Główne kierunki filozofii - notatki do tekstów na ćwiczenia
dra Klemczaka (na ich podstawie można napisać poprawne prace zaliczeniowe)

• „Co różni Erosa Sokratesa od koncepcji Erosa przedstawionego przez pozostałych rozmówców? Najważniejsze cechy i ich konsekwencje dla miłości.” („Uczta” Platona)

• koncepcja rozmówców Sokratesa: Eros ma cechy antropomorficzne (młody/stary, szczęśliwy/nieszczęśliwy), bóstwo

• dyskusja Eryksimachosa i Pauzaniasza: istnieje dwóch Erosów (bóstwo) - dobry i zły, przynoszący pomyślne lub niefortunne skutki dla człowieka

• konsekwencje pojmowania Erosa jako bóstwa: miłość jako dar (wartość dana przez bogów, tak jak np. nieśmiertelność, jeden z najcenniejszych); miłość punktem wyjścia dla doskonalenia charakteru, uszlachetnienia, osiągnięcia cnoty

• konsekwencje pojmowania miłości jako daru (podobnego do innych cech np. nieśmiertelności): nawet w przypadku gdy osoba kochająca wpływa (zmienia, wspomaga jej zmiany wewnętrzne) na osobę kochaną, to osoba kochana musi otrzymać miłość (w postaci daru), aby mogła się zmienić (doskonalić)

• wizja Sokratesa: Eros-duch - Eros nie jest antropomorficzny (nie można mu przypisywać cech typowo ludzkich) ani nie ma cech bóstwa; Eros sokratejski jest nieuchwytny, niesprecyzowany, nieokreślony; jest to byt pomiędzy człowiekiem a bogiem, który wzajemnie ich łączy; podtrzymuje więc ład świata; sam w sobie jest harmonią

• Sokrates: miłość nie jest zatem darem, ale stopniami udoskonalania (duchowej natury ludzkiej); człowiek jest dla drugiego przewodnikiem w osiąganiu kolejnych stopni poznania; Eros to zależność człowieka od drugiego w osiąganiu doskonałości duchowej

• Sokrates: owszem, miłość ma coś wspólnego z nieśmiertelnością, ponieważ poprzez nią dwie osoby mogą pozostawić potomstwo

• miłość zawiera w sobie dwa sprzeczne aspekty natury ludzkiej (ludzki - cielesny, duchowy - boski); miłość to spoidło w relacjach ciało-duch oraz człowiek-bóstwo

• „Co to jest dialektyka według Platona?”

• dialektyka to zarazem metoda poznawcza i sztuka („sztuka mądrych rozmów”)

• korona wszelkich nauk rozumowych (których przedmiotem jest byt) i mniemań (których przedmiotem są rzeczy nietrwałe, przemijające) - najpierw trzeba je te nauki zgłębić, aby móc zajmować się dialektyką

• dialektyka = metoda wymiany poglądów i ich wzajemnym obalaniu („zbijaniu”) przez dwie osoby: nauczyciela i ucznia

• rozmówcy ujmują rzeczy rozumowo, a nie zmysłowo - rozumowo można zbadać byt oraz jego najistotniejszy (najjaśniejszy) aspekt - dobro

• dialektykę przedstawia metafora jaskini

• metafora jaskini: ludzie znajdują się w ciemnej jaskini skuci kajdanami, zwróceni twarzami do ściany; na szczycie jaskini znajduje się otwór, ale światło nie wpada do wnętrza; źródło światła to ognisko (ludzie widzą odbicie na ścianie; ognisko jest za ich plecami); pomiędzy ogniem a skutymi ludźmi przechodzą różne postacie (jacyś ludzie niosący rozmaite przedmioty) - skuci ludzie widzą tylko cienie na ścianie; gdyby któremuś z tych więźniów udało się uciec, oślepiłoby go światło ogniska, a następnie słońca (musiałby przyzwyczajać oczy do blasku księżyca)

• postrzeganie zmysłowe = kajdany, które nas skuwają

• postrzegamy zmysłami tylko odbicie prawdziwego świata (realnego bytu, Myśl, Idea, Dobro)

• Dobro = Słońce (oślepia)

• aby wyrwać się z jaskini (świata złudzeń / zmysłów), musimy odwrócić duszę od zjawisk i kierować się rozumem oraz inteligencją - zajmować światem myśli

• początkowo jest to trudne (bolesne, oślepiające), stopniowo można się przyzwyczaić do rzeczywistości

• po poznaniu najwyższego Dobra (słońce), zaczynamy rozumieć porządek świata (metafora zmienności pór roku - oddziaływanie słońca na planetę-ziemię)

• po powrocie do jaskini będziemy widzieć gorzej niż ludzie znajdujący się tam cały czas - będzie to śmieszyć niedowiarków, ale może nam się udać wskazać innym właściwą drogę poznania DIALEKTYKĘ

• osoba pokazująca drogę z jaskini = nauczyciel; osoba wyprowadzana z jaskini = uczeń

• „Jakie są źródła filozofii u Arystotelesa i czym powinna zajmować się filozofia?”

• przyczyny powstania filozofii według Arystotelesa: 1) wolny czas - po zaspokojeniu podstawowych potrzeb (fizjologicznych - głodu oraz techniki uprawy roli, przyjemności) - wówczas człowiek znalazł czas na sztuki takie jak matematyka; 2) dwa rodzaje zdziwienia - na widok rzeczy codziennych (np. cyklu wegetacyjnego roślin) i na widok rzeczy poważnych (powstanie Wszechświata) - zauważenie, że czegoś się nie wie, prowadzi do punktu trzeciego… 3) chęć osiągnięcia wiedzy, której się nie posiada (wyzwolenia z niewiedzy) - wiedza dla wiedzy, a nie wiedza praktyczna

• skoro wiedza filozoficzna nie jest przydatna (praktyczna), to znaczy, że jest to osiąganie mądrości

• cztery składowe mądrości

• do mądrości konieczna jest wiedza teoretyczna, ogólna (trudna dla zwykłych śmiertelników), a także poznanie pierwszej przyczyny (Cel i Dobro Najwyższe)

• filozofowie różnie postrzegali przyczyny - Arystoteles zarzuca im, że zajmowali się filozofią w kategoriach postrzegania zmysłowego

• filozofia musi być poza postrzeganiem zmysłowym (z czego składają się zjawiska) i oferować wiedzę o pierwotnych przyczynach zjawisk (źródła zmian, co nimi rządzi)

• filozofia oferuje wiedzę o tym, czym w ogóle jest byt (każdy filozof powinien określić, jak rozumie byt) (Arystoteles zarzuca innym filozofom, że zajmowali się strukturą bytu, a nie jego istotą, czym jest dla nich)

• filozofia powinna posiąść wiedzę najwyższą, nie mając podstaw tej wiedzy (tak samo jako poznaje się jakość zmysłową, nie mając danego zmysłu)

• Arystoteles postuluje, aby filozofia wkroczyła wreszcie w wiek dorosły (ten wątek pojawia się też u Kanta) i zaczęła dokładnie mówić i określać, czym się zajmuje, zamiast traktować wszystko pobieżnie

• „Wyjaśnij, dlaczego P. Hadot, komentując tekst Marka Aureliusza, pisał o ćwiczeniach duchowych.” („Rozmyślania” Aureliusza)

• ważne jest rozwijanie umiejętności, harmonijne - żadna nie przeważa nad innymi

• pojęcie równowagi (jako ładu wewnętrznego)

• postępowanie zgodnie z naturą pozwoli osiągnąć szczęście

• równowaga jako harmonijność między dążeniami człowieka a prawami natury (uznanie ich podległości)

• nie należy bać się śmierci, ani zapominać o tym, że ma nadejść (złoty środek; w buddyzmie mówi się o „nielgnięciu”, czyli nieignorowaniu, niepożądaniu oraz nielękaniu)

• równowaga między korzystaniem z życia a przygotowaniem do śmierci

• ćwiczenia duchowe = dążenie ku równowadze, utrzymywaniu jej

• ćwiczenia nie polegają na eliminacji jakichś cech (dobro / zło, rozum / głupota; „wszystko to na równi przypada ludziom złym i dobrym”), tylko utrzymywaniu zbalansowanych proporcji między nimi

• natura sama w sobie jest ładem, ćwiczenia duchowe współgrają z naturą

• „Rozmyślania” to swego rodzaju przewodnik do ćwiczeń nad duszą, aby była w pełni sprawna

• „Jakie są źródła filozofii Platona zdaniem Augustyna?” („O państwie bożym” Augustyna)

• dążenie Platona do uzyskania jak największej wiedzy (każda wiedza dla Platona była niepełna, niewystarczająca, zarówno ta odsokratejska, jak i własna) skutkiem tego liczne podróże w miejsca rozwoju nauk (Platon starał się w ten sposób „udoskonalić filozofię” - włączyć w nią to, co najlepsze)

• teksty chrześcijańskie, z którymi zapewne Platon spotkał się w Egipcie (taaa, może jeszcze był żydem???) - dla Augustyna prawdopodobne jest, że mógł poznać treść Biblii (Septuaginty) poprzez tłumacza lub w wyniku rozmów z osobami, które ją znały dlatego teksty platońskie przypominają biblijne, Platon miałby inspirować się chrześcijaństwem

• bóg chrześcijański - obdarował Platona przymiotami umysłowymi (oraz jego uczniów) - poprzez objawienie boskie; jako stwórca wszystkiego, jest źródłem filozofii natury, filozofii moralnej oraz filozofii rozumowej jedna z teorii platońskich (którą przytacza Augustyn): bóg musi zawierać pierwiastek wieczny (niestworzony przez nikogo), z którego wywodzi się Dobro i Cnota; wg Augustyna bóg chrześcijański jest źródłem cnoty, drogą do szczęścia, prawdą, wiedzą; filozof - ktoś, kto umiłował mądrość = umiłował boga chrześcijańskiego (sic!); w miłości do boga kryje się szczęście (cel filozofii)

• Platon według Augustyna prekursorem lub poprzednikiem jedynej słusznej filozofii chrześcijańskiej; głównym źródłem nauk Platona objawienie wiedzy przez boga, inne źródła wynikiem tego głównego (zwłaszcza jeśli chodzi o poznanie świętego tekstu chrześcijańskiego)

• Augustyn nie pojmuje, że filozofia może powstać z refleksji nad światem (komentarz dra Klemczaka)

• źródła filozofii - u Augustyna i w jego mniemaniu u Platona - pozafilozoficzne (teologiczne) (komentarz dra Klemczaka)

• istnieją zbieżności w koncepcjach kosmologicznych i podstawowych twierdzenia ontologicznych czy etycznych pomiędzy ówczesnymi (za czasów Augustyna) dogmatami chrześcijańskimi a poglądami platońskimi, jednakże koncepcja boga jest naciągana

• Augustyn stara się udowodnić, że koncepcja Demiurga ustanawiającego kosmos poprzez wymienianie wybranych żywiołów w danej kolejności, pochodzi z inspiracji pismami hebrajskimi

• „W jaki sposób możliwe jest, aby to, co się stało, nie stało się - zdaniem Piotra Damianiego?” („O wszechmocy Bożej” Damianiego)

• odpowiedź na to pytanie kryje się w sposobie postrzegania czasu - ludzie postrzegają czas w trójmianie: przeszłości, teraźniejszości, przyszłości (wszystko podlega zmianom, nic nie jest wieczne); bóg chrześcijański = byt wieczny, byt stały (niezmienny), w stanie wieczności; bóg zatem pojmuje czas jednolicie (brak podziałów: powstanie / zniszczenie, będzie / jest, było / jest)

• dla człowieka coś minęło, dla boga trwa wiecznie; nie ma rozróżnienia między było, jest i będzie; w wymiarze boskim wszystko po prostu JEST, istnieje

• bóg stworzył wyłącznie dobro - zło nie istnieje; zło postrzegane przez ludzi jest tylko złudzeniem

• żaden człowiek nie sprawi, aby coś się „odstało” (ludzie nie mają władzy nad stwarzaniem), bóg może sprawić (wszechmoc)

• sprawienie, aby to, co się stało, nie stało się - możliwe dzięki Mocy boga (jest w bogu i jest niezmiennie wieczna jak on)

• przykład Rzymu - imperium istniało w zamyśle boga, dzięki jego Woli - jednorazowy akt kreacji świata (poprzez Moc / Słowo powstał Rzym) „wrzucenie” go do świata ludzi; imperium wówczas powstało (ludzie je zbudowali); Rzym nie mógł powstać (nie zostać zbudowany na ziemi), dopóki nie zaistniał (w zamyśle boga) lub mógł nie powstać po tym, jak zaistniał (mógł nie zostać zbudowany, ale zaistniał w zamyśle boga); możliwe byłoby, by Rzym nie powstał (nie został wybudowany), gdyż dla boga czas nie ma żadnych granic

• człowiek nie jest w stanie do końca zrozumieć tajemnicy boga, co przekłada się na niechęć ludzi do stawiania takich pytań (co oznacza podważanie „boskości boga”)

• według Damianiego filozofia to niewolnica teologii (nie powinna podważać, ani próbować wyjaśniać takich zagadnień, tylko bronić tego, co zostało przyjęte przez wiarę)

• koncepcja pojmowania Czasu jako nietrójdzielnego jest podobna do buddyjskich zapatrywań na nieistnienie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; z punktu widzenia buddyzmu zatem ta cecha boga chrześcijańskiego jest dostępna dla ludzi oświeconych (praktykujących dharmę)

• „Na czym polega metafizyczna charakterystyka natury przeprowadzona przez Tomasza z Akwinu?”

• charakterystyka natury - byt w możności / byt w akcie

• byt w możności to byt niedoskonały (nie posiada formy)

• byt w akcie (natura opiera się na dążeniu do bycia w akcie) (posiada formę)

• trzy zasady (materia, forma, brak)

• cztery przyczyny (materialna, stwórcza, formalna, celowa)

• dzięki połączeniu powyższych 7 czynników możliwe jest przejście od bytu w możności do bytu w akcie

• zasada = to, co sprawia, że zaczyna się ruch

• najistotniejszy brak - materia w możności jest niepełna, ale staje się pełna dzięki dodatkowym częściom brak tych części sprawia, że zaczyna się ruch (dążenie do ich osiągnięcia)

• brak = nie-byt w akcie (jeszcze czegoś nie ma, ale za chwilę będzie)

• materia jako byt w możności + nie-byt w akcie byt w akcie (materia „wychodzi” z buty w możności i nie-bytu w akcie, stając się pełna, niezawierająca braku)

• zasady materii i formy mogą być także przyczynami

• dla Tomasza brak jest najbardziej pierwotny, elementary - bez niego nie byłoby możliwe powstawanie (ruch)

• przyczyna = źródło dla istnienia czegoś następnego

• punkt wyjścia to materia w możności (niedoskonała, niepełna, ale potencjalna) + Stworzyciel (pobudzający, przekształcający materię) doprowadza do Powstania

• Stworzyciela do działania pobudził brak

• kolejna przyczyna to forma (doskonała - bo znajduje się w akcie), sprawiająca, że materia staje się w akcie (materia staje się doskonała, pełna)

• ostatnia przyczyna: cel - przyczyna wszystkich przyczyn

• metafizyczny charakter natury polega na tym, że w naturze wszystko dąży do bycia w akcie dzięki nadaniu formy jakiejś materii (dążenie powodowane brakiem i chęcią jego zaspokojenia)

• natura jest powstawaniem - dąży do ściśle określonych celów, nie musi ich poznawać, one leżą w jej charakterze

• natura zawsze dąży do doskonałości (bycia w akcie - który zarazem jest celem) i zawsze to osiąga (takie jest jej prawo)

• natura zawiera w sobie wszystkie elementy: materię, stworzyciela, formę, cel, powstawanie, brak (czy natura jest zarazem stworzycielem?)

• „Co człowiek ma począć ze swoją śmiertelnością zdaniem Montaigne'a?”

• człowiek nie może nic zrobić ze swoją śmiertelnością (śmierć/życie są czynnikami porządku świata, przynależą do natury ludzkiej)

• człowiek nie ma wpływu na to, ile żyje ani kiedy umrze - człowiek może wykorzystywać tylko jakościowo czas swojego życia

• porównanie do miejsca: życie i śmierć jako przestrzeń, w której znajduje się dusza/istnienie człowieka (ziemia - przestrzeń dla ciała); życie i ziemia nakładają się na siebie, natomiast śmierć to miejsce poza nimi (otacza je)

• życie jako miejsce nie jest ani dobre, ani złe, ludzie wypełniają je określonymi wartościami

• ziemia jako miejsce jest niezmienna, niezależna od człowieka - potomkowie zobaczą to samo, co widzieli przodkowie

• umierając nie należy przejmować się rzeczami, które i tak się nie zmienią

• człowiek odnajduje radość w działaniach, ale nie należy planować zbyt dalekosiężnie (aby śmierć nie przerwała)

• nie ma sensu rozpaczać nad umieraniem, skoro nie można go zmienić

• odejdziemy tą samą drogą, którą przyszliśmy na ten padół (śmierć już znamy)

• życie przytrafia się tylko raz

• człowiek nie powinien samolubnie pragnąć żyć dłużej niż będzie mu to dane, gdyż powinien zrobić miejsce dla tych, którzy dopiero się urodzą (trzeba „zwolnić” miejsce)

• Myśl to siła człowieka, dzięki niej można opanować lęk przed śmiercią

• ciągłe myślenie o śmierci to dobra metoda, pod warunkiem, że zarazem nie lgnie się do rozpaczania, tylko do wartościowego wykorzystywania życia (działania)

• trzeba żyć, jakby każdy dzień miał być ostatni („Nauczyć się umierać to nauczyć się żyć”)

• oswajanie będzie łatwiejsze, gdy nadejdzie starość (bo wtedy już nie da się w pełni korzystać z życia)

• najbardziej człowiek boi się maski śmierci (która zostanie nałożona przez innych ludzi) oraz samotnego umierania (to głupota, gdyż codziennie umiera tysiące ludzi i zwierząt - możemy liczyć na wielu kompanów ;-))

• śmierć nie jest karą, lecz wyzwoleniem (wieczne życie na ziemi byłoby nieznośne), śmierć wyzwoleniem od chorób, niewolnictwa, przymusu, cierpienia

• ruch życie/śmierć wg Montaigne'a wygląda następująco: śmierć życie śmierć - każdy przechodzi taką drogę

• ziemskie życie rodzajem śmierci (ogranicza istnienie człowieka), śmierć - życiem (wolnością) - paradoksalny wniosek

• „Co to jest wiedza zdaniem Hobbesa i co utrudnia jej zdobywanie?”

• wiedza = znajomość przyczynowo-skutkowa zdarzeń, właściwe określanie rzeczy (umiejętność stawiania bezbłędnych definicji)

• wiedza przyczynowo-skutkowa przydatna w praktyce (gdy się chce coś osiągnąć)

• wiedza jest również drogą - prowadzi do mądrości (nagromadzenia wiedzy)

• rozum pełni ważną rolę w zdobywaniu wiedzy

• rozum nie jest wrodzony - wiedza również nie jest wrodzona

• potrzebne są doświadczenia oraz staranie się nadawać adekwatne nazwy rzeczom, zjawiskom, dobranie dobrej metody

• błędy w metodzie: ludzie nie zastanawiają się nad znaczeniem poszczególnych słów, definicji skutkuje to błędnymi twierdzeniami („niedorzecznościami”)

• inne błędy: mieszanie pojęć, używanie metafor, używanie pojęć bezsensownych (bez znaczenia), opieranie własnych definicji na cudzych, niepoddawanie ich krytyce i korekcie

• przeszkody wynikają zatem z właściwości języka (domena ludzka)

• jeśli pozbędziemy się tych przeszkód, za pomocą zmysłów i rozumu możemy osiągnąć wiedzę

• „Jaka jest relacja idoli do idei? Scharakteryzuj, jak Bacon rozumie oba pojęcia.” („Novum organum” Bacona)

• idole = złudzenia, zniekształcające rzeczywistość, wynikające ze zmysłów, wpływają na rozum ludzki

• cztery rodzaje idoli: 1) idole plemienia (idola tribus) - związane z naturą człowieka i jego niedoskonałościami (zmysłami), upośledzenie zmysłu (trzeba korygować np. wzroku - poprzez noszenie okularów) lub kaprysy umysłu (odbiera rzeczywistość według swojej woli, narzuca człowiekowi swoją wizję); 2) idole jaskini (idola specu) - odniesienie do jaskini Sokratesa, zniekształcenia indywidualne, brak własnego punktu widzenia (pryzmat cudzych poglądów - autorytetów, wychowania); człowiek powinien zajmować się tym, co powtarzalne, a nie charakterystyczne dla wąskiego kręgu (np. przesądy); 3) idole rynku (idola fori) - różnice w językach ludzkich, niejednoznaczne, nieadekwatne nazwy do desygnatów (co stanowi barierę pomiędzy ludźmi a prawdziwym poznaniem przyrody), źródło konfliktów, jałowych rozmów, słowa posiadają „moc” oddziaływania na rozum (zniekształcają go); 4) idole teatru (idola theatri) - najgorsze złudzenia wynikające z doktryn filozoficznych, nauk powszechnie znanych, szanowanych, wyrosłych z błędnych spostrzeżeń i wyobrażeń, spowodowały powstanie całych złudnych światów, w których ludzkość utkwiła i nie chce się z nich wyrwać

• idole plemienia i rynku = wrodzone, idole jaskini i teatru = nabyte

• przeciwieństwem idoli jest Idea

• idole = podstawa błędnej nauki, przeszkody na drodze do prawdziwej wiedzy (Idei)

• Idea = wiedza najwyższa, wiedza o przyrodzie; w przyrodzie zapisane są prawdziwe znaki, jakimi zostały obdarzone stworzenia adekwatnie do swojej natury

• gdy człowiek pozbędzie się złudzeń, by był w stanie dostrzec świat w prawdziwy sposób oraz prawa nim rządzące (empiryczne poznanie świata), będzie mógł zapanować nad nim

• zmysły powinny być narzędziami odbioru rzeczywistości, a nie zarządzającymi tym odbiorem (nie powinny narzucać projekcji świata wedle swych niedoskonałości)

• „Jaka relacja zachodzi pomiędzy substancją, naturą i Bogiem w Etyce Spinozy?”

• istnieje tylko jedna, pierwotna substancja

• substancja pierwotna jest nieskończona (rozciągła)

• posiada nieskończenie wiele przymiotów - dlatego mogą z niej wynikać wszystkie pozostałe byty (posiadają ją w sobie)

• natura zawsze istniało, zawsze będzie istnieć; współistniała z pierwotną substancją

• natura jest wpisana w istnienie wszelkich bytów („natura istoty”)

• jeśli nie ma przyczyny uniemożliwiającej istnienie czegoś, to na pewno to musi istnieć

• z powyższego Spinoza wnioskuje, że musi istnieć bóstwo

• bóstwo ma te same cechy, co substancja i natura (nieskończone, wieczne)

• tożsamość substancji, natury i bóstwa

• bóstwo to świat, jaki otacza człowieka (człowiek częścią bóstwa)

• bóg nie jest antropomorficzny, nie żyje poza światem ludzkim, nie włada nim wedle ustalonych przez siebie zasad

• bóstwo = świat przyrody (natury), jego mechanizmy

• wszystko, co znajduje Si w ruchu, musi powstawać z tego samego, co zginęło (nic w przyrodzie nie ginie?), toteż wszystko pochodzi z jednej (pierwotnej) substancji

• „Jak Leibniz rozumie prawdę w Monadologii i co to są monady?”

• dwa rodzaje prawd: prawdy rozumowe, prawdy faktyczne

• prawdy rozumowe = prawdy konieczne (zawsze prawdziwe), nieposiadające przeciwieństw (coś nie może być inne niż jest, określa je cecha charakterystyczna); idee, aksjomaty i postulaty („składniki” tej prawdy) są także prawdziwe; przykładowo: „trójkąt ma trzy kąty” - każdy trójkąt ma trzy kąty (konieczność), gdyby nie miał żadnego kąta byłby okręgiem (przeciwieństwo?)

• prawdy faktyczne = prawdy niekonieczne, posiadają przeciwieństwa; można rozkładać je na poszczególne składniki (np. zdania) i wciąż będzie możliwy dalszy podział; np. „krowa daje mleko” może istnieć krowa, która nie daje mleka, a mimo to będzie krową; można wyliczać cechy krowy, ale nie znajdzie się żadna charakterystyczna cecha (tylko co z kształtem krowy, kodem DNA???)

• monady = niepodzielne elementy, „atomy natury”

• monady tworzą wszystko (jest ich bardzo wiele)

• monady nie giną, nie powstają same z siebie, mogą być stwarzane / unicestwiane przez boga

• właściwość monad: nie mogą zmieniać się pod wpływem innych monad, nie zachodzą żadne zmiany na zewnątrz

• monady mogą zmieniać się wewnętrznie (ale ten ruch pochodzi z ich własnej siły)

• monady zawierają w sobie wszystkie obrazy wszechświatów, każdy wszechświat jest odbiciem monad (pomimo że jest inny - odbicie z innej perspektywy!)

• monady podobne do siebie, ale różnią się jakościami (nadają różnorodność temu, co tworzą)

• monady aktywne / uśpione - ten podział to podział na przyrodę ożywioną (organizmy żywe, zwierzęta, w tym człowiek) / materia nieożywiona (nieorganiczna)

• wszystkie monady mają początek w najdoskonalszej monadzie (bóstwie), zawierającej w sobie prawdę konieczną

• „Jak Wolter w Kandydzie krytykuje Teodyceę Leibniza?”

• Kandyd, czyli optymizm… przedstawia Teodyceę jako koncepcję daleką od rzeczywistości

• Kandyd jest ironiczny

• imię bohatera oznacza: szczery, prostoduszny, naiwny - optymizm jest nieuzasadniony (rozumiany jako patrzenie z nadzieją w przyszłość), przekształca się w „obłęd dowodzenia, że wszystko jest dobrze, kiedy nam się dzieje źle”

• poprzez losy Kandyda, Wolter pokazuje, że człowiek wcale nie żyje w najlepszym, optymalnym świecie, jaki stworzył dla niego bóg

• harmonia i ład świata są obecne też w złych (nie-boskich) rzeczach - przykład: dwie armie, tworzące wspólnie harmonię, powodujące jednak spustoszenia i zło

• krytyka koncepcji monad, które miałyby działać zgodnie z wolą boską - skoro wolą boga nie jest czynienie zła, to nie mogłyby powstać np. armaty

• wolna wola nie jest do końca „wolna”, gdyż można wybierać między dwoma możliwościami, a pragnie się zawsze trzeciej (człowiek ograniczony w swoich działaniach)

• Kandyd prezentuje krytykę podstawowej teorii pochodzenia zła Leibniza - zło powstało po to, aby mogło istnieć dobro: im więcej zła, tym więcej dobra; Kandyd jako najlepszy z ludzi nie powinien zabijać, a skoro zabija, to powinien stać się jeszcze lepszy lub być tak postrzegany (absurd)

• Wolter sugeruje, że Leibniz mógł sam wątpić w swoją teorię, ale na przykładzie Panglossa udowadnia, że filozofowi nie przystoi zmieniać zdania - nawet gdy przeciw jego teorii stoją rozumowe dowody (one są najważniejsze według Woltera)

• każdy powinien dbać o własne dobro i być może wtedy stworzy dla siebie optymalny świat, bo dla każdego człowieka „najlepsze” mieści się w innych kategoriach

• „Co to jest poznanie a priori?” (Kant)

• a priori = rodzaj poznania poprzedzający wszelkie doświadczenie (sprzed empirycznego poznania - a posteriori)

• źródłem poznania a priori jest rozum

• rozum posługuje się a priori jako narzędziem do wszelkiego poznania doświadczalnego: „niewątpliwie naczelna zasada, z której wywodzi się cała reszta”

• a priori źródłem, na którym opiera się a posteriori; a posteriori uzupełnia, poszerza poznanie a priori

• poznanie a priori nie powstaje na podstawie „czegoś” (znanych, poznanych empirycznie przedmiotów), ale stanowi podstawę do nazywania, rozróżniania tego „czegoś” - np. trójkąt prostokątny, dla którego Tales opisał wzór (najpierw musiała powstać koncepcja, definicja - Twierdzenie Talesa - zawierająca pewne właściwości tego trójkąta - a priori - dopiero później narysowawszy go stwierdził, że właściwości, o których myślał, są poprawne - a posteriori)

• samo doświadczenie wymaga obecności intelektu, rozumu, myśli (poznania a priori)

• poznanie rozumowe może być teoretyczne lub praktyczne

• poznanie teoretyczne określa przedmiot, pojęcie - definiuje

• poznanie praktyczne jest urzeczywistnieniem tego pojęcia (np. narysowany trójkąt Talesa)

• w obu występuje część czysta, czyli taka, która jest sama z siebie i nie potrzebuje innych źródeł (poznanie a priori)

• „Dlaczego historia filozofii zdaniem Hegla zawiera w sobie sprzeczność?”

• historia dotyczy nauk, religii, filozofii

• dwa rodzaje historii: historia zewnętrzna i wewnętrzna

• historia zewnętrzna = losy ludzi zaangażowanych w daną dziedzinę (wyznawców jakiejś religii, uczniów i nauczycieli danej nauki, losy filozofów)

• historia wewnętrzna = treść przedmiotu, dziedziny, na jej poziomie można zauważyć sprzeczności

• sprzeczności, jakie występują na poziomie historii wewnętrznej, wynikają z tego, czy dana dziedzina posiada niezmienną doktrynę, prawdę

• w nauce i religii istnieją podstawowe (niezmienne) prawdy, można je tylko poszerzać, uzupełniać, tracić jakiś aspekt, ale bez uszczerbku dla rdzenia fundamentalnego

• w filozofii - nie istnieje taki rdzeń, uniwersalna prawda, z biegiem czasu zmienia się całkowicie, ciągle powstają na nowo prawdy

• w filozofii istnieją też sprzeczności na poziomie zewnętrznym - jak to możliwe, że tak obszerna dziedzina, która poszukuje prawd absolutnych, mogła dotyczyć tak niewielu ludzi na tak małym obszarze geograficznym?

• Historia zewnętrzna i wewnętrzna filozofii są synchroniczne - zmiana obszaru geograficznego, jak i zmiana osób zajmujących się filozofią (Sokrates Tomasz z Akwinu) pociągnęła za sobą całkowitą zmianę prawd filozoficznych

• „Jak Schopenhauer argumentuje na rzecz istnienia realności świata w kontekście transcendentalizmu?”

• wizja świata = przedstawienie + wola

• przedstawienie (świat jako przedstawienie) = przedmiot i podmiot; podmiot = poznający; przedmiot = to, co poznawalne

• przedmiot, podmiot - stanowią one jedność, chociaż możliwe jest wyznaczenie pewnej granicy między nimi; granicą jest poznanie zmysłowe; gdzie zaczyna się przedmiot, kończy się podmiot; jeden człowiek (podmiot) patrzy na drugiego (przedmiot)

• przedmiot może zostać opisany przez podmiot w odniesieniu do czasu, przestrzeni i przyczynowości - w tym samym momencie podmiot, kierujący się tymi formami, nie podlega im (posiada aprioryczne pojęcie czasu, przestrzeni i przyczynowości)

• podmiot opisuje, że spotkał opisywanego człowieka (przedmiot) w takim, a nie innym miejscu, że wyglądał tak i tak, że gdyby nie poszedł w to miejsce, to by go nie spotkał - w tym przykładzie człowiek opisywany jest przedmiotem i w tym momencie nie posiada pojęć a priori, bo sam im podlega

• formy a priori wynikają z podstawy dostatecznej

• podstawa dostateczna określa wzajemne relacje pomiędzy przedmiotem a innym przedmiotem, przedmiotami a czasem i przestrzenią (w konsekwencji są one subiektywne dla podmiotu)

• realność mogłaby być przedmiotem samym w sobie, co zakładałoby, że można ją poznać

• powyższe to „urojona chimera” - złożona z przedstawienia i woli - realność nie istnieje naprawdę; to, co postrzegamy jest subiektywne (posiada cechy narzucone przez ludzki umysł); przedmioty są poznawane dzięki formom apriorycznym, nigdy same nie posiadają takiej formy

• przedmioty nie posiadają swoich własnych form apriorycznych, są subiektywne = nie mogą być transcendentalne

• nie istnieje realność transcendentalna, a jedynie realność subiektywna (dla danego podmiotu - człowieka)

• „Czy idee teologiczne mogą być prawdziwe zdaniem pragmatyków?” (William James)

• idee teologiczne mogą być prawdziwe według W. Jamesa (wkład danej religii w życie człowieka) - nie odnosi się to jednak do dogmatów wiary ani przyjmowania treści pism sakralnych jako prawdy historycznej

• prawda (wg pragmatyzmu ogólnie) = myśl, przekonanie, które poprzez doświadczenie udowadnia, że jest korzystne w danej sytuacji (dobre, słuszne)

• prawda nie jest niezmienną ideą ani celem, do którego się dąży całe życie

• nie istnieje żadna nadrzędna prawda

• człowiek może dysponować kilkoma prawdami - dane sytuacje weryfikują praktyczny aspekt danej prawdy

• prawda/prawdy są narzędziem, dzięki któremu człowiek może żyć i działać, a dzięki doświadczeniu mogą one ulegać zmianom

• dana prawda jest dobra, do czasu, kiedy znajdzie się lepsza, bardziej przydatna w danej sytuacji

• prawdy w ujęciu pragmatyków są zatem dynamiczne (zmieniają się, „ewoluują”)

• idee teologiczne z jednej strony przeczą tej definicji prawdy (są niezmienne, doświadczenia ludzkie ich nie zmieniają ani nie weryfikują - np. wieczność, nieskończoność bóstwa itd.)

• idee teologiczne (wg W. Jamesa) mogą spełniać definicję prawdy, jeśli będą ze sobą niosły jakiś pożytek praktyczny - np. oswojenie się z lękiem człowieka dzięki wierze w opatrzność, która go chroni; pragmatyzm jednak nie uzna istnienia owej opatrzności, dopóki jej nie zbada i nie zobaczy

• idee teologiczne mogą być prawdziwe tylko wtedy, gdy nie będziemy brali ich dosłownie i będą wykazywały skuteczność w radzeniu sobie z doświadczeniami (wówczas spełniają pragmatyczną definicję prawdy)

• „Co to znaczy, że fenomenologia chce być krytyką poznania naturalnego?” (Husserl)

• trzy rodzaje poznania: naturalne (zdroworozsądkowe), obiektywne (transcendentne) i fenomenologiczne (immanentne)

• poznanie naturalne - poznanie teoretyczne, tj. uzyskane w bezpośrednim kontakcie poznawczym podmiotu poznającego z przedmiotem

• fenomenologia według Husserla ma być krytyką - każda nowa nauka powstaje w odpowiedzi na nauki poprzednie

• krytyka poznania naturalnego - zupełnie nowa nauka, będąca odpowiedzią na wszystkie poprzednie dziedziny, a nie na jedną konkretną

• fenomenologia = metoda krytyki poznania

• fenomenologia ma być filarem, podstawą dla wszystkich innych nauk

• nauki humanistyczne i przyrodnicze nie mogą prowadzić do czystego poznania, ponieważ posługują się błędnymi metodami, prawa, które odkrywają, zawsze będą sprzeczne i niedorzeczne - te metody nie pozwalają na poznanie rzeczy takimi, jakie są

• powyższe nauki, opisując rzeczy, zawsze umieszczają je w jakimś konkretnym kontekście, przez co ta sama rzecz może się jawić na różne sposoby i w konsekwencji zostaje opisana na różne sposoby (relatywizm?)

• fenomenologia daje możliwość poznania rzeczy, jakimi są, pozbywając się tego kontekstu (w innych naukach jest to niemożliwe)

• nauki obiektywne są transcendentne - poznają to, co poza obserwatorem; prawdziwe poznanie powinno być immanentne i dokonywać się wewnątrz obserwatora

• przykład: dźwięk - rzecz (przedmiot) transcendentny, bo powstający poza człowiekiem, natomiast proces słyszenia zachodzi wewnątrz - immanentny; słyszenie jest fenomenem dźwięku i dzięki niemu możemy poznać sam przedmiot

• poznanie jest takie samo dla każdego człowieka - możemy wydawać sądy wartościujące, że dźwięk jest brzydki/ładny lub niski/wysoki, ale każdy człowiek i tak wie, czym jest dźwięk, pomimo możliwości różnorodnego opisu

• dźwięk rozumiany intuicyjnie należy do fenomenologii, tak samo jak proces słyszenia; to, w jakich kategoriach go opiszemy (np. że jest to fala), należy już do nauk obiektywnych

• tylko fenomenologia może zweryfikować osiągnięcia nauk obiektywnych, porównując je z tym, jak naprawdę wyglądają rzeczy/zjawiska

• „Retoryczna warstwa tekstu Nietzschego Ecce homo.”

• jest to nietypowy tekst filozoficzny (brak ścisłych definicji - np. Nietzsche nie tłumaczy, jak należy rozumieć „dobro”) - cechy poetyckie

• tekst opiera się na biografii Nietzschego, w którą wplata swoje filozoficzne przesłanie

• posługuje się metaforami, odniesieniami do kultury starożytnej Grecji, opiera się na powszechnie uznawanych autorytetach

• apoteoza Dionizosa i życia dionizyjskiego (którego doświadczył sam autor) przekonuje o „boskości”

• Dionizos ciągle odradza się jako młody, idealny, w stanie pierwotnym; zmartwychwstanie Jezusa jest inne - pozostają pewne niedoskonałości, nie następuje regeneracja, pozostają ślady po ukrzyżowaniu itd. - Dionizos jest idealny, Jezus pozostaje okaleczony

• na drugim planie apoteoza najgorszych cech wszystkiego, czego autor nie znosi: Niemców i religii chrześcijańskiej

• liczne porównania - np. przy „ubóstwianiu” aspektów oraz przy oddzielaniu rzeczy wartościowych od „godnych pożałowania” (np. buddyzm religią higieniczną, nie należy go mieszać z godnym pożałowania chrześcijaństwem)

• ważne są fizjologiczne aspekty ludzkiej natury i jej korzyści dla życia duchowego - metafora pierwiastka dionizyjskiego i apollińskiego ludzkiego życia

• wielowarstwowość tekstu (można odczytywać jako metafory): niechęć do narodu niemieckiego - niechęć do matki, podziw dla Polaków - podziw dla ojca; Zaratusztra jako największe dzieło filozofa - obraz księgi objawionej, stworzonej przez wielką siłę w postaci boga lub diabła (samego Nietzschego - „próżnowanie boga wzdłuż Padu”)

• Nietzsche stosuje chwyty stylistyczne typowe dla języka biblijnego (stylizacja językowa), nawiązuje do tego języka, jednakże w odniesieniu do własnej boskości - „nie szukaliście jeszcze siebie, więc znaleźliście mnie” (w Biblii: „szukaliście mnie, a ja was znalazłem”)

• „Czym jest nicość zdaniem Heideggera?”

• metafizyka jako korzenie drzewa, stanowią podporę dla całej rośliny - dziedzin filozofii i nauki

• podłoże, w którym owe korzenie się znajdują (gleba dla korzeni) to pytanie o Byt

• Byt = coś, co się jawi (od razu się przedstawia - np. człowiek może zobaczyć kamień)

• poza Bytem jest coś, co nazywa się Bytowanie (bycie) - człowiek Bytuje (może się zastanawiać, myśleć, wie, że egzystuje); kamień jest Bytem, ale nie Bytuje (nie myśli o swojej egzystencji)

• pytanie o Byt wyłoniło się z Nicości - jest ona podłożem!

• filozofia nie skupia się na tym podłożu, ale nie może się od niego oderwać - nie zajmuje się, czym jest Nicość, tylko czym jest Byt, ale ta Nicość jest ukryta w tych rozważaniach (nie ma Bytu bez Nicości)

• gdy rozważa się, czym jest Nicość, prowadzi to do pytań o Byt

• Nicość jest także Niepamięcią Bytu - myśl może stać się nicością, gdy przestanie myśleć (egzystować), ale także może się z tej nicości wyrwać; kamień jest w nicości, bo nie egzystuje (nie myśli o tym, że istnieje)

• Nicość nie jest jakąś otchłanią, w której coś się kończy, ale jest to brak Bycia (niepamięć bycia)

• Byt = przedmiot materialny (kamień, chmura, deszcz)

• Bycie = egzystencja (akt, dynamizm)

• Nicość = coś, co się nie stoczy - nie można tego doświadczyć w żaden sposób, ale to w niej powstaje (stoczy się) Byt i Bycie - bez tej opozycji nie byłoby Bytu

• Nicość - najwyższa przyczyna wszystkich istniejących rzeczy (Bytów) i egzystujących (Bytujących)

• „Wyjaśnij dokładnie, co Paul Ricoeur rozumie przez świat tekstu.”

• tekst jest aktualizacją dyskursu (rozmowy, dialogu), odnosi się do pojęcia hermeneutyki (procesu rozumienia tekstu w konotacji do interpretacji)

• podstawa każdego tekstu (nie tylko spisanego) to dyskurs

• dyskurs = ulotne zdarzenie (np. jedna osoba mówi do drugiej, co można umieścić w czasie i przestrzeni) + trwałe znaczenie

• zdarzenie jest związane z ruchem, akcją; znaczenie - niezmienne w konkretnym kontekście, w czasie i przestrzeni

• dyskurs = podstawa komunikacji, coś opisującego i przedstawiającego świat

• dyskurs umożliwia „przybycie” świata do języka, ten bowiem jest statyczny, pozaczasowy, nie odnosi się do świata bezpośrednio (sam go nie opisuje), nie jest też komunikacją - język jest narzędziem dyskursu

• dyskurs wynika z napięcia między dwoma biegunami (dystansu)

• dystans - odległość: w czasie (historia) i/lub przestrzeni (dystans pomiędzy ludźmi - biegunami)

• chęć pokonania tego dystansu (napięcia) prowadzi do rozmowy (dyskursu), czego przejawem jest powstanie tekstu (obniżenie napięcia, pokonanie go)

• tekst pisany pokonuje dystans przestrzenny i czasowy, dzielący autora i czytelnika - niesie ze sobą tą samą treść; tekst pisany jest uzewnętrznieniem znaczenia danego dyskursu - ponieważ znaczenie jest trwałe w czasie, natomiast zdarzenie mija w czasie - akt pisania tekstu został zakończony, natomiast znaczenie tekstu zostało utrwalone w formie materialnej (a nie tylko w formie „psychicznej” autora)

• tekst mówiony jest uzewnętrznieniem dyskursu

• w tekście pisanym znaczenie to obiekt idealny, wskazywany poprzez zdanie, ale w dyskursie zawarte jest dążenie do rzeczywistości, opisania świata (referencji)

• tekst mówiony: wiele zdarzeń (rozmów) o różnej treści, która może mieć to samo znaczenie (w danym kontekście) - pokonanie dystansu poprzez dokładne wskazanie, co autor ma na myśli

• tekst pisany: jedno zdarzenie (pisanie) o niezmiennej treści, która będzie mieć inne znaczenie nawet w takim samym kontekście - autor nie może wskazać, o co dokładnie mu chodziło, bo dystans czasowy i przestrzenny jest zbyt duży, ale dystans ten pokonuje sama niezmienna treść

• powyższe ukazuje inwersję tekstów mówiony-pisany

• tekst pisany staje się niezależny od autora, jego sens może być przez każdego czytelnika odbierany inaczej - „rozrywa autora”

• tekst ma swój własny świat - oderwany od pierwotnego kontekstu

• czytelnik wprowadza tekst pisany w swój świat poprzez sprowadzenie go do własnego kontekstu (np. sytuacji, w której tekst jest czytany)

• czytelnik powinien też „słuchać” tekstu - nie ograniczać go tylko do swojego rozumowania (kontekstu), ale zobaczyć, „co ma do powiedzenia”, co niesie ze swojego świata, który może stać się światem czytelnika

• „Dlaczego Karl Popper sądził, że nie ma ostatecznych źródeł wiedzy?”

• koncepcja ostatecznych źródeł wiedzy zakłada pewne „nadludzkie”/”pozaludzkie” źródła, do którego człowiek dąży; wielu filozofów szukało owego źródła, utrzymując, że metody, które oferują dają możliwość dotarcia do niego

• Popper rozpatruje kilka z najbardziej znanych koncepcji filozoficznych, wskazując ich błędy

• Popper uważa siebie za zarówno empirystę, jak i racjonalistę - posługuje się zmysłami i rozumiem w poznawaniu świata i zdobywaniu wiedzy

• nie istnieją ostateczne („pozaludzkie”) źródła wiedzy, ponieważ wiedza, jaką posiadamy jest zawsze ludzka (pochodzi od człowieka)

• każda koncepcja filozoficzna mówiąca o istnieniu takich źródeł wyrosła na gruncie ludzkiego poznania świata (zmysłowego), ludzkich pragnień, marzeń, potrzeby dążenia do czegoś „czystego” i niezwykłego oraz wplecionych w to wszystko błędów

• potrzeba ta wynika z chęci czy naturalnego dążenia ludzi do podporządkowania się jakiemuś autorytetowi (autorytetowi prawdy)

• prawda powinna być „pozaludzka”, gdyż żaden człowiek nie jest nieomylny i powstałe teorie, które nie zostały (jeszcze) obalone, muszą wypływać z jakiegoś nadrzędnego źródła

• człowiek nie może dotrzeć do takiego źródła (źródła racjonalnego), nawet gdyby ono istniało, ponieważ zadaje niewłaściwe pytania - co jest konsekwencją tego, że nie rozróżnia pytań o pochodzenie od pytań o ważność

• pytania o pochodzenie = autorytarne, nie można uzyskać pożądanej odpowiedzi (musiałby istnieć pozaludzki autorytet)

• pytanie o ważność = osiągalne

• empiryczne poszukiwanie wiedzy ma wątpliwą skuteczność - nawet gdy obserwator/badacz jest świadkiem jakiegoś zdarzenia, zawsze korzysta z wiedzy, która nie jest bezpośrednim wynikiem tychże obserwacji

• zjawisko odebrane zmysłowo (zobaczone, usłyszane) zawsze pozostaje interpretacją, a ta z kolei może być różna w zależności od obserwatora (każdy inaczej zinterpretuje dane zjawisko) - zatem nie ma uniwersalnej metody w zdobywaniu wiedzy, nie może istnieć ostateczne źródło poznania empirycznego

• „Jaka relacja zachodzi zdaniem Damasio pomiędzy mózgiem, ciałem i rzeczywistością?”

• Damasio odwołuje się do wiedzy z zakresu neurobiologii

• najważniejsza relacja ciało - mózg - umysł

• mózg i ciało stanowią odrębne „części” organizmu, mimo że są z tej samej substancji

• umysł nie posiada postaci fizycznej, choć jest wytwarzany przez substancję materialną

• ciało = wszystkie organy (oprócz mózgu); odbiera różne bodźce ze środowiska i doprowadza je do mózgu; wykonuje polecenia mózgu

• mózg jest centralną i najważniejszą składową organizmu jako ten, który odbiera te wrażenia, wydaje rozkazy i jest mediatorem między ciałem a umysłem

• umysł - nie jest substancją fizyczną, choć powstaje w mózgu, czyli na bazie substancji fizycznej (materialnej)

• umysł może wypełniać się treścią dzięki istnieniu ciała; umysł istnieje tylko wtedy, kiedy istnieją ciało i mózg (mediator)

• umysł składa emocje, dźwięki, obrazy w myśli - wszystko to także powstaje w mózgu, choć nie ma postaci materialnej

• mózg tworzy rzeczywistość, która jest interpretowana przez umysł oraz odbierana przez ciało

• przykład: choroby - np. w asomatognozji człowiek ma wrażenie, że stracił ciało, ale jest przytomny i świadomy tego, co się dzieje - mózg pozbawia umysł ciała, ale mimo to umysł może funkcjonować prawidłowo; w epilepsji ciało traci umysł, jednak też może funkcjonować

• fenomen kończyn fantomowych najlepiej dowodzi tego, że mózg kształtuje rzeczywistość (w danym momencie) - podczas rozwoju w mózgu tworzy się tzw. Odwzorowanie somatosensoryczne ciała, kiedy amputuje się jedną z kończyn, osoba dalej może ją czuć, mimo że już jej nie posiada i nie odbiera od niej żadnych bodźców; mózg przez jakiś czas posiada wzór tej kończyny, jednak po pewnym czasie wzór ten ulegnie destrukcji i wytworzy się prawidłowy (aktualny) obraz ciała; do tego momentu jednak to nie ciało (bo nie odbiera bodźców) ani umysł (o wie, że nie ma kończyny), ale mózg kształtuje tą rzeczywistość

• każdy z nas odbiera inaczej rzeczywistość, ponieważ w mózgu, oprócz odwzorowania bodźców (które mogą być takie same dla każdego człowieka), uruchamiane są także emocje (inne dla każdego) - dopiero wtedy powstaje całokształt rzeczywistości

• rzeczywistość, jaką postrzegamy (transcendentalizm neurobiologiczny?), jest w istocie wytworem naszego mózgu

1