ZATWIERDZAM

PROGRAM

INSTRUKTAŻU STANOWISKOWEGO BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

NA STANOWISKU ELEKTRYKA

kpt. Grzegorz Maluchnik

PODSTAWA PRAWNA: Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy

z dnia 27 lipca 2004 roku (Dz. U. nr 180, poz.1860)w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy z uwzględnieniem odrębności wynikających z charakteru pracy w Służbie Więziennej.

Olsztyn 2007 rok

Podstawowe zasady przeprowadzania i ramowy program instruktażu stanowiskowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

1. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:

1. pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych;

2. pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1;

3. ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

2. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń - pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian.

4. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony.

5. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

6. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego wg odpowiedniego wzoru, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika.

Ramowy program instruktażu stanowiskowego

1. Cel szkolenia

Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

a) informacji o czynnikach środowiska pracy występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą,

b) wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych,

c) wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania powierzonej pracy.

2. Uczestnicy szkolenia

Szkolenie jest przeznaczone dla pracowników nowo zatrudnianych na stanowiskach robotniczych i innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, dla pracowników przenoszonych na takie stanowiska oraz w przypadku zmiany warunków techniczno-organizacyjnych, tj. w razie zmiany procesu technologicznego, zmiany organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń. Szkolenie jest przeznaczone również dla studentów odbywających praktyki studenckie oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu - na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany pracownik, na podstawie szczegółowego programu opracowanego przez organizatora szkolenia.

Szkolenie powinno uwzględniać następujące etapy:

a) rozmowę wstępną instruktora z instruowanym pracownikiem,

b) pokaz i objaśnienie przez instruktora całego procesu pracy, który ma być realizowany przez pracownika,

c) próbne wykonywanie procesu pracy przez pracownika przy korygowaniu przez instruktora sposobów wykonywania pracy,

d) samodzielną pracę instruowanego pracownika pod nadzorem instruktora,

e) sprawdzenie i ocenę przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez pracownika.

Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach, szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków pracownika.

Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części powinny być dostosowane do przygotowania zawodowego i dotychczasowego stażu pracy pracownika oraz zagrożeń występujących przy przewidzianej do wykonywania przez niego pracy.

4. Ramowy program szkolenia

Lp.	Temat szkolenia	Liczba godzin^*)
1	2	3
1	Przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pracy, w tym w szczególności:	2
	a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem:
	- elementów pomieszczenia pracy, w którym ma pracować pracownik, mających wpływ na warunki pracy pracownika (np. oświetlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urządzenia techniczne, urządzenia ochronne),
	- elementów stanowiska roboczego mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy (np. pozycja przy pracy, oświetlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urządzenia zabezpieczające, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzędzia, surowce i produkty),
	- przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawiązaniu do procesu produkcyjnego (działalności) w całej komórce organizacyjnej i zakładzie pracy,
	b) omówienie zagrożeń występujących przy określonych czynnościach na stanowisku pracy, wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą i sposobów ochrony przed zagrożeniami oraz zasad postępowania w razie wypadku lub awarii,
	c) przygotowanie wyposażenia stanowiska roboczego do wykonywania określonego zadania
2	Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem metod bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne	0,5
3	Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora	0,5
4	Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora	4
5	Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika	1
	Razem:	8

^*) W godzinach lekcyjnych trwających 45 minut.

Podstawa prawna - Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy /Dz. U. nr180 z dnia 18 sierpnia 2004 r., poz.1860/

5. Szczegółowy program szkolenia.

1. Przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pracy.

1. Rozmowa wstępna.

2. Omówienie warunków pracy:

- elementy pomieszczenia pracy, w którym ma pracować pracownik, mające wpływ na warunki pracy pracownika /oświetlenie, ogrzewanie, wentylacja, urządzenia techniczne, urządzenia ochronne/

- element stanowiska roboczego mające wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy /pozycja przy pracy, oświetlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urządzenia zabezpieczające, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, na­rzędzia, surowce, produkty/

- przebieg procesu pracy na stanowiska pracy w nawiązaniu do działalności w całej komórce organizacyjnej i zakładzie.

3. Omówienie zagrożeń występujących przy określonych czynnościach na stanowisku pracy i sposobów ochrony przed zagrożeniami.

4. Wyposażenie stanowiska roboczego do wykonywania okre­ślonego zadania.

2. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie zasadami bhp.

1. Pokaz całości.

2. Pokaz, elementów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne.

3. Ponowny pokaz całości.

3. Próbne wykonanie za dania przez pracownika pod kontrolą, instruktora.

1. Wstępna, samodzielna próba wykonania pracy.

2. Wykonanie w zwolnionym tempie poszczególnych fragmentów pracy z jednoczesnym głośnym objaśnieniem poszczególnych czynności i sposobu ich wykonywania.

3. Wykonanie poszczególnych fragmentów pracy wraz z jej uzasadnieniem.

4. Ogólny, ponowny pokaz całościowy pracy wraz ze stopniowym przyspieszaniem tempa wykonywanych czynności /od powol­nego do normalnego.

4. Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora.

1. Ograniczenie interwencji do najbardziej niezbędnych.

2. Umożliwienie pracownikowi zwrócenia się do określonej osoby z prośbą o wyjaśnienie nasuwających się wątpliwości.

5. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika.

1. Poznanie zasad bezpiecznej pracy.

2. Upraktycznienie całości wiedzy wynikającej z odbytego szkolenia. .
   

UWAGA: w szkoleniu należy wykorzystać wcześniej opracowane instrukcje bhp dla poszczególnych stanowisk pracy.

6. Zakres materiału niezbędny do bezpiecznej pracy w warsztatach.

Ad. 5.1. Przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pracy.

Każde szkolenie powinno zacząć się od rozmowy wstępnej z uczestnikiem szkolenia. Rozmowa ta umożliwia instruktorowi zorientowanie się co do poziomu wiadomości i umiejętności uczestników w zakresie pracy stanowiącej przedmiot nauczania.

Pozwala to dopasować zasób prezentowanej wiedzy do poziomu przygotowania szkolonych oraz wzbudzić zainteresowanie przed­miotem nauczania. Sposób przeprowadzenia te rozmowy zależy od czynników takich jak:

• ogólny poziom świadomości i umiejętności reprezentowany przez uczestników szkolenia,

• indywidualne cechy poszczególnych słuchaczy, wiek, doświadczenie.

Najskuteczniejszą metodą wprowadzania uczestników szkolenia jest połączenie pogadanki z dyskusją. W etapie przygotowawczym należy przedstawić przedmiot nauczania. Dzięki temu uczący się uzyskuje pełne zrozumienie danej pracy, jej celu znaczenia, podstaw teoretycznych, sposobu wykonania oraz świadomość, czego oczekuje instruktor i do czego proces nauczania zmierza.

Należy więc przedstawić informację o:

• zakładzie pracy: charakterystyka poszczególnych miejsc pracy, w ZK, AŚ, ogólne warunki pracy gospodarka maszynowa, maga­zynowa, transportowa,

• stanowisku pracy zawierając; charakterystykę lokalizacji stanowiska, warunków pracy na stanowiska, sta­nowiska pracy, odległość od szatni, umywalni.

Dalsze informacje dotyczą zespołu pracowniczego, czasu pracy, przerw w pracy warunków bhp występujących zagrożeniach, metod ochrony /osłony, urządzenia ochronne, ochrony osobiste, odzież robocza i ochronna/, metody pracy na danym stanowisku pracy.

Ad. 5.2. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie zasadami bhp.

W trakcie pokazu całości instruktor przedstawia wraz z objaśnieniem cały proces pracy. Jeżeli jest on skomplikowany, należy podzielić go na poszczególne fazy i dokładnie objaśnić. Przy pokazie całkowitym poszczególne fazy łączymy, tak aby two­rzyły jedną całość. Sposób wykonania poszczególnych części po­winien być przedstawiony słuchaczom dwukrotnie, niezbyt szybko oraz w sposób zwięzły omówiony. Tak zorganizowany pokaz pozwala uczestnikom uzyskać wstępny ogólny obraz pracy, który mają

w przyszłości wykonać.

Następny etap to pokaz elementowy. Powtarzany pokaz fragmentu pracy staje się źródłem:

• określonej umiejętności,

• wiadomości o charakterze wykonywanych czynności, sposobie ich wykonania,

• spostrzeżeń o stopniu trudności i niebezpieczeństwie tkwiącym w pracy,

Pokaz powinien przebiegać według następującego porządku:

• pokazanie i określenie wszystkich elementów potrzebnych do wykonania dane j operacji, tzn. materiałów, narzędzi, maszyn, - sposób obsługiwania maszyny,

• sposób wykonywania danej operacji,

• sposób posługiwania się narzędziami przyrządami.

Po przeprowadzeniu pokazu całościowego i fragmentarycznego w celu lepszego utrwalenia przez pracowników materiału należy ponownie dokonać pokazu całości, objaśniając poszczególne ele­menty.

W ostatniej fazie instruktor powtarza cały proces /bez objaśnień/. Jeżeli jest to proces złożony, pokaz końcowy powta­rza kilkakrotnie, stopniowo przyspieszając tempo.

Ad. 5.3. Próbne wykonanie za dania przez pracownika pod kontrolą, instruktora.

Pierwsze samodzielne wykonanie pracy przez szkolonego oznacza osiągnięcie celu nauczania i nabycia umiejętności sta­nowiącej przedmiot szkolenia, Jeś1i, pracownik pomyślnie wykonał tę próbę należy uważać, iż opanował proces nauczania.

Duże znaczenie dla szkolonych ma wyrażenie przez instruk­tora pochwały i uznania. Staje się to dla nich poważnym bodźcem do dalszego rozwijania aktywności,

W czasie próbnego wykonywania pracy szkolony z reguły popełnia sze­reg błędów, które w miarę powtarzania prób zanikają. Instruktor nie powinien zbyt wcześnie ingerować i dokonywać korekty do­strzeżonych usterek wykonawczych. Ingerencja ta jest niezbędna,

gdy szkolony nie przestrzega podstawowych wytycznych wykonywania pracy, zwłaszcza dotyczących bezpiecznego postępowania.

Niezmiernie ważne na tycz etapie szkolenia jest zapobiegać nie powstawaniu szkodliwych nawyków wpływających ujemnie na wynik pracy. W razie stwierdzenia u szkolonego zarysowujących się znacznych odchyleń od prawidłowego wykonywania pracy instruktor powinien otoczyć go specjalną opieką i dodatkowo przerobić z nim odpowiednie fragmenty procesu pracy.

Ad. 5.4. Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora.

Jeżeli szkolony poczynił wystarczające postępy i potrafi już pod nadzorem zadowalająco wykonywać nową czynność, na leży powierzyli mu samodzielną pracę ds. wykonania. Instruktor nie po­winien w żadnym wypadku stać obok szkolonego i w sposób ciągły obserwować jego pracę. Dyskrecja, ograniczenie interwencji do najbardziej niezbędnych taktowne i przyjazne odnoszenie się do szkolonego - to podstawowe zasady postępowania w trakcie szkolenia. Sprzyjają one powstawaniu poczucia pewności siebie szkolonego.

Trzeba jednak pamiętać, że i na tym etapie szkolony musi mieć możność zwrócenia się do określonej osoby z prośbą o wyjaśnienie nasuwających się wątpliwości.

Ad 5.5 Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika.

Szkolenie pracowników zakłada pełną aktywizację jego uczestników w poznaniu zasad bezpiecznej pracy i nabywaniu umiejętności wykonania pracy. Celowi temu służą różnorodne metody organizowania zajęć ale przede wszystkim metoda sprawdzianu wiedzy i umiejętności. Sprawdzian taki powinien być wycinkowy, związany z własnym stanowiskiem pracy, dający możliwość zrozumienia i upraktycznienia wiedzy wynikającej z odbytego szkolenia. Cel taki można osiągnąć formułując słuchaczom konkretne pytania problemowe, na przykład:

1/Czy na twoim stanowisku pracy występu je uciążliwy hałas? Jeżeli tak, to skąd uzyska się informację o jego natężeniu?

2/ Czy na twoim stanowisku pracy występuje zapylenie? Jeśli tak, to jakie metody pracy i działania obronią przed jego szkodliwością?

3/ Czy twoje stanowisko pracy odpowiada wymaganiom bezpieczeństwa i higieny pracy?

Uwagi końcowe.

W czasie szkolenia stanowiskowego należy zwracać baczną uwagę nie na szybkość, lecz na jakość wykonywania czynności. Nie oznacza to, że można nadmiernie przedłużać szkolenie. Przeciwnie - dążenie do jakości w trakcie ćwiczeń powinno umożliwić stawianie później większych wymagań co do szybkości wykonywania prasy tak, aby stopniowo szkolony osiągnął wydajność pracownika wykwalifikowanego.

Od początku szkolenia należy wytwarzać właściwe nawyki, unikać utrwalania w pamięci motorycznej pracowników ruchów nie- prawidłowych, których trudno będzie się później pozbyć. Należy poprawiać ruchy złe! prostować błędy. Omawiając pracę szkolonych, należy zacząć od zwrócenia uwagi na jej udaną część, a następnie przejść do wykrywania błędów i wyciągnięcia odpowiednich wniosków.

Instruktor powinien pamiętać o konieczności urozmaicenia ćwiczeń. Szkolony nie powinien długo skupiać uwagi na jednym tylko przedmiocie, zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o ruchy proste. Przy pojawianiu się oznak znużenia należy pobudzać uwagę przez zmianę rodzaju ćwiczeń.

Między okresami wytężonej uwagi należy stworzyć uczestnikom szkolenia możność odprężenia się w początkowym okresie dobrze jest stosować 5-minutowe przerwy co godzinę. Należy też organizować na przemian ćwiczenia wymagające dużej uwagi i ćwiczenia wymagające wydatkowania energii mięśniowej, Nigdy nie powinno się wymagać od uczestnika szkolenia pracy, której się jeszcze nie nauczył, gdyż wykonując ją może nabrać złych nawyków, trud­nych do wykorzenienia w przyszłości..

Szkolenie powinno łączyć się z wychowaniem. Instruktor -wychowawca stale musi pamiętać o potrzebie wyrabiania umieję­tności współżycia w zespole, starać się wyrobić solidarność grupową uświadamia jąć szkolonym, że ich praca wiąże się z pracą, innych osób, Gdy zachodzi potrzeba, należy tępić zarozumialstwo oraz ośmielać i dodawać otuchy najskromniejszym. w działalności wychowawczej instruktor musi wystrzegać się kaznodziejstwa, sloganowego pouczania, natomiast przez stałe oddziaływanie w czasie pracy wyrabiać w szkolonych dodatnie cechy osobowościowe.

6. Zakres materiału niezbędny do bezpiecznej pracy w warsztatach.

MIKROKLIMAT

Warunki mikroklimatyczne w pomieszczeniu pracy wyznaczają cztery parametry:

• promieniowanie cieplne;

• temperatura powietrza;

• wilgotność względna powietrza;

• prędkość ruchu powietrza

Wszystkie te czynniki oddziałują na człowieka kompleksowo i po­zostają ze sobą w ścisłym związku. Warunki mikroklimatyczne w po­mieszczeniu roboczym wpływają w dużym stopniu na zdrowie zatrudnio­nych i ich samopoczucie, a pośrednio na jakość i wydajność pracy. Człowiek jest istotą stałocieplną i jego organizm toleruje zmiany temperatury ciała tyko w dość wąskich granicach. Pomiędzy organizmem człowieka, a otoczeniem zachodzi stała wymiana ciepła. W temperaturze powietrza powyżej 35^oC oddawanie ciepła z organizmu odbywa się nie­mal wyłącznie przez parowanie potu. Nadmierne wydzielanie potu jest niekorzystne dla organizmu. Jeżeli pracownik nie uzupełnia wody wy­dzie­lonej z organizmu ulega on odwodnieniu. Utrata wody w ilości 1% masy ciała powoduje zmiany w krążeniu krwi, a 12% masy ciała stanowi gra­nicę krytyczną odwodnienia ciała, po przekroczeniu której grozi śmierć. Dlatego ważne jest picie napojów, zwłaszcza gdy praca połączona jest z dużym wysiłkiem fizycznym. Jako środki profilaktyczne przeciwdziałające ujemnym skutkom od­działywania niekorzystnych warunków mikroklimatu na organizm stosuje się: wentylację i klimatyzację ogólną lub lokalną, ograniczenie wysiłku fi­zycznego, odpowiednią odzież, podawanie napojów przy pracy w wyso­kich temperaturach i posiłków profilaktycznych przy pracy w zimnie.

OGRZEWANIE

Jednym z parametrów określających warunki środowiska pracy jest temperatura powietrza. Powinna ona być dostosowana do przeznaczenia pomieszczenia oraz czynności w nim wykonywanych. Temperaturę tą powinno mieć po­wietrze znajdujące się w przestrzeni roboczej sięgającej 2 m ponad pod­łogę. Temperatury niższe niż 10 ^oC (283 K) należy traktować jako temperatury ze­wnętrzne wymagające stosowania odzieży ochronnej i za­bezpieczającej przed zimnem.

Temperatury pomieszczeń ogrzewanych

Przeznaczenie pomieszczeń	Temperatura
Pomieszczenia do pracy ciężkiej	14 ^oC (287 K)
Pomieszczenia do pracy lekkiej	16 ^oC (289 K)
Pomieszczenia do pracy siedzącej, biurowej	18 ^oC (291 K)
Pomieszczenia do pracy precyzyjnej	20 ^oC (293 K)
Biura	20 ^oC (283 K)
Jadalnie	18^oC (291 K)
Szatnie ogólne	16^oC (289 K)
Szatnie przy umywalniach	18^oC (291 K)
Umywalnie	20^oC (293 K)
Natryski	23^oC (296 K)
Szatnie przy natryskach	23^oC (296 K)
Ustępy ogólne	15^oC (288 K)

WENTYLACJA

Zasadniczym celem wentylacji jest wytwarzanie i podtrzymywanie w pomieszczeniach stanu środowiska atmosferycznego odpowiadającego wymaganiom higieny pracy. Za pomocą wentylacji wywołuje się wymianę powietrza. Przy ciągłej wymianie powietrza odbywa się stałe usuwanie zanieczyszczeń. Intensywność zastosowanej wentylacji musi być dosto­sowana do ilości wydzielanych w pomieszczeniu zanieczyszczeń. Wymaganą ilość czystego powietrza do pomieszczenia można doprowadzić w sposób naturalny lub sztuczny. Rozróżniamy też wentylację ogólną i miej­scową. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz za pomocą wentylacji nawiewnej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. Wentylacja nie powinna powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) - w pozostałych przypadkach.

Wentylacja naturalna

Wentylacją naturalną nazywa się wymianę powietrza wewnątrz po­mieszczenia, odbywającą się bez zastosowania jakichkolwiek środków mechanicznych. Zwykle wentylacja taka następuje wskutek różnicy tem­peratury powietrza na zewnątrz i wewnątrz budynku, a także pod wpły­wem wiatru. Powietrze chłodne jest cięższe od ciepłego, więc przedostaje się z zewnątrz przez otwory wentylacyjne i wypycha lżejsze ciepłe powie­trze znajdujące się wewnątrz pomieszczenia, które uchodzi przez specjal­nie urządzone otwory np. wywietrzniki. Rozmieszczenie otworów wenty­lacyjnych powinno zapewniać przepływ powietrza w po­mieszczeniu zgodnie z potrzebami.

Wentylacja mechaniczna

Przy tego rodzaju wentylacji ruch powietrza wywołuje się za po­mocą wentylatora mechanicznego zwykle o napędzie elektrycznym. Wentylacja mechaniczna ma szereg za­let w po­równaniu z wentylacją naturalną:

• pobieranie czystego powietrza może być dokonywane z do­wolnego miejsca, gdzie powietrze ze względu na swój skład najlepiej odpo­wiada wymaganiom higieniczno-sanitarnym;

• powietrze zanim zostanie doprowadzone do pomieszczenia może, być oczyszczane, ogrzane lub nawilgocone;

• dopływowe powietrze można łatwiej rozprowadzić wewnątrz bu­dynku i doprowadzić je bezpośrednio do stanowisk robo­czych;

• wentylacja miejscowa umożliwia usuwanie szkodliwych wy­dzielin bezpośrednio z miejsc, w których one powstają.

Przy wietrzeniu w ogóle, a więc i przy wietrzeniu mechanicznym, dużą rolę odgrywa rozprowadzanie powietrza w pomieszczeniu. Łączna powierzchnia otworów nawiewnych powinna być dostateczna dla dopro­wadzenia wymaganej ilości powietrza z taką prędkością, aby na stanowi­skach pracy nie odczuwało się za dużego ruchu powietrza. Rozmieszczenie otworów powinno zapewnić równomierne rozprowadzenie powietrza w pomieszczeniu. Niedopuszczalne jest, aby powietrze z otworu nawiewnego przechodziło do wywiewnego nie wentylując przy tym po­mieszczenia. Bardzo często zdarza się, że przez złe rozmieszczenie otwo­rów nawiew­nych i wywiewnych nie można uzyskać dobrej wymiany powietrza. Dla­tego otwory wentylacyjne nawiewne i wywiewne rozmieszcza się w całej hali, przeważnie na przeciwległych ścianach.

Wentylacja miejscowa

Przy wielu operacjach w warsztatach wydzielają się znaczne ilości zanieczyszczeń. Usuwanie tych nieczystości przy pomocy wentylacji ogól­nej często jest niemożliwe. W takich przypadkach stosuje się wentylację miejscową. Powinna ona być tak zainstalowana, aby współdziałała z wentylacją ogólną. Ssawki wyciągów instalacji miejscowej montuje się możliwie blisko źródła wydzielania się zanieczyszczeń. Działanie każde-go urządzenia wyciągowego polega na wywołaniu w miejscu wydzielania się zanieczyszczeń przepływu powietrza o takiej prędkości, aby zanieczysz­czenia te mogły być usuwane wraz z powietrzem, a nie rozprzestrzeniały się w pomieszczeniu.

OŚWIETLENIE

Oświetlenie pomieszczeń pracy wywiera bardzo istotny wpływ na przebieg pracy i jej wyniki. Dobre oświetlenie przynosi wiele korzyści:

• umożliwia uzyskanie najwyższego poziomu pracy pod wzglę­dem jej ilości i jakości;

• zmniejsza ryzyko wypadku;

• zapobiega potrzebie nadwerężania wzroku;

• ułatwia eksploatację i konserwację maszyn i urządzeń;

• ułatwia właściwe rozróżnianie barw w otoczeniu;

Racjonalne wykorzystanie światła nie jest sprawą prostą. Nieumie­jętne korzystanie ze światła może być przyczyną wypadków przy pracy, może też być przyczyną chorób oczu. Chcąc jak najlepiej wykorzystać światło należy oświetlenie przystosować do właściwości wzroku czło­wieka.

W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1.Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapewnione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku. W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy zapewnić oświetlenie awaryjne o odpowiednim natężeniu.

Oświetlenie dzienne

Najbardziej racjonalne ze względu na czynność narządu wzroku jest oświetlenie dzienne. Dlatego każde pomieszczenie pracy powinno być oświetlone bezpośrednim światłem dziennym. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie.Wymiary otworów oświe­tleniowych i ich rozmieszczenie powinny być tak dobrane, aby zapewnić wystarczające natężenie oświetlenia na stanowisku pracy.Aby uzyskać w pomieszczeniach natężenie oświetlenia dostoso­wane do wykonywanej pracy stosunek powierzchni okien do powierzchni pod­łogi powinien wynosić nie mniej niż 1:12 w pomieszczeniach przezna­czo­nych na czasowy pobyt ludzi i nie mniej niż 1:8 w pomieszczeniach prze­mysłowych (powierzchnia okien co najmniej 1 m² ). Stanowiska pracy, przy których pracownicy wykonują stale swe czynności nie powinny znajdować się w większej odległości od okien niż dwukrotna ich wysokość. Wysokość okna mierzy się do poziomu stano­wi­ska pracy.

Oświetlenie sztuczne

Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami. Będzie ono stosowane w porze nocnej i w przypadkach, gdy oświetlenie naturalne jest niewystarczające. Należy stosować oświetlenie sztuczne odpowiadające potrzebom użytkowym, wykonane w sposób nieszkodliwy dla wzroku pra­cujących oraz nie powodujące olśnienia. Oświetlenie pomieszczeń pracy przeznaczonych na stały pobyt ludzi wyłącznie światłem sztucznym jest do­puszczalne tylko w wyjątkowych przypadkach (np. gdy ze względów technologicznych pomieszczenie nie może mieć okien). Poza oświetleniem sztucznym ogólnym w pomieszczeniach pracy często stosuje się oświetlenie miejscowe, służące do wytwarzania dużych natężeń oświetlenia w określonych miejscach przy małym zużyciu energii elektrycznej. Lampy takie umieszcza się bezpośrednio na obrabiarkach lub stołach warsztatowych i są one zaopatrzone zwykle w przeguby umożli­wiające skierowanie światła na przedmioty pracy. Aby zapobiec nadmier­nej nierównomierności oświetlenia pogarszającej warunki pracy niedo­puszczalne jest stosowanie wyłącznie oświetlenia miejscowego.

BARWY Odpowiednio dobrane barwy mogą być skutecznym środkiem w służbie ochrony pracy. Mogą one też odgrywać bardzo ważną rolę przy:

• ułatwianiu pracy dzięki kształtowaniu optymalnych warunków wi­dzenia, spostrzegania i obserwacji;

• zmniejszaniu możliwości wypadku dzięki informowaniu o za­groże­niu;

• poprawie samopoczucia dzięki podnoszeniu kultury pracy i estetyki wnętrz.

Barwy występujące w miejscu pracy nie są dla pracownika obojętne. Mogą stworzyć warunki dobrego samopoczucia i sprzyjać dobrej wydajnej oraz bezpiecznej pracy, zmniejszając zmęczenie. Mogą też działać nieko­rzystnie doprowadzając do osłabienia, a nawet ciężkich nerwic.

Barwy pomieszczeń

Na ustalenie ogólnej kolorystyki wnętrza największy wpływ ma barwa korpusów urządzeń technicznych. We wnętrzu stanowi ona jedną z dominujących barw. Drugą barwą, w jakimś sensie narzuconą, jest barwa zastosowana do oznaczania tych elementów wnętrza, które w pewnych sytuacjach mogą się przyczynić do powstania wypadków. Podstawowym kryterium doboru barw w pomieszczeniach muszą być przede wszystkim zasady prawidłowego rozkładu jaskrawości w polu wi­dzenia i całym pomieszczeniu.

Sufit z reguły maluje się w kolorach jasnych, zwykle na biało, ja­sno-niebiesko czy bladozielono ze względu na:

• odbicie światła padającego przez świetliki, okna, czy ze źródła świa­tła sztucznego;

• wrażenie lekkości związane z barwami jasnymi.

Konstrukcje podstropowe maluje się w barwie sufitu.

Ściany również muszą być jasne, ale optymalny współczynnik odbi­cia światła mieści się w granicach 50 ÷ 70%. Uzasadnia to konieczność stwarzania właściwych kontrastów z sufitem, maszynami i podłogą.Słupy nośne, jeżeli stanowią część ściany, nie powinny się różnić od niej barwą.Ramy okienne powinny możliwie najmniej kontrastować z jasnością otworu, a więc maluje się je na biało lub w kolorze jasnych ścian.Drzwi maluje się barwami nasyconymi, dość ciemnymi, aby były do­brze widoczne.Podłogi powinny być niezbyt ciemne ze względu na prawidłowy kon­trast z resztą elementów we wnętrzu (mogą odbijać nawet ok. 25% świa­tła).

Barwy bezpieczeństwa

Barwy powinny być tak dobrane, aby akcentowały te elementy, które ze względu bezpieczeństwa i informacji powinny ułatwiać oriento­wanie się w środowisku pracy.

Kolorystyka funkcjonalna opiera się na systemie czterech barw o na­stępującym znaczeniu:

Barwa czerwona

• sygnalizuje kategoryczny zakaz wykonywania określonych czynno­ści, np. zakaz palenia, zakaz przejścia itp.;

• wskazuje urządzenia przeciwpożarowe i miejsca ich umiesz­czenia, np. miejsce umieszczenia gaśnic;

• sygnalizuje urządzenia do wyłączania w razie niebezpieczeń­stwa, np. wyłącznik awaryjny;

Barwą kontrastową dla barwy czerwonej jest barwa biała.

Barwa żółta

• Sygnalizuje ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem, np. ozna­cza się nią wewnętrzne płaszczyzny osłon ruchomych części maszyn, obrze­żenia włazów.

• Barwą kontrastową dla barwy żółtej jest barwa czarna

Barwa zielona

• sygnalizuje miejsca bezpieczne, np. drogi ewakuacyjne;

• sygnalizuje miejsca przechowywania sprzętu pierwszej po­mocy, np. miejsce umieszczenia maski gazowej.

Barwą kontrastową dla barwy zielonej jest barwa biała.

Barwa niebieska

• Informuje, np. tablica informująca, że maszyna jest napra­wiana.

• Barwą kontrastową dla barwy niebieskiej jest barwa biała.

HAŁAS

Hałas jest to każdy dźwięk niepożądany z punktu widzenia kul­tury i organizacji pracy oraz wypoczynku. Przez dźwięk należy rozu­mieć wra­że­nie słuchowe wywołane drganiami ciał stałych, ciekłych lub lotnych. Część energii tych ciał przekazywana jest do otaczającego je środowiska powietrznego, dzięki czemu dociera do ucha ludzkiego i jest odbierana przez nie jako dźwięk. Przy wielu pracach hałas występuje łącznie z wi­bracją. Skutki działania hałasu na organizm człowieka zależą od intensyw­ności, częstotliwości i czasu ekspozycji. Szkodliwy wpływ intensywnego hałasu odbija się przede wszystkim na narządzie słuchu. Szkodliwe działanie hałasu zależy także od czasu przebywania w śro­dowisku hałaśliwym. Przy długotrwałym przebywaniu w środowisku ha­łaśliwym wpływ hałasu nie ogranicza się tylko do narządu słuchu, lecz sprzyja także rozwojowi chorób o podłożu nerwicowym, powstawaniu cho­rób przewodu pokarmowego i ogólnie zmniejszonej odporności. Człowiek za pomocą narządu słuchu odbiera jako dźwięki słyszalne drgania o częstotliwości 16 ÷ 16 000 Hz (teoretyczny zakres często­tliwości słyszalnych 16 ÷ 20 000 Hz). Próg słyszalności określono do­świadczalnie na 0 dB. Za górną granicę przyjęto natężenie dźwięku wy­wo­łujące uczucie bólu i określono ją liczbą 130 dB.

Dopuszczalny natę­żenie hałasu w środowisku pracy określono na 85 dB.

Natężenie hałasu przy różnych pracach w przybliżeniu wynosi:

• próg słyszenia - 0 dB

• szept - 30 dB

• głośna rozmowa - 40 dB

• praca tokarki - 75 dB

• praca wiertarki elektrycznej - 95 dB

• nitowanie pneumatyczne - 105 dB

• praca młota mechanicznego - 110 dB

Zapobieganie skutkom hałasu polega przede wszystkim na zwalcza­niu samego hałasu i jego źródeł. Stosowanie środków ochrony osobistej (różnego rodzaju ochron narządu słuchu) nie zawsze jest skuteczne. Długotrwała praca w środowisku gdzie występują duże natężenie hałasu może być przyczyną głuchoty pracownika. Pracownikom zatrudnionym w środowisku hałaśliwym należy za­pewnić odpowiednio długie przerwy wypoczynkowe.

WIBRACJA

Jeżeli ciało styka się z jakimkolwiek ośrodkiem elastycznym, przeka­zuje mu drgania. Bezpośrednie udzielanie drgań z materiału drga­jącego bez udziału środowiska powietrznego nazywamy wibracją.Przy wielu pracach wibracja i hałas występują łącznie.Zjawisko wibracji występuje przy częstotliwości drgań mniejszej od 16 Hz np. bezpośrednio podczas posługiwania się narzędziami pneuma­tycznymi lub pośrednio jako drgania podłóg, ścian, albo części takich urzą­dzeń jak wstrząsarki. Drgania te mogą być przyczyną poważnego schorze­nia zawodowego - choroby wibracyjnej. Wywołuje ona poważne schorze­nia systemu nerwowego, układu krwionośnego, narządów we­wnętrznych, lecz przede wszystkim kości i stawów. Zaniedbanie zmian wywołanych chorobą wibracyjną w początkowej jej fazie powoduje nie­odwracalne zmiany w organizmie człowieka i może wywołać trwałe ka­lectwo. W celu ochrony przed skutkami wibracji na organizm człowieka stosuje się spe­cjalne ochrony przeciw wibracyjne: rękawice, pasy, po­duszki, rękawy, klęczniki i obuwie. Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed skutkami wibracji jest eliminowanie źródła ich powsta­wa­nia.

ORGANIZACJA PRACY ELEKTRYKA

Narzędzia ręczne

Mimo rozwoju mechanizacji i automatyzacji większość podstawo­wych operacji ślusarskich odbywa się ręcznie przy użyciu powszechnie stosowanych narzędzi. Dla zapewnienia bezpiecznej pracy niezbędne jest:

• prawidłowe zorganizowanie stanowiska pracy;

• utrzymywanie w dobrym stanie technicznym narzędzi;

• stosowanie prawidłowych sposobów pracy.

Podczas prac ślusarskich najczęściej występują urazy ciała spowo­dowane złym stanem narzędzi, złą organizacją stanowiska pracy i stoso­waniem niewłaściwych metod pracy.

Miejsce pracy

Prawidłowo zorganizowane stanowisko robocze powinno zapewniać swobodę poruszania się, dobre oświetlenie, korzystny mikroklimat i możliwie niski poziom natężenia hałasu. Musi być wyposażone w narzę­dzia, przyrządy lub maszyny nie grożące okaleczeniem. Przy posługiwaniu się ręcznymi narzędziami ślusarskimi stanowisko robocze znajduje się najczęściej przy stole roboczym. Stół roboczy po­winien być dostosowany do wzrostu pracownika. Musi być mocny i sztywny, nie może się chwiać pod naciskiem pracującego pracownika. Dla każdego pracownika powinna być w stole szuflada na narzędzia. Za­leca się aby stanowiska sąsiadujące ze sobą były oddzielone siatką chro­niącą przed odpryskami z sąsiednich stanowisk.

Imadła

Większość stanowisk roboczych przy stole wyposażonych jest w imadło służące do mocowania obrabianego przedmiotu. Powinno ono być ustawione tak, aby górne powierzchnie jego szczęk znajdowały się na wysokości zgiętego łokcia pracownika.

W zależności od rodzaju wykonywanych robót do mocowania ob­ra­bianych przedmiotów stosowane są różne imadła.

Imadła równoległe gwarantują większą pewność uchwytu i dlatego stosuje się je przy pracach wymagających dużej dokładności, są jednak nieodporne na uderzenia.

Imadła zawiasowe zwykle są odkute ze stali i przez to bardziej wy­trzymałe na uderzenia. Stosuje się je do prac mniej dokładnych o przewa­dze robót konstrukcyjnych wymagających użycia dużej siły np. gięcie, ni­towanie itp.

Bardzo duży wpływ na bezpieczną pracę przy użyciu imadła mają nakładki szczęk imadła. Powinny one obejmować całą długość szczęk imadła i nie mogą być pęknięte, wykruszone, czy w inny sposób uszko­dzone. Nie mogą też być wygładzone, ani zabrudzone.

Narzędzia

Wszystkie narzędzia na stanowisku pracy powinny mieć swoje stałe miejsce. Układanie narzędzi jednych na drugich i wyciąganie jednego spod drugiego jest niedopuszczalne. Również niedopuszczalne jest roz­rzucanie narzędzi na stanowisku pracy. Do przenoszenia narzędzi do na­praw poza stanowiskiem pracy należy używać specjalnie do tego celu przeznaczonej torby lub skrzynki narzędziowej. Narzędzia zawsze po­winny być utrzymywane w stanie nie stwarzającym zagrożeń. Narzędzia uszkodzone należy bezwzględnie wycofać z użycia.

Młotki

Najprostszym narzędziem jest młotek. Prawidłowo przygotowany do pracy młotek powinien być skutecznie zabezpieczony przed spadnięciem z trzonka. W tym celu należy go starannie zaklinować wbijając w trzonek klin płaski w kształcie litery Z lub S , który rozepchnie trzonek. Klin nie może być zbyt gruby aby podczas wbijania nie spowodował pęknięcia trzonka. Trzonek powinien być wykonany z drewna suchego, twardego, sprę­żystego i niełupliwego np. młodego jesionu, akacji lub wiązu. Nie wolno używać trzonków pękniętych, czy związanych drutem. Należy pamiętać, że wskutek długotrwałego używania stal młotków zmienia swoją strukturę i staje się krucha. Przy uderzeniu takim młot­kiem powstają odpryski, które mogą skaleczyć pracownika. Co pewien czas należy przeprowadzać kontrolę młotków i wadliwe naprawić lub wy­cofać z użycia.

Przecinaki

Przecinak należy do ręcznych narzędzi udarowych, które powodują największą ilość wypadków. Wynika to stąd, że tnąca część przecinaka jest hartowana, a górna pozostaje miękka i łatwo ulega rozklepaniu, przy czym tworzy się typowy dla przecinaka „grzybek”. Przy uderzeniu młot­kiem od grzybka odpryskują z dużą siłą części, które mogą spowo­dować skaleczenie twarzy, a w szczególności oczu. Grzybki z przecina­ków na­leży bezwzględnie usunąć przez zeszlifowanie. Zdarza się, że do oczu wpadają odpryski przecinanego metalu, dlatego wskazane jest uży­wanie okularów ochronnych.

Pilniki

Pilnik jest najprostszym narzędziem skrawającym wykonanym ze stali węglowej hartowanej na wskroś co powoduje, że jest on kruchy i mało odporny na uderzenia. Pilnik należy osadzić w rączce z dobrze wygładzonego, twardego drewna (jak dla młotków). Koniec rączki, w którym znajduje się otwór do osadzania pilnika należy zaopatrzyć w jednolity dobrze dopasowany me­talowy pierścień w celu ochrony jej przed pęknięciem. Do pracy należy używać pilników ostrych i nieuszkodzonych. Nad­pęknięty pilnik, jak również uszkodzona rączka lub jej brak mogą być przyczyną skaleczenia. Przed użyciem należy sprawdzić pilnik przez lek­kie uderzenie nim o przedmiot metalowy o dużej masie. Pilnik nieusz­ko­dzony wydaje czysty metaliczny dźwięk.

Wkrętaki

Rączka wkrętaka powinna być cała i wykonana tak samo jak rączka pilnika. Może też być w całości odlana z tworzywa sztucznego. Pod względem bezpieczeństwa wkrętaki nie są narzędziami tak bezpiecz­nymi, jak się często uważa. Kaleczą się nimi najczęściej ci pra­cownicy, którzy nieprawidłowo stosują te narzędzia, np. zamiast dłuta lub przeci­naka, albo też jako dźwignię do podważania. Inną przyczyną urazów przy po­sługiwaniu się wkrętakiem jest jego wyśliźnięcie się z przecięcia wkręta. Wkrętak należy tak dobierać aby dokładnie pasował do długości i szerokości przecięcia wkręta. Krawędź robocza wkrętaka nie może być wyszczerbiona, zaokrąglona oraz musi być prostopadła do osi wkrętaka.

Klucze

Klucze do nakrętek należy używać tylko do celu, do jakiego są prze­znaczone. Klucze należy dostosowywać dokładnie do wymiaru nakrętek. Jeżeli rozwarcie klucza jest za duże nie wolno między szczęki klucza, a nakrętkę wkładać podkładek lub klinów. Nie wolno przedłużać kluczy jeśli trafi się na trudności w odkręceniu nakrętki. Klucze powinny być wykonane ze stali, a nie z żeliwa, które jest kru­che i łamliwe. Klucze ze zużytymi lub pękniętymi szczękami należy bezwzględnie wycofać z użycia.

Obrabiarki do metalu

W procesie wytwarzania stosowana jest na szeroką skalę obróbka metali. Stosowane w przemyśle obrabiarki można z punktu widzenia bhp podzielić na trzy grupy:

• obrabiarki uniwersalne, w pracy których udział człowieka jest duży;

• obrabiarki zmechanizowane, tzw. półautomaty, w pracy których udział człowieka jest ograniczony;

• obrabiarki automatyczne, tzw. automaty, podczas pracy których czynności obróbki odbywają się automatycznie, a jej obsługa ogra­nicza się do ustawienia automatu.

Obróbka przedmiotów na obrabiarkach do obróbki metalu sprowa­dza się do różnorodnej formy obróbki skrawaniem. W czasie obróbki po­wstają wióry metalowe o różnorodnym kształcie i właściwościach. Proce­sowi skrawania metalu towarzyszy zawsze wydzielanie się dużej ilości ciepła co jest przyczyną jego nagrzewania, nieraz do wysokiej tempera­tury dochodzącej często do temperatury kilkuset ^oC.

Szlifierki

Szliferkami nazywamy obrabiarki lub urządzenia, których narzę­dziem roboczym jest ściernica. Są one stosowane w szerokim zakresie w przemyśle. Z uwagi na podobieństwo problemów występujących przy wszystkich szlifierkach zostaną one omówione na przykładzie szlifierki o najprostszej konstrukcji i powszechnie stosowanej tzw. szlifierki ostrzałki.

Podczas pracy na szlifierce powinny być przestrzegane poniższe za­sady bhp:

• przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić działanie szlifierki, jej urządzeń sterujących i napędowych;

• do szlifowania można używać tylko ściernic nieuszkodzonych i nie nadmiernie zużytych;

• przy szlifowaniu podpórka dla obrabianego przedmiotu powinna być oddalona od tarczy na odległość ok. 2 mm;

• ściernica musi być dobrze zabezpieczona osłoną;

• przy szlifowaniu trzeba stosować osłony zabezpieczające przed od­pryskami pyłu szlifierskiego i płynów chłodzących. W szczególno­ści należy chronić oczy stosując okulary ochronne;

• szlifierkę i jej otoczenie należy utrzymywać w czystości i porządku

Do typowych wypadków występujących podczas pracy na szlifierce należą:

• urazy spowodowane odłamkami rozerwanej ściernicy;

• urazy oczu spowodowane odpryskami, pyłem i iskrami powstałymi podczas szlifowania;

• skaleczenie rąk przez obracającą się ściernicę;

• urazy spowodowane wyrwaniem się obrabianego przedmiotu z uchwytu lub ręki.

Ściernice

Narzędziem skrawającym stosowanym na szlifierce jest ściernica. Wykonana jest ona z ziaren materiału ściernego połączonego odpowied­nim spoiwem. Ściernice zwykle formowane są w kształcie krążków o różnych wymiarach i przekrojach. W zależności od przeznaczenia ścier­nicy stosuje się materiał ścierny o różnorodnym składzie i wielkości zia­ren.

Każda ściernica ma określoną dopuszczalną prędkość roboczą okre­śloną przez producenta (obwodową lub obrotową), której nie wolno prze­kraczać.

Ściernice powinny być przechowywane w magazynach, w których temperatura jest nie niższa niż 0^oC, a wilgotność nie przekracza 65% . Przy zawilgoceniu ściernicy zamarzająca woda może spowodować we­wnętrzne pęknięcia tarczy. W przypadku gdy ściernice układane są w stosy powinny być przekładane miękkimi przekładkami.

Przygotowanie ściernicy do pracy

Ze względu na duże zagrożenia jakie pociąga za sobą rozerwanie się ściernicy konieczne jest bardzo staranne przygotowanie jej do pracy. Jedną z podstawowych prób, które należy przeprowadzić przy przy­gotowywaniu ściernic jest tzw. próba na dźwięk. Zadaniem jej jest spraw­dzenie czy ściernica nie posiada ukrytych pęknięć, które nie zostały wy­kryte podczas oględzin zewnętrznych. Ściernice powinny być osadzane na wrzecionie z niewielkim luzem, którego wielkość zależy od średnicy otworu w osadzanej ściernicy. Ściernice posiadające otwory zbyt duże w stosunku do średnicy wrze­ciona, na którym mają być zamocowane dostosowujemy wylewając otwór ołowiem, następnie wykonując otwór o odpowiedniej średnicy. Przed zamocowaniem ściernica powinna być wyważona statycznie. Źle wyważona ściernica powoduje drgania wrzeciona, co odbija się ujem-nie na jakości szlifowanych powierzchni. W pewnych przypadkach złe wyważenie ściernicy może doprowadzić do jej rozerwania podczas pracy.

Mocowanie ściernic na wrzecionie szlifierki

Zamocowania ściernicy dokonuje się przez zaciśnięcie jej boków dwiema tarczami zaciskowymi. Należy pamiętać, że w żadnym wypadku ściernica nie powinna być wciskana siłą na wrzeciono, gdyż może to spowodować pęknięcie tarczy a następnie rozerwanie się jej w czasie pracy. Pomiędzy tarcze, a ściernicę zakładane są specjalne podkładki z miękkiego tworzywa np. tektury lub gumy. Dociśnięcie tarcz bocznych do ściernicy dokonywane jest za pomocą nakrętki. Siła docisku musi być tak duża, aby tarcie powstałe między powierzchniami bocznymi ściernicy i tarcz dociskowych przewyższało znacznie opór, jaki wywołuje siła skra­wania. Ściernica powinna być uchwycona tarczami dociskowymi, których średnica wynosi minimum 1/3 średnicy mocowanej w nich tar­czy.

Osłony

Podstawowym warunkiem bezpiecznej pracy na szlifierce jest od­powiednia osłona ściernicy. Musi ona w pełni zabezpieczać pracowników przed możliwością wypadków, powstałych np. w wyniku rozerwania się ściernicy w czasie pracy.

Prawidłowo skonstruowana osłona powinna:

• charakteryzować się mocną i pewną budową, dającą gwarancję, że nie zostanie uszkodzona w razie rozerwania się tarczy;

• być tak skonstruowana, aby nie osłonięta część obwodu ściernicy, niezbędna do pracy, była jak najmniejsza;

• osłaniać ściernicę nie tylko na obwodzie, lecz również jej boki. Szczelina między powierzchnią czołową ściernicy a osłoną nie po­winna przekraczać 6 mm.

Wiertarki

Wiertarki mają bardzo szerokie zastosowanie zarówno w przemyśle jak i w niewielkich warsztatach. Używane są przede wszystkim do wyko­nywania otworów w metalu, drewnie i tworzywach sztucznych. Pomimo dość prostej konstrukcji wiertarek stwarzają one duży stopień zagrożenia. Aby zmniejszyć zagrożenie powstania wypadku konieczne jest stosowa­nie podstawowych zasad bhp:

• praca powinna odbywać się w odzieży obcisłej, niepodartej i zapiętej na wszystkie guziki, w obcisłym nakryciu głowy (szczególnie osoby mające długie włosy);

• obowiązuje bezwzględny zakaz noszenia podczas pracy krawatów, szalików oraz pracy w rękawicach czy z rękami owiniętymi banda­żem;

• instalacja elektryczna powinna być utrzymana w należytym stanie, szczególnie przy ręcznych wiertarkach przenośnych;

• przy pracy na wiertarkach stacjonarnych przedmiot obrabiany po­wi­nien być bezwzględnie zamocowany;

• na stanowisku pracy powinien być stale utrzymywany porządek.

Podczas pracy na wiertarce najczęściej mają miejsce następujące wy­padki:

• pochwycenie przez wirujące wrzeciono wiertarki odstających części ubrania, włosów itp.;

• uderzenie przez klin pozostawiony we wrzecionie lub klucz pozo­stawiony w uchwycie wiertarskim;

• uderzenie przez przedmioty wyrwane z uchwytów;

• urazy spowodowane przez wióry i emulsję chłodzącą.

Miejsce pracy

Żeby praca z wiertarką była bezpieczna i wydajna trzeba dobrze zorganizować stanowisko robocze. Zarówno przedmioty przeznaczone do wiercenia, jak i narzędzia oraz urządzenia pomocnicze muszą się znajdo­wać w zasięgu rąk, przy zachowaniu normalnej pozycji stojącej lub sie­dzącej. Wszystkie ruchome części wiertarki, z wyjątkiem samego wiertła powinny być osłonięte (chyba, że zastosowano osłonę teleskopową). Zasadnicze znaczenie ma prawidłowe odprowadzenia wiórów ze strefy skrawania. Przy ręcznej obsłudze wiertarki, wióry powinny być usuwane ze stołu za pomocą haczyka i szczotki do rynny, a następnie do pojemnika. Do usuwania drobnych wiórów z miejsc trudno dostępnych stosuje się przyrząd z namagnesowaną końcówką lub podciśnieniowe urządzenie pneumatyczne. W żadnym wypadku nie wolno wiórów wy­dmuchiwać ustami lub usuwa palcami. Wiertarka powinna być bezwzględnie wyposażona w imadło lub uchwyt do mocowania obrabianego przedmiotu. Jeżeli w konstrukcję wiertarki nie jest wbudowana instalacja oświe­tlenia miejscowego, to należy światło zainstalować w ten sposób, aby pa­dało bezpośrednio na stół wiertarski i nie powodowało olśnienia. Oświe­tlenie wbudowane powinno być zasilane napięciem 24V. Odzież robocza wiertacza powinna składać się ze spodni i bluzy lub jednoczęściowego kombinezonu. Rękawy bluzy nie mogą być za długie, muszą być obcisłe i jeśli sięgają do nadgarstka muszą być zapinane. W czasie pracy wiertacz nie może mieć luźno zwisających części ubioru np. krawata. Niezbędne jest takie nakrycie głowy, żeby włosy nie wysu­wały się spod niego.

Narzędzie

Wiercenie otworów odbywa się za pomocą wierteł. Przy wszystkich zabiegach obróbczych narzędzie wykonuje ruch obrotowy i posuwowo prostoliniowy, a obrabiany przedmiot jest nieruchomy. Wiertła, zależnie od przeznaczenia i konstrukcji, można podzielić na: kręte, piórkowe, do głębokich otworów i specjalne. Najbardziej roz­po­wszechnione są wiertła kręte. Najważniejszymi dla pracy wiertła są kąt wierzchołkowy wiertła i kąt pochylenia rowka śrubowego. Dobiera się je w zależności od gatunku obrabianego tworzywa. Trwałość ostrza wiertła zależy od konstrukcji i materiału wiertła, szybkości skrawania i rodzaju cieczy chłodząco-smarujacej. Praca wier­tłem stępionym wymaga dużo większego wysiłku a ponadto pogarsza ja­kość obrabianej powierzchni. Nie wolno wiercić otworów na głębokość większą od długości rowka nacięcia, gdyż wtedy wióry nie mogą być odprowadzane na ze­wnątrz. Podczas wiercenia otworów w metalach ciągliwych należy często wyj­mować wiertło i oczyszczać je z wiórów, aby uniknąć urazów rąk i twarzy spowodowanych przez wiór ciągły obracający się razem z wier­tłem.

Mocowanie wiertła

Mocowanie wiertła zależy od jego konstrukcji. Odbywa się bezpo­średnio w gnieździe wrzeciona, bądź za pomocą tulei redukcyjnych, lub w uchwytach wiertarskich samocentrujących.

Bezpośrednio we wrzecionie lub za pośrednictwem tulei mocuje się wiertła z chwytem stożkowym (stożek Morse'a). W górnej części gniazda stożkowego umieszczonego we wrzecionie znajdują się podłużne otwory przelotowe, prostopadłe do osi wrzeciona, które służą do wybijania z gniazda wrzeciona, przy pomocy specjalnego klina, narzędzia lub za­kleszczonej tulei. Wiertła z chwytem walcowym mocuje się w uchwytach wiertar­skich. Zaciskanie i rozluźnianie szczęk uchwytów odbywa się za pomocą spe­cjalnego klucza. Przed uruchomieniem wiertarki po zakończeniu czynności moco­wa­nia bądź wyjmowania wiertła lub tulei należy pamiętać o wyjęciu klu­cza, czy też klina.

Mocowanie przedmiotu

Dla uniknięcia skaleczenia ręki obrabianym przedmiotem i uzyska­nia pożądanej jakości obróbki, stosuje się różnego rodzaju urządzenia po­mocnicze jak: imadła, dociski, pryzmy itd. Wiercenie otworu bez za­mo­cowania obrabianego przedmiotu może być dozwolone tylko wtedy, gdy przedmiot jest dość duży i ciężki, a średnica otworu nieduża. Nie za­cho­dzi wówczas obawa, że wskutek zakleszczenia się wiertła w wierco­nym materiale wiertło porwie przedmiot i będzie nim obracać.

EKSPLOATACJA URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH

Zasilane energią elektryczną urządzenia do oświetlania, napędu ma­szyn, ogrzewania i innych celów stanowią obecnie normalny składnik każdego zakładu pracy. Urządzenia te, ułatwiające w znacznym stopniu pracę ludzką stają się niekiedy źródłem wypadków, wśród których ty­powe są rażenia prądem elektrycznym. Chociaż wypadki rażenia prądem elek­trycznym stanowią ok. 1% wszystkich wypadków to ok. 20% z nich kończy się śmiercią. Dzieje się tak dlatego, że energia elektryczna działa na or­ganizm ludzki niezwykle gwałtownie i wybitnie szkodliwie. Ko­nieczne jest więc skuteczne zabezpieczenie przed skutkami działania prądu elek­trycznego, a wszelkie uszkodzenia i nieprawidłowości powinny być usu­wane przez uprawnionych do tego, kwalifikowanych elektryków.

Działanie prądu elektrycznego na organizm czło­wieka

Prąd elektryczny przepływając przez organizm żywy wywołuje w nim szereg zmian fizycznych chemicznych i biologicznych, które na­zywa się porażeniem elektrycznym. Skutki mogą być spowodowane bezpo­średnim przepływem prądu przez organizm człowieka lub działa­niem prądu w sposób pośredni.

Czynnikami, od których zależy działanie prądu na organizm są:

• rodzaj prądu i wartość jego natężenia;

• czas i droga jego przepływu;

• właściwości indywidualne organizmu;

• warunki otoczenia.

W praktyce najniebezpieczniejsze dla organizmu człowieka są prądy przemienne o częstotliwości 50 ÷ 60 Hz.

Podczas pozostawania człowieka pod działaniem prądu elektrycz­ne-go ciało człowieka zachowuje się analogicznie jak inne odbiorniki energii elektrycznej. W wyniku przyłożonego do ciała człowieka napięcia będzie płynął prąd, którego wartość będzie zależała od wartości oporu elektrycz­nego w obwodzie. Wartość oporu jest zmienna i zwykle waha się od kil­kudziesięciu do stu tysięcy omów. W skrajnie niekorzystnych warunkach (przy zdartym naskórku) wynosi on ok.1000 Ω. Na wartość oporności ciała człowieka ma wpływ m.in. grubość naskórka i jego wil­gotność. Usta­lona doświadczalnie maksymalna wartość prądu, która nie powoduje zmian w organizmie człowieka wynosi 24 mA. Na podstawie tych dwu wartości określono jako bezwzględnie bezpieczne napięcie o wartości 24 V.

Porażenie człowieka prądem elektrycznym następuje wtedy, gdy prąd przepływa przez jego organizm. Jeżeli człowiek dotknie dwu punk­tów między którymi występuje różnica potencjałów (napięcie) i w ten sposób spowoduje zamknięcie obwodu oraz popłynięcie prądu mówimy o występowaniu między tymi punktami napięcia do­tyku.

Przepływ przez organizm człowieka prądu o wartości powodu­ją­cej porażenie przez czas dłuższy niż 0,2 sekundy wystarczy, aby spo­wodować jego śmierć.

Skutki przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka

Najważniejszymi skutkami bezpośredniego działania są:

• skurcz mięśni i utrata kontroli porażonego nad ich działalno­ścią: Porażony nie może bez pomocy innej osoby oderwać się od źródła rażenia, a tym samym może pozostawać pod działaniem prądu przez dłuższy czas. Zjawisko to może być pośrednią przy­czyną śmierci po­rażonego, gdyż długi czas przepływu prądu przez orga­nizm powo­duje wydzielanie się w nim dużych ilości ciepła (oparzenia we­wnętrzne) oraz może spowodować zakłócenia w pracy serca i za­trzymanie oddychania;

• utrata świadomości: Następuje głównie w wyniku oddziaływania prądu bezpośrednio na układ nerwowy lub w wyniku zatrzymania serca i niedotlenienia mózgu;

• zatrzymanie pracy serca: Brak jego skurczów. Serce podczas swojej pracy wykonuje miarowe skurcze (ok. 70 na min.) powodu­jące krążenie krwi w naczyniach krwionośnych. Jeden cykl pracy trwa ok. 0,8 sekundy z czego ok. 0,3 sekundy przypada na okres skurczu. Krążąca krew spełnia w organizmie pełni rolę czynnika transpor­tują­cego tlen i substancje stanowiące produkty przemian chemicz­nych w orga­nizmie. Niedotlenienie mózgu powoduje w nim nieod­wracalne zmiany. Zatrzymanie krążenia krwi na czas dłuższy niż 3 ÷ 4 minuty prowadzi do śmierci;

• niedostateczna praca serca: komory kurczą się rzadko, słabo i niemiarowo;

• migotanie komór serca (fibrylacja). Prąd przepływając przez serce powoduje nieregularne niezsynchronizowane skurcze poszczegól­­nych włókien mięśni serca dokonujące się z częstotliwością około 300 ÷ 500 razy na minutę. Uniemożliwia to wznowienie następnego cyklu serca. Brak synchronizacji skurczów włókien jest przyczyną ustania pracy tłoczącej serca. Fibrylację komór serca powodują głównie prądy o częstotliwościach przemysłowych tj. w granicach 40 ÷ 60 Hz. Fibrylacja serca może być przerwana przy natychmia­stowej defibrylacji, lecz praktycznie jest ona trudna do przeprowa­dzenia w ciągu pierwszych 3 ÷ 4 minut decydujących o życiu porażo­nego;

• zatrzymanie oddychania: Prąd przepływając przez klatkę piersiową może spowodować silny skurcz mięśni oddechowych co uniemoż­li­wia ruchy oddechowe. Jeśli po­rażony na czas nie zostanie uwol­niony spod działania prądu elektrycz­nego to umrze wskutek udu­szenia. Proces oddychania sterowany jest przez bodźce wytwarzane przez centralny ośrodek nerwowy. Przepływ prądu przez mózg może spowodo­wać zahamowanie czynności ośrodka i ustanie oddychania co spowoduje śmierć z powodu braku tlenu;

• działanie termiczne prądu elektrycznego: Zależy ono od natęże­nia prądu, czasu jego przepływu oraz rezystancji (oporności) części ciała przez które przepływa prąd;

• - oparzenia zewnętrzne powstają w miejscu zetknięcia z elektrodą (przewodem, częścią urządzenia będącą pod napięciem) i są tym większe, im większe jest natężenia prądu oraz mniejsza jest po­wierzchnia styku. Ciepło wydziela się w wyniku przepływu prądu przez oporność skóry (naskórka) lub w wyniku mikrowyładowań (przeskoków) iskrowych - gdy naskórek jest suchy, twardy. W miejscu wejścia prądu na skórze mogą powstać poważne popa­rzenia, a nawet zwęglenia;

• - oparzenia wewnętrzne (podwyższenie temperatury wewnątrz or­ganizmu) mogą występować na całej drodze przepływu prądu przez ciało człowieka. W czasie przepływu prądu przez organizm człowieka mogą powstać znaczne ilości ciepła, co z kolei jest przyczyną wzrostu temperatury tka­nek, przez które on przepływa. Nawet krótkotrwały wzrost temperatury ponad 50^oC (323 K) powoduje zmiany białek komórek nerwowych i nieodwra­calne zmiany w mózgu. W zależności od wartości prądu temperatury mogą być nawet bardzo wysokie. Zmiany w mię­śniach mają charakter uszkodzeń mechanicznych, oparzeń i martwicy. Są one groźne dla organizmu, gdyż powodują uszkodzenie nabłonka komórek mię­snych i przechodzenie do krwi substancji zwanej mioglobiną (barwnika mięsnego). Mioglobina jest szkodliwa jest szkodliwa dla pracy nerek, gdyż hamuje wydzielanie w nich moczu. Większa ilość mioglobiny powoduje zatrucie organizmu i może nastąpić śmierć porażonego nawet w kilka dni po porażeniu. Pod wpływem wyso­kich temperatur mogą też ulec nadtopieniu kości.

Do ważniejszych skutków pośredniego działania prądu elektrycznego na organizm człowieka zalicza się:

• oparzenia łukiem elektrycznym do III stopnia włącznie;

• zapalenie włosów lub odzieży;

• uszkodzenie ciała odrzucanymi częściami urządzeń lub innymi przedmiotami wskutek dynamicznego działania prądu zwarciowego;

• obrzęki ciała spowodowane osadzaniem się lub wbiciem w skórę drobnych kropel metali roztopionych pod działaniem łuku elek­trycznego;

• uszkodzenia ciała wskutek upadków spowodowanych bezpośrednim działaniem prądu w początkowej fazie rażenia;

• uszkodzenia wzroku (światłowstręt, łzawienie, zapalenie spojówek, obrzęki itp.) spowodowane dużą luminancją (jaskrawością) łuku elektrycznego oraz dużą zawartością promieni ultrafioletowych w widmie promieniowania łuku.

Przeprowadzone badania wykazują, że:

• najczęściej występującymi drogami przepływu prądu przez ciało człowieka są:

• ręka - ręka;

• ręka - noga (nogi);

• noga - noga;

• występuje duże zróżnicowanie reakcji organizmu różnych osób na działanie prądu o takim samym natężeniu i takim samym czasie przepływu;

• odporność organizmu tej samej osoby na działanie prądu elektrycz­nego zmniejsza się wraz:

• ze wzrostem zmęczenia fizycznego i psychicznego;

• z pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia (np. choroba).

Dla prądów o częstotliwości 50 ÷ 60 Hz przyjmuje się następujące skutki bezpośredniego przepływu prądu przez ciało dorosłej osoby o do­brym stanie zdrowia:

0,5	mA	- brak reakcji organizmu;
1,0	mA	- próg odczuwania;
1 ÷ 3	mA	- odczuwanie bezbolesne;
3 ÷ 10	mA	- odczuwanie bolesne;
10	mA	- początek skurczów mięśni;
30	mA	- początek paraliżu dróg oddechowych;
75	mA	- początek migotania komór serca;
250	mA	- migotanie komór serca;
4	A	- paraliż i zatrzymanie komór serca;
5	A	- zwęglanie się tkanek organizmu.

Niektóre reakcje organizmu człowieka na działanie prądu elektrycz­nego

Reakcje organizmu człowieka na działanie prądu elektrycznego o różnym natężeniu i różnych częstotliwościach. Czas działania prądu dowolnie długi (M - mężczyźni, K - kobiety).

	natężenie prądu [mA]
Reakcja organizmu	stałego		f = 50 ÷ 60 Hz		f = 1000 Hz
			wartość skuteczna
	M	K	M	K	M	K
Zupełny brak wyczuwalno­ści	1,0	0,6	0,4	0,3	7,0	5,0
Lekkie szczypanie, próg wyczuwalności	5,2	3,5	1,1	0,7	12,0	8,0
Wstrząs niebolesny, kon­trola mięśni zachowana	9,0	6,0	1,8	1,2	17,0	11,0
Wstrząs bolesny, ale kon­trola mięśni zachowana	62,0	41,0	9,0	6,0	55,0	37,0
Wstrząs bolesny, granica prądu samouwolnienia	76,0	51,0	16,0	10,5	75,0	50,0
Bolesny, ostry skurcz mię­śni, trudności w oddychaniu	90,0	60,0	23,0	15,0	94,0	63,0
Możliwość fibrylacji komór serca wywołana krótkimi wstrząsami: a) czas wstrząsu 3 s b) czas wstrząsu 0,03 s	500 1300	500 1300	100 1000	100 1000	500 1100	500 1100

Przy odpowiednio niskich wartościach natężenia prądu oderwanie się od źródła najczęściej jest podświadome (skurcz mięśni - odruchowa reakcja organizmu). Jeżeli jednak natężenie prądu przekracza graniczną wartość, a elektroda została np. chwycona dłonią, to reakcja organizmu może mieć skutek odwrotny, negatywny. Skurcz mięśni dłoni powoduje zaciśnięcie się w niej elektrody, zwiększony docisk powoduje wzrost przepływu prądu, większy prąd powoduje zwiększenie docisku itd. W ta­kiej sytuacji nie tylko niemożliwe jest samouwolnienie, ale nawet uwol­nienie porażonego przez inne osoby, sposobem oderwania od źródła prądu, może być utrudnione. Najskuteczniejsza jest pomoc polegająca na wyłączeniu źródła prądu.

Prądem samouwolnienia nazywamy taką wartość natężenia prądu przepływającego przez ciało człowieka, przy którym osoba rażona jest w stanie kontrolować działanie swoich mięśni i może sama uwolnić się spod działania prądu (oderwać się od elektrody - źródła rażenia).

Wartość natężenia prądu przepływającego przez organizm czło­wieka zależy od wysokości napięcia pod jakim znalazł się on oraz od re­zystancji (oporności) jego ciała.

Rezystancja skóry człowieka (głównie naskórka) waha się w grani­cach 700 ÷ 100000* i zależy od wielu czynników:

• stopnia zawilgocenia;

• wartości przyłożonego napięcia;

• wiel­kości powierzchni i docisku elektrod;

• czasu trwania przepływu prądu itd.).

Oporność ciała bez uwzględ­nienia skóry wynosi około 800 ÷ 1000 *. Przyjmuje się, że w niekorzyst­nych warunkach oporność ciała czło­wieka wynosi ok. 1000 *.

Środki ochrony przeciwporażeniowej

Ochronę przed niebezpieczeństwem jakie mogą stwarzać instalacje elektryczne traktuje się kompleksowo. Obejmuje ona:

• ochronę podstawową: przed dotykiem części będących normalnie pod napięciem;

• ochronę dodatkową: przed dotykiem pośrednim;

• ochronę przed skutkami termicznymi przepływu prądu;

• ochronę przed prądem przetężeniowym;

• ochronę przed prądami zakłóceniowymi;

• ochronę przed obniżeniem lub zanikiem napięcia

Z punktu widzenia ochrony od porażeń rozróżnia się następujące ro­dzaje napięć elektrycznych:

• napięcie znamionowe urządzenia (sieci): napięcie na jakie urzą­dzenie (sieć) zostało zbudowane i oznaczone;

• napięcie robocze urządzenia (sieci): napięcie utrzymujące się w granicach zbliżonych do napięcia znamionowego tego urządzenia;

• napięcie dotykowe: napięcie, które może pojawić się między czę­ściami jednocześnie dostępnymi dla człowieka, w przypadku uszko­dzenia izolacji w urządzeniach elektrycznych. (Części jednocześnie dostępne, to przewody elektryczne lub inne części przewodzące, które mogą być jednocześnie dotknięte przez człowieka dowolną częścią ciała - ręką, nogą, głową itd.. Częściami jednocześnie do­stępnymi mogą być części czynne urządzeń elektrycznych (będące pod napięciem, łącznie z przewodem zerowym), części przewo­dzące urządzeń normalnie dostępne (nie będące normalnie pod na­pięciem np. obudowy), części przewodzące obce, przewody ochronne, uziemiające itp..

• dotyk bezpośredni: jest to dotknięcie części czynnych urządzenia, czyli będących normalnie pod napięciem;

• dotyk pośredni: jest to dotknięcie części przewodzących dostęp­nych urządzenia, które mogą znaleźć się pod napięciem w wyniku uszkodzenia izolacji.

• napięcie dotykowe spodziewane: jest to najwyższa wartość na­pięcia dotykowego przewidywana w instalacji elektrycznej w przypadku uszkodzenia izolacji;

• napięcie dotykowe bezpieczne: jest to najwyższa dopuszczalna wartość napięcia dotykowego, która może utrzymywać się długo­trwale w określonych warunkach otoczenia;

• na­pięcie krokowe: napięcie które może się pojawić między nogami człowieka, w razie pojawienia się napięcia w podłożu (w wyniku ze­rwania lub uszko­dzenia instalacji elektrycznej).

Ochrona podstawowa

Do środków ochrony podstawowej zaliczamy zespół środków, które zabezpieczają człowieka przed zetknięciem się z obwodami lub czę­ściami przewodzącymi prąd. Środkami ochrony podstawowej są:

• izolacja robocza części czynnych;

• odstępy izolacyjne;

• umieszczenie części będących pod napięciem w miejscach niedo­stępnych lub trudnodostępnych (w zamkniętych szafkach, ogrodzo­nych siatką);

• bariery (przeszkody). Bariery powinny uniemożliwiać niezamie­rzone zbliżenie ciała do części czynnych lub niezamierzone do­tknięcie części czynnych w trakcie obsługi urządzenia. Bariery mogą być usuwane bez użycia klucza lub narzędzi, lecz powinny być za­bez­pieczone przed niezamierzonym usunięciem;

• umieszczenie urządzeń poza zasięgiem ręki.

Środki te znacznie ograniczają lecz nie eliminują całkowicie nie­bez­pieczeństwa porażenia, dlatego stosuje się ochronę dodatkową.

Ochrona dodatkowa

Ochrona dodatkowa powinna zapobiegać utrzymywaniu się niebez­piecznego napięcia dotykowego przez zastosowanie jednego z następu­ją­cych środków:

• uziemienie: metaliczne połączenie z ziemią metalowych części urządzeń elektrycznych, odizolowanych od części będących pod napięciem, które mogą być dostępne podczas obsługi. Ma ona nie dopuścić do pojawienia się niebezpiecznego napięcia lub jego dłu­go­trwałego utrzymywania się na metalowych uziemionych czę­ściach;

• zerowanie: metaliczne połączenie z przewodem zerowym metalo­wych części urządzeń elektrycznych, odizolowanych od części bę­dących pod napięciem, które mogą być dostępne podczas obsługi;

• przewód zerowy - jest to przewód połączony z punktem zerowym trans­formatora i wielokrotnie uziemiony;

• przewód zerujący - jest to przewód ochronny, łączący część zero­waną z przewodem zerowym, w którym w normalnych warunkach nie pły­nie prąd;

• przeciwporażeniowe wyłączniki różnicowoprądowe: specjalne wyłączniki wyposażone w człon pomiarowy oraz człon wyłączający. Mogą one być stosowane jako środek ochrony dodatkowej w sie­ciach prądu przemiennego o napięciu nie przekraczającym 1 kV;

• transformatory ochronne (separacja elektryczna): oddzielają w niezawodny sposób ob­wody elektryczne odbiorników od obwo­dów sieci zasilającej, zapobiegając niebezpieczeństwu porażenia prą­dem. Stoso­wane są w szczególnie niebezpiecznych miejscach (np. metalowych zbiornikach). Napięcie znamionowe obwodu sepa­rowa­nego nie może przekraczać 500 V. Przenośne transformatory sepa­racyjne należy wykonywać w II klasie ochronności. Z jednego trans­formatora separacyjnego powinien być zasilany jeden odbior­nik. Dopuszcza się dołączanie do obwodu separowanego więcej niż jed­nego odbiornika lecz wtedy łączna długość przewodów w obwo­dzie separowanym nie może przekraczać 500 m. Separacji nie wolno stosować do odbiorników wykonanych w klasie ochronno­ści „0” użytkowanych na stanowisku przewodzącym. Obwodu se­parowanego nie wolno uziemiać ani łączyć z jakimkolwiek in­nym obwodem elektrycznym;

• wykonanie urządzeń w II klasie ochronności: urządzenia te mają fabrycznie zastosowaną tzw. izolację ochronną tj. izolację podwójną, izolację wzmocnioną lub dodatkowe osłony izolacyjne spełniające równocześnie ochronę podstawową i dodatkową. Do części prze­wodzących dostępnych objętych izolacją ochronną nie wolno przyłączać żadnych przewodów ochronnych ani wy­równaw­czych;

• izolowanie stanowiska: niedopuszczenie do jednoczesnego dotknięcia części, które mogą mieć różny potencjał w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej urządzeń elektrycznych. Materiał stosowany do izolowania stanowiska powinien mieć w warunkach użytkowania trwałe właściwości izolacyjne i mechaniczne oraz być na stałe przytwierdzony do podłoża.

Rezystancja podłóg i ścian izolacyjnych powinna być nie mniejsza niż

• 50 k* - gdy napięcie znamionowe względem ziemi nie przekracza 500V,

• 100 k* - gdy napięcie znamionowe względem ziemi przekracza 500 V

Na stanowisku izolowanym nie wolno umieszczać przewodów ochronnych.

• obniżone napięcie - obniżenie napięcia do wartości bezpiecznej wy­noszącej 24 V. Stosuje się w miejscach o zwiększonym zagroże­niu prądem elektrycznym. Uzyskuje się je przy pomocy tzw. trans­forma­torów bezpieczeństwa.

Ochrona przeciwporażeniowa dodatkowa powinna obejmować:

• wszystkie dostępne przewodzące części urządzeń nie przeznaczone do pracy pod napięciem;

• dostępne przewodzące konstrukcje wsporcze i metalowe osłony urządzeń elektroenergetycznych.

W urządzeniach o napięciu znamionowym do 1 kV ochrony przeciw­po­rażeniowej można nie stosować do:

• krótkich (do 2 m) odcinków rur lub innych osłon metalowych za­bez­pieczających przewody izolowane przed uszkodzeniami mecha­nicz­nymi lub stanowiących przepusty przez ściany i stropy;

• drobnych przedmiotów metalowych jak, uchwytów, klamerek, obje­mek i wieszaków metalowych służących do zamocowania prze­wo­dów i kabli oraz drobnych części metalowych, jak śruby i nity. przy­mocowanych do izolacyjnych części urządzenia;

• metalowych osłon osprzętu instalacyjnego np. łączników, gniazd wtyczkowych, puszek rozgałęźnych, opraw oświetleniowych itp., znajdujących się w pomieszczeniach suchych (wilg. wzgl. do 75%) z podłogą źle przewodzącą itp.

Podział odbiorników według sposobu ochrony od porażeń

Odbiorniki i przyrządy elektryczne na napięcie znamionowe do 500 V dzieli się na 5 klas ochronności. Odbiorniki i przyrządy poszcze­gólnych klas można użytkować tylko w określonych warunkach, a bu­dowa tych urządzeń pozwala na zastosowanie tylko niektórych środków ochrony do­datkowej od porażeń.

Zadaniem sprzętu izolacyjnego jest odizolowanie pracowników od części, które są lub mogą znaleźć się pod napięciem.

Do sprzętu wskazującego napięcie należą wskaźniki napięcia działa­jące na zasadzie przepływu prądu:

• czynnego - wskaźniki żarówkowe z brzęczykiem lub woltomierzem;

• biernego - neonówki i neonowe wskaźniki drążkowe wysokiego na­pięcia.

Podział sprzętu ochronnego w zależności od wysokości napięcia

Klasa 0	- odbiorniki i przyrządy, w których fabrycznie zastosowano tylko izolację roboczą. Nie posiadają one zacisku ochron­nego przeznaczonego do połączenia z przewodem ochron­nym.
Klasa 0I	- odbiorniki i przyrządy ruchome, w których ochrona prze­ciwporażeniowa jest zapewniona tylko przez zastosowanie izolacji roboczej pomimo zastosowania zacisku ochron­nego.
Klasa I	- odbiorniki i przyrządy, w których zastosowano izolację ro­boczą oraz wyposażono je w zacisk lub styk ochronny przeznaczony do połączenia z przewodem ochronnym.
Klasa II	- odbiorniki i przyrządy z zastosowaną fabrycznie izolacją ochronną. Odbiorniki te charakteryzuje m.in. brak zacisku ochronnego, w przypadku urządzeń ręcznych lub przeno­śnych przewód przyłączeniowy przyłączony jest do urzą­dzenia na stałe. W przewodzie przyłączeniowym brak jest żyły ochronnej oraz jest on zakończony wtyczką bez styku ochronnego, zamocowaną na stale i o takiej konstrukcji, aby można ją było wprowadzić zarówno do gniazda ze sty­kiem ochronnym jak i bez takiego styku. Odbiorniki i przyrządy klasy II oznacza się symbolem .
Klasa III	- odbiorniki i przyrządy na napięcie znamionowe do 50 V. Brak zacisku lub styku ochronnego, a w przypadku przyłą­czonego na stałe przewodu przyłączeniowego - zakończe­nie przewodu wtyczką bez styku ochronnego oraz o takiej konstrukcji aby nie można było jej wprowadzić do gniazda na napięcie wyższe (np. 220 V). Oznacz się je graficznie na obudowie:

Sprzęt ochronny stosowany przy obsłudze urzą­dzeń elektrycznych

W zależności od przeznaczenia sprzęt ochronny dzielimy na:

• sprzęt izolacyjny: chroni przed porażeniem elektrycznym przez izo­lowanie człowieka od urządzeń będącym pod napięciem lub od ziemi. Sprzęt izolacyjny dzieli się na zasadniczy i dodatkowy;

• sprzęt chroniący przed pojawieniem się napięcia: są to przeno­śne uziemiacze ochronne i zarzutki (linki do zarzucania na przewody linii napowietrznych);

• sprzęt zabezpieczający: przed działaniem łuku elektrycznego, pro­duktów spalania lub obrażeniami mechanicznymi. Są to: okulary ochronne przeciwodpryskowe, rękawice chroniące od poparzenia, maski przeciwgazowe, szelki bezpieczeństwa, słupołazy, drabiny, podnośniki itp.;

• sprzęt pomocniczy: przenośne ogrodzenia i płyty izolacyjne, ba­rierki i linki, nakładki izolacyjne, tablice ostrzegawcze i siatki ochronne.

Rodzaj sprzętu	Napięcie do 1 Kv	Napięcie powyżej 1 kV
Zasadniczy	Drążki izolacyjne, kleszcze i uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia, rękawice, narzędzia elektromonterskie izolowane	Drążki izolacyjne, kleszcze, wskaźniki napięcia
Dodatkowy	Kalosze dielektryczne, dywaniki i chodniki gumowe, pomosty izolacyjne	Rękawice dielektryczne, półbuty dielektryczne, dywaniki i chodniki gumowe, pomosty izolacyjne

Izolacyjny sprzęt ochronny należy poddawać okresowo próbom wy­trzymałości dielektrycznej, w terminach ustalonych w normach przedmio­towych dla danego sprzętu. Sprzęt ten musi być numerowany i ewiden­cjonowany.

Przed każdym użyciem należy bezwzględnie sprawdzić:

• napięcie, do jakiego sprzęt jest przeznaczony;

• stan sprzętu, przez szczegółowe oględziny;

• termin ważności próby okresowej;

• działanie wskaźnika napięcia.

Nie wolno poddawać próbom wytrzymałości mechanicznej następu­jącego sprzętu:

• szelek bezpieczeństwa;

• słupołazów;

• drabin i podnośników.

Organizacja pracy przy urządzeniach energe­tycz­nych

Prace przy urządzeniach elektroenergetycznych powinny być orga­nizowane i wykonywane ściśle według zasad określonych w obowiązują­cych przepisach. Prace te mogą być wykonywane wyłącznie przez pra­cowników upoważnionych tzn. pracowników, którzy posiadają odpo­wiednie zaświadczenia kwalifikacyjne.

Prace przy urządzeniach elektroenergetycznych wolno wykonywać:

• bez polecenia;

• na polecenie ustne;

• na polecenie pisemne

bez polecenia mogą być wykonywane:

• czynności eksploatacyjne określone w szczegółowych instrukcjach sta­nowiskowych dla osób zatrudnionych na tych stanowi­skach;

• czynności związane z ratowaniem życia lub zdrowia ludzkiego albo ratowaniem budynków i drogich urządzeń przed ich zniszczeniem.

na polecenie ustne mogą być wykonywane: wszystkie prace, których nie jest wymagane polecenie pisemne.

na polecenie pisemne mogą być wykonywane:

• prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego z wyjątkiem prac określonych w szczegółowych instruk­cjach stanowiskowych lub instrukcjach o eksploatacji i wykonywa­nych przez pracowników wyznaczonych imiennie, z ustaleniem dla nich zakresu i rodzaju prac, które mogą wykonywać bez polecenia pisemnego;

• prace szczególnie niebezpieczne dla danego zakładu.

Polecenia ustne i pisemne może wydać tylko osoba posiadająca ak­tualne zaświadczenie kwalifikacyjne typu D.

Prace w zakresie konserwacji, napraw i remontów urządzeń elek­trycznych wolno wykonywać po wyłączeniu tych urządzeń spod napię­cia. Wyłączenie należy wykonać w taki sposób, aby uzyskać widoczną prze­rwę izolacyjną w obwodach zasilających.

W urządzeniach o napięciu znamionowym do 1 kV za widoczną prze­rwę przyjmuje się :widoczne otwarcie na odległość bezpieczną zestyków łącznika;

• wyjęcie wkładek bezpiecznikowych;

• zdemontowanie części obwodu elektrycznego.

Dopuszcza się bez wyłączania spod napięcia dokonywać jedynie wymiany wkładek bezpiecznikowych w obwodach o napięciu do 1kV oraz źródeł światła w nie uszkodzonej obudowie i oprawie. W ob­wodach tych w tym czasie nie powinno się włączać obciążenia.

Brak napięcia na wyłączonym urządzeniu należy sprawdzać za po­mocą przenośnych wskaźników napięcia (np. wskaźnik z neonówką). Przed i po użyciu wskaźnika należy sprawdzić jego działanie na urzą­dzeniu znajdującym się bez wątpienia pod napięciem.

Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby o pełnej sprawności fizycznej i psychicznej.

Kwalifikacje służb eksploatacyjnych

Osoby sprawujące nadzór oraz pracownicy zatrudnieni bezpośrednio przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych muszą posiadać ważne zaświadczenia kwalifikacyjne uprawniające do wykonywania określonych czynności przy tych urządzeniach.

Rozróżnia się dwa typy zaświadczeń:

• typ E - dla osób zatrudnionych przy eksploatacji;

• typ D - dla osób dozoru nad eksploatacją urządzeń.

Zaświadczenie kwalifikacyjne wydawane są po uzyskaniu pozy­tyw­nego wyniku z egzaminu. Egzamin podlega okresowo powtórzeniu:

• okresowo co 5 lat;

• w razie stwierdzenia, że eksploatacja urządzeń energetycznych pro­wadzona jest niezgodnie z obowiązującymi przepisami.

27

---