Polityka pieniężna
1. Polityka pieniężna - definicje
Polityka pieniężna (pp), (jako jeden z kierunków polityki gospodarczej państwa) to działalność banku centralnego prowadzona w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych._Pp to najważniejszy instrument sterowania strumieniem zagregowanego popytu i wydatków, wpływający na poziom aktywności gospodarczej i przebieg cyklu koniunkturalnego. Rola powzrasta wraz z liberalizacją zasad gospodarowania i ograniczania bezpośrednich interwencji rządu w mechanizm rynkowy.
Pp różni się w zależności od dominacji poglądów, co do jej zakresu, roli i skuteczności.
Np. w podejściu monetarystycznym - główną rolę w sterowaniu popytem i podażą przypisuje się pp, zaś w podejściu keynesowskim efektywny popyt uzależniony jest od wielu czynników, w tym np. interwencji państwa.
Polityka pieniężna polega na regulowaniu ilości pieniądza w obiegu w taki sposób, aby ilość ta była wystarczająca dla potrzeb obrotu gospodarczego i funkcjonowania gospodarki, a zarazem nie powodowała inflacji;
Podaż pieniądza winna być równa popytowi na pieniądz; podaż wyższa od popytu powoduje wzrost wydatków na dobra i usługi, i może prowadzić do inflacji, natomiast podaż niższa od popytu powoduje spadek wydatków na dobra i usługi i może prowadzić do recesji.
Cechy pieniądza i jego funkcje :
Nie przynosi dochodu;
Jest powszechnie akceptowany;
Posiada wartość samoistną (kruszec) lub umowną (pieniądz papierowy) - w tym drugim przypadku „umowa” opiera się na nakazie prawnym i zaufaniu (pieniądz jako „dobro publiczne”);
Łatwy i niedrogi w przechowywaniu, transporcie i obrocie;
Jednorodny a zarazem podzielny.
Środek wymiany/płatniczy ;
Środek przechowywania wartości;
Jednostka rozrachunkowa - „numéraire” (pozwala agregować różne wielkości);
Potrzeba pieniądza wynika z niedoskonałej informacji i wysokiego kosztu jej zbierania;
Pp może być klasyfikowana ze względu na makroekonomiczne cele zewnętrzne i wewnętrzne i w związku z tym wyróżnia się:
- pp ustrojową, która reguluje w ramach istniejącego systemu walutowego relacje m. walutami obcymi i walutą krajową, stosuje odpowiedni zestaw instrumentów, reguluje relacje miedzy bankami i innymi podmiotami i określa zmiany strukturalne w systemie bankowym, sektorze finansowym i handlu zagranicznym.
- pp procesową, która jako kombinacja celów i środków steruje procesem gospodarowania pieniądzem. Jej zadaniem jest bieżące dostosowywanie narządzi pp do istniejących warunków ogólnogospodarczych w ramach strategii pieniężnych.
Ze względu na horyzont czasowy pp wyodrębnić można:
- pp krótkookresową - szybkie reagowanie na przebieg cyklu
- pp średniookresową - skoncentrowana na polityce wzrostu i neutralizowania odchyleń od założonej ścieżki,
- pp strategiczną wieloletnią - nakierowaną na stabilizację pieniądza.
Ze względu na sposób oddziaływania na gospodarkę wyróżnić można:
- pp restrykcyjną - ograniczającą popyt, w tym z uwzględnieniem metod administracyjnych
- pp ekspansywną - wzmagająca popyt, w liberalizująca ograniczenia administracyjne
- pp neutralna - o pasywnej roli pieniądza i dominacji rynku.
Ze względu na koszt pieniądza wyodrębnia się:
- pp taniego pieniądza - symulacja ekspansji
- pp drogiego pieniądza - hamowanie ożywienia
Czynniki określające popyt na pieniądz:
poziom cen P (motyw transakcyjny);
dochód realny y (motyw transakcyjny);
nominalna stopa procentowa i (motyw spekulacyjny);
koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c i odwrotnie (motyw spekulacyjny)
czynniki psychologiczne (motyw przezornościowy);
Funkcje popytu na pieniądz realny
- Równanie ilościowe neoklasyczne (I.Fisher i inni): Y x P = V x M
gdzie nominalna liczba transakcji (Y x P) jest tożsama z produktem y = V x M. Teoria ilościowa opiera się na tezie, że ilość pieniądza M jest niezależna od pozostałych zmiennych, gdyż reguluje ją państwo. Poziom produkcji nie zależy od podaży pieniądza, lecz od zasobów naturalnych i warunków technicznych. Szybkość pieniądza zależy od zwyczajów i rozwoju instytucjonalnego. Szybkość ta jest stała.
- Równanie ilościowe „Cambridge” (A.Marshall i inni): M = k x y x P, gdzie k = 1/V
określa, że podaż pieniądza determinuje poziom cen. Przy założeniu, że podaż pieniądza odpowiada jego popytowi (M D = M) nominalny popyt na pieniądz jest proporcjonalny do nominalnego dochodu Y = y x P, gdzie k jako współczynnik proporcjonalności równy jest stałej szybkości obiegu pieniądza. Np. ekspansywna polityka pieniężna państwa powoduje szybszy wzrost zasobów pieniężnych, aniżeli popytu na pieniądz. Popyt na pieniądz ustali się na poziomie dochodów realnych ludności. Dochodowa szybkość obiegu pieniądza. Tezauryzacja i detezauryzacja.
- Równanie Keynesa : MD/P = k x y + k (r ) x W
Gdzie k > 0 oraz k ( r ) < 0
Pieniądz służy celom transakcyjnym i tezauryzacyjnym.
Ogólny popyt na pieniądz składa się z sumy zasobów pieniężnych trzymanych celach transakcyjnych i rezerw kasowych wynikających z przezorności ( k x y) oraz zasobów
Do celów spekulacyjnych k(r) ujemnie uzależnionych od poziomu oprocentowania ( r ).
Podażowa strona pieniądza:
pieniądz banku centralnego (pieniądz rezerwowy, baza monetarna): bank centralny kreuje gotówkę C oraz ustala minimalne rezerwy banków R(o);
pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym;
pieniądz banków komercyjnych: depozyty bankowe;
podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza rezerwowego i pieniądza depozytowego
Definicje agregatów pieniężnych:
M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym; jest to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna;
M1 = M0 plus wkłady (depozyty) na żądanie (a vista)
M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty) terminowe;
M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie zapadalności > 2 lata, plus lokaty poza bankowe (np. certyfikaty, bony pieniężne, lokaty w kasach oszczędnościowych, funduszach ubezpieczeniowych);
Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się płynnością i dochodowością - między tymi cechami występuje wymienność
Monetyzacja jako wskaźnik poziomu rozwoju gospodarczego:
Monetyzacja: stosunek ilości pieniądza do PKB;
2004r: M1/PKB = 175719/922157 = 19,1%
2005r: M1/PKB = 208033/967693 = 21,5%
M1/PKB w krajach OECD: 20%-40%.
2004r: M2/PKB = 362458/922157 = 39,3%
2005r: M2/PKB = 402495/967693 = 41,6%
M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%.
Zmiany ilości pieniądza w Polsce od 1996r. do 2006 r. w mld zł:
M3 - od 150 do 420
M2 - od 300 do 400
M1 - od 60 do 200
M 0 - od 30 do 75
Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji (stan 31.03.2006 r. w mln zł*)
Wyszczególnienie
A.PODAŻ PIENIĄDZA (M3) 417 291,6
1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 58 411,8
2. Depozyty i inne zobowiązania 349 314,5
2.1. Gospodarstwa domowe 207 275,4
2.2. Niemonetarne instytucje finansowe 14 818,8
2.3. Przedsiębiorstwa 96 682,4
2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 9 909,3
2.5. Instytucje samorządowe 17 284,1
2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 3 344,5
3. Pozostałe składniki M3 9 565,3
B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł 179 299,4
w mln EUR 45 557,2
C. Aktywa krajowe netto 237 992,2
1. Należności 309 299,1
1.1. Gospodarstwa domowe 147 792,3
1.2. Niemonetarne instytucje finansowe 12 283,8
1.3. Przedsiębiorstwa 128 871,8
1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 841,4
1.5. Instytucje samorządowe 13 703,0
1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 5 806,8
2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 56 602,8
3. Saldo pozostałych pozycji (netto) -127 909,6
Kurs średni NBP PLN/1 EUR 3,9357
Kurs średni NBP PLN/1 USD 3,2491
Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR 13 627,4
*) Dane - D.Rosati wykłady 2006/2007 r.
2. Strategie i cele polityki pieniężnej
Tradycyjna strategia - triada celów: operacyjnepośredniefinalne
Instrumenty: operacje otwartego rynku, stopa re(dyskontowa)
Cele operacyjne ( ściśle kontrolowane): zmiany, szczególnie krótkoterminowych stóp procentowych np. jednodniowych overnight, wąskiego agregatu pieniężnego M0 lub/ i wolnych rezerw banków
Cele pośrednie (poddające się kontroli w pewnym stopniu):kontrola stóp procentowych, agregatów podaży pieniądza, kursu walutowego.
Kontroli banku centralnego poddają się stopy procentowe na rynku międzybankowym. Idea oddziaływania przez bank centralny na inflację jest zatem następująca: zmienia się koszt pozyskania pieniądza przez banki, czyli krótkoterminową stopę procentową na rynku międzybankowym. To powinno wpłynąć na zmiany wielkości ekonomicznych takich jak popyt, kurs walutowy, oczekiwania inflacyjne itp., które następnie oddziałują na poziom inflacji.
Dźwięk > |
Multilinki > |
Sowa-dydaktyk > |
Tryb > |
Normalny |
Powtórkowy |
Cele finalne(wielkości niepoddające się bezpośredniej kontroli):stabilność cen, poziom PKB
Dlaczego stabilność cen jak finalny cel pp, a więc przeciwdziałanie inflacji? Powszechnie zaakceptowano pogląd, że inflacja powoduje koszty społeczne, a stabilność cen sprzyja efektywnemu gospodarowaniu.
Koszty inflacji: niekorzystna redystrybucja w sferze alokacji, zatrudnienia i redystrybucji majątkowej. Niepewność nieefektywnośćzmniejszenie zasobów kierowanych do sektora produkcyjnego (zwiększenie zasobów i przeinwestowanie w sektorze finansowym)deformacja proporcji inwestycji w aktywa rzeczowe i finansowepodatek inflacyjnyograniczenie inwestycjiograniczenie wzrostu długofalowego lub ujemny wzrost PKB ( wskaźnik R.J.Barro - 1 pkt. % wzrostu inflacji = 0,2-0,3 pkt. % zmniejszenia PKB i 0,4-0,6 pkt. % pogorszenia relacji inwestycji do PKB) . Przeorientowanie poglądów w sprawie krzywej Philipsa (trade-off między bezrobociem a inflacją - pokusa ekspansywnej polityki pieniężnej przy pionowej krzywej Philipsa jest bezcelowa).
3. Instrumenty pp
3.1 Instrumenty bezpośredniej kontroli administracyjnej
Dyrektywy w sprawie poziomu depozytów i kredytów(pułapy i limity kredytowe), maksymalne poziomy stóp kredytowych i depozytowych, typowe dla programów naprawczych
3.2. Instrumenty pośrednie
3.2.1.Rezerwy obowiązkowe - zwrotne zobowiązania: gotówka lub papiery wartościowe odprowadzane do banku centralnego. Np EBC - 2%. Funkcje: ostrożnościowa- opodatkowanie systemu, generowania zysku bc, kontroli agregatów pieniężnych-hamulec ekspansji, zarządzania płynnością systemu bankowego- schyłkowo, kreacji popytu na pieniądz banku centralnego, stabilizatora krótkoterminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym- najważniejsza rola
3.2.2.Operacje otwartego rynku (podstawowy instrument EBC):
- warunkowego zakupu (repurchase agreement, repo) - bc kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując się do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje repo są odpowiednikiem kredytów udzielanych przez bc bankom komercyjnym pod zastaw. Cel tych operacji -zwiększenie płynności.
- warunkowej sprzedaży (reverse repurchase agrement, reverse repo) - bc sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje te są odpowiednikiem oprocentowanych lokat przyjmowanych przez bc pod zastaw papierów wartościowych.
- swapy walutowe - analogiczne jak transakcje repo i reverse repo
3.2.3.Transakcje kredytowo-depozytowe
Transakcje zawierane z bc inicjatywy banków w ramach limitów na warunkach oferowanych przez bc. Bc pełni funkcję ostatecznego źródła kredytowego ( lender of last resort) poprzez stworzenie możliwości refinansowania z inicjatywy banków. W ten sposób minimalizowane jest ryzyko utraty płynności przez system bankowy przy zachowaniu rezerwy w bc.
Instrumentem je eliminującym jest kredyt lombardowy ( na ogół nie limitowany), tj. krótkoterminowy kredyt udzielany przez bc pod zastaw papierów wartościowych. Stopa lombardowa wyznacza górna granicę wahań rynkowych stóp procentowych. Stopa kredytów refinansowych (na ogół limitowanych) wyznacza dolny przedział tych wahań - stopa redyskontowa..
3.2.4.Instrumenty uzupełniające i nadzwyczajne
Działalność konkurencyjna wobec banków komercyjnych (udzielanie kredytów), przyjmowanie depozytów
4. Mechanizmy transmisji polityki pieniężnej
Impuls pieniężny to zmiany zmiennych monetarnych, takich jak podaż pieniądza, wolumen kredytów, stopy procentowe, substytuty pieniądza w postaci aktywów.
Impulsy te generuje pp i kredytowa bc i inne przyczyny poza pp.
Impulsy te generują banki komercyjne, budżet państwa (polityka fiskalna i długu publicznego) czynniki zewnętrzne.
Mechanizm transmisji wg teorii kredytowej ( podejście keynesowskie)
BC: Impuls EKSPANSYJNY obniżka stóp%, rezerw
Faza I: Banki handlowewzrost wolnych rezerw płynnychzwiększenie podaży kredytówspadek stóp %
Faza II: Przedsiębiorstwa nie bankowe i gospodarstwa domowewzrost popytu na kredytwzrost wydatków(środki z kredytów)wzrost globalnego popytu
Faza III: Gospodarka narodowazmniejszenie się deficytu popytowegowzrost produkcji i zatrudnienia oraz zmniejszenie się bezrobocia koniunkturalnego.
BC: Impuls RESTRYKCJNY podwyżki stóp% efekty odwrotne w trzech fazachzmniejszenie się nadwyżki popytowej,, ograniczenie luki inflacyjnej i inflacji popytowej.
Synteza: MiIY Podaż pieniądza (M) wpływa na stopy%(i), które wpływają na wydatki inwestycyjne (I), a te z kolei określają produkt zagregowany lub wydatki zagregowane (Y). Ekspansywna pp prowadzi do spadku realnych stóp%, który obniża koszt kapitału powodując wzrost w wydatkach inwestycyjnych i doprowadzając do wzrostu zagregowanego produktu.
Mechanizm transmisji wg teorii równowagi majątkowej
BC: Impuls EKSPANSJNY, zakupy papierów wartościowych, operacje otwartego rynku
Faza I: Banki handlowesprzedaż papierów wartościowych bankowi centralnemuzakłócenie równowagi struktury majątkuprocesy dostosowawczezakupy zagr. lub/i kraj. papierów wartościowychkoniec procesu dostosowawczego
Faza II: Przedsiębiorstwa nie bankowe i gospodarstwa domowesprzedaż papierów wartościowych bankowi centralnemunadmiar gotówkidostosowania w strukturze majątkuzakup innych aktywów finansowychspadek dochodów od aktywów finansowychwzrost zakupów
Faza III: Gospodarka narodowazmniejszenie deficytu popytowegowzrost produkcji i zatrudnienia oraz zmniejszenie się bezrobocia.
BC: Impuls RESTRYKCYJNY sprzedaż papierów wartościowych
Faza I: Banki handlowezakupy papierów wartościowych w banku centralnymzakłócenie równowagi struktury majątkuprocesy dostosowawczezakupy w części zagranicznych i w części krajowych papierów wartościowych
Faza II: Przedsiębiorstwa nie bankowe i gospodarstwa domowezakupy papierów wartościowych od banków handlowychniedobór gotówki w stosunku do stanu pożądanegodostosowania w strukturze majątkusprzedaż aktywów finansowychspadek zakupów dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnychzmniejszenie ogólnego popytu
Faza III: Gospodarka narodowazmniejszenie nadwyżki popytowejograniczenie luki popytowejograniczenie wzrostu poziomu cen.
Synteza: M? Y Podaż pieniądza bezpośrednio oddziałuje na aktywa rzeczowe/finansowe
I ich struktura na produkt zagregowany brutto
5. Ewolucja instytucjonalna NBP jako podmiotu polityki pieniężnej i strategia stabilizacyjna od 1989 r.
a. Pieniądz jako narządzie alokacji - 1990
NBP jako podmiot polityki pieniężnej i „ministerstwo banków” 1989 -1992
Program dostosowawczy silny wzrost stóp procentowychspadek dochodu narodowegonadal bardzo wysoka inflacjakrytyka przestrzeleniaduży udział bezpośrednich instrumentów pp (limity kredytowe)- dojście do strategii 1991-1992
b. Równowaga funkcji monetarnych i nadzorczych NBP 1992 - 1997.
Dwuszczeblowy system bankowy i umocnienie pozycji banku centralnego - 1992
Kontrola podaży pieniądza w warunkach zmieniającego się systemu kursowego.
Rosnąca rola rynkowych instrumentów polityki pieniężnej (1993 - 1995) :
*operacji otwartego rynku,
*najpierw kontrola celów ilościowych (płynnych rezerw banków komercyjnych
* i od 1994 aktywna kontrola stóp procentowych,
* rozwój rynku instrumentów finansowych - rynku pieniądza banku centralnego, w tym powstanie w l.1993-94 rynku depozytów międzybankowych - z możliwością wyznaczania ceny pieniądza, tzw. codziennego fixingu wg WIBOR (Warsaw Inter-bank Offered Rate) i WIBIB (Warsaw Inter-bank Bid Rate) (stopy kredytowe i depozytowe),
*1994-1995 napływ kapitału zagranicznego,
* nadwyżka w bilansie płatniczym, obniżenie tempa dewaluacji,
*od 1995 r. klasyczna triada celów
*stabilizacja ekonomiczna i umiarkowana inflacja 1993,1995,1997.
c. Dominacja funkcji monetarnych 1998 - 2005
- zmiany w Konstytucji RP, powołanie RPP w 1998 r., stopniowe odejście od kontroli kursu walutowego,
- nowa strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (raporty o inflacji)
- spadek stóp procentowych i ożywienie w 1999, ale przyspieszenie inflacjisilne zaostrzenie polityki stóp procentowych ich wzrostsilne spowolnienie wzrostukrytyka polityki pieniężnej i RPP
- upłynnienie kursu walutowego w 2000 r. jako warunek sprawnej realizacji strategii bezpośredniego celu inflacyjnego- nie przywiązywanie wagi do wskaźników charakteryzujących realną sferę gospodarkipogorszenie relacji rząd - bank centralny- Sejm brak koordynacji polityki fiskalnej i pieniężnej (najczęściej kombinacja zbyt ekspansywnej polityki fiskalnej i restrykcyjnej oraz antyinflacyjnej polityki pieniężnej)fiasko Planu Hausneraponowne pogorszenie relacji rząd- bank centralny po wyborach 2005 r. zagrożenia programu konwergencji i opóźnienie członkostwa Polski w UGW.
d. Inflacja w latach 1990 - 2002 w % i realizacja strategii bezpośredniego celu inflacyjnego
Rok Cel Wykonanie Odchylenie
1990 95,0 249,3 +162,4
1991 32,0 60,4 +88,8
1992 36,9 44,3 +20,1
1993 32,2 37,6 +16,8
1994 23,0 29,5 +28,3
1995 17,0 21,6 + 27,1
1996 17,0 18,5 + 8,8
1997 13,0 13,2 +1,5
1998 9,5 8,6 -9,5
1999 8,0-8,5 9,8 +15,3
zmieniony w marcu
na 6,6-7,8 +25,6
2000 5,4-6,8 8,5 +25,0
2001 6,0-8,0 3,6 -40,0
2002 5,0-+1 0,8 -80,0
zmieniony w czerwcu
na 3,0-+1 -60,0
6. Dylematy strategii BCI
- czy inflacja powinna być całkowicie wyeliminowana czy powinna być na niskim kilku% poziomie
- raczej to drugie bo wzrostowi sprzyjają ujemne realne stopy%
- ryzyko wpadnięcia w pułapkę deflacyjną przy zerowym BCI
- przyjęcie raczej niskiej inflacji i reagowanie na impulsy deflacyjne
- niebezpieczeństwo pułapki płynności, tj. brak możliwości wykorzystania pp do stymulowania popytu ponieważ stopy% osiągnęły dolny nieprzekraczalny poziom - przy zerowej nominalnej stopie% obligacje i pieniądz dają tę samą stopę zwrotu, więc nadwyżka podaży pieniądza ponad popyt transakcyjny staje się substytutem obligacji a operacje otwartego rynku stają się nieskuteczne, podmioty wolą trzymać pewny pieniądz gotówkowy, który daje nawet zerowy dochód bo obligacje mogą dać ujemny (tzw. problem zero bound).
- dla współczesnych banków presja deflacyjna tak samo groźna jak presja inflacyjna