kraju, których rezerwy międzynarodowe składały się wyłącznie ze złota. System waluty kierowanej: demonetyzacja złota; wartość towarów wyraża się w pieniądzu papierowym poszczególnych państw, a na rynkach międzynarodowych w walutach państw o najwyższym udziale w handlu międzynarodowym.

6. 2. MONETARYZM: JEGO ZAŁOŻENIA I WNIOSKI

Doktrynę wypracował Milton Friedman z Chicago oraz liczni jego naśladowcy. Początki szkoły związane z wyzwaniem rzuconym wczesnym Keynesistom, którzy w latach 1935-1960 przywiązywali nadmierną wagę do polityki fiskalnej.

Przedstawiciele monetaryzmu podzielają poglądy przedstawicieli współczesnej makroekonomii głównego nurtu, podkreślające znaczenie czynników kształtujących łączny popy oraz warunki podaży. monetaryzm uznaje pieniądz, za podstawowy czynnik wpływający na ewolucję sytuacji gospodarczej w czasie. podaż pieniądza jest głównym czynnikiem wpływającym na zmiany PNB w krótkim okresie, w dłuższym okresie wpływa głównie na ceny. monetaryści są zwolennikami mak­symalnego oparcia się na siłach rynkowych. rząd powinien wyrzec się dostrajania gospodarki na rzecz określenia stałych zasad, powinien unikać ingerowania w działanie rynku oraz programów cenowo-płacowych.

Monetaryzm podzielił się: młodszy odłam stworzył szkołę racjonalnych oczekiwań,

Monetaryzm podkreśla znaczenie pieniądza dla kształtowania nominalnej wielkości PNB w krótkim okresie oraz cen w długim okresie. Analiza prowa­dzona jest za pomocą ilościowego równania wymiany Szybkość obiegu pieniądza odgrywa główną rolę w analizie monetarystycznej Monetaryści skłaniają się ku poglądom, że szybkość obiegu pieniądza jest względnie stała (lub w krań­cowych przypadkach stała). Jeżeli jest to prawda, to obserwacja jest bardzo ważna, ilościowe równanie wymiany dowodzi bowiem, że gdy wartość V jest stała, to zmiany M wpłyną na PQ (lub nominalny PNB), w tej samej proporcji.

Monetaryzm (Samuelson)

Współczesny monetaryzm rozwinął się dziś w jedną z głównych szkół ekonomicznych. Opiera się on na trzech założeniach: wzrost podaży pieniądza jest podstawowym stałym czynnikiem kształtującym tempo wzrostu nominalnego PNB; ceny i płace są względnie giętkie; gospodarka prywata jest stabilna.

Założenia monetarystów sugerują, że przyczyną fluktuacji makroekonomicznych jest przede wszystkim niekonsekwentny wzrost podaży pieniądza. współczesny monetaryzm jest utożsamiany z leseferyzmem oraz polityczną filozofią przeciwstawiającą się zbyt dużemu rządowi. Z względu na skłonność do unikania aktywnego rządu oraz wiarę we właściwą sektorowi prywatnemu stabilność, monetaryści proponują często stałą stopę wzrostu pieniądza wynoszącą 3-4% rocznie. Niektórzy monetaryści wierzą, że doprowadzi to szybko i bezboleśnie do stabilnych cen, a w długim okresie zapewni stabilny wzrost i stałe ceny. Po doświadczeniach eksperymentu monetarystycznego w Stanach Zjednoczonych w latach 1979-1982 wielu podchodzi bardziej sceptycznie do możliwości praktycznego wykorzystania zasad monetaryzmu. Dziś wielu ekonom stów proponuje raczej, aby rząd formułował cele w zakresie wzrostu PNB.

Istota monetaryzmu:

I. Podaż pieniądza jest podstawowym stałym czynnikiem określającym wzrost nominalnego PNB. W uproszczeniu: „tylko pieniądz ma znaczenie”.

Monetaryzm, (tak jak Keynesowska teoria mnoż­nika), jest teorią czynników określających łączny popyt. Przyjmuje, że na krzywą AD wpływają tylko zmiany podaży pieniądza. Polityka fiskalna jest ważna z pewnych względów (np. dla określenia części PNB przeznaczonej na obronę lub konsumpcję społeczną), ale podstawowe zmienne ekonomiczne (produkcja globalna, zatrudnienie i ce­ny) są kształtowane głównie przez pieniądz.

Założenia: stabilność i rytmiczność dochodowej szybkości obiegu pieniądza, popyt na pieniądz jest całkowicie niewrażliwy na stopę procentową;

II. Płace i ceny są względnie giętkie

Monetaryści akceptują generalnie pogląd, że płace i ceny wykazują pewną inercję. Monetaryści skłaniają się ku poglądowi, że krzywa Philipsa jest dosyć stroma nawet w krótkim okresie i, idąc śladem Friedmana, utrzymują, że w długim okresie jest ona pionowa. monetaryści utrzymują, że krótkookresowa krzywa AS, jest dosyć stroma i umiejscowiona w punkcie potencjalnego produktu. Wnioski: Ponieważ M powoduje zmiany PQ i ponieważ ceny oraz płace są względnie giętkie wokół potencjalnego produk­tu, pieniądz wpływa na produkt realny tylko umiarkowanie i w krótkim okresie. Głównym efektem zmian M są zmiany P. Tak więc, wyłączając krótki okres, M wpływa głównie na ceny, polityka fiskalna nie wpływa na nic, a Q pozostaje przez większość czasu na poziomie bliskim potencjalnego produktu.

III. Sektor prywatny jest stabilny.

monetaryści wierzą, że gos­podarka prywatna jest względnie stabilna: ponie­waż V jest stabilne, większość zmian nominalnego PNB jest spowodowana zmianami podaży pieniądza, a polityka pieniądza jest z kolei kształtowana pod wpływem polityki oraz zdarzeń zewnętrznych, (np. zwroty w polityce pienięznej, polityczne cykle).

Porównanie z ekonomią głównego nurtu

Podejście monetarystyczne

Podejście ekonomii głównego nurtu




Realny produkt Realny produkt

Porównanie poglądów monetaryzmu i ekonomii głównego nurtu

dwie podstawowe różnice.
monetaryści	makroekonomia głównego nurtu
podkreślają pierwotne znaczenie podaży pieniądza dla zmian global­nego popytu. Pokazuje to prostokąt z literą M, umieszczony obok monetarystycznej krzywej globalnego popytu AD Tylko pieniądz ma znaczenie	na gospodarkę wywiera wpływ wiele instrumentów: pieniądz {M), wydatki rządowe (G) i podatki (T). Pie­niądz ma znaczenie, ale znaczenie ma także polityka fiskalna
krótkookresowa krzywa AS jest niemal pionowa w okolicach potencjalnego PNB ruchy krzywej AD wpływają głównie na ceny.	krzywa AS jest dosyć płaska w krótkim okresie, zwłaszcza w warunkach recesji, zmiany AD wpływają raczej na Q niż na P.
Większość zajmujących się makroekonomia zgadza się dziś, że w długim okresie krzywa -AS jest pionowa w punkcie potencjalnego produktu.

2.1. Ilościowa teoria cen i pieniądza (równanie Fischera)

Ilościowe równanie wymiany

Równanie wymiany Fishera: P*Q = M*V stwierdza, że wyceniona w pieniądzu wartość masy towarowej Q (lub Y), czyli PKB, równa się zdolności transakcyjnej będących w obiegu jednostek monetarnych, tj. masy pieniężnej. gdy wartość V jest stała, wtedy M wpłynie na PQ = nominalny PNB. Inaczej mówiąc, jeżeli szybkość obiegu nie zmienia się, tylko pieniądz wywiera wpływ na nominalny PNB. Jeżeli zmiany M prowadzą do zmian V, to M nie spowoduje proporcjonalnych zmian poziomu PQ. polityka fiskalna zdaniem monetarystów nie ma znaczenia dlatego, że gdy wartość V jest stała, jedyną siłą, która wpływa na PQ, jest M. Przekształcając owo równanie w kierunku popytu pieniężnego: M = P (Q/V) czytając je z lewej strony do prawej, łatwo zauważyć, iż przy względnej stałości szybkości obie­gu (V) i masy towarowej (Q), zmiany ilości pieniądza w obiegu (M) są jedyną deter­minantą zmian cen (P). A zatem spadek podaży pieniądza wymusza spadek cen i odwrotnie - wzrost podaży pieniądza skutkuje wzrostem cen: (-ΔM => -ΔP) Prawo Fishera daje o sobie w pełni znać dopiero w dłu­gim okresie. Dlatego też krótkookresowy produkcyjny efekt wzrostu podaży pie­niądza (efekty ekspansywnej polityki monetarnej) po pewnym czasie całkowicie zanika. Jedynym długofalowym skutkiem egzogennego wzrostu podaży pieniądza jest, proporcjonalny do przyrostu masy pieniężnej, wzrost poziomu cen - tj. inflacja.

ILOŚĆ PIENIĄDZA W OBIEGU

Do obsłużenia mnogości aktów kupna i sprzedaży potrzebna jest odpowiednia ilość pieniądza. Zależy ona w sposób wprost proporcjonalny od sumy cen towarów będących przedmiotem transakcji kupna bądź sprzedaży oraz w sposób odwrotnie proporcjonalny od szybkości obiegu jednoimiennych jednostek pieniężnych.

Szybkość (dochodowa) obiegu pieniądza V jest definiowana jak stosunek PKB wyrażonego w jednostkach pieniężnych do zasobu M. Chociaż wartość V jest bez wątpienia stałą - chociażby dlatego, że rośnie wraz ze wzrostem stopy procentowej - zmiany V cechuje pewna regularność i są one możliwe do przewidzenia. Równanie wymiany teorii ilościowej MV = PQ wynika z definicji V = PNB/M = PQ/M. Prosta ilościowa teoria pieniądza i cen traktuje P jako niemal dokładnie proporcjonalne do M. Jakkolwiek pogląd ten jest niezwykle przydatny do zrozumienia hiperinflacji i pewnych długookresowych trendów, tylko niewielu opowiedziałoby się dzisiaj za tą jego prostą formą.

Jeżeli deficyty fiskalne spowodują wzrost stopy procentowej i w wyniku tego wzrost szybkości obiegu pieniądza, to nawet bez zmian w wielkości podaży pieniądza polityka fiskalna ma niezależny wpływ na inflację, produkcję i za trudnienie.

1. SKŁADNIKI PODAŻY PIENIĄDZA

W praktyce mamy do czynienia z dwoma rodzajami pieniądza: M1 - pieniądz transakcyjny - ma rangę podstawową. Jest on najważniejszym i najdokładniej obserwowanym miernikiem pieniądza. Tworzą go faktyczne składniki używane w transakcjach, do zakupu i sprzedaży rzeczy. Obejmują one: monety i banknoty, których suma tworzy gotówkę poza kasami banków; rachunki bieżące, fundusze zdeponowane w bankach na które można wystawiać czeki; M2 - tzw. quasi-pieniądz; (lokaty terminowe, rachunki oszczędnościowe);

2.2. SKŁADNIKI PODAŻY PIENIĄDZA I AGREGAT M₁

Popyt na pieniądz różni się od popytu na inne towary. Pieniądz jest ceniony ze względu na jego pośrednie zastosowania, a nie ze względu na bezpośrednią użyteczność. Pieniądz jest ceniony jako środek: Wymiany, Przechowywania wartości.
Popyt na pieniądz powstaje w związku z potrzebą: zawierania transakcji bieżących oraz chęcią trzymania pieniądza na przyszłość.
Popyt transakcyjny	Popyt na aktywa
Najważniejszy, popyt transakcyjny, powstaje, ponieważ ludzie i przedsiębiorstwa potrzebują gotówki lub depozytów na rachunkach bieżących, by płacić rachunki lub kupować dobra. Potrzeby transakcyjne zaspokaja pieniądz M1, którego ilość jest związana z wartością transakcji lub nominalnego PNB.	część zasobów jest utrzymywana postaci portfeli lokat inwestorów z motywu: przezorności (zabezpieczenia się na przyszłość); spekulacyjnego. Takie potrzeby zaspokaja pieniądz M2,
Teoria ekonomiczna zakłada, a badania empiryczne dowodzą, że popyt na pieniądz jest wrażliwy na poziom stopy procentowej - wysoka stopa procentowa prowadzi do niższego popytu na M.

Popyt transakcyjny

Głównym motywem utrzy­mywania pieniądza jest wygoda, z jaką, na każdym poziomie do­chodu, można dokonywać transakcji.

Trzymane zasoby pieniądza są ograniczone, po­nieważ wiążą się z nimi koszty utraconych możliwości: poświęcamy odsetki od aktywów przynoszących dochód, gdy trzymamy pieniądz.

Ludzie i przedsiębiorstwa potrzebują pieniądza jako środka wy­miany.

Elementy tworzące transakcyjny popyt na pieniądz. Gospodarstwa domowe potrzebują pieniędzy na zakup żyw­ności, opłaty rachunków za energię i paliwo oraz na dokonywanie za­kupów dóbr trwałego użytku. Przedsiębiorstwa potrzebują pieniędzy na zapłatę za surowce i siłę roboczą.

Popyt na pieniądz transakcyjny określony jest wielkością zasobów pieniężnych, które chcą utrzymywać gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.

Mechanizm tworzenia popytu transakcyjnego na pieniądz przedstawiono na rys. Pokazuje on przeciętną wielkość gotówki utrzymywanej przez rodzinę zarabiającą 1000 zł. na miesiąc, zatrzymującą zarobione pieniądze i wydatkującą je równomiernie w ciągu miesiąca. Oczywiście, rodzina utrzy­muje przeciętnie 500 zł. w formie gotówki.

Ilustracja transakcyjnego popytu na pieniądz




Dzień miesiąca

Poziom sald transak­cyjnych w miesiącu

Rysunek przedstawia ilość pie­niędzy trzymanych przez typową ro­dzinę. Zakładamy, że rodzina otrzy­muje 1000 zł. na początku miesiąca i wydaje w ciągu miesiąca całą sumę. Co więcej, wydatki dzienne są stałe i wynoszą 33,33 zł. W ostateczności rodzina nie lokuje w ciągu miesiąca żadnych kwot w inne aktywa. Tak więc, na początku miesiąca rodzina ma 1000 zł., piętnastego - 500 zł. i na koniec miesiąca nie ma gotówki. Ilustruje to prosta MNP. Ile pieniędzy utrzymuje przeciętnie rodzina? Odpowiedź: 1/2 kwoty 1000 zł. = 500 zł.

Reakcje popytu na pieniądz transakcyjny na zmienne ekonomiczne:

Zmiana dochodów i cen:

Jeżeli ceny i dochody uległyby podwojeniu, to popyt na M1 podwoi się. popyt na pieniądz transakcyjny ulega podwojeniu, jeżeli nominalny PNB ulega podwoje­niu przy tym samym poziomie realnego PNB lub innych zmiennych ekono­micznych.

Wpływ stopy procentowej

Popyt na pieniądz spada wraz ze wzrostem stóp procentowych - zakładając stałoś pozostałych czynników. wielkość zasobów pieniądza (lub popyt na pieniądz) może reagować na zmiany stóp procentowych

Na gospodarstwa domowe: Gdy stopa procentowa rośnie, to gospodarstwo domowe może złożyć część (np. połowę) swego dochodu na funduszu pieniężnym M2, to przeciętny stan jej zasobów zmniejszy się (np. z 500 do 250 zł). W ten sposób zmiany stóp procentowych wywrą wpływ na wielkość zasobów pieniądza utrzymywanych przez gospodarstwa domowe.

Wpływ stóp procentowych na poziomie przedsiębiorstw:

Często ich salda na rachunkach bieżących wynoszą 10 mln zł. w jednym dniu, 25 mln zł. w następnym itd. Jeżeli nic nie zrobią, to bardzo łatwo mogą stracić 2-5 mln zł. odsetek na rok.

Okres wysokich stóp procentowych, wymusza „za­rządzanie gotówką” przez przedsiębiorstwa. banki pomagają swym klientom utrzymywać trwale gotówkę w wysoko oprocentowanych aktywach, zamiast na nisko oprocentowanych rachunkach bieżących. Wraz ze wzrostem stóp procentowych przedsiębiorstwa robią coraz więcej wysiłków, aby utrzy­mywać salda na rachunkach bieżących na minimalnym poziomie.

3. SYSTEM BANKOWY PAŃSTWA

SYSTEM PIENIĘŻNO-FINANSOWY GOSPODARKI RYNKOWEJ

System pieniężno-finansowy gospodarki narodowej obejmuje: cały system bankowy, rynek kapitałowy, rynek dewizowy, budżet państwa i budżety władz lokalnych. Podstawy jego funkcjonowania wynikają z istoty pieniądza, jako kategorii ekonomicznej i pełnionej przez niego funkcji.

SYSTEM BANKOWY - POŚREDNIKÓW KRE­DYTOWYCH

Jest jednym z elementów systemu pieniężno-finansowego gospodarki rynkowej. We współczesnym świecie istnieje ogromna ilość różnorodnych banków.

	SYSTEM BANKOWY
	bank centralny,
	banki handlowe (zwane też depozytowo-kredytowymi),
	banki inwestycyjne i hipoteczne,
	kasy oszczędnościowe,
	towarzystwa kredytowe,
	banki specjalne
	towarzystwa ubezpieczeniowe.
	W obszar systemu bankowego wchodzą wyspecjalizowane instytucje bankowe i para bankowe (jak: domy maklerskie, domy dyskontowe i domy bankierskie).

3.1. BANK CENTRALNY (BC) JAKO BANK BAN­KÓW I BANK PAŃSTWA

Podstawowym ogniwem i instytucją systemu bankowego jest bank centralny.

Pierw­sze banki centralne miały charakter prywatny. W miarę wzrostu ich znaczenia, jako instytucji finansujących działalność państwa w coraz większym zakresie zaczęły podlegać kontroli państwowej. Obecnie, będąc instytucjami realizującą politykę pieniężną państw, wpływają one na realizację celów ekonomicznych w sposób pośredni. Banki centralne od czasu II wojny światowej są w przeważającej większości krajów bankami państwo­wymi.

Pierwotnie banki centralne były uprawnione do emitowania biletów bankowych do wysokości kapitału zakładowego. Były one zobowiązane przez państwo do wymieniania swych biletów na każde żądanie na monetę srebrną lub złotą. Podstawowym celem polityki banku centralnego było dążenie do utrzymania stałej wartości pieniądza w kraju, czyli tzw. stałego parytetu pieniądza krajowego do złota lub do innej waluty zagranicznej. Ten stan rzeczy udało się utrzymać do czasu I wojny światowej. Zniknęła waluta złota, a na jej miejsce pojawiły się pieniądze papierowe, praktycznie niewymienialne na złoto.

Najstarszy Bank Szwedzki otrzymał przywilej od państwa wypuszczenia biletów bankowych w 1657 r., zaś Bank Anglii w 1694 r. Bank Polski został założony w 1828 r. W Stanach Zjednoczonych funkcję banku centralnego spełnia System Rezerwy Federalnej stworzony dopiero w 1913 r.

ZASADNICZE FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

instytucji emitującej pieniądz gotówkowy, co oznacza, że jest on bankiem emisyjnym;

instytucji zapewniającej sprawne funkcjonowanie całego systemu bankowego, czyli pełni rolę „banku banków” sprowadzającą się do bycia bankierem w stosunku do banków komercyjnych; udziela kredytów bankom komercyjnym oraz zapewnia inne warunki i profesjonalną pomoc dla całego systemu bankowego.

banku państwa, który sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza, a w razie potrzeby także finansuje deficyt budżetowy, czyli realizatora polityki pieniężnej i kredytowej państwa.

3.1. System banków (banki komercyjne) - pośredników kredytowych

Najliczniejszą grupę banków w gospodarce rynkowej stanowią banki handlowe, które: tworzą i kreują pieniądz bankowy (zwany wkładowym lub depozytowym) służący do rozliczeń bezgotówkowych, umożliwiają zamianę gotówki na depozyty, depozyty na gotówkę, przelewanie środków z jednych rachunków na inne, dyskontowanie weksli handlowych, kreowanie nowego pieniądza w ramach udzielonych kredytów, świadczą one inne usługi, jak: powiernicze, przechowywanie kosztowności oraz usługi maklerskie.

Ban­k - przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo różnego rodzaju opera­cjami pieniężnymi.

Przeważająca większość banków komercyjnych zorganizowana jest w formie spółki akcyjnej

Banki utrzymują się z: różnicy procentów płaconych za wkłady i pobieranych od udzielonych kredytów; opłat i odsetek pobieranych z tytułu obrotu papierami wartościowymi oraz innymi usługami na rzecz swoich klientów (np. przechowywanie walorów).

Środki własne banków (tzw. kapitały zakła­dowe powiększane o nie rozdzielone nadwyżki zysków) stanowią na ogół niewielką część w stosunku do środków obcych. Kształtują się one w granicach 3-10% ogółu środków finansowych banków. O rozmia­rach działalności banków komercyjnych decyduje stały dopływ środków obcych.

Główną rolą banku komercyjnego jest: gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności; udzielanie kredy­tów producentom, instytucjom i ludności na cele produkcyjne i konsumpcyjne.

Dys­ponując własnym kapitałem kreują one także dodatkowy pieniądz w obiegu.

Banki komercyjne zajmują się także różnymi czynnościami bankowymi.

Prowadzą ra­chunki bieżące (czekowe) dla przedsiębiorstw i różnych instytucji publicznych, a więc organizują niemal cały obrót bezgotówkowy za pomocą czeków i przelewów; Przyjmu­ją wkłady terminowe, które mogą być wycofane po upływie czasu, na jaki zostały złożone, lub za uprzednim wypowiedzeniem.

FORMY DZIAŁALNOŚCI BANKÓW KOMERCYJNYCH

1. Udzielanie kredytu

Przy udzielaniu kredytu bank bierze pod uwagę: ocenę zdolności kredytowej i odpowiedzialności majątkowej klienta na podstawie analizy składników bilansu. przy większych kredytach inwestycyjnych może on żądać bliższego wglądu w obroty i ren­towność przedsiębiorstwa, a nawet domagać się udziału w jego władzach. możliwe jest także żądanie zapisu hipotecznego lub zastawu papierów wartościowych.

2. Lokowania pieniędzy w papierach wartościowych

Banki komercyjne prowadzą także działalność uzupełniającą w formie lokowania pieniędzy w papierach wartościowych, głównie w: obligacjach, wekslach.

Obligacja jest papierem wartościowym - wypuszczanym przez państwo lub przez przedsiębiorstwa - o dłuższym terminie płatności. Obligacje o krótkim terminie płatności(np. 3mies), nazywane są bonami skarbowymi (treasury bili). Są to aktywa pierwszego stopnia płynności, chętnie nabywane przez banki komercyjne i inne instytucje, gdyż mogą być łatwo i w krótkim terminie spieniężone w banku cen­tralnym lub na rynku pieniężnym.

Weksel jest dokumentem prawnym, w którym wystawca zobowiązuje się do bezwzględnego uregulowania należności w ściśle określonym terminie. Weksel kupiecki może być łatwo zdyskontowany w banku komercyjnym. Dyskontowanie polega na sprzedaży weksla bankowi przed terminem jego płatności i pobieraniu z tego tytułu należności zwanej dyskontem. Za pomocą stopy dyskontowej można więc łatwo obli­czyć, jaką wartość ma weksel dzisiaj w stosunku do jego nominalnej wartości figuru­jącej na wekslu i płatnej w ustalonym terminie. Ową różnicę między wartością zdyskontowaną na dzień zakupu a wartością nominalną weksla pobiera bank komercyj­ny.

3. Czynności pośredniczące

Banki komercyjne wykonują wiele czynności pośredniczących na zlecenie klientów: kupują lub sprzedają akcje i obligacje, administrują kapitałami pieniężnymi należącymi do instytucji społecznych, fundacji, uniwersytetów itp. zajmują się kupnem i sprzedażą dewiz, otwierają i spłacają akredytywy w obrotach z zagranicą i prowadzą rozliczenia z zagranicą.

3. Instytucje finansowe

Oprócz banków komercyjnych, ważną rolę uzupełniającą system bankowy odgrywają różne instytucje finansowe, które czasami nazywane są parabankami. Są to:

kasy oszczędności, spółki oszczędnościowo-kredytowe, stowarzyszenia oszczędnościowo-budowalne, instytucje kredytowe lub spółki finansujące różne transakcje kupna-sprze­daży, banki spółdzielcze, komunalne kasy oszczędności.

Obsługują one na ogół: drobne oszczędności najszerszych warstw ludności, udzielają pożyczek na prowadzenie drobnych przedsiębiorstw, na budownictwo mieszkaniowe, a także na za­kup kredytowy w ramach sprzedaży ratalnej różnych dóbr trwałego użytkowania, jak: samochody, meble, telewizory, lodówki, dywany itp.

4. Towarzy­stwa ubezpieczeniowe

Towarzy­stwa ubezpieczeniowe odgrywają znaczącą rolę w systemie finansowym każdego kraju. System ubezpieczeń jest niezwykle zróżnico­wany w poszczególnych krajach.

Zajmują się one: ubezpieczeniami społecz­nymi - indywidualnym ubezpieczeniem na życie, ubezpieczeniem na wypadek bezrobocia, choroby, utraty zdolności do pracy, utraty ży­cia lub osiągnięcia wieku emerytalnego. W odniesieniu do zatrudnionych pracowników część składek ubezpieczeniowych płaci pracodawca, a pewną część sam pracownik, zwłaszcza gdy jest zainteresowany uzyskaniem wyższej emerytury. różne ubezpieczenia rzeczowe i majątkowe firm i osób prywatnych.

Towarzystwa ubezpieczeniowe dysponują dzisiaj ogromnymi kapitała­mi, które szacowane są na około 20 do 40% aktywów banków komercyjnych. Znacz­na część tych kapitałów lokowana jest w obligacjach, bonach skarbowych, akcjach i w innych papierach wartościowych. Towarzystwa ubezpieczeniowe wywierają duży wpływ na kształtowanie się rynku kapitałowego.

4. Instrumenty polityki pieniężnej (monetarnej):

Polityka pieniężna

Bank centralny, będąc głównym podmiotem polityki pieniężnej, może regulować masę pieniądza gotówkowego w obiegu przede wszystkim przez: zwiększanie lub ograniczanie jego emisji, a także przy pomocy innych środków polityki pieniężnej, oddziaływanie przez bank centralny na płynność finansową banków komercyjnych w kraju, która polega na ich zdolności do zwiększania obrotów i operacji bankowych (wzrost sumy i rodzajów przyjmowanych wkładów pieniężnych w banku i udzielonych kredytów oraz innych operacji finansowych)

POLITYKA PIENIĘŻNA (określana także jako monetarna) - polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza krajowego Polega ona na oddziaływaniu przy pomocy pieniądza na preferowane przez państwo cele i procesy gospodarcze. Głównym przedmiotem i zadaniem polityki pieniężnej jest regulacja podaży pieniądza w gospodarce zgodnie z: celami zakładanymi w gospodarce, wymaganiami praw ekonomicznych i obrotu pieniężnego. Rola polityki pieniężnej: Pełni rolę instrumentalną w stosunku do ogólnych celów polityki ekonomicznej. Ma charakter powszechny, oddziaływuje bowiem na prawie wszystkich uczestników procesu gospodarczego, a nie na selektywnie wybrane podmioty. Koncentruje się przede wszystkim na: regulowaniu podaży pieniądza, operowaniu zmianami stopy procentowej, oddziaływaniu na kurs walutowy. Instrumentarium polityki pieniężnej: emisja pieniądza, oddziaływania na płynność bankową poprzez: stopę dyskontową (wysokość centralnej stopy procentowej), stopę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku, wysokość ustalanego kursu walut, gromadzenie rezerw pieniężnych i ich wykorzystywanie. kontroli kredytów oraz selektywnej polityki kredytowej (warunki i wielkości udzielanych kredytów w gospodarce).

Instrumenty polityki pieniężnej (monetarnej):

• stopa obowiązkowej rezerwy gotówkowej,

• stopa dyskontowa,

• operacje otwartego rynku,

• regulacja kursu walutowego.

Narzędzia - charakterystyka

Wysokość stopy redyskontowej za kredyty banku centralnego dla banków komercyjnych, wpływa na wysokość bankowej stopy procentowej, która będąc ceną za usługi kredytowe banków zależy także od innych czynników, tj. od podaży i popytu na kredyty, poziomu kosztów działalności bankowej itp. Wyższa stopa procentowa banków ogranicza popyt na kredyty i zmniejsza masę pieniądza w obiegu, działa antyinflacyjnie, ale wpływa także na ograniczenie popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego, a więc także na ograniczenie produkcji i zatrudnienia w gospodarce.

Wysokość kursu walutowego oraz zasady jego ustalania i zmian mają wpływ na sytuację finansową w gospodarce oraz na rozwój bądź ograniczanie aktywności gospodarczej. Obniżenie kursu (ceny) pieniądza krajowego w stosunku do walut zagranicznych powoduje, że za zakup polskiej złotówki trzeba wydać mniejszą wartość walut zagranicznych. Deflacja złotówki powoduje wzrost ceny pieniądza zagranicznego, co wpływa na pobudzanie eksportu ze względu na wzrost dochodów i efektywności dla eksporterów, natomiast ogranicza import ze względu na drogą walutę zagraniczną. Wzrost importu w tych warunkach powoduje także wzrost kosztów produkcji w kraju i spadek jej rentowności. I odwrotnie, wzrost kursu (ceny) waluty krajowej, czyli obniżenie ceny waluty zagranicznej wywołuje z reguły skutki odwrotne. Wpływa na pogorszenie warunków i motywacji do eksportu towarów i usług ze względu na tanią walutę zagraniczną oraz zachęca z tego powodu do zwiększenia importu. Podmioty zagraniczne motywuje natomiast do ograniczenia importu z Polski i zwiększenia eksportu na jej rynek

Operacje otwartego rynku - aktywne działania (operacje) bankowe na otwartym rynku. Jest to głównie działalność polegająca na kupnie i sprzedaży przez bank centralny publicznych papierów wartościowych (obligacje i inne walory). w ten sposób banki komercyjne, które prowadzą te operacje zdobywają pieniądze na swoją działalność kredytową i wpływają na ilość pieniądza w obiegu. W szczególności, jeśli bank centralny skupuje emitowane przez rząd papiery wartościowe, to powiększa masę pieniądza i rezerwy w bankach komercyjnych, jak też wielkość udzielanych przez nie kredytów oraz ilość pieniądza w gospodarce. Jeśli natomiast bank centralny sprzedaje państwowe papiery wartościowe, ściąga pieniądze od ludności i podmiotów gospodarczych oraz wpływa na ograniczenie zasobów pieniężnych, a więc na ilość pieniądza w obiegu.

Obowiązkowe rezerwy bankowe - środek oddziaływania na płynność bankową, ilość pieniądza w obie, który nie mogą być używane do pomnażania ilości pieniądza w bankach drogą udzielania pożyczek. Przy pomocy tych narzędzi bank centralny i za jego pośrednictwem system bankowy może w różny sposób wpływać na podaż pieniądza w kraju i na różne procesy gospodarcze.

Stopa dyskontowa

Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa ustalana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek ban­kom komercyjnym. Jest to minimalna stopa pożyczkowa. Bank centralny jest kredytodawcą ostatniej instancji. Jest on w stanie udzielać pożyczek innym bankom komercyjnym w sytuacji zagrożenia płynności finansowej i utraty zaufania do wypłacalności jakie­goś banku komercyjnego. Kredyt ten nazywa się kredytem refinansowym.

Ogłoszenie w prasie finansowej zmiany stopy dyskontowej ma głównie na celu sygnalizowanie zmian kierunku polityki pieniężnej banku centralnego. Banki komercyjne reagują zazwyczaj podwyżką stopy procentowej od udzielanych kredytów, chociaż nie mają takiego obowiązku.

Procent od kredytu refinansowego powinien być wyższy od stopy procentowej pła­conej od depozytów terminowych, tak by banki korzystały z tego kredytu tylko w szcze­gólnie uzasadnionych przypadkach. Powinien on być jednak niższy od procentu pobie­ranego od udzielanych kredytów, gdyż w przeciwnym przypadku pobieranie kredytu refinansowego byłoby nieopłacalne.

Kredyt refinansowy może również przybrać formę kredytu lombardowego, który udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych.

Stopa dyskontowa jest także związana z instytucją weksla. Weksel jest to papier wartościowy, w którym wystawca (dłużnik) zobowiązuje się swojemu wierzycielo­wi uregulować figurującą na wekslu sumę w ściśle określonym terminie. Wierzy­ciel otrzymujący weksel z reguły nie trzyma go w prywatnej kasie i nie czeka terminu płatności, lecz sprzedaje go w banku komercyjnym, zadowalając się nieco mniejszą su­mą. Ta czynność nazywa się dyskontowaniem weksli, czyli ustalaniem ich aktualnej wartości, niższej w stosunku do wartości nominalnej figurującej na wekslu. Dyskontowanie weksli uwzględnia obowiązującą stopę dyskontową ustaloną przez bank centralny.

Banki komercyjne również nie muszą czekać do końca terminu płatności weksla, lecz go z kolei redyskontować w banku centralnym. Z tego tytułu bank centralny pobiera stopę redyskontową i wypłaca bankowi komercyjnemu odpowiednio mniejszą sumę niż ta, jaka figuruje nominalnie na wekslach. Banki komercyjne chętnie redyskontują posiadane weksle w banku centralnym, gdy pragną zwiększyć pulę środków kredytowych. Pobrany procent od kredytu jest odpowiednio wyższy od stopy dyskontowej i te operacje są dla banków opłacalne. Jeśli bank centralny pragnie ograniczyć możliwości kredytowe banków komercyjnych, wówczas podnosi stopę redyskontową do takiego poziomu, która pogorszy opłacalność redyskonta weksli i tym samym możliwość zwiększania kredytów dla przedsiębiorców. Obniżenie stopy redyskontowej będzie wywoływało efekty odwrotne.

MNOŻNIK KREACJI BANKOWEJ

REZERWY OBOWIĄZKOWE:

Rezerwy są ważne dla banków, ponieważ są wykorzystywane do kreowania pieniądza bankowego.

Utrzymywanie rezerw ma służyć: zabezpieczeniu depozytów i bieżących wypłat, jako instrument regulacji podaży pieniądza,

Rezerwy są funduszami lub aktywami utrzymywanymi przez banki w formie gotówki lub w formie funduszy zdeponowanych w banku centralnym. Niewielka część rezerw przeznaczona jest na codzienne potrzeby, a większość utrzymywana jest ze względu na wymagania prawa.

Na rezerwy składa się: nie oprocentowany depozyt w banku centralnym, gotówka we własnym skarbcu,

Banki są przechowalnią pieniędzy, co pozwala na obracanie nim - tj. zdeponowanymi pieniędzmi.

Odejście od utrzymywania pełnych rezerw na pokrycie wniesionych depozytów umożliwia kreowanie pieniądza bankom. Na odejście od pełnego pokrycia pozwala: nie jednoczesne a stopniowe (częściowe) wycofywanie z banku wniesionych depozytów, wnoszenie nowych depozytów, kiedy inni je wycofują, Taka sytuacja umożliwia: utrzymywanie tylko ułamka wniesionych depozytów w postaci rezerw dla zapewnienia ciągłości wypłat. pozostała część może być przeznaczona do: udzielania pożyczek, korzystnego ulokowania, jak np. do zakupów akcji lub obligacji. Dzięki temu może być obniżona np. cena obsługi klientów.

Mechanizm tworzenia pieniądza bankowego

BANKI MOGĄ TWORZYĆ PIENIĄDZ - przekształcając rezerwy w wielokrotność pieniądza bankowego. W prawdzie pojedynczy bank nie może kreować pieniądza, to system bankowy jako całość może to czynić.

Banki są przedsiębiorstwami; ich celem jest tworzenie zysków dla właścicieli, dlatego przyjmowane depozyty są przekształcane w korzystne lokaty, w tym kredyty.

Podstawą do kreowania kredytów jest „mnożnikowa ekspansja depozytów bankowych”.

Mechanizm tworzenia pieniądza bankowego opiera się na utrzymywaniu ułamkowych rezerw określonych prawem. Dla uproszczenia przyjmiemy, że wynoszą one 10% wniesionych depozytów. Pierwszy wkład (depozyt) wynosi 1000 zł. Przy stopie rezerw 10% bank stworzy rezerwę w wysokości 100 zł., a pozostałą część - czyli 900 zł.- bank inwestuje, np. pożyczy gospodarstwu domowemu lub przedsiębiorstwu. Z kolei to gospodarstwo lub przedsiębiorstwo składa pożyczoną kwotę na swoim koncie w innym banku w postaci depozytu wynoszącego 900 zł. Tę sumę może także wydać na bieżące zakupy, to wtedy pieniądze trafią do banku poprzez sprzedawcę.

Dzięki temu zabiegowi suma depozytów wynosi:

1000 zł. - pierwszy depozyt,

900 zł. - drugi depozyt z udzielonej pożyczki,

Razem depozyty: 1900 zł.

Oznacza to, że pierwszy bank stworzył pieniądz w wysokości 900 zł.

Według tej samej zasady postępują inne banki, aż do pełnego rozdysponowania na rezerwy bankowe pierwszego wkładu.

Mnożnikową reakcję depozytów przedstawia tabela (w zł.)

Bank	Nowe depozyty	Inwestycje	Nowe rezerwy
	1000	900	100
	900	810	90
	810	729	81
	729	656,10	72,90
...	...	...	...
Razem syst bankowy	10000	9000	1000

O ilości nowego pieniądza bankowego lub dodatkowych depozytów przesądza stopa rezerw obowiązkowych. Działa tutaj mnożnik - podobnie jak mnożnik inwestycyjny.

Mnożnik podaży pieniądza - relacja pomiędzy depozytami a rezerwami obowiązkowymi MnP = 1 / st. rez. obow.

Nie wszystkie depozyty muszą trafić do systemu bankowego, część może trafić do obiegu pieniężnego, co obniży kreację pieniądza bankowego.

Mnożnik działa także w drugą stronę, kiedy wycofa się depozyty.

2. RÓWNOWAGA SYSTEMU

System bankowy osiągnie stan równowagi tylko wówczas, gdy:

• rezerwy gotówki nie wyciekną poza system bankowy,

• suma nowych kredytów wyczerpie na rezerwy obowiązkowe całą kwotę pierwszego depozytu.

Oznacza to że:

• cały nowy pieniądz pozostanie w systemie bankowym,

• wszystkie banki w pełni wykorzystają możliwości udzielania pożyczek (nie będzie nadmiernych rezerw).

5. WPŁYW PIENIĄDZA NA PRODUKCJĘ

Wpływ podaży pieniądza na rozmiary PKB wynika z następującego mechanizmu:

1. Zwiększenie podaży pieniądza prowadzi do obniżki stóp %%,

2. Niższe stopy %% powodują zwiększenie popytu na kredyt i zwiększenie inwestycji (wzrost popytu ogólnego),

3. Mechanizm mnożnika inwestycyjnego wywołuje przyrost PKB i poziomu cen.

Ten mechanizm działa także w drugą stronę.

Popyt na pieniądz i stopa %% (rynek pieniężny)



















Graficzne przedstawienie wpływu podaży pieniądza na rozmiary produkcji (PKB)


































































M spada i wzrasta I spada AD spada PNB i P spadają

Jak pieniądz wpływa na produkcję

Polityka pieniężna banku central­nego oddziałuje na gospodarkę, zmieniając globalny popyt i w ten sposób wywierając wpływ na produkt realny i na ceny.

Zgodnie z opadającą krzywą popytu na pieniądz, większa podaż pieniądza indukuje ludzi do zatrzymania całej nowej ilości M. Zgodnie z opadającą krzywą popytu inwestycyjnego, niższa stopa procentowa sprawia, że nowe projekty inwestycyjne przedsiębiorstw są zyskowne. Za pośrednictwem podobnego związku mnożnikowego pomiędzy oszczę­dnościami i inwestycjami indukowany wzrost I prowadzi do wyższego globalnego popytu. Tak więc przesunięcie krzywej AD na prawo, wzdłuż wznosząc się krzywej AS, zwiększa produkcję i ceny. A zatem: M wzrasta i spada I wzrasta AD wzrasta realny PNB i ceny P wzrastają.

5.1. Pobudzająca oraz schładzająca polityka pieniężna (tj. polityka taniego oraz drogiego pieniądza).

Rodzaje polityki pieniężnej (w tym jego cena): ekspansywna nastawiona na dużą masę pieniądza - tani pieniądz restrykcyjna nastawiona na masę pieniądza - drogi pieniądz
Mechanizm działania polityki pieniężnej
W warunkach polityki ekspansywnej polega na:	W przypadku polityki restrykcyjnej polega na:
Popieraniu rozwoju w formie taniego pieniądza, poprzez: kredyty , dochody i wzrost płac, przepływ pieniądza z zagranicy itp. obniżenie stopy redyskontowej przez bank centralny (po to, aby obniżyć bankową stopę procentową od kredytów) obniżenie rezerw pieniężnych w kraju.	Chłodzenie gospodarki w formie polityki drogiego pieniądza poprzez: utrudnionego dostępu podmiotów gospodarczych do pieniądza, następuje wzrost stopy redyskontowej centralnego banku i procentowej stopy bankowej w gospodarce.
Skutki: wzrost masy pieniądza na wpływa wzrost popytu rynkowego, czyli na ożywienie gospodarcze, spadek oszczędzania oraz szybszy wzrost pieniądza niż produkcji, co wpływa na wzrost inflacji w gospodarce.	Skutki: wpływa na spadek wielkości popytu na kredyty i na powiększanie wolnych rezerw w bankach komercyjnych. następują utrudnienia w dostępie nie tylko do kredytów, ale także do pieniądza na płace, inwestycje i obroty zagraniczne (niedobory środków płatniczych).

Wychodząc z założenia, że inflacja jest zjawiskiem pieniężnym, wynikającym z szybszego wzrostu ilości pieniądza niż produkcji i masy towarowej, zwolennicy

Monetaryści uznający główną rolę pieniądza w liberalnej gospodarce, przyjęli ograniczenie wzrostu ilości pieniądza jako terapię do zwalczania inflacji.

Keynesowska doktryna polityki gospodarczej koncentruje się na wzroście popytu w gospodarce jako czynnika wywołującego ożywienie gospodarcze i wzrost rozmiarów zatrudnienia, a także obniżającego poziom inflacji w gospodarce.

Ludzie wszystkich kultur, poza kulturami najbardziej prymitywnymi, nie wymieniali bezpośrednio jednego dobra na drugie. Sprzedawali dobra za pieniądz, a następnie używali pieniądza do zakupu potrzebnych dóbr. W tej sytuacji jedną transakcję zastępuje się dwoma. Tak więc, jeżeli mamy narzędzia, a chcemy mieć żywność, najprościej byłoby wymienić jedno na drugie, niż sprzedać narzędzia za pieniądze na zakup żywności. W rzeczywistości jest odwrotnie : dwie transakcje są prostsze niż jedna. Zawsze są ludzie, którzy chcą kupić narzędzia i żywność, ale znalezienie osoby, której życzenia są dokładnie przeciwstawne naszym byłoby szczęśliwym zbiegiem okoliczności. Sytuacja ta określona jest jako " podwójna zgodność potrzeb ".

Barter - (Towar za Towar) (T - T) polega on na wymianie towaru na towar. Jest to wymiana dób i usług w zamian za proponowane do wymiany dobra lub usługi, a nie walory pieniężne. Pewną formą barteru jest wymaganie, by w zamian za dostarczoną, czy wybudowaną fabrykę pożyczkobiorca zobowiązał się dostarczenia określonej ilości produkowanych w niej towarów. Niemniej prosta wymiana barterowa jest bardzo niekorzystna. Rozwinięty podział pracy byłby nie do pomyślenia, gdyby nie wprowadzono wielkiego ulepszenia- zastosowania pieniądza.

Tezę tę sprecyzował amerykański ekonomista Irving Fisher w 1911 r. Por.: l. Fisher, The purchwy power of money, New York 1911. Zob. też: B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne problemy makroekonomii, PWN, Warszawa 1998, s. 67, oraz E. Kwella, Teoria makroekonomii, l, Wyd. UG, Gdańsk 1998, s. 94.

Pierwszym składnikiem pieniądza transakcyjnego są monety. Służą one do niewielkich zakupów. Drugim składnikiem pieniądza transakcyjnego są banknoty, które są pieniądzem papierowym, będącym prawnym środkiem spłaty wszelkich długów publicznych i prywatnych. Są one pieniądzem dekretowanym, a więc ustanowionym przez rząd danego kraju i akceptowanym przez innych. Trzecim składnikiem pieniądza transakcyjnego są rachunki bieżące lub pieniądz bankowy. Stanowią je fundusze zdeponowane w bankach i innych instytucjach finansowych, na które można wystawiać czeki. Określa się je, jako depozyty na żądanie lub inne depozyty, na które można wystawiać czeki. Są one takimi samymi, jak i inne środkami wymiany. Są one płatne na żądanie i służą jako pieniądz w taki sam sposób, jak banknoty - mogą być użyte do zakupu dóbr lub zamienione na gotówkę według stałej relacji.

Akredytywa oznacza otwarcie przez bank kredytu na określoną sumę i na uzgodnionych uprzednio warunkach. W przypadku braku zaufania co do wypłacalności odbiorcy dostawca może wymagać deponowania Jodków dewizowych. W normalnych sytuacjach otwarcie akredytywy oznacza godne zaufania zapewnienie, że należne sumy zostaną zapłacone po otrzymaniu dostawy zgodnie z zawartą umową.

Zob. m.in. A. Kazimicrczak: Pieniądz i bank w kapitalizmie, Warszawa 1992, s. l32 i praca zbiorowa pt. Polityka ekonomiczna pod red. B. Winiarskiego. Wvd. II., A. E. Im. 0. Langego, Wrocław 1992. s. 269-306.

Zob. J. M. Keynes. Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza. Warszawa 1956 r.

25

Podaż pieniądza

(tu stała)

Stopa

procentowa

Popyt na pieniądz

Pieniądz (M.)

Rynek pieniężny

Popyt inwestycyjny

Stopa %%

S

S₁

inwestycje

pieniądz

1. Gdy zwiększa się podaż pieniądza (z S do S₁), to spada stopa %%,

2. Niższa stopa %%, czyni inwestycje tańszymi, a za tym ich powiększenie,

3. Wyższe inwestycje poprzez mechanizm mnożnika powodują wzrost PKB.

Funkcja oszczędności

PKB

Produkcja

---