Zagadnienia na egzamin z Systemów Politycznych Europy z dr Wiszniowskim

I.MODELE DEMOKRACJI

1. Proceduralna koncepcja demokracji J.Schumpetera i jej krytyka

2. Model poliarchii R.Dahla

3. Model demokracji większościowej (westminsterskiej)

4. Model demokracji konsensualnej (konsensus, zgoda, kompromis)

5. Modele demokracji - model większościowy a konsensualny. Analiza porównawcza

6. Znaczenie podziałów socjopolitycznych dla stabilizacji partii politycznych i systemu partyjnego

II.STRUKTURA I CHARAKTER PODZIAŁÓW SOCJOPOLITYCZNYCH

7. Kategoria podziału socjopolitycznego oraz rodzaje

8. S. Bartoliniego i P. Maira trzy poziomy podziału socjopolitycznego

9. Proces kształtowania się podziałów socjopolitycznych w Europie Zach.: rewolucja narodowa i industrialna

10.Typologia podziałów socjopolitycznych

11.Charakterystyka podziału socjoekonomicznego (klasowego) w Europie

12.Charakterystyka podziału wyznaniowego w Europie

13.Charakterystyka podziału kulturowo-etnicznego w Europie

14.Charakterystyka podziału centrum-peryferie w Europie

15.Doniosłość podziałów socjopolitycznych w Europie a liczba wymiarów przestrzenie rywalizacji politycznej

III.SYSTEMY WYBORCZE

16.Pojęcie i elementy systemu wyborczego

17.Typologie systemów wyborczych (jak niżej w pytaniu 18)

18. Typologia systemu wyborczego według V. Bogdanora

19. Typologia systemu wyborczego według E. Lakemana

20. Typologia systemów wyborczych według A. Blaisa i L. Massicotte

21.Istota systemu wyborczego pluralistycznego i jego konsekwencje

22. Istota systemu wyborczego większości absolutnej i jego konsekwencje

23. Istota systemu wyborczego semiproporcjonalnego i proporcjonalnej reprezentacji oraz konsekwencje polityczne

24. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych (m.in. indeks proporcjonalności, punkt przełomu i współczynnik redukcji)

IV.ANALIZA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH

25. Zachowania wyborcze na poziomie zagregowanym

26. Typy zachowań wyborczych - stabilne, zmiana lojalności wyborczej oraz zanik lojalności wyborczej (jak wyżej w pytaniu 26)

27. Teorie zmian społecznych a zmiana zachowań wyborczych

28. Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym

29. Rodzaje głosów wyborczych - głos przynależności, opinii oraz wymiany (jak wyżej w pytaniu 28)

V.FORMY PARTYCYPACJI OBYWATELI W PROCESIE POLITYCZNYM

30. Pojęcie partycypacji politycznej

31. Referendum - charakter i polityczne znaczenie

32. Rodzaje referendum

VI.TYPOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA REŻIMÓW POLITYCZNYCH PAŃSTW EUROPY

33. Typologie reżimów politycznych - reżimy parlamentarne, prezydenckie i semiprezydenckie. Charakterystyka.

34. Parlamenty - struktura i funkcje

35. Gabinet - pozycja ustrojowa, struktura i funkcje oraz pozycja premiera

VII.SPOSOBY KREACJI I STABILNOŚĆ KOALICJI GABINETOWYCH

36. Teorie koalicji gabinetowych

37. Rodzaje koalicjo gabinetowych - koalicje mniejszościowe, większościowe, zbieżne i nadwyżkowe

38. Definicja koalicji gabinetowej

39. Czynniki gwarantujące stabilność gabinetów koalicyjnych

40. Praktyka polityki rządowej - gabinety koalicyjne w Europie.

VIII.POLITYKA PRZETARGÓW INDUSTRIALNYCH

41. Pojęcie i typologia korporatywizmu

42. Charakterystyka „silnego” korporatywizmu na przykładzie Austrii i Szwecji

43. Charakterystyka „umiarkowanego” korporatywizmu na przykładzie Holandii i Belgii

44. Charakterystyka „słabego” korporatywizmu na przykładzie Wielkiej Brytanii i Francji

45. Polityka przetargów industrialnych na przykładzie państw Europy

46. Policy networks jako sposób interpretacji roli grup interesu

IX.UNIA EUROPEJSKA - INSTYTUCJE I PROCESY DECYZYJNE

47. Strukturalny i funkcjonalny kontekst powstania Unii Europejskiej

48. Instytucje Unii Europejskiej uczestniczące w procesie decyzyjnym

49. Proces decyzyjny w Unii Europejskiej

50. Polityka grup interesu w Unii Europejskiej

51. Polityka integracyjna - warunki i rezultaty

52. Partie polityczne w Parlamencie Europejskim - trans narodowe federacje partii politycznych

53. Rola i funkcje Parlamentu Europejskiego

54. Charakterystyka systemów wyborczych wykorzystywanych do wyłonienia deputowanych Parlamentu Europejskiego

1. MODELE DEMOKRACJI

1. Proceduralna koncepcja demokracji J.Schumpetera i jej krytyka

Demokracją jest każdy system polit., w którym odbywają się cykliczne i rywalizacyjne wybory (niezależnie od tego czyje interesy realizują wyborcy).

Schumpeter uznał ,że demokracja jest jedynie swoistą metodą dochodzenia do decyzji polit., które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokracja jest jedynie swoistą metodą dochodzenia do decyzji polit., które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokratyzm rządzenia oznacza tylko, że obywatele mają możliwość zaakceptowania lub odrzucenia tych, którzy mają nimi rządzić za pośrednictwem cyklicznych elekcji. Demokracja jest więc systemem rządów przedstawicielskich sprawowanych przez obieralnych liderów i urzędników. Szczególną rolę spełniają tutaj wybory. Demokratyzm systemu jest zapewniony poprzez fakt rywalizacji co najmniej dwóch partii i dwóch platform programowych. Sensem demokracji staje się zasada rządów nieograniczonej większości; ten kto potrafi zyskać władzę, może ją w dowolny sposób sprawować, pamiętając jedynie o następnych wyborach-mniejszości pozostaje tylko nadzieja że pewnego dnia zdoła stać się większością.

Trzy negatywne strony demokracji Schumpetera:

-postawienie stanu równości pomiędzy uczestnictwem w wyborach a legitymacją systemu (praktyka dowodzi, że legitymacja może być niska ,mimo obserwowalnych przejawów lojalności polit., wynikającej wyłącznie z braku dostępnej alternatywy);

-krytykowana jest również teza o nieuchronności koncentracji władzy w rękach wąskiej grupy zaw. polityków, stanowiący identyfikacyjny wyznacznik teorii elit

-stosunek do mniejszości (mniejszość może przejść podczas następnych wyborów w większość i odwrotnie)-Satori polemizując z Schumpeterem podkreśla, że szacunek i zabezpieczenie praw mniejszości są niezbędnym warunkiem samego funkcjonowania demokracji. Model demokracji konsensualnej A.Lijpharta jest najdalej idącą krytyką i zanegowaniem koncepcji Schumpetera. W nieco łagodniejszy sposób krytyka jest obecna również w modelu poliarchii R.Dahla.

2. Model poliarchii R.Dahla

Demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty. Demokracja jest dla niego wizją systemu, w którym wszyscy jego członkowie uważają się wzajemnie za równych, cieszą się atrybutem suwerenności oraz posiadają wszystkie możliwości, zasoby i instytucje niezbędne do rządzenia. poszczególne systemy mogą się rozwijać w tym kierunku nie dochodzą jednak do pełnego ideału. Wszystkie one leżą na osi wyznaczonej biegunami idealnej demokracji i idealnej autokracji, najbliżej tego pierwszego plasują się systemy, które Dahl określa jako poliarchię. Model poliarchii wyrasta z opozycji wobec dwóch stanowisk teoretycznych:

a)koncepcji rządów uosabiającej „wolę ludu”-rozwiązanie to wg niego jest utopią w warunkach zróżnicowanego i niejednorodnego społeczeństwa. Ten sposób rozumienia demokracji może odnosić się co najwyżej do małych państw, w których granicach żyją społeczeństwa względnie homogeniczne

b)teorii elit-koncepcja poliarchii formułuje równocześnie przekonanie o możliwości zapobieżenia rządom elity, za pomocą określonego katalogu procedur i instytucji.

Dla zapewnienia zgody i równości pol. obywatel musi mieć nieskrępowaną możliwość wyrażania swoich poglądów. Poliarchia cechuje się nie tylko inkluzją polit. (przyznaniem praw polit. względnie dużej części ludności) ale i możnością przeciwstawiania się i obalania w głosowaniu najwyższych dostojników rządowych. Oznacza to, że zabezpiecza ona osiągnięcie dwóch efektów partycypacji i rywalizacji pol. Dla ich spełnienia niezbędne jest stworzenie odpowiednich gwarancji instytucjonalnych-wyznaczniki poliarchii:

a)odbywanie się wolnych i uczciwych wyborów

b)zagwarantowanie swobody zrzeszania się

c)wolność słowa

d)alternatywność źródeł informacji

Typologia poliarchii:

a)typologia na podstawie wyższych wyznaczników poliarchii

-poliarchie pełne (charakteryzowane przez obecność wszystkich czynników)

-poliarchie ograniczone (nieobecność jednego z czynników)

-quasi-poliarchie (nieobecność 2 lub 3 czynników)

b)ze względu na czynnik trwania poliarchii

-poliarchie (demokracje) dojrzałe-tj. zdolne do spełnienia wszystkich 4 przypadków bynajmniej od 1950

-poliarchie nowsze- obejmują pozostałe przypadki.

Najczęściej podkreślanym walorem poliarchii Dahla jest rozróżnienie między demokracją jako:

a)stanem idealnym a-rządy oparte na uwzględnieniu preferencji wszystkich członków społeczeństwa w każdym czasie

b)jako stanem faktycznym-względnie ścisła zgodność działań reżimu pol. z życzeniami relatywnie wielkiej liczby obywateli w możliwie długim przedziale czasowym.

Warunki korzystne do stabilizowania i utrwalania poliarchii:

-niewykorzystywanie instrumentów przemocy (wojsko ,policja) celem zdobycia lub utrzymania władzy

-nowoczesne, dynamiczne i pluralistyczne społ.

-możliwość wystąpienia konf. wynikającego z pluralizmu subkulturowego (istnienia różnych grup etnicznych, rasowych i wyznaniowych) jest do pewnego stopnia ograniczona

-została ukształtowana kultura pol. i system przekonań korzystny dla idei demokracji i instytucji poliarchii

-sprzyjający wpływ (kontrola) środowiska międzynarodowego.

Model poliarchii jest konstrukcją uniwersalną, pozwalającą przede wszystkim na odróżnienie reżimu demokracji od dyktatury.

3. Model demokracji większościowej (westminsterskiej)

Opiera się na założeniu, że słowo „lud” znaczy tyle, co zwykła, choćby tylko minimalna większość. Wg Lijpharta model ten jest właściwy dla społeczeństw o niskim stopniu kulturowej segmentacji. Model demokracji większościowej obejmuje 9 podstawowych cech.

1. Władza wykonawcza skoncentrowana jest w rękach jednopartyjnego rządu, który składa się wyłącznie z członków zwycięskiej partii, która uzyskała najlepszy wynik wyborczy, choć niekoniecznie bezwzględną większość głosów. Konsekwencją tej praktyki jest ograniczenie aktywności opozycji.

2. Fuzja władzy, która oznacza dominację rządu nad parlamentem. W praktyce parlament kontrolowany jest przez rząd, przez fakt, że zasiadają w nim liderzy zwycięskiej partii, cieszący się poparciem swojej większościowej frakcji w parlamencie.

3. Asymetryczny bikameralizm. Skupienie niemal całej władzy ustawodawczej w rękach izby niższej, pozostawiając izbie wyższej głównie możliwość opóźniania prac legislacyjnych.

4. System dwupartyjny, to jest taki, w którym zdecydowaną większość głosów wyborczych zdobywają dwie partie rywalizujące między sobą o zwycięstwo. Nie oznacza to, że w wyborach nie biorą udziału inne partie, lecz nie mają one szans na zapewnienie sobie samodzielnego zwycięstwa; nie mają również szans na wejście w koalicję z inną małą partią.

5. Jednowymiarowość systemu politycznego, która oznacza, że między rywalizującymi o zwycięstwo partiami występuje tylko jedna płaszczyzna niezgody: polityka gospodarcza i socjalna. W rezultacie głównym czynnikiem wpływającym na zachowania wyborcze staje się bądź przynależność klasowa, bądź pozycja materialna.

6. System wyborczy oparty na zasadzie większościowej (najczęściej większości względnej), co oznacza , że wybrany zostaje ten kandydat , który uzyskał więcej głosów niż którykolwiek z jego rywali. Często suma głosów oddanych na pokonanych kontrkandydatów przewyższa liczbę głosów, jaką uzyskał kandydat zwycięski. Powoduje to nadreprezentację partii najsilniejszej.

7. Scentralizowana forma rządu. Konsekwencją jest w tym przypadku ograniczenie autonomii lokalnej.

8. „niepisana” konstytucja i nieograniczona suwerenność parlamentu. Nie ma ograniczeń ustawodawczej działalności parlamentu, który może w formie ustawy regulować dowolną materię. Również brak jest szczególnych wymogów proceduralnych przy stanowieniu norm odnoszących się do ustroju politycznego.

9. Ograniczenia zakresu stosowania instytucji demokracji bezpośredniej takich jak referenda, inicjatywa ludowa bądź veto ludowe. Wiążące wszystkich obywateli decyzje zapadają głównie w parlamencie, co oznacza, że demokracja ma charakter przedstawicielski.

4. Model demokracji konsensualnej (konsensus, zgoda, kompromis)

Jest przeciwieństwem modelu większościowego . jest on oparty na założeniu, że - zwłaszcza w warunkach występowania izolujących się mniejszości lub wrogich wobec siebie segmentów społeczeństwa - słowo „lud” jako podmiot władzy winno oznaczać tak wielką liczbę osób, jak jest to tylko możliwe. Model demokracji konsensualnej obejmuje 8 podstawowych cech.

1. Szeroki udział partii politycznych we władzy wykonawczej poprzez tworzenie tzw. Wielkich koalicji. Koalicje obejmują większą liczbę partii niż ta, która wynika z bezwzględnej większości uzyskanych mandatów. Zmniejsza się w ten sposób znaczenie rywalizacji wyborczej, wzrasta natomiast rola porozumień międzypartyjnych.

2. Separacja władzy, prowadząca do równowagi między parlamentem i rządem lub do osłabienia pozycji egzekutywy wobec parlamentu. Nie występuje zjawisko dominacji egzekutywy nad parlamentem.

3. Symetryczny bikameralizm. Stwarza warunki grupom etnicznym, religijnym lub innym do zabezpieczenia reprezentacji ich interesów. Wyraża się to przede wszystkim w tworzeniu wyższych izb parlamentu izb parlamentu, wyposażonych w taką samą władzę jak izby niższe.

4. Wielopartyjność, oznaczająca nie tylko istnienie większej liczby partii, ale i to , że żadne z istniejących ugrupowań nie posiada statusu partii większości, który zapewniłby możliwość samodzielnego sprawowania rządów. W wyborach uczestniczy wiele partii i wiele z nich dostaje się do parlamentu, choć tylko niektóre z nich uzyskują znaczną liczbę mandatów.

5. Wielowymiarowość systemu partyjnego, polegająca na występowaniu kilku płaszczyzn niezgody pomiędzy rywalizującymi partiami. Wymienić tu należy przede wszystkim konflikty pomiędzy mniejszościami etnicznymi oraz na tle religijnym.

6. Proporcjonalny system wyborczy, mający na celu rozdział mandatów w parlamencie w sposób maksymalnie odzwierciedlający rozkład preferencji wyborczych, w tym także poparcia dla małych partii. System ten redukuje zjawisko nadreprezentacji wielkich partii oraz zwiększa szansą dostępu do parlamentu ugrupowaniom reprezentującym różnego rodzaju mniejszości.

7. Terytorialny i nieterytorialny federalizm oraz decentralizacja uprawnień. Ma to zapewnić autonomię poszczególnym grupom społecznym. Federalizm nieterytorialny wyraża się w tworzeniu instytucji służących do rozwiązywania problemów mniejszości wyróżnianych na innej zasadzie niż miejsce zamieszkania.

8. Pisana konstytucja i veto mniejszości. Konieczność ochrony praw mniejszości leży u podstaw nadania konstytucjom szczególnej formy prawnej. Konstytucje w modelu demokracji konsensualnej mają postać specjalnego aktu prawnego, uchwalanego i zmienianego w ramach specjalnej procedury, wymuszającej osiągnięcie kompromisu pomiędzy różnymi grupami społecznymi i ich reprezentantami.

Zdecydowana większość reżimów demokratycznych nie przystaje do żadnego z tych modeli, a jedynie zbliża się do jednego lub drugiego z nich. Model demokracji większościowej występuje w Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii. Model demokracji konsensualnej występuje w Belgii i Szwajcarii.

5. Modele demokracji - model większościowy a konsensualny. Analiza porównawcza

Kryterium	Model westministerski	Model konsensualny
1. Partycypacja w rządzie	koncentracja władzy wykonaw­czej w rękach mniejszości	udział wielu partii w szerokiej koalicji
2. Relacja parlament-rząd	dominacja rządu	równowaga
3. Dystrybucja władzy w parlamencie	koncentracja władzy w jednej izbie	równy podział władzy między dwie izby
4. Liczba partii i ich rozmiar	dwie wielkie, znaczące partie	większa liczba niekoniecznie znaczących partii
5. Podstawa niezgody między partiami	socjoekonomiczna	socjoekonomiczna i kulturowa
6. System wyborczy	większościowy (okręgi jednomandatowe)	proporcjonalny (okręgi wielomandatowe)
7. Przestrzenny podział władzy	unitarny, scentralizowany system rządzenia	federalizm i decentralizacja
8. Obecność formalnych ograniczeń władzy ustawodawczej	nieobecne	obecne

2. STRUKTURA I CHARAKTER PODZIAŁÓW SOCJOPOLITYCZNYCH

7. Kategoria podziału socjopolitycznego oraz rodzaje

Podział socjopolityczny jest to stabilny układ polaryzacji wspólnoty politycznej, w ramach którego określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom postrzeganym jako reprezentanci tych opcji, podczas gdy inne grupy społeczne udzielają poparcia opozycyjnym kierunkom politycznym oraz partiom promującym te kierunki. Innymi słowy podział polityczny oznacza, że muszą istnieć dwie strony konfliktu, które obecność przeciwnika odbierają jako zagrożenie w wyścigu o podział dóbr konsumpcyjnych. Podział socjopolityczny zawiera w sobie podział społeczny i podział polityczny.

Podział społeczny - podziały kształtujące się w ramach struktury społeczeństwa. Punktem ich odniesienia staja się konkretne grupy społeczne wyodrębnione na podstawie kryteriów socjodemograficznych, takich jak klasa, rasa, płeć, wykształcenie, religia. Politologów interesują zmiany jakim podlegają konkretne społeczeństwa; zmiany ilościowe (rozwój jednej a kurczenie się innej grupy) oraz zmiany jakościowe (np. zmiana kultury politycznej). Zmiany społeczne nie przenoszą się natychmiast na arenę polityczną.

Podział polityczny - kategoria czysto polityczna stosowana przy analizie różnorodnych zachowań politycznych wpływających na styl uprawianej polityki oraz strukturę rywalizacyjnych układów. O trwałości oraz strukturze podziałów politycznych decydują elity partyjne. Podział opiera się na istniejącym systemie wartości i przekonań.

8. S. Bartoliniego i P. Maira trzy poziomy podziału socjopolitycznego

Bartolini i Mair wyróżniają trzy powiązane ze sobą poziomy podziału: poziom empiryczny, poziom normatywny, poziom organizacyjny.

Poziom empiryczny określa społeczny punkt odniesienia podziału socjopolitycznego. Jest to taki podział, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne; np.: posiadany zawód, przynależność do grupy etnicznej, religijność, płeć, wykształcenie itp. W oparciu o powyższe cechy jesteśmy w stanie wyodrębnić określone grupy społeczne, które tworzą strukturę społeczeństwa.

Poziom normatywny - określona grupa jest świadoma, że dysponuje kolektywną tożsamością i jest gotowa do działania w imię obrony czy też promowania tej tożsamości. Tożsamość grupowa to układ wartości, przekonań, postaw i zachowań, który decyduje o wykształceniu się własnej odrębności grupowej.

Poziom organizacyjny jest ukoronowaniem procesu tworzenia konkretnego podziału socjopolitycznego, ponieważ pojawia się struktura organizacyjna. W ten sposób procesy rozwarstwienia społecznego nabierają wyrazu instytucjonalnego, a interesy grupowe jednej ze stron konfliktu nabierają charakteru strukturalnego. Najważniejszym momentem w tym procesie jest uświadomienie iż proces realizacji interesów grupy może nastąpić jedynie poprzez przechwycenie kontroli nad funkcjonowaniem areny parlamentarno-gabinetowej. Pojawienie się takiej organizacji zamyka proces powstawania podziału socjopolitycznego.

9. Proces kształtowania się podziałów socjopolitycznych w Europie Zach.: rewolucja narodowa i industrialna

Lipset i Rokkan traktują pojawienie się podziałów socjopolitycznych jako konsekwencję dwóch „rewolucji” (przełomów społecznych), które wyznaczyły tempo demokratyzacji Europy Zach.: rewolucji narodowej i rewolucji industrialnej

1.Narodowa rewolucja (partie narodowe i chadeckie) przyczyniła się do ujawnienia i pogłębienia:

a)konfliktu terytorialnego między narodową kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami etnicznymi, językowymi czy wyznaniowymi. Konf. terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych warunkach przybierał on formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności. Łagodzenie tego typu konf. przyczyniało się do konsolidacji narodowej i terytorialnej. Niejednokrotnie ten typ konfliktów był przyczyną rozpadu struktury terytorialnej (np. mobilizacji farmerów i chłopów w Szwecji i Norwegii uniemożliwiła dalsze istnienie unii tych państw po 1905 r);

b)konfliktu między państwem a kościołem-dotyczył on przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji

2.Rewolucja industrialna (partie chłopskie i robotnicze)również stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych:

a)konfliktu między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi (zmusił on do zajęcia stanowiska w konflikcie dotyczącym wartości oraz zdefiniowania własnej kulturowej tożsamości). Konflikt ten miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wlk. Bryt. niż w Europie kontynętalnej. W Wlk. Bryt. znalazł on początkowo odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partią liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. Obie strony szybko jednak zdołały osiągnąć kompromis i nastąpiła konsolidacja elity narodowej

b)konflikt między interesami biznesu i interesami pracobiorców (pracowników i pracodawców)-we wczesnej fazie industrialnej w krajach Europy Zach. zaczęły się pojawiać partie i ruchy reprezentujące interesy klasy robotniczej. Centralnym miejscem walki stał się rynek pracy a dominującym właśnie omawiany konflikt. W efekcie represyjnych działań państwa partie robotnicze i zw. zaw. nie były zainteresowane integracją swych członków w ramy istniejącego systemy pol.-przybierały postawę antysystemową. Tworzyły one swój własny podsystem społeczny. Po II w.ś. obserwowaliśmy zanikanie tego typu opozycji (komunizmu) a ideologiczne napięcia słabły. Złożyło się na to wiele przyczyn: bogacenie się ludności, pojawienie się nowej klasy średniej. Decydującym jednak stał się fakt udziału partii robotniczych w procesie rządzenia, zarówno na szczeblu lokalnym jak i centralnym-stało się to przyczyną wygaśnięcia (zminimalizowania) tego typu konfliktów.

10. Typologia podziałów socjopolitycznych

Podział socjopolityczny, stabilny układ polaryzacji i różnicowania wspólnoty politycznej, w ramach, której określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom postrzeganym jako reprezentacje tych opcji, podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne kierunki polityki oraz reprezentujące je partie. Dla politologii istotne są tylko te zmiany społeczne, które przenoszą się na arenę polityczną. Są to zachowania, które wpływają na strukturę rywalizacyjnych układów oraz styl uprawiania polityki.

Podziały społeczne odnoszą się do struktury danego społeczeństwa, zmian, jakim podlega dane społeczeństwo. Nie wpływają one na instytucje i zachowanie polityczne.

Podziały polityczne odnoszą się do systemu wartości i przekonań, odnoszą się do obierania grup społecznych. Istnienie tego podziału prowadzi do akcji i kontrakcji politycznej. Jest fundamentalny dla istnienia demokracji jako sztuki wyboru.

Poziom empiryczny jest to podział społeczny, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne tj. zawód, wykształcenie, religijność, płeć.

Poziom normatywny, określona grupa musi być stroną podziału, musi stać się świadoma faktu dysponowania kolektywną tożsamością i być gotowa do jej obrony.

Poziom organizacyjny, pojawienie się struktury organizacyjnej. Świadomość reakcji celów przez przechwycenie kontroli nad funkcjonowaniem areny parlamentarnej.

Kształtowanie się podziałów socjopolitycznch. Nie każdy podział społeczny podlega procesowi polaryzacji, jeśli to następuje, to najskuteczniejszym narzędziem jest partia polityczna. Grupa interesu występuje wtedy jako narzędzia wspierające proces partyjnej krystalizacji konfliktu.

Z punktu widzenia historycznego partie polityczne i związane z nimi grupy interesu przechwyciły kontrolę nad istniejącymi grupami społecznymi i w ten sposób uzyskały stabilna bazę poparcia. W ten sposób w latach 20-tych narodziły się podziały socjopolityczne, wielkie koalicje grup społecznych oraz partii, które zdecydowały o charakterze strukturyzacji polityki. Powstałe podziały przejawiały tendencję do samoutrwalania za sprawą wielkich masowych organizacji partyjnych. Proces ten Rokkan określił jako: zamrażanie podziałów socjopolitycznych stabilizujących systemy partyjne.

Pojawienie się podziałów socjopolitycznych jest konsekwencją dwóch rewolucji (społecznych przełomów), które wyznaczały tempo i charakter procesów modernizacji i demokratyzacji. Była to rewolucja narodowa i rewolucja industrialna.

Narodowa rewolucja przyczyniła się do ujawnienia i pogłębienia konfliktu terytorialnego: elity i biurokracja, kontra mniejszości regionalne oraz konflikt państwo-kościół, dotyczył kontroli nad edukacją.

Rewolucja industrialna przyczyniła się do konfliktu miasto a farmerzy i właściciele ziemscy oraz konfliktu pracodawcy i pracobiorcy.

11. Charakterystyka podziału socjoekonomicznego (klasowego) w Europie

Podział socjoekonomiczny - wyrazem podziałów socjoekonomicznych jest rywalizacja między partiami lub blokami lewicy, które są reprezentowane przez partie socjaldemokratyczne i prawicy, reprezentowanej głównie przez partie konserwatywne i chadeckie.

Kwestie socjoekonomiczne typowe dla lewicy: kontrola państwa nad gospodarką i rynkiem; nacjonalizacja podstawowych gałęzi przemysłu i rozbudowa sektora publicznego; redystrybucja dochodu narodowego; dążenie do wyrównywania dochodów obywateli; rozbudowane programy socjalne; akceptacja szczególnej roli związków zawodowych.

Kwestie socjoekonomiczne typowe dla prawicy: wolna przedsiębiorczość jako jedyna metoda skutecznego gospodarowania; ograniczenie roli państwa w ekonomii; wiara w „niewidzialną rękę rynku”; obniżenie podatków; negatywny stosunek do programów socjalnych; ograniczenie roli związków zawodowych.

Znaczenie tego podziału maleje, ponieważ maleje wielkoprzemysłowa klasa robotnicza (zmiana o charakterze ilościowym) a co za tym idzie, maleje poparcie wyborcze dla lewicy; maleje znaczenie klasy robotniczej jako politycznie istotnej grupy społecznej (zmiana o charakterze jakościowym), ponieważ dochodzi do zacierania się różnic między klasą robotniczą a klasą średnią, co prowadzi do osłabienia poczucia odrębności i tożsamości klasy robotniczej i wpływa na zmianę zachowań wyborczych tej grupy ludzi; słabnięcie tego podziału maleje, ponieważ zmienia się rola i funkcja partii politycznych, zacierają się różnice programowe partii lewicowych i prawicowych. Podział socjoekonomiczny występuje we wszystkich krajach Europy Zachodniej.

12. Charakterystyka podziału wyznaniowego w Europie

Podział religijny - wyrazem organizacyjnym tego podziału jest rywalizacja partii wyznaniowych z partiami reprezentującymi subkulturę świecką. Przedmiotem rywalizacji staja się kwestie moralne oraz rola religii i kościoła w życiu publicznym. Uważa się, że ten podział traci również na znaczeniu, ponieważ maleje grupa ludzi, który regularnie uczestniczą w obrzędach religijnych, a co za tym idzie maleje poczucie tożsamości ludzi tej grupy. Obecnie konflikty religijne są widoczne w wielu krajach Europy Zachodnie, lecz tylko w Austrii, Belgii, Holandii, Niemczech i Włoszech ten typ podziału socjopolitycznego można uznać za doniosły politycznie.

13. Charakterystyka podziału kulturowo-etnicznego w Europie

Podział kulturowo-etniczny - Podział kulturowo-etniczny - wyrazem tego podziału jest udział w rywalizacji politycznej partii reprezentujących mniejszości narodowe. Podział ten występuje tylko w społeczeństwach sfragmentaryzowanych, w których kwestia etniczności stała się problemem politycznym. Upolitycznienie opozycji etnicznej powstaje, gdy grupy etniczne czują się wykorzystywane. Najwyższy wskaźnik fragmentaryzacji społeczeństwa występuje w Belgii, Szwajcarii, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii. Obserwuje się wzrost poziomu relewancji partii etnicznych.

14. Charakterystyka podziału centrum-peryferie w Europie

Podział centrum-peryferie - jest to konflikt o charakterze terytorialnym, dominują w nim interesy ekonomiczne zorganizowanego terytorium. Jeżeli reprezentantem tych terytorialnie zorganizowanych interesów stanie się określona mniejszość etniczna, to będziemy mówili o konflikcie kulturowo-etnicznym. Organizacyjnym wyrazem podziału centrum-peryferie jest rywalizacja partii reprezentujących interesy lokalnych struktur z partiami będącymi rzecznikami utrzymania silnych wpływów centrum. Z reguły konflikt centrum-peryferie nie ma istotnego wpływu na proces strukturyzacji przestrzeni politycznej.

3. SYSTEMY WYBORCZE

16.Pojęcie i elementy systemu wyborczego

System wyborczy jest to zespól reguł rządzących procesami: artykułowania preferencji wyborczych wyrażonych w postaci głosów: transformacji proporcji głosów oddanych na poszczególne partie w proporcję uzyskanych przez nie mandatów.

Zmienne systemu wyborczego:

• Formuła wyborcza (większościowa lub proporcjonalna)

• Rozmiar okręgu (okręgi jedno lub wielomandatowe)

• Kształt okręgu (charakter struktury socjoekonomicznej)

• Przeciętny koszt uzyskania jednego mandatu:

L=V - 1

L =

M +P-1

M - liczba mandatów

P - liczba partii

L - liczba głosów potrzebnych do zdobycia mandatu

V - liczba ważnych głosów w okręgu

• Uprawnienia wyborcy w akcie głosowania (ilość głosów)

• Klauzula zaporowa

• Wyrównawcza dystrybucja mandatów (rezerwa)

Systemy wyborcze (transformacja głosów na mandaty)

Metody:

1. największych średnich

1. d'Hondta (najpopularniejszy: Holandia, Belgia, Finlandia, Hiszpania), dzielenie przez 1; 2; 3; 4, itd. Do obsadzenia mandatów, korzystny dla partii silniejszych

2. Sainte - Lague (Skandynawia oprócz Finlandii),

• Klasyczna: dzielenie przez 3; 5; 7;

• Zmodyfikowana: dzielenie przez 1;4; 3; 5; 7;

• Duńska: dzielenie przez 1; 4; 7... zawsze +3

Funkcje systemu wyborczego - każdy system wyborczy konstruowany jest tak , aby zapewnić : 1) uformowanie parlamentu odzwierciedlającego główne tendencje opinii występujących wśród wyborców; 2) stworzenie rządu, który odpowiada życzeniom wyborców odczytywanym na podstawie rozkładu głosów; 3) stabilność i trwałość rządu; 4) dóbr takich ludzi ,których osobiste zdolności kwalifikują do zadań stawianych przed parlamentem i rządem.

Podstawowe elementy systemu wyborczego :

formuła wyborcza - reguła rozstrzygająca o tym , który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przeliczenie głosów oddanych na daną partie na liczbę mandatów jej przypadających . W skład formuły wyborczej mogą wejść dodatkowo:

klauzula zaporowa oraz alokacja mandatów z tzw. partyjnych list krajowych.

Rozmiar i kształt okręgu wyborczego - ogól wyborców zamieszkujących określone terytorium uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów ( te same listy partyjne). Może być słabo lub gęsto zaludniony; może być zamieszkany przez ludność miejską lub wiejską. Przeciętny rozmiar okręgu wyznacza się dzieląc liczbę ,miejsc w parlamencie przez liczbę okręgów wyborczych.

Klauzula zaporowa - jest to sztuczny próg poparcia , którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów. W Niemczech i w Polsce ten próg wynosi 5 %. Klauzula zaporowa jest niekorzystna dla małych partii, może je jednak mobilizować do tworzenia koalicji wyborczych.

Sposób głosowania wyborcy-wyróżnia się dwa typy głosowania :

Kategoryczne - gdy wyborca posiada jeden głos , który oddaje na jednego kandydata bądź jedna listę wyborczą ; porządkujące - wyborca ma możliwość wyznaczenia kolejności kandydatów na liście, kumulacji większej ilości głosów na jednego kandydata lub zestawienia kilku kandydatów z różnych list partyjnych.

Drugi poziom alokacji mandatów - listy krajowe - Na poziomie krajowym dokonuje się korekty wyniku wyborów, celem zmniejszenia strat partii , które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są podreprezentowane. Rozwiązanie to jest korzystne dla partii małych.

18. Typologia systemu wyborczego według V. Bogdanora

1.Systemy pluralistyczne (PL) występują w 2 odmianach, wyróżnianych ze względu na liczbę mandatów obsadzonych w okręgu wyborczym:

a)Wariant klasyczny - głosowanie przeprowadza się w okręgach jednomandatowych (Wielka Brytania, USA, Kanada oraz do niedawna Nowa Zelandia). Kandydatów zgłaszają partie polityczne. Do zdobycia mandatu wystarcza uzyskanie względnej większości głosów.

b)Głosowanie w okręgach wielomandatowych,

2.Systemy większości absolutnej:

a)System powtórnego głosowania

b)System głosowania alternatywnego,

3.Systemy semiproporcjonalne;

4.Systemy proporcjonalne - rodzaje:

a)System list wyborczych;

b)System STV

19. Typologia systemu wyborczego według E. Lakemana

1)systemy większościowe; a) większości względnej: - jednomandatowe okręgi wyborcze; -wielomandatowe; b) większości absolutnej: -jednomandatowe okręgi wyborcze (drugie głosowanie lub alternatywne głosowanie); -wielomandatowe (drugie lub alternatywne głosowanie); 2) systemy semiproporcjonalne: a)ograniczone głosowanie; b) SNTV; c)komunikacyjne głosowanie; 3) proporcjonalne: a) listy partyjne: żadnego wyboru między kandydatami, -wybór jednego kandydata w ramach listy, - wybór więcej niż jednego kandydata w ramach listy, - wybór kandydatów nieograniczony jedną listą; b) mieszane; c) STV.

20. Typologia systemów wyborczych według A. Blaisa i L. Massicotte

1) pluralistyczny: a) z 1-mandatowymi okręgami wyborczymi, b) wielomandatowymi, c) 2-mandatowymi, d) kombinacja a) z b); 2) większościowy: a) większościowo- pluralistyczny, b) większość (wariant powtórnego głosowania), c) większość (wariant alternatywnego głosowania);3) system mieszany: a) pluralistyczno-proporcjonalny z mechanizmem kompensacyjnym; 4)proporcjonalny: a)STV, b) system list partyjnych.

21.Istota systemu wyborczego pluralistycznego i jego konsekwencje

Występuje w dwóch odmianach w zależności od liczby mandatów obsadzanych w danym okręgu wyborczym. W okręgach jednomandatowych do zdobycia mandatu wystarcza uzyskanie względnej większości głosów. System ten jest rozpowszechniony w państwach anglosaskich. Występuje również w Polsce w wyborach w gminach do 40 tys. Mieszkańców. W okręgach wielomandatowych wyborca posiada tyle głosów , ile mandatów jest do obsadzenia w danym okręgu wyborczym . Wybrani zostają ci z kandydatów , którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów. System ten należy do rzadkości , występuje w Turcji, w Polsce stosowany jest w wyborach do Senatu. System wyborczy większości względnej premiuje partie polityczne, które są zdolne do pokonania swoich konkurentów w znacznej liczbie okręgów. Wyłącza to z rywalizacji partie , które nie są zdolne do wystawienia kandydatów w większości okręgów wyborczych. System ten jest dostosowany do sytuacji w której rywalizują ze sobą dwie silne partie i jego zaletą w tym konkretnym przypadku jest stabilizacja sceny politycznej, ponieważ eliminuje partie słabe. System nie sprawdza się , gdy w rywalizacji bierze udział większa liczba partii. Deformacja wyborcza jest większa niż przy zastosowaniu systemów proporcjonalnych.

22. Istota systemu wyborczego większości absolutnej i jego konsekwencje

Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Kandydat musi zdobyć ponad 50 % głosów w okręgu. Gdy o mandat ubiega się kilku kandydatów , to często zdarza się , że żaden z nich nie uzyskuje wymaganej większości głosów. Ze względu na sposób postępowania w tej sytuacji , wyróżnia się dwie odmiany systemów większości bezwzględnej : 1) System powtórnego głosowania ; 2) systemy alternatywnego głosowania..

System powtórnego głosowania - o mandat w drugiej turze wyborów mogą ubiegać się z reguły dwaj kandydaci, którzy w pierwszej turze uzyskali największą liczbę głosów, bądź kandydaci , którzy przekroczyli pewien próg głosów. Ten system obowiązuje między innymi w Polsce w wyborach prezydenckich.

System alternatywnego głosowania - nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury wyborów. Jeżeli w okręgu zgłoszono kilku kandydatów , to głosujący powinien wskazać , którego z nich preferuje w kolejności pierwszej , drugiej , trzeciej , itd. aż do wyczerpania. Suma tych preferencji pozwala ustalić, który z kandydatów cieszy się największym poparciem. W każdej rundzie obliczeń eliminuje się kandydata z najmniejszą liczba głosów, a głosy które uzyskał dzieli się na pozostałych wg preferencji wskazanych przez wyborców. Systemy większości bezwzględnej są uznawane za najbardziej deformujące wynik wyborów w stosunku do preferencji wyrażanych w czasie głosowania, przy czym w warunkach dwupartyjności deformacja ta jest mniejsza niż w przypadku wielopartyjności.

23. Istota systemu wyborczego semiproporcjonalnego i proporcjonalnej reprezentacji oraz konsekwencje polityczne

System wyborczy semiproporcjonalny polega na tym , że każdy wyborca dysponuje tylko jednym głosem , głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych , mandaty otrzymują kandydaci , którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów. W systemie tym możliwe jest rozproszenie głosów pomiędzy rywalizującymi partiami. Systemy wyborcze proporcjonalne - wyróżniamy dwa rodzaje tych systemów :

Partyjnych - partie a nie wyborcy ustalają preferencje dla zamieszczonych na liście kandydatów. Systemy te występują w kilku odmianach . Ze wzgl. na miejsce podziału mandatów wyróżnia się systemy list wyborczych , w których : - cały obszar państwa stanowi jeden okręg wyborczy , partie zgłaszają listy krajowe i podział mandatów odbywa się na poziomie krajowym; - podział mandatów odbywa się na poziomie okręgu wyborczego , ale istnieje również dystrybucja wyrównawcza na poziomie ogólnokrajowym .

Ze wzgl. na możliwość określenia przez wyborcę preferencji personalnych w ramach listy wyróżnia się system list wyborczych, w których : - wyborca może wskazać tylko listę na którą głosuje , może dokonywać wyboru kandydata w ramach listy; - wyborca ma prawo do wskazywania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy wyborczej ; - wyborca ma prawo głosować na kandydatów z list różnych partii, czy układać własną listę kandydatów. Można dodatkowo klasyfikować systemy list partyjnych wg metody rozdziału mandatów , istnienia klauzuli zaporowej czy też alokacji mandatów na poziomie krajowym.

Systemy STV - umożliwia on wyborcy wyrażenie swoich preferencji personalnych w dużo szerszym zakresie niż w przypadku systemu list partyjnych. Celem STV jest wybór zespołu najbardziej preferowanych kandydatów przez możliwie największą część elektoratu . System STV może być stosowany tylko w małych ( średnio 5 mandatów ) okręgach wielomandatowych. Wyborca musi podczas głosowania uszeregować kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanego. Dla każdego okręgu oblicza się iloraz wyborczy wg wzoru : liczba oddanych głosów / liczba mandatów +1. Rozdział mandatów dokonuje się w następujący sposób : - jeżeli żaden z kandydatów nie przekroczy ilorazu wyborczego , eliminuje się kandydata z najmniejszą ilością miejsc , a jego głosy dzieli się na pozostałych wg uzyskanych przez nich „drugich miejsc” ; - jeżeli jeden z kandydatów przekroczy liczbę głosów określoną przez iloraz wyborczy , to otrzymuje mandat , a nadwyżkę uzyskanych przez niego głosów (liczba głosów powyżej ilorazu wyborczego) rozdziela się między pozostałych odpowiednio wg uzyskanych przez nich : „drugich miejsc” . Stosując ten sposób postępowania dąży się do obsadzenia wszystkich mandatów. System STV jest uznawany za najwierniej odwzorowujący preferencje wyborców , jednak umożliwia jednocześnie osłabienie spójności partii . Systemy proporcjonalne dominują w państwach Europy zachodniej, najmniej deformują preferencje wyborcze.

24. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych (m.in. indeks proporcjonalności, punkt przełomu i współczynnik redukcji)

Indeks proporcjonalności

Gdy mówimy o nadreprezentacji bądź podreprezentacji partii politycznych jako politycznej konsekwencji prawa wyborczego, powstaje zagadnienie po­miaru proporcjonalności (dysproporcjonalności). W tym celu są stosowane różne metody. Dla naszych rozważań posłużymy się metodą użytą przez R. Gun­thera która sprowadza się do wzoru:

(V1 - S1) + (V2 - S2) +...+ (Vn - Sn)

Ip = 100 -

2

gdzie Ip oznacza indeks proporcjonalności (między O a 100), V - procent uzyskanych głosów, S - procent uzyskanych mandatów, (V - S) - różnicę pomiędzy procentem uzyskanym głosów a procentem przypadających danej partii mandatów.

Należy zwrócić uwagę na następujące prawidłowości:

a) Deformacja wyniku wyborczego jest silniejsza w systemach opartych na formule większościowej, słabsza natomiast w systemach proporcjonal­nych. W stosunku do tych pierwszych w 1909 roku zostało sformułowane przez J. P. Smitha prawo sześcianu (cube law), które zawiera się w stwierdzeniu, że proporcja mandatów uzyskanych przez dwie silniejsze partie jest sześcianem proporcji zdobytych przez nie głosów (Duverger 1963, s. 332; Urwin 1977, s. 9). Z tabeli 19 wynika, że indeks proporcjonalności w przypadku formuły wyborczej większościowej oscyluje w Europie Zachodniej wokół liczby 80, w przypadku zaś formuły wyborczej proporcjonalnej waha się od 86 (Hiszpania) do 98 (Austria, Dania, Niemcy).

b) Indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze zwiększeniem rozmiaru okręgu. Innymi słowy, im większy okręg wyborczy, tym słabsza deformacja wyników r' wyborów. Prawidłowość ta jest zwłaszcza widoczna w przypadkach, w których dokonano zmiany prawa wyborczego, polegającego na redukcji liczby okrę­gów. Na przykład, w wyniku zniesienia okręgów jednomandatowych w Islandii w 1959 roku i zastąpienia ich okręgami wielomandatowymi indeks propor­cjonalności zwiększył się czterokrotnie. Podobny efekt przyniosła zmiana prawa wyborczego w Austrii w 1971 roku, gdzie trzykrotne zmniejszenie liczby okręgów doprowadziło do osiągnięcia indeksu proporcjonalności bliskiego ideału - 99. Wyjątkiem jest tu natomiast prawo wyborcze Republiki Federalnej Niemiec, w której wysokiej wartości indeksu proporcjonalności (98) towarzyszy mała wielkość okręgu (2 mandaty).

c) Indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze stabilizacją systemu partyjnego i redukcją efektywnej liczby partii. W przypadku systemów większościowych, naj silniejsza deformacja występuje w V Republice we Francji oraz w Kanadziet naj słabsza zaś - w USA i Wielkiej Brytanii. W ramach systemów propor­cjonalnych najwyższy wskaźnik proporcjonalności uzyskują Austria i RFN, będące przykładami systemów "dwuipółpartyjnych". Natomiast najniższą pro­porcjonalność obserwujemy w Hiszpanii, Grecji, Finlandii, Norwegii, Portugalii, Belgii i Szwajcarii. Są to kraje, gdzie efektywna liczba partii (mierzona na poziomie wyborczym) przewyższa 3. Od reguły tej są jednak wyjątki. Należy do nich przede wszystkim Dania, w której wysokiej efektywnej liczbie partii (5:4) towarzyszy wysoki współczynnik proporcjonalności (98,0), oraz Włochy 'do 1994 roku (odpowiednio 5,2 i 95).

d) Wzrost wartości indeksu proporcjonalności jest również skorelowany ze stosowaniem tzw. wyrównawczej alokacji mandatów, w szczególności tam, gdzie przewiduje się stałą pulę miejsc rozdzielanych w ten sposób. Do krajów, w których ordynacje wyborcze przewidziały takie rozwiązanie, należą, o czym była już mowa, m.in. Niemcy (50% mandatów jest przydzielanych w ten sposób), Dania (20%), Szwecja (11 %) oraz Norwegia (5%) Z wyjątkiem Norwegii, należą one do grupy państw, w których proporcjonalność systemu wyborczego jest najwyższa.

e) Wbrew temu, co można by sądzić z pobieżnej analizy, stosowanie klau­zuli zaporowej nie wpływa na zmniejszenie proporcjonalności systemu wy­borczego. Trzy kraje Europy Zachodniej, w których wartość indeksu propor­cjonalności jest najwyższa (i wynosi 98), stosują równocześnie klauzulę: RFN - 5%, Austria - 4%, Dania - 3%. W Szwecji i Norwegii, w których próg wyborczy wynosi 4%, indeks proporcjonalności jest znacznie wyższy (odpowiednio

96 i 93) niż w Hiszpanii, stosującej klauzulę 3-procentową (86). potwierdza to hipotezę, że represywność klauzuli zaporowej bywa wyolbrzymiana.

Punkt przełomu

Uzupełnieniem indeksu proporcjonalności danego systemu wyborczego może być wyliczenie tzw. punktu przełomu (break-even point), oznaczającego próg poparcia, poniżej którego pojawia się zjawisko podreprezentacji. Im jest on wyższy, tym niższa jest proporcjonalność systemu i tym mniejsza szansa dla partii słabszych. Przykładem wysokiego poziomu punktu przełomu mogą być wybory w Wielkiej Brytanii w 1983 roku, kiedy to Alians Demokratyczny (obejmujący liberałów i socjaldemokratów) uzyskał nieco ponad 25% głosów i tylko 3,5% mandatów. Poza Europą rów­ńie wysoki próg napotykamy współcześnie w Nowej Zelandii i USA, a więc _.krajach stosujących formułę większości względnej i jednomandatowe okręgi wyborcze (wynosi on odpowiednio 41 i 46). W latach osiemdziesiątych był on natomiast najniższy w Danii (2%), Szwecji (4,5%), Holandii i Austrii (po 5%) oraz w RFN i Norwegii (po 8%), czyli w państwach posługujących się systemem proporcjonalnym (formułą d'Hondta lub Sainte-Lague) oraz okręgami wielomandatowymi. Zwraca uwagę fakt, że są to równocześnie kraje o najwyższym wskaźniku proporcjonalności. Korelacja ta wydaje się szczególnie korzystna dla partii małych, ale zdolnych do prze­kroczenia progu wyborczego. Wysoki poziom proporcjonalności oraz niska wartość punktu przełomu gwarantują bowiem minimalizację szkodliwego dla nich efektu podreprezentacji.

Współczynnik redukcji

Zmniejszenie bądź zwiększenie wartości indeksu proporcjonalności wiąże się z kolejną polityczną konsekwencją prawa wyborczego, jaką jest redukcja efektywnej liczby partii. Niezależnie od przyjętego systemu wyborczego, efektywna liczba partii uczestniczących w wyborach jest bowiem zawsze wyższa niż analogiczny wskaźnik odniesiony do partii reprezentowanych w parlamencie. Redukcja ta wynika częściowo z systemu wyborczego i przyjętej w jego ramach formuły. Niekiedy jest ona też efektem klauzuli zaporowej. Próg ten, jak już wspomniano, waha się od 2 (Dania) do 5% (RFN). Współczynnik redukcji w systemach opartych na jednomandatowych okręgach wyborczych i formule większościowej jest znacznie wyższy niż w przypadku systemów proporcjo­nalnych powiązanych z dużymi okręgami wyborczym. Nie zmienia to faktu, że zjawisko redukcji efektywnej liczby partii jest ogólnie niekorzystne dla partii małych, wzmacnia zaś reprezentację partii naj silniej szych.

Podobnie jak zagadnienie proporcjonalności systemu wyborczego, również kwestia redukcji efektywnej liczby partii może być przedmiotem pomiaru. Stosowane są tu różne metody, spośród których najbardziej rozpowszechniona sprowadza się do wzoru:

E1w - E1p x 100

Wr =

E1w

gdzie: Wr to współczynnik redukcji, E1w - efektywna liczba partii na poziomie wyborczym, E1p - efektywna liczba partii na poziomie parlamentarnym.

Jeśli więc w konkretnych wyborach w danym kraju efektywna liczba partii mierzona na poziomie wyborczym wynosi 4, a na parlamentarnym 3, to wartość współczynnika redukcji wyniesie 25:

4-3

Wr = x100 = 25

4

Analiza danych z państw Europy Zachodniej nakazuje zwrócić uwagę na fakt, że wartość współczynnika redukcji efektywnej liczby partii jest odwrotnie proporcjonalna do wysokości indeksu proporcjonalności. Oznacza to, że im wyższa proporcjonalność systemu wyborczego, tym niższy współczynnik re­dukcji efektywnej liczby partii i tym mniejszy zakres nadreprezentacji (pod­reprezentacji) partii politycznych. Szczegółowe dane przedstawia tabela 20.

Do krajów o naj niższym współczynniku redukcji efektywnej liczby partii należą: Austria (3,70), Dania (5,56),Irlandia (6,25) oraz RFN i Holandia (po 7,14). Są to równocześnie państwa, których systemy wyborcze cechująsię najwyższą proporcjonalnością. Najwyższy poziom redukcji obserwujemy nato­miast w Hiszpanii i Wielkiej Brytanii (odpowiednio 31,58 i 29,00), a więc tam, gdzie proporcjonalność mierzona metodą Gunthera jest najniższa.

4. ANALIZA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH

25. Zachowania wyborcze na poziomie zagregowanym

Wyróżnia się trzy typy zachowań wyborczych: - stabilną lojalność wyborczą; - zmianę lojalności wyborczej; - zanik lojalności partyjnej. Stabilne zachowania wyborcze. Oznaczają one, że wyborca stale głosuje na tę samą partie, przez co potwierdza silne przywiązanie do danego ugrupowania. Wyborcy oddając glos na określoną partię identyfikują się z nią bezpośrednio lub pośrednio. Sposób ich głosowania w pierwszym przypadku potwierdza ich lojalność wobec wybranej partii. Jest to tzw. psychologiczny model identyfikacji. strukturalny model identyfikacji -głównym motywem głosowania na określoną partie jest przynależność wyborcy do określonej grupy społecznej. Wyborca głosując na określoną partię identyfikuje się z konkretną grupą społeczną. Zmiana lojalności partyjnej. Oznacza, że wyborcy przestali głosować na partie z którymi identyfikowali się przez dłuższy czas i przenieśli swoje preferencje wyborcze na inne partie. Przeniesienie preferencji wyborczych następuje z reguły w ramach poszczególnych rodzin partii. Rzadko zdarza się, aby wyborcy radykalnie zmieniali preferencje i przechodzili z opcji lewicowej do opcji prawicowej i odwrotnie. Zmiana lojalności partyjnej jest najczęściej spowodowana efektem przekształceń w społecznej bazie poparcia, która związana jest z konkretną partią (np. kurczenie się wielkoprzemysłowej klasy robotniczej; utożsamianie się części klasy robotniczej z klasą średnią). Wyróżnia się krytyczne zmiany lojalności partyjnej, które mają charakter gwałtowny i występują bardzo rzadko oraz bardzo często występujące stopniowe zmiany lojalności partyjnej. Te ostatnie mają charakter sektoralny (przekształcenie poparcia jednej lub kilku partii) lub środowiskowy wynikają z przekształceń w grupach społecznych). Zanik lojalności wyborczej - odwołuje się do zmian bardziej fundamentalnych i trwałych, szczególnie jeśli chodzi o konsekwencje. Partie polityczne przestają wypełniać tradycyjne funkcje (np. integracji czy mobilizacji) i w rezultacie tracą kontrolę nad zachowaniami wyborczymi elektoratu. To zachowanie prowadzi do osłabienia partii politycznych i w rezultacie zastąpienie ich przez inne instytucje, bardziej efektywne w tworzeniu powiązań między obywatelem a władzą.

26. Typy zachowań wyborczych - stabilne, zmiana lojalności wyborczej oraz zanik lojalności wyborczej (jak wyżej w pytaniu 26)

27. Teorie zmian społecznych a zmiana zachowań wyborczych

1)teoria zagaszania konfliktu klasowego (zacieranie różnic klasowych); 1

2)teoria mobilności społecznej,

3) t. masowego społeczeństwa,

4)t. mobilizacji kognitywnej (poznawcza)

5)t. stworzenia się systemu partyjnego,

6)zmiana systemu wartości.

28. Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym

Głos opinii wyjaśnia proces zmian i jest preferowany przez przedstawicieli klasy średniej i lepiej sytuowanych i wykształconych przedstawicieli klasy robotniczej. Pojawienie się tego typu głosu jest związane z mediami, które są kanałem informacji dla wyborcy oraz ze wzrostem poziomu edukacji, który powoduje, że wyborca w oparciu o wiadomości, które posiada może, jego zdaniem, dokonać właściwego wyboru. Konsekwencją takiego sposobu wyrabiania ocen wyborczych jest niestabilność i zmienność zachowań wyborczych a co za tym idzie, niepewność co do wyniku wyborów oraz duża podatność partii na zmiany w opinii publicznej. Z głosem opinii związane jest zjawisko zwane racjonalnym modelem identyfikacji. Oznacza to, że wyborca na podstawie zebranych informacji dokonuje ich oceny i podejmuje ostateczną, jego zdaniem trafna,, decyzję. Głos przynależności. Kładzie akcent na proces ciągłości i jest sumą społecznej i partyjnej identyfikacji wyborcy z partią polityczną. Wyborca na plan pierwszy wysuwa identyfikację grupową. Głosowanie na konkretną partię wynika z poczucia identyfikacji, nie jest wynikiem aprobaty dla programu przez partię głoszonego. Głos wymiany. Nic jest wyrazem opinii o programie politycznym czy też potwierdzeniem przynależności grupowej. Zakłada istnienie związku między wyborcą wybieranym, jest w pewnym sensie głosem koniunkturalnym wyborcy. Glos taki charakteryzuje się brakiem ciągłości i najczęściej związany jest z sytuacją ekonomiczną regionu lub kraju. Jeżeli ten rodzaj głosu nie doprowadza do porozumienia między zainteresowanymi stronami, wyborcą i wybieranym, przekształca się w głos protestu.

29. Rodzaje głosów wyborczych - głos przynależności, opinii oraz wymiany (jak wyżej w pytaniu 28)

5. FORMY PARTYCYPACJI OBYWATELI W PROCESIE POLITYCZNYM

30. Pojęcie partycypacji politycznej

1.polega na zapewnieniu wyborcom prawnych gwarancji i możliwości faktycznego udziału w podejmowaniu wiążących decyzji wywierających skutki dla całego społeczeństwa lub dla wspólnot lokalnych; 2.sprowadza się do tworzenia kanałów artykulacji i reprezentacji interesów różnych grup społecznych oraz włączania ich przedstawicieli w system negocjacji i przetargów, stanowiących wstępną fazę postępowania decyzyjnego - oznacza to rozbudowę szeroko rozumianej areny korporatywistycznej; 3.uwzględnia realistyczną przesłankę nierównomiernego zaangażowania jednostek w obszarze polityki, ogranicza się do stworzenia im możliwości cyklicznej oceny dokonań politycznych i wyboru pomiędzy programami oraz propozycjami personalnymi przedkładanymi przez partie polityczne.

31. Referendum - charakter i polityczne znaczenie

Referendum - jest to sposób bezpośredniego decydowania przez osoby uprawnione w drodze głosowania o ważnych sprawach życia państwa lub określonego terytorium, będących przedmiotem głosowania. Demokracja przedstawicielska (pośrednia). Jej zwolennicy uważają, że powszechne prawo wyborcze stwarza możliwości do wyłonienia reprezentatywnego i stabilnego rządu, który podejmował będzie ostateczne decyzje. Wyłonienie reprezentantów następuje w drodze powszechnych wyborów.

Demokracja bezpośrednia (partycypacyjna). Obywatele bezpośrednio uczestniczą w procesie decyzyjnym, biorąc udział w ostatecznym rozstrzygnięciu problemu wynikającego z konfliktów interesów grupowych. Biorąc udział w stanowieniu prawa. Odbywa się to z reguły w drodze referendum czyli głosowania powszechnego.

32. Rodzaje referendum

1.Ze względu na podstawę prawną rozróżniamy : obligatoryjne, charakteryzujące się tym, że w określonej prawnie sytuacji organ państwowy ma obowiązek poddania danej kwestii pod głosowanie; fakultatywne oznacza, że decyzja jest taka przedmiotem jego swobodnego uznania. 2. ze względu na czas przeprowadzenie referendum rozróżnia się: ratyfikacyjne - przeprowadzane po podjęciu stosownej decyzji przez parlament; konsultacyjne - przeprowadzane jest przed podjęciem decyzji przez parlament. 3. Ze względu na stronę inicjującą referendum rozróżniamy : kontrolowane - inicjowane przez siły rządzące ( parlament, prezydenta, rząd); nie kontrolowane - inicjowane przez mniejszość opozycyjna. 4. Ze względu na rezultat referendum dla układu politycznego wyróżniamy: prohegemoniczne oznaczające utrzymanie lub umocnienie pozycji przez sprawujących władzę; antyhegemoniczne sprowadza się do przyjęcia władzy przez opozycje lub zablokowania decyzji grupy rządzącej.

6. TYPOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA REŻIMÓW POLITYCZNYCH PAŃSTW EUROPY

33. Typologie reżimów politycznych - reżimy parlamentarne, prezydenckie i semiprezydenckie. Charakterystyka.

Reżim parlamentarny to taki, w którym władza egzekutywy pochodzi od parlamentu i przed parlamentem ponosi odpowiedzialność za podejmowane decyzje polityczne. Reżim parlamentarny jest systemem wzajemnej zależności władzy ustawodawczej i wykonawczej. Cechy reżimu parlamentarnego: 1.Parlament pochodzi z powszechnych wyborów rywalizacyjnych przynajmniej izba niższa, gdy parlament jest dwuizbowy; 2. Układ sil politycznych w parlamencie przesądza o powołaniu premiera i uformowaniu rządu, niezależnie od tego kto podejmuje formalnie taka decyzje; 3. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić mu votum nieufności; 4. Dla zachowania równowagi rząd może rozwiązać parlament (izby, gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisania przedterminowych wyborów; 5. Brak separacji władzy ustawodawczej od wykonawczej, ponieważ miedzy parlamentem i rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych, 6. Głowa państwa (prezydent, monarcha) nie kreuje polityki, ani wewnętrznej ani zagranicznej. Pełni jedynie funkcje reprezentacyjne i wykonawcze wobec woli większości parlamentarnej. Reżim parlamentarny występuje w większości państw Europy Zachodniej.

Cechy reżimu prezydenckiego:1.wybór głowy państwa następuje w drodze wyborów powszechnych; 2. konstytucyjne umocnienie władzy prezydenta na określony czas bez możliwości skrócenia kadencji przez parlament; 3. jednoosobowa władza wykonawcza; 4. nie istnieje odpowiedzialność polityczna przed parlamentem (tylko przed wyborcami). W tej klasycznej postaci reżim ten występuje w USA.

Cechy reżimu semiprezydenckiego. 1. Władza wykonawcza rozdzielona jest między prezydenta i rząd. 2. Głowa państwa powoływana jest przez zwołane kolegium elektorów lub w drodze wyborów powszechnych. 3. Czas sprawowania urzędu przez prezydenta jest konstytucyjnie określony bez względu na ewentualną zmianę sil w parlamencie; 4. Prezydent dysponuje kompetencjami umożliwiającymi prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej; 5. Prezydent posiada uprawnienia do powoływania i odwoływania rządu jak również do przedterminowego rozwiązania parlamentu; 6. Brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, odpowiedzialność prawna za naruszenie konstytucji; 7. Możliwość przedterminowego rozwiązania parlamentu (na wniosek rządu) oraz możliwość odwołania rządu (na wniosek parlamentu). Z reżimem semiprezydenckim mamy do czynienia we Francji oraz w Finlandii.

34. Parlamenty - struktura i funkcje

Parlament - to, wyposażona we władzę stanowienia prawa i pochodząca z wyborów rywalizacyjnych, kolegialna reprezentacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości.

Struktura: Na strukturę parlamentu składają się: 1. organizacja wewnętrzna - parlament unikameralny -Parlamenty jednoizbowe występują w państwach skandynawskich oraz Grecji i Portugalii, są rozwiązaniem współczesnym. Występują w zdecydowanej większości państw unitarnych (o niewielkich obszarach) lub bikameralny - parlament dwuizbowy. Parlamenty dwuizbowe występują we wszystkich państwach federalnych (Wielka Brytania, Belgia) oraz niektórych państwach unitarnych (Włochy, Francja). W państwach federalnych wyższa izba parlamentu reprezentuje interesy państw wchodzących w skład federacji i jest to jedna z podstawowych przesłanek dla wprowadzenia parlamentu dwuizbowego. Bikameralizm występuje w państwach rozległych terytorialnie. Pod względem strukturalnym bikameralizm charakteryzuje się następującymi cechami: izba wyższa jest z reguły mniej liczna niż izba wyższa; kadencja izby wyższej jest z reguły dłuższa niż izby niższej; obowiązuje zasada rotacji, która polega na wymianie części senatorów w trakcie trwania kadencji; senatorowie uzyskują mandat w drodze wyborów powszechnych, wyborów pośrednich, są wybierani przez kolegia elektorskie, parlamenty krajowe, itp. Pod względem funkcjonalnym rozpatruje się możliwość oddziaływania izby wyższej na niższą i wyróżnia się bikameralizm: symetryczny (silny) - władza parlamentarna rozdzielona jest między dwie izby dysponujące równymi kompetencjami; asymetryczny (słaby) -koncentracja władzy parlamentarnej w rękach izby niższej, rola izby wyższej jest pasywna.; 2. ilość parlamentarzystów; 3. sposób wyboru izby wyższej; 4. długość kadencji.

Funkcje parlamentu: 1. funkcja legitymizacyjna- odbywanie debat nad kwestiami politycznymi (ukryta legitymizacja); formalna aprobata dla działań rządu legitymizacja polityczna); stwarzanie ujścia dla napięć politycznych (funkcja zaworu bezpieczeństwa).; 2. funkcja socjalizacyjno-rekrutacyjna- obejmuje wyłanianie liderów politycznych; upowszechnienie wzorców zachowań politycznych oraz trening polityczny czyli nabywanie umiejętności działania politycznego - pokonanie przeciwników i pozyskanie zwolenników.; 3. funkcja decyzyjna

obejmuje: stanowienie praw, głównie ustaw; wyjście - czyli rozwiązywanie impasów politycznych; rozwiązywanie konfliktów międzygrupowych; artykulację interesów grupowych; nadzór nad administracją, Wszystkie te funkcje mają swoje doniosłe znaczenie, choć funkcja decyzyjna ma znaczenie największe.

35. Gabinet - pozycja ustrojowa, struktura i funkcje oraz pozycja premiera

Rząd, funkcje rządu. konstytucyjny sposób powoływania rządu. Rząd jest kolegialnym organem państwowym złożonym z premiera i ministrów, ponoszącym za swą działalność odpowiedzialność przed parlamentem. Jest centrum decyzyjnym, poprzez które objawia się wola partii lub koalicji określanych jako rządzące. W reżimie parlamentarnym władza rządu pochodzi od parlamentu i przed parlamentem rząd ponosi odpowiedzialność za podejmowane decyzje polityczne. Egzystencja rządu zależy od poparcia parlamentarnej większości. Nie występuje dominacja parlamentu nad rządem. Rząd może doprowadzić do rozwiązania parlamentu i rozpisania przedterminowych wyborów. Rząd rozstrzyga o zasadniczych kierunkach polityki wewnętrznej i zagranicznej. W reżimie prezydenckim władza wykonawcza jest w ręku prezydenta, który może być jednocześnie szefem rządu. Czynnikiem przesądzającym o trwaniu rządu jest wola prezydenta. W reżimie semiprezydenckim władza wykonawcza jest formalnie rozdzielona miedzy rząd i prezydenta, jednak faktycznie spoczywa w ręku prezydenta. Rząd i premier powoływani i odwoływani są przez prezydenta. Egzystencja rządu zależy od poparcia większości parlamentarnej oraz od woli prezydenta. W zakresie polityki zagranicznej premier jest wykonawcą jego polityki. Premier ponosi odpowiedzialność przed parlamentem i prezydentem.

Struktura rządu -trzy poziomy: 1. polityczny - obejmuje gabinet (premiera i ministrów) oraz sekretarzy i podsekretarzy stanu; 2. pośredni - tworzy go grupa szefów departamentów;3. administracyjno-techniczny - składa się z urzędników ministerialnych.

Rola premiera. Premier stoi na czele rządu. O jego powołaniu przesądza bezpośrednio wynik wyborów (Wielka Brytania) lub uzgodnienia międzypartyjne. W reżimie semiprezydenckim premiera powołuje prezydent Premier wywodzi się zazwyczaj z partii zwycięskiej, chociaż nie jest to reguła. Formalnie władza premiera obwarowana jest licznymi ograniczeniami, ponieważ konstytucyjnie władzę wykonawczą sprawuje rząd, który kolektywnie odpowiada przed parlamentem. Faktyczna rola jaką odgrywa premier w gabinecie zależy od koncentracji lub rozproszenia władzy w gabinecie oraz od jednopartyjności lub wielopartyjności gabinetu. Po uwzględnieniu powyższych warunków otrzymuje się cztery sytuacje roli jaką odgrywa premier w gabinecie: 1. władza jest skoncentrowana w gabinecie, który jest jednopartyjny - premier pełni role lidera w gabinecie; 2. władza jest rozproszona między różnymi ciałami rządowymi a rząd jest jednopartyjny - premier uczestnikiem przetargów, osłabiona władza premiera; 3. władza skoncentrowana w gabinecie a rząd ma charakter koalicyjny - premier skoncentrowany jest przede wszystkim na takim prowadzeniu polityki, aby utrzymać koalicje- żongler; 4. władza rozproszona a rząd ma charakter koalicyjny - premier działa jedynie jako symbol.

Rodzaje gabinetów w zależności od sposobu wyboru premiera oraz zależności gabinetu od parlamentu wyróżnia się:1. gabinet kierowany przez premiera powoływanego przez parlament i zależnego od niego - występuje w klasycznym reżimie parlamentarnym; 2. gabinet kierowany przez premiera powoływanego przez parlament, ale niezależnego od niego w pełnieniu funkcji wykonawczej (Szwajcaria); 3. gabinet kierowany przez polityka pochodzącego z wyborów i niezależnego od parlamentu - sytuacja ma miejsce w reżimie prezydenckim i semiprezydenckim; 4. gabinet kierowany przez premiera pochodzącego z wyborów, ale zależnego od parlamentu w pełnieniu swych funkcji (Izrael).

7. SPOSOBY KREACJI I STABILNOŚĆ KOALICJI GABINETOWYCH

36. Teorie koalicji gabinetowych (wg Lijpharta):

1)Minimalnie zwycięska koalicja - obejmuje minimalną liczbę partii potrzebną do uzyskania bezwzględnej większości w parlamencie; trwałość takiej koalicji jest najbardziej prawdopodobna. 2) Koalicja minimalnego rozmiaru - dąży się aby bezwzględna większość mandatów była najmniejsza z możliwych, liczba partii tworzących koalicję jest mniej istotna. 3) Koalicja oparta na przetargu - wariant minimalnie zwycięskiej koalicji, opiera się na założeniu, ze im mniej partii tworzy rząd, tym lepiej dla trwałości koalicji; najlepszym rozwiązaniem jest koalicja dwupartyjna. Powyższe rozważania obejmują czysto matematyczne podejście. Jeżeli weźmie się pod uwagę dystans ideologiczny miedzy poszczególnymi partiami, to można jeszcze wyróżnić dwa modele koalicji: 4) Koalicja minimalnego zasięgu - oznacza sojusz partii, które dzieli najmniejszy dystans ideologiczny (programowy) mierzony na osi lewica-prawica. Zgoda na uformowanie rządu jest bardziej prawdopodobna jeżeli między uczestnikami nie występują poważne różnice programowe i ideologiczne. 5) Minimalnie zbieżna, zwycięska koalicja - obejmuje najmniejszą liczbę partii politycznych, które dysponują łącznie bezwzględną większością głosów w parlamencie, a równocześnie na osi lewica-prawica zajmują pozycję styczne.

37. Rodzaje koalicjo gabinetowych - koalicje mniejszościowe, większościowe, zbieżne i nadwyżkowe

Gabinety:

Koalicyjne większościowe - gdy w pracach g. udział biorą dwie lub więcej partii politycznych, posiadających większość w parlamencie. Występują one najczęściej w RFN (100%), Holandii (86% gabinetów miało status koalicji większościowej), Belgii (78%), Francji (77%), Włoszech (64%) oraz Finlandii (55%).

Koalicyjne mniejszościowe - które nie mogą liczyć na poparcie większości w parlamencie. Ten typ g. najczęściej występuje w Danii (40%). [RH.]

Zbieżne - obejmuje najmniejszą liczbę partii politycznych, które dysponują łącznie bezwzględną większością głosów w parlamencie, a równocześnie na osi lewica-prawica zajmują pozycję styczne.

38. Definicja koalicji gabinetowej

Jest to porozumienie miedzy partiami, zawarte dla osiągnięcia celu, jakim jest utworzenie ł utrzymanie rządu, poprzedzone z reguły uzyskaniem bezwzględnej większości mandatów w parlamencie.

39. Czynniki gwarantujące stabilność gabinetów koalicyjnych

1)charakter parlamentarnego systemu partyjnego- stopień fragmentaryzacji i głębokość dystansu ideologicznego;

2)warunki przetargu parlamentarnego oznaczają rolę partii ppolitycznych do zawierania sojuszy między sobą oraz rzetelność wymienianych przez nie informacji;

3)status koalicyjny gabinetu określający charakter tworzącej go koalicji (minimalnie zwycięska, „nadwyżkowa”- obejmująca partie zbyteczne i mniejszościowe.

40. Praktyka polityki rządowej - gabinety koalicyjne w Europie.

Analiza koalicji gabinetowych funkcjonujących w Europie Zachodniej w latach 1945-1994 pozwala na uczynienie kilku spostrzeżeń.

Po pierwsze, częściowe potwierdzenie znajduje teza, że gabinety koalicyjne są regułą w kra­jach, w których systemy partyjne charakteryzują się wysokim poziomem frag­mentaryzacji i, co za tym idzie, wysoką efektywną liczbą partii. Do krajów tych należą przede wszystkim: Szwajcaria (efektywna liczba partii wynosi 5,7), Belgia (5,4), Finlandia (5,0), Dania (4,7) oraz Holandia (4,5). Najwyższy pro­cent gabinetów koalicyjnych napotykamy w Szwajcarii (100), Holandii (100), Finlandii (90,5) oraz w Belgii (85,3). W Danii natomiast, która charakteryzuje się stosunkowo wysokim poziomem fragmentaryzacji systemu partyjnego, ga­binety koalicyjne i jednopartyjne występują z tą samą częstotliwością.

Po drugie, prawdopodobieństwo utworzenia gabinetu koalicyjnego nie jest uzależnione od rozmiaru poparcia dla najsilniejszych partii. W krajach, w któ­rych partia zwycięska osiąga poparcie przekraczające 40%, są formowane gabinety zarówno koalicyjne, jak i jednopartyjne. Jeśli porównamy RFN, Austrię, Szwecję, Hiszpanię, Grecję oraz Wielką Brytanię, to okaże się, że przy podobnym poziomie poparcia dla najsilniejszego ugrupowania możliwe są różne warianty: wyłączność lub przewaga gabinetów koalicyjnych (RFN i Austria) oraz wyłączność lub przewaga gabinetów jednopartyjnych (Wielka Brytania, Hiszpania, Grecja i Szwecja).

Po trzecie, gabinety koalicyjne występują w państwach, w których jedna partia otrzymuje wyraźnie wyższe poparcie niż inne. Dotyczy to zwłaszcza Norwegii, Danii, Szwecji oraz, do końca lat osiemdziesiątych, Irlandii, gdzie partie dominujące niechętnie zawierają koalicje gabinetowe, preferując two­rzenie jednopartyjnych gabinetów mniejszościowych.

Po czwarte, przewaga gabinetów koalicyjnych w danym kraju nie musi oznaczać ich mniejszej trwałości. Tezę tę potwierdzają tak naprawdę tylko przykłady Francji i Portugalii. Jednakże w latach 1945-1994 najtrwalsze okazały się gabinety w RFN i w Austrii, gdzie wszystkie lub większość rządów mają charakter koalicyjny. Zbliżoną trwałość mają gabinety w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Grecji i Irlandii. W trzech pierwszych krajach koalicje są albo w ogóle nieobecne, albo rzadkie, natomiast w Irlandii stały się one regułą dopiero od końca lat osiemdziesiątych.

Po piąte, w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nastąpiło wyraźne odejście od praktyki formowania koalicji mniejszościowych. Z wyjątkiem ośmiu przypadków, po 1980 roku nie powołano w analizowanych krajach Europy Zachodniej ani jednego gabinetu wielopartyjnego, który nie miałby poparcia większości parlamentarnej. Oznacza to, że w praktyce jedynymi formami gabinetu koalicyjnego stały się koalicje minimalnie zwycięskie oraz "nadwyżkowe", obejmujące partnerów zbędnych z punktu widzenia wymogu osiągnięcia wię­kszości.

8. POLITYKA PRZETARGÓW INDUSTRIALNYCH

41. Pojęcie i typologia korporatywizmu

Czynniki o charakterze politycznym, które miały wpływ na poziom korporatywizacji wzajemnych stosunków między państwem a funkcjonalnymi grupami interesu:

a)ustabilizowanie się po II w.ś. konsensu socjaldemokratycznego;

b)istnienie w wielu krajach konsensualnego modelu demokracji jako sposób politycznej reakcji na występowanie sfragmentaryzowanej struktury społeczeństwa.

Odpowiednikiem konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekon. i socjalnych staje się właśnie korporatywizm.

Na charakter stosunków industrialnych może wpływać wiele czynników narodowych: kultura pol., poziom zaawansowania gosp., sposób postrzegania roli państwa.

Opcja pluralistyczna: Francja, Włochy, Hiszpania, Wielka Brytania.

Opcja korporacyjna:

a)silna- Austria, Szwecja, Norwegia;

b)umiarkowana- Belgia, Dania, Finlandia, Niemcy

42. Charakterystyka „silnego” korporatywizmu na przykładzie Austrii i Szwecji

Austria - w tym kraju występuje układ tzw. partnerstwa socjalnego. Współpraca związków zawodowych i biznesu nabrała formalnego charakteru w1957r. , gdy rząd w porozumieniu z Federacją Związków Zawodowych powołał do życia Komisję Parytetową ds. Cen i Płac - są w niej reprezentowane, na zasadzie parytetu, interesy związków zawodowych i biznesu. W jej skład wchodzą 4 podmioty najwyższej reprezentacji tzw. izb (publiczne korporacje, do których przynależność jest obowiązkowa), które obejmują wszystkie grupy zawodowe społeczeństwa:

1)Federacja Związków Zawodowych zrzesza 15 autonomicznych organizacji branżowych; 2)Centralne Stowarzyszenie Izb Pracy reprezentuje stowarzyszenia 9 izb krajowych, których członkami z mocy ustaw są wszyscy pracobiorcy (z wyjątkiem urzędników państwowych); 3)Federalna Izba Gospodarcza reprezentuje izby handlowe, do których z mocy prawa należą wszystkie przedsiębiorstwa; 4)Konfederacja Prezydentów Izb Rolnych reprezentuje interesy gospodarstw rolnych i leśnych, zgrupowanych w izbach rolnych. Te 4 scentralizowane organizacje mają prawo głosowania w Komisji Parytetowej, a piąty podmiot w niej reprezentowany - gabinet - nie ma takich uprawnień. Reprezentant rządu jest przewodniczącym obrad w Komisji, ale nie może partycypować w procesie decyzyjnym. Wszystkie uchwały zapadają jednomyślnie - możliwość użycia veta przez każdą z grup, współpraca między indywidualnymi stowarzyszeniami i ich partycypacja w procesie decyzyjnym zostały sformalizowane. Komisja Parytetowa nie ma statusu korporacji prawa publicznego, nie dysponuje żadnymi dodatkowymi uprawnieniami gwarantującymi wprowadzenie w życie jej ustaleń. W kraju tym nie istnieje polityka dochodowa. Cały proces negocjacji industrialnych są określane mianem:

1)„nieokreśloności” - dominują w nim swobodne kolektywne przetargi, a decyzja ostateczna to efekt nieformalnych ustaleń i nie skrępowanej koordynacji; 2)„piramidy instytucjonalizacji” z wysoce sformalizowaną infrastrukturą instytucjonalną (izby wraz z centralnymi stowarzyszeniami), w pełni popierającą działania elit funkcjonalnych, które prowadzą negocjacje oraz kooperują bez żadnych umów.

Chociaż Komisja Parytetowa nie dysponuje formalnymi uprawnieniami dającymi jej możliwość narzucenia gabinetowi swych decyzji, to jednak w praktyce decyduje o wszystkich kwestiach związanych z kierowaniem gospodarką. Cechą austriackiego systemu korporacyjnego jest symetryczność jego struktury, czyli wysoki poziom kumulacji ról w organizacjach politycznych i stowarzyszeniach interesu. Prezydent FZZ dość często jest nominowany na prezydenta niższej izby parlamentu, a prezydenci wielu związków branżowych często sprawują funkcje ministralne. Prezydent FIG to jeden z prominentnych posłów konserwatywnych (chadeckich) w parlamencie. W komisjach parlamentarnych zasiadają wysoką rangą działacze grup interesu. W ich skład wchodzą również eksperci desygnowani przez poszczególne grupy.

Szwecja - istnieje w niej długa tradycja tworzenia konsensualnej polityki dochodowej, proces ten został zdominowany przez 2 wysoce scentralizowane grupy interesu: 1)Federację Związków Zawodowych, 2)Szwedzkie Stowarzyszenie Pracodawców.

Kooperacja rozpoczęła się w 1938r. i trwała aż do lat 70, w tym czasie państwo nie ingerowało bezpośrednio w proces przetargów industrialnych, obie scentralizowane grupy interesu przejęły odpowiedzialność za „pokojowy” sposób ułożenia wzajemnych stosunków oraz politykę dochodową. Na mocy Układu została powołana Komisja ds. Rynku Pracy, jako centralne forum przetargów obu grup interesu - efekt „korporacyjny” tzn., że organizacje interesu zostały włączone w publiczny proces decyzyjny, przejmując odpowiedzialność za politykę dochodową państwa. Nieformalne układy z rządem tzw. „domniemanych porozumień” między kolejnymi gabinetami a scentralizowanymi interesami (spotkania nieoficjalne) tworzył środowisko polityczne sprzyjające konsensualnym rozstrzygnięciom w sferze polityki industrialnej. Poza tymi spotkaniami w latach 60 zaczęły powstawać inne rodzaje kontaktów. W 1962r. powstała Rada ds. Planowania Ekonomicznego, w której zasiadali członkowie gabinetu, urzędnicy ministerialni, ekonomiści oraz reprezentanci scentralizowanych grup interesu; jest to organ o charakterze doradczym, nie posiadający żadnych uprawnień do podejmowania decyzji wiążących inne podmioty, swego rodzaju „centrum informacyjne”. Formułowanie oraz koordynacja polityki dochodowej w Szwecji to układ nieformalnych kontaktów między rządem a liderami związków zawodowych i stowarzyszeń pracodawców. Czynniki wpływające na zjawisko powstrzymywania się państwa od ingerencji w proces przetargów industrialnych: 1)Częsty udział partii socjaldemokratycznych w rządzie, co oznacza powstanie podziału pracy między partią a związkami zawodowymi. Partia skupia się na działaniach o charakterze politycznym, zostawiając wolną rękę związkom w sferze akcji industrialnych. Z kolei organizacje biznesu nalegają na powstrzymanie się państwa, kierowanego przez partię socjaldemokratyczną, od ingerencji w stosunki industrialne, obawiając się, iż będzie ono faworyzowało stronę związkową. 2)Centralizacja przetargów industrialnych, w których biorą udział elity polityczne jedynie dwóch organizacji, dysponujące monopolem reprezentacji. W tej sytuacji państwo będzie się raczej powstrzymywało od ingerencji w przebieg negocjacji, gdyż może to zniechęcić jedną ze stron do kontynuowania rozmów, a i tak nie dysponuje ono politycznymi instrumentami zapewniającymi wpływ na treść wcześniej ustalonego konsensu wewnątrzorganizacyjnego. 3)Niski poziom aktywności strajkowej - skoro na rynku pracy istnieje relatywny spokój, którego gwarantem są obie scentralizowane organizacje interesu, to państwo będzie raczej unikało mieszania się w przebieg przetargów industrialnych.

Instytucjonalne formy partycypacji związków zawodowych i organizacji pracodawców w państwowym procesie podejmowania decyzji: 1) System komisji rządowych. W tym kraju istnieje silna tradycja tworzenia niezależnych od ministerstw komisji problemowych, których głównym zdaniem jest przygotowywanie projektów reform dotyczących zasadniczych kwestii polityki państwa.2)Udział w procesie konsultowania projektów przedstawianych przez komisje rządowe -zasada zasięgania opinii organizacji interesu na temat przygotowywanych projektów rozstrzygnięć prawnych.3)Udział w pracach agencji państwa, których zadaniem jest wprowadzenie w życie polityki państwa.

Inną cechą korporacyjnych (konsensualnych) mechanizmów w tym kraju jest bardzo bliska współpraca między FZZ a Partią Socjaldemokratyczną (SAP). Tradycyjnie już prezydent FZZ jest członkiem parlamentu z ramienia SAP. Występuje kumulacja stanowisk w centralnych władzach obu organizacji - to przenikanie się struktur politycznych i związkowych jest jeszcze silniejsze na poziomie lokalnym. Odmienna sytuacja wystąpiła w przypadku stowarzyszeń biznesu - nie miały tak bliskich kontaktów z partiami politycznymi jak FZZ.

43. Charakterystyka „umiarkowanego” korporatywizmu na przykładzie Holandii i Belgii

Holandia - proces tworzenia polityki ekonomicznej, oparty na schemacie trójstronnej kooperacji, ustabilizował się na przełomie lat 40. i 50. W kraju tym występują 2 fora przetargów kooperacyjnych: 1)Rada Socjalna i Ekonomiczna - w jej skład wchodzą na zasadzie parytetu (po15) przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz rządu. Gabinet został zobowiązany do konsultowania wszystkich propozycji dotyczących polityki socjalnej oraz ekon. z Radą, która może również z własnej inicjatywy formułować opinie odnoszące się do tej sfery aktywności państwa. Choć uzgodnione opinie mogą mieć dużą wagę polityczną, to jednak rząd nie jest zobligowany do ich uwzględnienia. Rada jest więc przede wszystkim ciałem konsultacyjnym. 2) Fundacja Pracy - są w niej reprezentowane, na zasadzie parytetu, tylko obie grupy zawodowe. Jej zasadniczym przedmiotem zainteresowania jest polityka płac i kwestia związanych z ochroną pracy.

Rys historyczny: 1)W latach 1946-67 oraz latach70. obowiązywał system „imperatywnej polityki dochodowej”. 2) W latach 80. zasada interwencji państwa w przetargi została zachowana, jednak przybrała ona bardziej konsensualny charakter - formę przymusowego arbitrażu.

Belgia - w 1944r. został zawarty pakt społeczny: Porozumienie o Solidarności Socjalnej, które wprowadziło praktyki konsensualne na poziomie elity politycznej, a na podstawie jego ustaleń została powołana w 1948r. Centralna Komisja ds. Ekonomii. Ma ona jedynie doradcze uprawnienia wobec rządu, a jej ustalenia są efektem kompromisu osiągniętego przez reprezentantów związków zawodowych oraz organizacji pracodawców (zasada parytetu). System przetargów płacowych w Belgii jest kombinacją: porozumień sektoralnych i układów zawartych w ramach większych jednostek organizacyjnych. Charakterystyczne cechy korporatywizmu belgijskiego:

Odmienny poziom koncentracji przetargów w sferze:a) socjalnej - koncentracja jest silna, a Narodowa Rada ds. Pracy, stworzona w 1952r. służąca do współpracy funkcjonalnych grup interesu, decyduje o charakterze stosunków industrialnych; b)Ekonomicznej i finansowej - koncentracja jest niska, a ustalenia związków zawodowych mają jedynie charakter doradczy. W zakresie więc polityki ekon. nie są wykorzystywane instrumenty korporatywistyczne, a jeżeli, to przypisuje się im znaczenie marginalne. 2)Przetargi odbywają się na 2-óch poziomach: a)Funkcjonalne grupy interesu starają się wypracować konsens; b) następnie tworząc „kartel” interesów, wchodzą w przetargi z państwem. 3) Państwo stara się nie ingerować w sferę przetargów nieekonomicznych (np. płace, ubezpieczenia, ochrona płacy). Jeżeli to robiło, to w sposób: Pośredni - posługując się np. podatkami jako sposobem przeciwdziałania wzrostowi cen; lub Bezpośredni - (od lat 80.) państwo zaczęło posługiwać się ustawami, jako sposobem stabilizowania płac.

44. Charakterystyka „słabego” korporatywizmu na przykładzie Wielkiej Brytanii i Francji

Wielka Brytania - w kraju tym występowały „okresy korporacyjne”:1)W 1972r. powstała Komisja ds. Łączności pomiędzy Partią Pracy a Kongresem związków Zawodowych i to właśnie na jej forum zostało wynegocjowanych wiele kontraktów społecznych. W zamian za ograniczenia m.in. żądań płacowych KZZ uzyskał wpływ na proces formowania polityki państwa. W negocjacjach uczestniczyła również Konfederacja Przemysłu Brytyjskiego, jako główny reprezentant interesów pracodawców; 2) W latach 1974-79 istniały silne tendencje prokorporacyjne, jeżeli chodzi o rozstrzyganie konfliktów industrialnych. Wówczas to władzę przejęła Partia Pracy, a premier H. Wilson zapoczątkował okres bardzo bliskich kontaktów między partią a Kongresem Związków Zawodowych, najważniejszą reprezentacją organizacji pracobiorców. Od 1974r. przybrały formę zinstytucjonalizowaną; 3) Od 1979 roku KZZ został jednak pozbawiony możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym, a nowy konserwatywny rząd wyraźnie zadeklarował, iż będzie konsultował ze związkami zawodowymi tylko te kwestie, które dotyczą bezpośrednio interesów robotników skupionych w strukturach związkowych.

W Wielkiej Brytanii występuje styl tworzenia polityki ekonomicznej, który przybiera modelowe cechy pluralizmu:

1)Opiera się on na istnieniu rynku politycznego, w którego ramach funkcjonują autonomiczne grupy interesu, starające się o zdobycie wpływu i dostępu do państwowego procesu decyzyjnego. Co więcej, grupy te rywalizują ze sobą na otwartym rynku politycznym, a okresy kooperacji są bardzo rzadkie. W konsekwencji ekonomiczne grupy interesu są skłonne do stosowania metod konfrontacyjnych, jako sposobu rozstrzygania konfliktów.2)Nie nastąpiła integracja funkcjonalnych grup interesu w ramach procesu decyzyjnego ani w postaci zinstytucjonalizowanych form trój- czy dwustronnej kooperacji, ani nawet - nieformalnych układów opartych na regularnych kontaktach elit politycznych.3) Istnieje silne przekonanie wśród elit o efektywności rynku ekonomicznego, co oznacza wykluczenie możliwości stosowania formy negocjacji trójstronnych. W efekcie, państwo przejęło odpowiedzialność za politykę ekonomiczną.

Francja - w kraju tym nie istniała tradycja prowadzenia trójstronnych przetargów industrialnych, a jeżeli nawet powstawały ciała mające sprzyjać negocjowaniu i zbliżeniu interesów funkcjonalnych grup interesu (Komisja Modernizacyjna, Komisja ds. Ekon. i Socjal. - IV Republika), to państwo z reguły unikało kontaktów z nimi. Pewne cechy charakteryzujące ewolucję systemu politycznego Francji miały wpływ na proces „pluralizacji” stylu prowadzenia polityki, w tym również ekonomicznej i socjalnej: 1)Bardzo niski poziom unionizacji, co oznacza, iż bardzo nikły odsetek aktywnych zawodowo zdecydował się na stąpienie do związków zawodowych (26%). W ten sposób nie uzyskały one znaczącej siły w przetargach politycznych, a w dodatku nie mogły występować w nich jako prawdziwi reprezentanci interesu pracobiorców. Nie dysponowały one znaczniejszym potencjałem ludzkim, a więc nie potrafiły przekonać ewentualnych partnerów w rozmowach, iż kontrolują znaczny segment rynku pracy, co gwarantowałoby wprowadzenie w życie wynegocjowanych decyzji. 2)Fragmentaryzacja ruchu robotniczego oparta przede wszystkim na podziałach politycznych i partyjnych, a nie kryterium branżowym czy przemysłowym. Duże konfederacje związkowe ściśle współpracowały z poszczególnymi partiami politycznymi, co oznaczało, iż podziały polityczne zostały reprodukowane na poziomie ruchu związkowego (np. konfederacja CGP jest związana z komunistami, a CFTC z opcją katolicką). 3)Relatywnie słabe partie lewicowe, które dopiero w 1981r. doszły do władzy. Okres eksperymentów związanych ze stworzeniem układu trójstronnego negocjacji trwał jednak bardzo krótko (1981-82), a wpływy lewicowych central związkowych okazały się fenomenem przejściowym (CGT oraz CFDT). W konsekwencji nigdy we Francji nie powstał silny blok organizujący interesy pracobiorców, zdolny do wywierania wpływu na państwo i organizacje pracodawców.

Nawet w okresie rządów koalicji socjalistów i komunistów występowało jedynie konsultowanie ze związkami zawodowymi określonych kwestii polityki industrialnej, bez podjęcia prób stworzenia trwalszych i zinstytucjonalizowanych form kooperacji. W 1986r. dialog pomiędzy rządem a związkami zawodowymi praktycznie ustał, by na początku lat 90. znów przybrać formę regularnych konsultacji.

45. Polityka przetargów industrialnych na przykładzie państw Europy

W krajach tj. Austria, Szwecja, Norwegia czy Szwajcaria obecne są w przetargach industrialnych bądź to rozwinięte korporatywistyczne, instytucjonalne schematy zachowań politycznych bądź też przynajmniej określone strategie kor. poratywistyczne, jako sposób reagowania na sytuacje kryzysowe (np. w Niemczech lub w Irlandii) czy styl zachowań politycznych powiązany z istnieniem konsensu­alnego procesu decyzyjnego (np. w Holandii, Belgii, Finlandii czy nawet w Danii)

Wydaje się, iż przynajmniej dwa czynniki o charakterze politycznym (niejednokrotnie powiązane ze sobą) miały wpływ na większy czy mniejszy poziom korporatywizacji wzajemnych stosunków pomiędzy państwem i funk­cjonalnymi grupami interesu.

Po pierwsze, ustabilizowanie się w Europie po II wojnie światowej konsen; su socjaldemokratycznego opartego na dominacji partii tej rodziny w procesie tworzenia gabinetów i polityki państwa (np. w Szwecji, Norwegii) lub na ich współpracy przede wszystkim z partiami chadeckimi (np. w Austrii, Belgii czy Holandii). W krajach, w których wpływy partii socjaldemokratycznych rosną, obserwujemy silną tendencję do tworzenia zinstytucjonalizowanych form prze­targów grupowych i do stosowania strategii korporacyjnych. Partie te promują interesy pracobiorców, w tym i klasy robotniczej, w środowisku dominacji rynkowych strategii ekonomicznych, co wydaje się podstawową przesłanką two­rzenia przynajmniej słabszych form korporatywizmu (np. przetargi sektoralne dotyczące płac). W ten sposób do procesu kooperacyjnych negocjacji zostają włączone związki zawodowe jako reprezentant interesów pracobiorców

Po drugie, istnienie w wielu krajach konsensualnego modelu demokracji jako sposób politycznej reakcji na występowanie sfragmentaryzowanej struktury społeczeństwa. Jak wspomnieliśmy w rozdziale 1, konsensualizm stał się typem negocjowania interesów politycznych (grupowych) opartym na kooperacji oraz akomodacji wszystkich interesów przedstawianych przez poszczególne sub­kultury w ramach procesu decyzyjnego. Odpowiednikiem konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekonomicznych i socjalnych staje się właśnie korporatywizm, który przez niektórych autorów jest traktowany jako miernik poziomu konsensualizacji życia politycznego. W przypadku Austrii, Belgii, Holandii czy Szwajcarii występu­ją podziały socjopolityczne o charakterze etnicznym, językowym czy religij­nym, na które "nałożył" się w pewnym momencie rozwoju społecznego podziało charakterze socjoekonomicznym. W państwach skandynawskich segmentacja społeczeństwa miała charakter odmienny, a dominującym podziałem stał się jedynie socjoekonomiczny. Bez względu jednak na źródła segmentalizacji, stabilizacja polityczna wiązała się ze stosowaniem strategii konsensualnych, które w sferze stosunków ekonomicznych i socjalnych przybrały formę nego­cjacji korporatywistycznych.

46. Policy networks jako sposób interpretacji roli grup interesu

Traktowana jest ona przez niektórych politologów jako odmienny niż pluralistyczny czy korporacyjny sposób postrzegania i analizowania wzajemnych relacji pomiędzy instytucjami państwa i grupami interesu. Zwolennicy tego nowego podejścia akceptują przesłanie zawarte w pluralistycznej czy korporacyjnej wizji polityki, zgodnie z którą stowarzyszenia interesu stały się częścią procesu decyzyjnego we współczesnym państwie, jednak odmiennie rozkładają akcenty, jeżeli chodzi o interpretację wzajemnych zależności wystę­pujących między obiema grupami aktorów politycznych (grupami interesu a instytucjami państwa). Tworzą one układ "stosunków opartych na wzajemnej zależności", którego zasadniczą treścią staje się proces wzajemnej wymiany zasobów pozostających w ich dyspozycji Zgodnie z su­gestiami zwolenników tego podejścia, grupy interesu oraz instytucje państwa żyją w swoistej symbiozie. Państwo może liczyć na otrzymanie poparcia politycznego ze strony grup interesu oraz profesjonalne usługi, polegające np. na dostarczaniu fachowych ekspertyz. Z kolei grupy interesu uwikłane we współpracę uzyskują dostęp do agencji państwa i sposobność do wpływania na treść decyzji państwowych. Obie więc struktury dysponują określonymi zaso­bami politycznymi, których wymiana staje się zasadniczym przedmiotem wzajemnych stosunków. Zwolennicy podejścia określonego mianem "policy networks" zwracają jednak uwagę na asymetryczność tego układu - dominu­ją instytucje państwa, gdyż to one kontrolują punkty dojścia grup interesu do formalnej struktury państwa i decydują o doborze grup interesu, mając na względzie przede wszystkim preferowane rozstrzygnięcia programowe. Gru­py interesu wpływają więc na treść decyzji państwowych, co bardzo przypomi­na układ pluralistyczny, ale ich nie determinują, jak w korporatywizmie. Skoro koncepcja "policy networks" nie przewiduje istnienia zinstytucjonalizowane­go i zhierarchizowanego mechanizmu partycypacji grup interesu, to raczej mieści się ona w szeroko potraktowanej pluralistycznej wizji procesu decyzyjnego. Jej zwolennicy zwracają jednak uwagę na pojawienie się bardzo stabilnych relacji między agencjami państwa a określonymi grupami interesu, co wprowadza pierwiastek kontynuacji i rutynizacji do zachowań politycznych. Powstają nie tyle zorganizowane i zinstytucjonalizowane formy kooperacji, ile raczej stabilne, nieformalne wzory współpracy programowej. Rynek polityczny nie jest całko­wicie otwarty, a dostęp do niego mają tylko te grupy interesu, które dysponująpotencjałem przydatnym agencjom państwa. Nie można więc wykluczyć poja­wienia się quasi-instytucjonalnych kanałów przepływu informacji, stabilizu­jących ten programowy układ kooperacyjny ("policy network"). W procesie decyzyjnym będzie jednak dominował element decentralizacji i współpracy sektoralnej nad koncentracją i unifikacją programową.

9. UNIA EUROPEJSKA - INSTYTUCJE I PROCESY DECYZYJNE

48. Instytucje Unii Europejskiej uczestniczące w procesie decyzyjnym

Rada Unii Europejskiej

Rada jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot, powiązanym personalnie z państwami członkowskimi. Dzięki Radzie państwa członkowskie mają zapewnio­ną reprezentację w strukturach wspólnotowych, a od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej również w polityce zagranicznej i wspólnego bezpieczeństwa oraz we współpracy policyjnej i sądowej. Jej skład umożliwia państwom członkow­skim wywieranie wpływu na decyzje podejmowane przez Radę, która posiada zasa­dnicze kompetencje decyzyjne w Unii. Rada jest daleka od możliwości traktowania jej jako rządu zintegrowanej Europy.

Skład. Rada jest organem kolegialnym złożonym z przedstawicieli rządów państw członkowskich. W skład Rady wchodzi przedstawiciel każdego państwa członkowskiego szczebla ministerialnego, upoważniony do zaciągania zobowią­zań w imieniu rządu tego państwa.

Od l stycznia 1995 r. Rada składa się z piętnastu przedstawicieli. Przewo­dnictwo w Radzie opiera się na zasadzie rotacji.

Funkcjonowanie. Rada jest związana postanowieniami regulaminu i nie może odstępować od regulaminu bez jego formalnej zmiany.

Kompetencje

Rada UE realizuje zadania legislatury i egzekutywy, pełniąc funkcje: .

• prawotwórcze,

• wykonawcze.

Zgodnie z Traktatem, Rada koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich oraz uchwala przepisy prawne, które służą zapewnieniu realiza­cji celów określonych w Traktacie.

Jako nadrzędny organ ustawodawczy Wspólnot Rada podejmuje uchwały o zróżnicowanej randze prawnej. Przysługuje jej prawo wydawania dyrektyw i rozporządzeń, podejmowania decyzji, wydawania zaleceń oraz wyrażania opi­nii. Poza tym Rada decyduje o budżecie Unii wraz z Parlamentem Europejskim, choć ostateczna decyzja należy wyłącznie do Rady. W dziedzinie polityki zagra­nicznej Rada zezwala na otwarcie negocjacji, udziela Komisji swojego mandatu do negocjowania w imieniu Wspólnot oraz zawiera umowy międzynarodowe. Podejmowanie uchwał z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeń­stwa oraz współpracy policyjnej i sądowej należy wyłącznie do Rady.

Ponadto Rada wypełnia zadania przypominające działalność rządu. Ma ona kompetencje do wykonywania ustanowionych przez siebie przepisów prawnych. W szczególnych przypadkach Rada może zastrzec sobie prawo samodzielnego sprawowania kompetencji wykonawczych. Do Rady należą również szczegóło­we kompetencje władzy wykonawczej w sprawach wspólnej polityki zagranicz­nej i bezpieczeństwa oraz w kwestiach współpracy policyjnej i sądowej. Rada gromadzi wnioski o przyjęcie do Unii Europejskiej oraz wypowiada się w tej kwestii po skonsultowaniu Komisji i po uzyskaniu pozytywnej opinii Parlamen­tu Europejskiego. Jeśli chodzi o budżet Unii, Rada uchwala jego projekt, a na­stępnie uczestniczy w procedurze jego ostatecznego przyjęcia. Wreszcie Rada bierze udział w kontroli wykonania budżetu przez Komisję.

Pozostałe kompetencje Rady dotyczą jej wpływu na inne organy Wspólnot.

Parlament Europejski

Można powiedzieć, że Parlament Europejski jest inny niż wszystkie parla­menty. Ta specyfika odnosi się głównie do roli, jaką odgrywa PE w unijnym prawodawstwie. Jakkolwiek można mówić o progresywnym wzroście prawodaw­czych funkcji Parlamentu, pamiętać należy, że stosowne jego uprawnienia mają charakter opiniodawczy i konsultacyjny. Dużo silniejszą pozycję (z prawem weta włącznie) spełnia PE w zakresie współdecydowania i współpracy (z Radą Unii Europejskiej). Parlament może też "inicjować inicjatywę" Komisji Euro­pejskiej. Wyszczególnienia wymagają ponadto funkcja doradcza oraz kontrolna PE. Ta ostatnia polega głównie na kontroli politycznej nad Komisją Europejską (z możliwością odwołania KE włącznie). Nie można też pominąć funkcji "kadro­wej" PE, tzn. mianowania (np. Rzecznika Praw Obywatelskich), zatwierdzania (KE i jej przewodniczącego) i udziału w powoływaniu (kierownictwa Euro­pejskiego Banku Centralnego czy członków Trybunału Obrachunkowego).

Obecny skład Parlamentu Europejskiego obejmuje 626 deputowanych, wy­branych raz na 5 lat, przez obywateli Unii Europejskiej (powszechność i bezpo­średniość). Liczba mandatów przypadająca na poszczególne państwa zależy od liczby ludności i potencjału ekonomicznego tych państw oraz postanowień za­wartych we właściwym traktacie akcesyjnym. Deputowani korzystają z trwałych przywilejów i immunitetów, ale podlegają też ograniczeniom funkcyjnym (nie mogą uczestniczyć w rządach krajowych ani w instytucjach UE).

Parlamentarzyści pogrupowani są nie według obywatelstwa, ale wedle przy­należności do frakcji politycznych (struktury zbliżone koncepcyjnie do partii politycznych, ale mniej zorganizowane i bardziej doraźne).

Siedzibą Parlamentu jest Strasburg, jego sekretariat mieści się w Luksem­burgu, a komisje obradują w Brukseli.

Tryb pracy Parlamentu Europejskiego przebiega w cyklu sesyjnym. Pięcio­dniowe sesje odbywają się raz w miesiącu, a w sprawach nadzwyczajnych ­stosownie do żądania większości deputowanych, Komisji Europejskiej lub Rady Unii Europejskiej. W głosowaniach dominuje bezwzględna większość, co naj­mniej jednej trzeciej deputowanych, zapadła przez podniesienie ręki (jawne) lub drogą elektroniczną (tajne).

Komisja Europejska

Komisja Europejska nazywana bywa "europejskim rządem". W istocie jest organem zarządzająco-wykonawczo-koordynacyjnym. Jej funkcje traktatowe to rola: "strażnika traktatów" (wszczynanie postępowania przed ETS wobec naru­szycieli), wyłącznego inicjatora unijnego prawodawstwa, twórcy wykonawczego prawa wtórnego, zarządcy unijnych funduszy oraz niezawodnego unijnego "peł­nomocnika" zarówno w przeróżnych negocjacjach, jak też w postępowaniu przed ETS. Jeśli do funkcji traktatowych doda się regułę, zgodnie z którą: ,jeśli nie wiadomo, kto ma coś zrobić w ramach UE - z pewnością chodzi o Komisję", ta ostatnia słusznie jawi się jako najaktywniejszy element systemu instytucjo­nalnego UE.

Komisja Europejska składa się z 20 członków (obywatele państw członkow­skich), z których połowa pochodzi z piątki największych państw Unii Euro­pejskiej (po dwóch z Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i Hiszpanii), co czyni pozycję tych państw uprzywilejowaną wobec pozostałej dziesiątki, której przypada po jednym stanowisku komisarza. Kadencja wynosi 5 lat, o ile nie dojdzie do przedwczesnego zakończenia kadencji (np. Komisja J. Santera zagro­żona wotum nieufności PE ustąpiła przed upływem kadencji). Na czele Komisji stoi przewodniczący.

Komisarzom podlegają dyrekcje generalne, stanowiące odpowiedniki krajo­wych ministerstw. Obok dyrekcji generalnych w Komisji Europejskiej wyodręb­nione są inne struktury, np. służby tłumaczeń, obsługi prawnej, statystyki, publi­kacji wspólnotowych.

Posiedzenia plenarne Komisji Europejskiej odbywają się raz w tygodniu, w środę w siedzibie Komisji w Brukseli (w czasie sesji PE - wyjątkowo w Strasburgu). Wówczas zapada jedynie część uchwał. Ogrom spraw wymusił inne tryby - obiegowy (głosowanie na piśmie, z możliwością żądania prze­sunięcia głosowanej obiegowo sprawy na obrady plenarne) oraz - delegowany (upoważnienie jednego lub grupy komisarzy do działania w imieniu KB, z reguły w sprawach "wąsko specjalistycznych").

49. Proces decyzyjny w Unii Europejskiej

Procedury podejmowania decyzji we Wspólnotach

Podejmowanie decyzji w trakcie realizacji zadań wspólnotowych jest jednym z kluczowych elementów tzw. sprawiedliwości proceduralnej. W drodze ewolu­cji ukształtowały się cztery procedury.

Wśród nich znajdują się:

• procedura zgodności - została stworzona przez JAE i potwierdzona w Trakta­cie o Unii Europejskiej. Stosuje się ją przy przyjmowaniu nowych członków (art. 49 TUE) i przy zawieraniu układów stowarzyszeniowych

• procedura współdecydowania - procedurę współdecydowania reguluje art. 251 TWE. Stosują ją organy Wspólnot (Parlament Europejski, Rada UE i Komisja Europejska), gdy podejmu­ją decyzję w sprawach ogólnych (polityki) i szczegółowych (związanych ze swo­bodą osiedlania się, poszukiwaniem pracy, honorowaniem dyplomów szkół wy­ższych oraz przedsięwzięciami wspierającymi w zakresie kształcenia zawodowe­go, wychowania, kultury, młodzieży, zdrowia, ochrony konsumenta, badań nau­kowych i technologii oraz niektórych programów ekologicznych). Ta procedura wzmocniła pozycję Parlamentu, który w Komitecie Mediacji ma takie same uprawnienia jak Rada UE, a w trzeciej fazie podejmowania decyzji posiada de facto prawo weta wobec uchwalanego aktu prawnego.

• procedura współpracy - W celu przyspieszenia procesu stanowienia prawa stworzona została proce­dura współpracy. Zgodnie z art. 252 TWE, możliwe jest podejmowanie decyzji zwykłą większością głosów (w sprawach osiedlania się, praw i obowiązków pra­cowniczych oraz niektórych uregulowań podatkowych) albo kwalifikowanąwiększością głosów (w sprawach rynku jednolitego, polityki społecznej, polityki gospodarczej, koherencji społecznej i badań naukowych).

• procedura konsultacji - We wszystkich wypadkach, które nie podlegają jednoznacznie procedurze współdecydowania albo współpracy, stosuje się procedurę konsultacji, w której Komisja Europejska posiada inicjatywę, a Rada UE uchwala projekt aktu pra­wnego. W międzyczasie projekt przechodzi przez trzy fazy, w których - oprócz Komisji i Rady - stanowisko zajmują Parlament Europejski i Komitet Społecz­no-Ekonomiczny. O ile stanowisko PE jest wiążące dla Rady UE, o tyle opinia Komitetu nie ma takiego charakteru.

Podejmowanie decyzji w trakcie realizacji zadań pozawspólnotowych Unii

Przy podejmowaniu decyzji związanych z realizacją zadań pozawspólnotowych Unii Europej­skiej wyróżnić można:

• procedurę dotyczącą wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,

• procedurę dotyczącą współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych.

Demokratyczne treści procesu decyzyjnego

Proces decyzyjny w Unii Europejskiej jest oceniany przez pryzmat poszanowa­nia zasad demokracji - tak na poziomie państw członkowskich (skoro istnienie demokracji parlamentarnej jest niezbędnym warunkiem udziału w Unii), jak i na poziomie wspólnotowym (czego wyrazem jest ciągłe dążenie do wzmocnienia roli Parlamentu w procesach decyzyjnych wszystkich instytucji wspólnotowych).

Proces decyzyjny we Wspólnotach musi cechować:

• uzasadnienie prawne - przez uzasadnienie prawne rozumie się jego treść, uwzględniającą wymogi stawiane przez Wspólnotę prawa (i ochronę wspólnych interesów) oraz obywa­teli Unii Europejskiej (i ich ochronę prawną). W praktyce wciąż jeszcze myśli sięprzede wszystkim o koncepcji państwa prawa i o ochronie narodowych interesów oraz o obywatelach państw członkowskich. Należy mieć nadzieję, że z czasem do uzasadnienia aktów prawnych i decyzji podejmowanych przez Wspólnoty przenikną nowe wartości.

• efektywny przepływ informacji - Efektywny przepływ informacji zależy od inicjatywy i rzetelnej postawy wszystkich instytucji wspólnotowych - tak Parlamentu Europejskiego (który coraz częściej z własnej inicjatywy organizuje spotkania w cel_ wymiany infor­macji), jak i Rady Unii Europejskiej oraz Komisji Europejskiej (które w 1993 r. ustaliły wspólnie zasady publicznego dostępu do swych dokumentów).

• klarowność - większa klarowność w podziale kompetencji i w procesie podejmowanych działań staje się warun­kiem sine qua non akceptacji Unii i Wspólnot. Wielu publicystów odnosi wraże­nie, iż rozdźwięk między poczynaniami tych struktur a odczuciami obywateli UE z dnia na dzień powiększa się. Nie należy tego lekceważyć.

50. Polityka grup interesu w Unii Europejskiej

Podział:

1.Ze względu na kryterium podmiotowe

-pracownicze

-pracodawców

2.Ze względu na kryterium przedmiotowe

-produkcyjne

-usługowe

3.Ze względu na zasięg działania

-terytorialne

-regionalne

-narodowe

-ponadnarodowe

Na poziomie UE zaczyna się kształtować układ powiązań narodowych (krajowych) grup interesu.

Modele grup interesu:

1)Model koewolucyjny - koncepcja Kirchmana - grupy interesu w UE powstają i wynikają z presji aktorów politycznych i ekonomicznych, które prowokują do wspólnego działania.

2)Model Sidańskiego - EWG wyzwala reakcję wobecdo tej pory nieświadomych interesów europejskich.

52. Partie polityczne w Parlamencie Europejskim - transnarodowe federacje partii politycznych

Tworzenie frakcji wielonarodowych stanowi zachętę do przechodzenia od solidarności narodowej do solidarności wspólnotowej na forum PE. Obecnie trzy frakcje stanowią federację partii narodowych: Frakcja Socjalistów Europejskich, Europejska Partia Ludowa oraz Grupa Europej­skich Partii Liberalnych, Demokratycznych i Reformatorskich. Stanowią one zaczątek prawdziwych europejskich partii politycznych, które zgodnie z Traktatem o WE stanowią istotny element integracji europejskiej oraz przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli politycznej obywateli Unii.

FSE - Frakcja Socjalistów Europejskich (214 parlamentarzystów)

EPL - Europejska Partia Ludowa (201)

GEPLDiR- Grupa Europejskich Partii Liberalnych, Demokratycznych i Reformatorskich Europejskiej (42)

GKZLE - Grupa Konfederatów Zjednoczonej Lewicy (36)

GUE- Grupa Unii dla Europy (34)

FZ- Frakcja Zielonych (27)

GRPE - Grupa Radykalna Przymierze Europejskie (20)

GNREN - Grupa Niezależnych na Rzecz Europy Narodów (15)

GPN - Grupa Posłów Niezrzeszonych (37)

53. Rola i funkcje Parlamentu Europejskiego

Rola:

Kompetencje PE zostały początkowo ograniczone do doradztwa na rzecz Rady Unii Eu­ropejskiej i do kontroli Komisji Europejskiej. Pierwsze próby wzmocnienia pozycji PE zosta­ły podjęte przez JAE, który wprowadził nową procedurę współuczestnictwa (art. 189b, obe­cnie art. 251 TWE) i współpracy (art. 189c, obecnie 252 TWE) w procesie decyzyjnym.

Rola PE wzrosła po wejściu w życie TUE, kiedy to PE uzyskał prawo do akceptacji przy powoływaniu Komisji Europejskiej i zwiększył swój udział w procesie ustawodawczym. Kompetencje PE uległy kolejnemu wzmocnieniu w Traktacie Amsterdamskim.

Funkcje:

• doradcze - w związku z tą funkcją nie posiada on rzeczywistej władzy ustawodawczej w systemie wspólnotowym. Parlament udziela pozytywnej opinii dla zawarcia umów na podstawie art. 310 TWE i umów adhezyjnych. Jeśli nawet prawo podejmowania działań w danej dzie­dzinie należy do innej instytucji wspólnotowej lub do rządów państw człon­kowskich, to Parlament może "wezwać do działania". Uprawnienie to dotyczy również wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i innych spraw poli­tyki pozawspólnotowej.

• kontrolne - jest jedną z najbardziej rozbudowanych funkcji PE. Na funkcję kontrolną Zgromadzenia względem Komisji składają się trzy rodzaje kontroli. Przede wszystkim chodzi o kontrolę dokonywaną a priori, związaną z powoływaniem Komisji. Następnym rodzajem jest kontrola stała polegająca na czuwaniu nad prawidłowym przebiegiem działań Komisji. Mamy także do czy­nienia z kontrolą dokonywaną a posteriori związaną z odpowiedzialnością poli­tyczną Komisji przed Parlamentem. Poza tym PE posiada kompetencje kontrol­ne wobec Rady, chociaż jej zakres jest bez porównania mniejszy od kompetencji kontrolnych Zgromadzenia względem Komisji.

• współudział w stanowieniu prawa - współudział Parlamentu w stanowieniu prawa realizowany jest w ramach procedury współdecydowania i procedury współpracy, a także poprzez udziela­nie zgody lub wyrażanie opinii. W zależności od stosowanej procedury udział Parlamentu w procesie przyjmowania aktów Wspólnoty jest różny. Istotne jest, że Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznaje udział Zgromadzenia we wspól­notowym procesie legislacyjnym za konieczny dla ważności podjętego aktu pra­wnego. Jednakże Parlament nie posiada klasycznego prawa inicjatywy ustawodawczej. Może on natomiast realizować to prawo w sposób pośredni.

---