Pedagogika - dr Eligiusz Sitek
1. Pojęcie
Pedagogika jest nauką o wychowaniu, nazwa jest pochodzenia greckiego oznaczała czynności wychowania dzieci, wychowywany przez osobę zwaną pedagogiem. „Od Pais”(chłopiec) „ago” (prowadzę).
Mianem pedagoga określano w starożytnej Grecji tego człowieka, najczęściej niewolnika, któremu rodzice powierzali pieczę nad zachowaniem bezpieczeństwa chłopca podczas jego drogi do i ze szkoły. W czasie pobytu w szkole oraz w czasie pozaszkolnym.
Pedagogia oznaczała refleksje na temat działalności wychowawczej a nie naukę. W zakresie wychowania nie istniał termin pedagogiki. Język grecki używał natomiast słowo „ pajdeja” na określenie celów kształtowania człowieka pod wpływem różnych czynników i w różnym wieku. W dalszym rozwoju w językach romańskich użytkowano słowo pochodzenia greckiego na oznaczenie nauki o wychowaniu.
Education.
Educazione.
Erziehung.
W języku polskim używano początkowo słowa pedagogia na oznaczenie wychowania dzieci i dopiero w XIX wieku wprowadzono słowo pedagogika na oznaczenie nauki o wychowaniu. Nauka jest to dziedzina, która ma słowne uporządkowanie określające przedmiot, cel badań i metody.
Przedmiot badań- ulegał w ciągu wieków różnym przekształceniom. Było to następstwem rosnącej roli wychowania w społeczeństwie. Pedagogika, która najpierw zajmowała się badaniem wychowania dzieci i młodzieży w okresie szkolnym rozszerzyła swoje badania na okres przedszkolny i po szkolny (czyli wczesnego dzieciństwa i okres młodzieńczy). W ostatnim czasie zajęła się też człowiekiem dorosłym. A to było jakby sprzeczne z nazwą pedagogika. I dlatego dla tej nowej dziedziny wprowadzono nazwę andragogika. Próbowano odróżnić okres, w którym człowiek pracuje od okresu starzenia się. Rozszerzenie badań dotyczyło czynników i wpływów wychowawczych.. Pedagogika zajmowała się pierwotnie działalnością wychowawczą, świadomą i zorganizowaną, jednak badania te podkreślają coraz wyraźniej rolę, jaką w kształtowaniu człowieka mają:
- położenie geograficzne,
środowisko rodzinne i społeczne(oraz rówieśnicze),
szersze środowisko polityczne,
środowisko kulturalne z takimi i instytucjami jak ; radio, prasa, telewizja, teatr
W tym zakresie inicjowano wiele badań proponowano, aby pedagogika czyli nauka o wychowaniu zajmowała się badaniem działalności wychowawczej świadomej i zorganizowanej. Drugi nurt skupiałby inne, pozostałe czynniki.
Przedmiot badań pedagogiki ulegał też przemianom w związku z wiedzą o rozwoju człowieka. Pierwotnie pedagogika zajmowała się oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka. W czasach późniejszych zajmowała się wrodzonymi właściwościami wychowanka i jego spontanicznym rozwojem. Przedmiotem badań stawało się nie tylko wychowanie i nauczanie, ale także samowychowanie i uczenie się. Niektórzy pedagodzy byli zdania, że przedmiotem wychowania jest kolektyw, ale on wychowuje tylko jednostkę.
Współcześnie przedmiot pedagogiki ulega dalszym przemianom. Podaje się dalszej ankiecie indywidualnej (analizuje się) kontakty miedzy wychowawcami a wychowankami. Zajęto się problemem org. szkolnictwa, wykształceniem mas i elit.
Przyjmuje się zgodnie, że przedmiotem pedagogiki jest wychowanie jako zjawisko społeczne. Przedmiotem pedagogiki jest proces wychowawczy w różnorodnych postaciach i formach. Dla pedagogiki podstawowym faktem jest proces celowego wychowania w całym zróżnicowaniu, pod względem form nauki, przebiegu i rezultatów. Proces celowego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży. Ponieważ jednak celowo organizowane wychowanie obejmują także pewne dziedziny życia niektórych grup, oraz dorosłych, pedagogika zajmuje się i tą dziedziną.
Zadaniem pedagogiki jest:
- opis i uogólnienie doświadczeń pedagogicznych zarówno bezpośrednio zdobytych w pracy pedagogicznej jak i zawartych w różnych materiałach (źródłach, dokumentach, aktach prawnych).
- analizowanie, opisywanie i uogólnianie istniejącej lub byłej rzeczywistości, zwłaszcza praktyki pedagogicznej i gromadzenie na tej podstawie wiedzy.
- wyjaśnianie związków zachodzących pomiędzy zjawiskami wychowawczymi a określonymi zjawiskami społecznymi oraz na tej podstawie formułowanie norm, reguł i zasad praktycznego działania
- dbałość o rozwój moralny człowieka a tym samym pomoc w osiągnięciu człowieczeństwa i zbawienia.
Historyczny rozwój pedagogiki.
Z teoretycznymi zagadnieniami wychowawczymi, spotykamy się w starożytnej Grecji. Tam trzeba szukać początków pedagogiki europejskiej. Tkwią one w różnorodnych systemach pedagogicznych, jakie rozwijali antyczni Grecy. Systemy opierały się przede wszystkim na pewnych założeniach filozoficznych i politycznych - w świetle tych założeń ujmowały zasady wychowawcze.
Tak było u sofistów w V wieku p.n.e., Tak postępował Platon i Arystoteles - najsłynniejsi filozofowie starożytni. Przez długie wieki pedagogika nie była samodzielną nauką, ale rozwijała się jako gałąź nauk filozoficznych. Opierała się o nauki pomocnicze przede wszystkim biologię, psychologiczne i społeczne, jednakże rozwój tych nauk przez stulecia był bardzo powolny. Dlatego też pedagogika nabierała samodzielnej roli w miarę rozwoju tych dyscyplin, ponieważ one dostarczały uzasadnienia dla norm, reguł i nauki zasadniczej. Nastąpiło to dopiero w XIX. Rozwój nauk przyrodniczych, społecznych i psychologicznych przyczynił się do pogłębiania problematyki pedagogicznej. Rozwój pedagogiki przebiegał dwutorowo i był on związany z praktyką szkolną, polityką oświatową i ideologią społeczną. Niekiedy te różne nurty były ściśle powiązane. Początek pedagogiki, jako nauki wiąże się z działaniem w XVII w. J.A. Komeńskiego, który po raz pierwszy sformułował podstawowe pytania, dotyczące warunków skutecznego działania wychowawczego, ze względu na naturę ludzką i rozwój społeczny. Dalszy rozwój pedagogiki kształtują różne czynniki związane ze strukturą społeczeństwa kapitalistycznego. Pedagogika stawała się terenem walk ideologicznych, a jej postęp naukowy hamowany był przez liczne próby wykorzystania oświaty celem umocnienia panującego porządku społecznego. Kierunki ideologiczne wyrażały się również w koncepcjach pedagogicznych, pedagogiki katolickiej czy protestanckiej.
Po II wojnie światowej, na pedagogikę patrzono z różnych punktów światopoglądowych. W byłym Związku Radzieckim lansowano koncepcję wychowania przez kolektyw. Rozwój pedagogiki współczesnej jest bardzo szybki i wielokierunkowy. W pedagogice powstają nowe działy i nowe specjalizacje.
Najbardziej znanymi działami pedagogiki są:
p. ogólna - zajmuje się podstawowymi strukturami, celami wychowawczymi, metodologią, badaniem analiz, ogólnych doktryn i problematyką wychowawczą;
p. porównawcza - zajmuje się badaniem i porównywaniem systemu oświaty w różnych krajach;
p. społeczna - zajmuje się problematyką środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych, oraz potrzeb rozwojowych człowieka w różnych fazach życia;
p. specjalna lub lecznicza - celem jej jest społeczna rewalidacja dzieci odchylonych od normy w stopniu utrudniającym prawidłowy rozwój i współżycie w środowisku społecznym. Dotyczy to dzieci głuchoniemych, głuchociemnych. Dla nich prof. Maria Grugożewska założyła w 1921 r. w Warszawie Instytut Pedagogiki Specjalnej. Wydawana jest publikacja „Szkoła Specjalna”.
p. szkolna - jest to dział zajmujący się wychowaniem w środowisku szkolnym.
p. przedszkolna, szkół ogólnokształcących itp.
p. czasu wolnego - jest to działalność wychowawcza mająca na celu przygotowanie młodzieży do właściwego wykorzystania czasu wolnego.
p. prenatalna - rozpoczyna się od momentu poczęcia;
p. korekcyjno - kompensacyjna - jest to pedagogika, której przedmiotem zainteresowania są wszystkie osoby wyrażające dysfunkcję (zaburzenia rozwojowe).
- dydaktyka, zajmuje się nauczaniem i uczeniem, programami szkolnymi, podręcznikami, pomocami itp.
Już w starożytnym Egipcie próbowano ustalić reguły i sposoby wychowawcze. Opierano się głównie na intuicji. Ujmowano pedagogikę w następujących znaczeniach:
technicznym - wychowanie, jako środek rozwoju cywilizacji technicznej,
kulturotwórczym - przekazywanie młodemu pokoleniu dorobku całych pokoleń;
biologicznym - zapobieganie przez wychowanie nerwicom i innym chorobom,
psychologicznym - przez ćwiczenia woli, rozwój myślenia, inteligencji, rozwijanie uzdolnień;
patriotycznym - wychowanie w duchu miłości do Ojczyzny;
ekonomicznym - wyrabianie zmysłu oszczędności;
politycznym - nastawieniu do współistnienia z innymi narodami;
Organizacja pedagogiki w świecie - główne organizacje światowe:
1. ASSOCIATON INTERNATIONALE DES SCIENCIES DE L' EDUCATION
2. BUREAU INTERNATINAL d' EDUCATION ( w Genewie)
Główne pisma:
YEARBOOK OF THE NATIONAL; SOCIETY FOR THE STUDY OF EDUCATION
Wychowanie - odnosi się wyłącznie do człowieka
Całokształt zabiegów mających na celu uformowanie człowieka pod względem fizycznym, umysłowym, moralnym, religijnym oraz przystosowanie go do życia w rodzinie, w ojczyźnie, w świecie czyli doprowadzenie do dojrzałości osobowej, do umiejętności życia w poszanowaniu dziedzictwa ojców, do podejmowania w środowiskach ludzi odpowiedzialnych zadań i decyzji - jest wychowanie. Różni się od hodowania, którego celem jest zapewnienie roślinom i zwierzętom należytego wzrostu biologicznego. Różni się także od tresury czyli wdrażania zwierząt do reagowania na określone bodźce. Wychowanie odnosi się wyłącznie do człowieka i zmierza do ukształtowania w nim zachowań rozumnych, godnych i ambitnych. Do dokonywania słusznych wyborów światopoglądowych, moralnych i politycznych. Do przyjmowania postaw jednoznacznych i przejrzystych w oderwaniu od wszystkiego, co pomniejsza istotę ludzką i ją kompromituje. Chociaż wychowanie wiąże się blisko z wykształceniem, to wykształcenie nie jest z nim identyczne.
Kształcenie - to przekaz wiedzy, wytworzenie praktycznych umiejętności zawodowych.
Wychowanie - sięga głębiej i ma na względzie formację całej osoby w jej odniesieniu do otoczenia i świata, pojmowanego przestrzennie i historycznie. Pojęcie wychowania obejmuje przy tym proces formowania kogoś, a także siebie samego czyli świadome wpływanie na własny rozwój. Zarówno jeden, jak i drugi proces trwa całe życie, ponieważ człowiek przez całe życie się rozwija. W miarę upływu lat zwiększa się rola samowychowania i samokształcenia. Człowiek jest istotą, która ustawicznie zmierza do tego,aby być lepszym, doskonalszym, równocześnie ma świadomość swojej niedoskonałości. Między tymi dwoma obrazami występuje napięcie, luka, która domaga się dopełnienia, stąd konieczność wychowania i samowychowania, aby obniżyć to wewnętrzne napięcie. Człowiek z natury swojej wie, co jest dobre, ale często tego nie czyni. Dlatego ma on ustawicznie do czynienia z poczuciem wewnętrznej dysharmonii. Z punktu widzenia wychowania, drogą do rozwiązania tego dylematu jest rozwinięcie w człowieku sprawności podjęcia samowychowania. Wychowanie ma pomóc w odkrywaniu siebie, sensu swego życia, odkrywania świata wartości i usprawnić go do postępowania w zgodzie z odkrytą prawdą. W procesie wychowania potrzebny jest zatem dorosły w postaci autorytetu, wychowawca, który ukaże cel wartości i kierunek dojścia do nich własnym przykładem, życiem, postawą. Podstawą procesu wychowawczego powinno być dobro wychowanka. Wychowawca - chodzi tu: o rodziców, nauczycieli, katechetów i instytucje tworzące programy wychowawcze, ale także o mass - media, dziennikarzy, parlamentarzystów, społeczności lokalne stanowiące prawo, mają oni obowiązek pomagania wychowankowi w stawaniu się lepszym człowiekiem. Dobro osoby, każdego człowieka powinno być dobrem wspólnym. W wychowaniu najważniejsza jest odpowiedź na pytanie:„Kim jest człowiek?”, jest to pytanie antropologiczne (z gr. „antropos”- człowiek; „logos” - nauka). Antropologia jako nauka o człowieku jest potrzebna w wychowaniu, bowiem z niej wynikają systemy wychowawcze. Antropologię jako naukę dzielimy na:
przyrodniczą - zajmującą się fizjologią człowieka;
kulturową - zajmującą się wytworem kultury;
społeczną - zajmuje się relacjami człowieka z innymi ludźmi;
teologiczną - rozwijający obraz człowieka w świetle objawienia;
filozoficzną - rozumienia człowieka w aspekcie filozoficznym, to znaczy jego przeznaczeniu, godności i duchowości;
Wychowanie integralne, jako pełne spojrzenie na człowieka zawiera pięć płaszczyzn:
przyrodniczą;
kulturową;
społeczną;
filozoficzną;
teologiczną;
systemy wychowawcze bazują zawsze na określonej antropologii filozoficznej.
Trzy podstawowe systemy wychowawcze:
System totalitarny - oparty na haśle „rób to, co ci każą”, my - partia, rasa wiemy lepiej, co należy robić. Zasada antropologiczna - człowiek, to masa, materia do sterowania. Formy - przemoc, propaganda, przymus, manipulacja słowem i czł.
system liberalny - hasło: „niech każdy robi, co chce” ; „róbta co chceta” ; „wszystko mi wolno”. Wolność staje się najwyższym prawem i zasadą. Zamykanie oczu na wszelkie zło, i nie sprzeciwianie się jemu, „bo to będzie nietolerancja”. Demokracja oderwana od wartości, to tzw. „święta demokracja”.
system personalistyczny - zasada „każdy człowiek ma swoją godność i wartość” od poczęcia do naturalnej śmierci, bo jest osobą, posiada duszę i ciało, jest rozumnie wolnym, podmiotem, hasło oparte jest na: „ przykazanie nowe daję wam byście się wzajemnie miłowali, jak Ja was umiłowałem” (J 13,24)
Wszelkie działanie człowieka winno wypływać z miłości opartej na prawdzie o czł., jego życiu i przeznaczeniu. Nie ma wychowania bez ustaleń.
Cechy wychowania:
1. ma być całościowe - ma ujmować człowieka w wymiarze biologicznym: wychowanie
fizyczne, psychiczno - wychowawcze, intelektualne, emocjonalno - duchowe, religijne.
2. prawdziwe - czyli zgodne z prawdą o człowieku bez zafałszowań, że człowiek to
tylko materia, to tylko zmysły.
3. pozytywne, czyli nie skierowane na szybkie sukcesy wychowawcze, kosztem
kształtowania głębi wychowanka.
Oprócz władz umysłowych, każdy człowiek posiada przedświadomość (intuicję). Intuicją człowiek ujmuje istotę bytu. Właściwe wychowanie, to przyjęcie założenia, że to, co dziecko odkrywa, do czego dochodzi, jest ważne, trzeba mu pomóc w tym odkrywaniu przez przekazywanie prawdy o świecie. Człowiek z natury swojej posiada wrodzoną mądrość, którą charakteryzują trzy cechy:
czł. wie, że coś nie może jednocześnie „być i nie być”;
czł. wie, że część jest zawsze mniejsza od całości;
czł. odróżnia to, co jest dobre od tego, co jest złe;
Władze umysłowe czł. spełniają istotną rolę w jego wychowaniu i samowychowaniu. Służą one w poznaniu świata i samego siebie. W kształtowaniu siebie są podstawą o stanowieniu o sobie, pozwalają panować nad sobą. Wychowanie ma służyć ćwiczeniu woli.
Samowychowanie - opiera się na możliwościach umysłowych, prowadzi do świadomości siebie, jako kogoś, kto umie podejmować właściwe decyzje o swoim postępowaniu.
Wychowywać do samowychowania należy od niemowlęctwa, stwarzając dziecku warunki do samodzielnego poruszania się, samoobsługi- prowadząc do usamodzielnienia się poszczególnych etapach rozwojowych, oraz dawać możliwość do podejmowania decyzji na miarę wieku dziecka. Można z dzieckiem prowadzić tzw. „wspinaczki wieczorne”, zastanawiać się z dzieckiem co zrobiło dziś coś dobrego, a co złego. Co zrobić, aby na przyszłość unikać złego postępowania.
W przekazywaniu prawdy o świecie, istotną rolę spełnia kształtowanie języka. Każde słowo ustosunkowuje nas do przedmiotu. Ważną sprawą jest właściwy język, posługiwanie się odpowiednimi słowami i nazwami.
Szkoła a wychowanie.
Nauka szkolna rozwija władze umysłowe, uczy myślenia, stawiania problemów i szukania odpowiedzi na nie. Nauka w założeniu, służy rozwojowi człowieka. Oprócz posiadania władz umysłowych, czł. jest zdolny do wyrażania uczuć, które mogą być czynnikiem wspierającym władze umysłowe, ale też mogą być przeszkodą w poznawaniu prawdy. W wychowaniu należy uświadomić trudności związane ze sferą uczuciową. Uczucia potrafią niebezpiecznie zawładnąć człowiekiem. Człowiek posiada możliwość poznania siebie (władze umysłowe, wolitywne i emocjonalne, wśród nich musi panować harmonia).
Nauczanie - jest planową pracą nauczyciela z uczniem. Ma zapewnić uczniowi określone wyniki. Zadaniem nauczyciela jest nie tylko uczyć, ale i nauczyć, dlatego w nauczaniu niezbędny staje się czynnik kontroli i oceny osiągnięć ucznia.
Proces nauczania, jako współzależność kierowania i uczenia, może mieć różnorodny przebieg w zależności od:
- wieku ucznia;
- właściwości przedmiotu,
- materiału nauczania;
Analizując proces nauczania wymienia się najczęściej momenty:
uświadomienie uczniom celów i zadań nauczania;
zaznajomienie uczniów z rocznym materiałem przez użycie słowa żywego lub drukowanego, czemu ze strony uczniów, powinna odpowiadać określona działalność praktyczna, oraz obserwacja, rozwiązywanie problemu i przyswajanie gotowych wiadomości;
kierowanie procesami uogólnienia, a ze strony uczniów, opanowanie pojęć i sądów ogólnych, poprzez odpowiednie operacje myślowe;
utrwalanie wiadomości ucznia;
kształtowanie umiejętności nawyków i przyzwyczajeń;
wiązanie teorii z praktyką;
Aby te cele nabrały dla ucznia realnego znaczenia, muszą być związane z konkretnymi i łatwo przyswajalnymi zadaniami, zarówno na lekcji i w pracy domowej całego tygodnia i miesiąca. Słowo mówione, pisane, drukowane tylko wtedy jest przyswajalne przez ucznia, gdy nawiązuje do uprzednio zdobytego materiału.
Lekcja w procesie nauczania winna obejmować następujące elementy:
Część wstępną od 1-2 minut, są to czynności natury porządkowej;
Sprawdzenie pracy domowej - od 5 - 8 minut;
Pogadanka wstępna, która powinna trwać od 5 - 8 minut, jest to nawiązanie do przerobionego materiału;
Podanie nowego materiału (od 10 - 20 minut) jest to część kulminacyjna lekcji;
Utrwalenie nowych wiadomości (od 8 - 12 minut)
Zastosowanie nowych wiadomości, objaśnienia pracy domowej (od 5 - 10 minut);
Czas na pytania.
Przygotowanie lekcji.
Nauczyciel może wybrać przygotowanie metodyczne czyli ustalić miejsce danej lekcji w systemie innych lekcji. Przygotowanie rzeczowe - oparcie się np. na własnej biblioteczce.
Konspekt lekcji winien zawierać:
temat lekcji;
zadania lekcji;
plan lekcji;
szczegółową treść lekcji oraz temat pracy domowej;
Przeprowadzenie lekcji.
Wchodząc do klasy na lekcję, nauczyciel winien mieć na miejscu wszystkie niezbędne materiały i pomoce naukowe, cenić każdą minutę lekcji. Zaczynać należy zaraz po wejściu do sali, ale nie wcześniej, jak się klasa uspokoi. Powinien zadbać o estetyczny wygląd, starannie się wysławiać, tam, gdzie potrzeba korzystać z tablicy, pisać starannie ( pismo rozłożone i przejrzyste).
Zasady nauczania.
Uczeń winien znać: sens i cel swego działania (które ma być świadome), normy moralne. Każdy uczeń powinien być traktowany indywidualnie. Nauczyciel natomiast ma dać dobry przykład. Sporządzanie konspektu polega na streszczeniu danego materiału, zwróceniu uwagi na: daty, liczby, dane szczegółowe. Układanie planu polega na wyodrębnieniu logicznie uzasadnionych części oraz nadanie tym częściom trafnych tytułów.
System kontroli postępów zakłada na bieżąco sprawdzanie wiadomości (można to robić wyrywkowo, aby każdy uczeń czuł się, że może być zapytany) i to zmusza innych do uwagi. Sprawdzenie powinno być dokładne i wyczerpujące. Trzeba zadawać prace kontrolne, zapobiegać ściąganiu, winno się zbadać zdobyte wiadomości.
Uczenie się - to rozwiązywanie problemów. Uczenie spełnia donośną rolę w mówieniu „o co chodzi”. Warunkiem przyswojenia materiału, jest przyswojenie odpowiednich terminów i pojęć. Stopień rozumienia może być u osobników różny. Zależy od przygotowania. Należy umieć wiązać zdobyte wcześniej wiadomości z nowymi. Ważny jest czas. Zdobycie wiadomości wymaga czasu (który jest ograniczony). Sposób uczenia się zależy od inteligencji, pamięci, zdolności, koncentracji uwagi, zainteresowań. Stwierdzono, że osoby należące do empiryków uczą się łatwiej, wtedy, gdy przekazywane treści odnoszą się do konkretnego materiału (który jest obrazem). Dla takich osób ważna jest ilustracja, rysunek, tabela, często rozwiązują problemy metodą prób i błędów. Myślenie abstrakcyjne czyli wyciąganie wniosków z przesłanek.
Jaki jest sposób ujmowania materiału?
Ujęcie całościowe i ujęcie analityczne. Uczenie się całościowe polega na powtarzaniu, czego przeciwieństwem jest uczenie cząstkowe. Twierdzi się, że u.całościowe jest lżejszym i dłużej się pamięta opanowane wiadomości. Na proces uczenia się szkolnego wywiera wpływ wiele czynników. Są nimi:
właściwości indywidualne;
właściwości procesu dydaktycznego;
środowisko szkolne;
środowisko poza szkolne;
W procesie uczenia duży wpływ na osiągnięcia pozytywnych rezultatów, spełnia uwaga (może być mimowolna lub dowolna), przejawia się w zachowaniu, odbija się na wyrazie twarzy, mimice. Jedni uczniowie pracują w skupieniu, koncentrując się nad lekcją, inni siedzą w postawie niedbałej, obojętni na to, co się dzieje na lekcji. Ważna jest dyscyplina, ale nie może ona polegać na trzymaniu dziecka „na baczność”. Nie wszystkie momenty na lekcji wymagają ciągłego skupienia i szczególnej uwagi, natomiast przyswojenie nowych pojęć, zasad (zdobycie nowych wiadomości)- tak. Uczenie polega na uogólnieniu, formułowaniu własnych sądów. Uczniowie potrzebują osiągnięć. Część z nich wykonuje pracę z dużym zaangażowaniem. Części się to nie udaje. Tu potrzebna jest zachęta i pochwała. Ważną rolę na skuteczność uczenia się, mają przeżycia emocjonalne, a wśród nich lęk (który powstaje na przeżywaniu subiektywnego zagrożenia). Najbardziej lękotwórcze są sytuacje rodzinne. Długotrwały lęk może się przekształcić w nerwicę lękową. Wysoki poziom lęku hamuje poziom uczenia się. Bardzo ważna jest motywacja do nauki. Dlatego trzeba przekonywać, że nie uczymy się dla szkoły, rodziców lecz dla siebie, abyśmy w życiu mieli lżej.
Proces uczenia się - jest logicznie zwartym układem czynności nauczyciela i uczniów, prowadzącym do określonych zmian. Zdobywając wiedzę z dziedziny pedagogiki, należy również poznać nauki humanistyczne (czyli o człowieku), które będą uzupełnieniem zwłaszcza nauk społecznych (np. socjologii, psychologii itp.) - chodzi o zespół nauk zajmujących się społeczeństwem i zjawiskami różnych punktów widzenia (ekonomii, etnografii, psychologii, prawa, politologii czy historii).
Samowychowanie - to praca nad sobą samym.
Samokształcenie - to samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznej z różnych dziedzin wiedzy. W szerszym ujęciu jest to kształtowanie w sobie określonego wzoru osobowego.
Wychowanie i kształcenie nie powinno się skończyć wraz z ukończeniem szkoły. Procesy te winny trwać przez całe życie. Pomocna jest w tym antrogogika (dział pedagogiki, zajmujący się zagadnieniami pobudzania ukierunkowanego lub wspomagającego procesu wychowania ludzi dorosłych). Oświata osób dorosłych polega na funkcji kompensacyjnej, (zastępczej), czyli zdobyciu wykształcenia wśród tych, którzy nie uzyskali go w odpowiednim wieku, bądź też na rozszerzeniu posiadanego wykształcenia. W rozszerzaniu posiadania wykształcenia, pomocne mogą być: Uniwersytet III wieku, Kluby seniora, biblioteki, Domy Kultury, zorganizowane wycieczki, a przede wszystkim środki mass-mediów (przekazywane przez radio, telewizję i prasę codzienną). Zachowanie sprawności intelektualnej jest ściśle związane z pedagogiką oświatową. Jest ona również istotna w profilaktyce ludzi o mniejszej aktywności. Proces kształcenia ludzi dorosłych wymaga liczenia się z ich zainteresowaniami, percepcją. Niezależnie od występowania trudności wzrokowych czy słuchowych, zauważamy dystans między jedną a drugą.
Pierwszy w nauce polskiej poruszył zagadnienia andragogiki Szymon Marycjusz w dziele „O szkołach czyli akademikach ksiąg dwoje” w 1551 roku. Wyprzedził on prawie o sto lat rozważania Amosa Komeńskiego. W XIX w. znany będzie Trendowski, (jego dzieło zawarło się w piśmie „Chowanna”). Na przełomie 1902 r. ukazały się poradniki dla samouków, po 1918 ważne miejsce zajął Frlorian Znaniecki. W 1935r. Helena Radlińska (ona przeprowadziła badania nad oświatą ludzi dorosłych). Działały też w okresie międzywojennym instytuty oświaty dorosłych.
Pomoce dla ludzi dorosłych:
Książka - przez całe życie należy pracować z książką, zawsze z ołówkiem w ręku, myśli, metafory, stosować system fiszek.
Prowadzić racjonalny tryb życia, przeznaczyć czas na pracę umysłową, pracę fizyczną, uprawiać sport, dbać o higienę osobistą ciała, czystość ciała, starać się o krąg wartościowych przyjaciół.
Studiowanie zagadnienia.
Należy sobie wyznaczyć okres na opracowanie zagadnienia, wybrać temat, starać się go przemyśleć, zorientować się, czy można dotrzeć do literatury. Najpierw należy skorzystać z dzieł ogólnych, wziąć do ręki encyklopedię, ważne są także słowniki, zbadać czy są monografie. Pomocne mogą być wycinki prasowe. Jeśli trzeba należy napisać opracowanie na dany temat, resztę mamy w głowie. Jest powiedzenie „ Kto dobrze zaczął, ten ma połowę pracy gotowej”. Zgromadzić literaturę np. w książce Kuchty przeczytać rozdział „Dziecko i jego rozwój”.
W książce i jej opisie, zwracamy uwagę na:
autora;
tytuł, (który winien mówić o zawartości książki);
podtytuł;
wydawca;
rok wydania;
spis treści;
bibliografię;
Po przeczytaniu rozdziału, zastanowić się nad jego treścią (można streścić go na piśmie i powiązać go z innymi rozdziałami). W tym wszystkim należy zadbać o higienę wzroku.
Ćwiczyć się w kształceniu woli.
Uczyć się panowania nad sobą, aby zapobiegać szkodliwemu działaniu przykrych złudzeń, które grożą nam w życiu.
Antragogika jest to nauka młoda, zaistniała w Polsce. Wiele zagadnień jest nie opracowane, np. postawa patriotyczna. Andragogika ma obowiązek (na miarę swych możliwości) prowadzić proces permanentny i wiązać go z indywidualnym społ.
Psychologia jako nauka jest nauką młodą. Ma nieco ponad 100 lat i wiąże się z Wilhelmem Wundete, który w 1890 r. założył przy Uniwersytecie w Lipsku pierwsze laboratorium psychologii, ale człowiek od początku swego istnienia zaczął rozmyślać o martwym i żywym człowieku, jak i całym otaczającym go świecie. To, co żyje - porusza się, natomiast to co nie żyje - jest bez ruchu. Od początku zaczęto zwracać uwagę na dwa składniki: ciało(coś masywnego, dotykalnego, widzialnego i ciężkiego), duch (zwany duszą z łac. anima - dusza. Jest nie określony. Oddech - animus. Z hebr. ruah - czyli dusza dech, oddech). Dusza nie ma barwy ani kształtu, nie można ją wziąć w ręce. Początkowo nie dzielono tych dwóch składników na materialne i niematerialne. One po prostu istniały. Dopiero później wprowadzono rozróżnienie.
Problemami (umownie nazwanymi psychologicznymi) zajęli się ponad dwa i pół tysiąca lat temu, pierwsi filozofowie greccy. I tak:
Empedokles (483 -423) - głosił, że wszystko, co istnieje, zbudowane jest z czterech elementów: wody, powietrza, ognia i ziemi. U człowieka kości i wnętrzności są z ziemi, płyny z wody, funkcje życiowe z powietrza, a wszystko, co duchowe ma naturę ognia.
Demokryt (460 - 370) - Ojciec atomistyki - wszystko sprowadził do atomów, różniły się one wielkością i kształtem.
Anaksagoras (500 - 428) - rzeczywistość składa się z pierwiastków, w ruch wprawia je nadrzędny byt niematerialny czyli duch.
Arystoteles (384 - 322) - uważany za największego filozofa tamtych czasów. Szukał przyczyn zjawisk w duchu. Napisał dzieło psychologiczne „O duszy” („De anima”). Dokonał systematyki zjawisk psychologicznych, spostrzegania, wyobrażania, pamięci, przykrości, przyjemności, popędów, pragnienia, rozumowania. Zwracał uwagę na obserwację i prawa kojarzenia.(z nimi) próbował wytłumaczyć bieg życia psychicznego. Uważa się, że położył on podwaliny pod psychologię jako naukę. Uważał, że dusza jest ściśle związana z ciałem i ożywia organizm. Był on twórcą tzw. świata idei, które rodzą się w sercu czł.
Platon (427 - 347) - jako pierwszy ugruntował dualizm bytów (na byty materialne i niematerialne). Według niego byt - to są idee istniejące poza człowiekiem, są niezależne od jego doświadczenia. W ideach mieści się początek i koniec wszystkiego, co istnieje. Są to tylko rozważania teoretyczne i dla psychologii nie mają znaczenia. Zasługą jego jest, że ustalił podział klas na poznanie, uczucie i wolę. Podział ten przetrwał do czasów obecnych.
Wśród wielu myślicieli takich jak Tales z Miletu, Ajschylos (525 -456), Sofokles (496 - 406), Eurypides (480 - 406), Plutarch (50 - 120), na szczególną uwagę zasługuje Teofrast autor dzieła „Charaktery” (ojciec charakterologii). Oprócz niego godne miejsce zajmuje Hipokrates (470 - ), który określił temperamenty:
choleryczny;
sangwiniczny;
malancholijny;
flegmatyczny;
Narodziny chrześcijaństwa.
Przyjęto częściowo poglądy Arystotelesa, a także Platona. Dusza jest samoistnym bytem niematerialnym, przebywa w ciele i je ożywia. Po śmierci opuszcza ciało i przenosi się do pozaziemskiego świata(religia uczy, że w niebie, czyśćcu lub w piekle).
Średniowiecze.
Św. Augustyn (354 - 430) napisał „Wyznania”. Oparł się na badaniach i doświadczeniach.
Inni przedstawiciele średniowiecza:
Franciszek Bacon (1561 - 1626)
Mikołaj Kopernik (1493 - 1543)
Galileusz (1564 - 1642)
Kartezjusz (1596 - 1650) - głosił, że organizm jest skomplikowaną maszyną wprowadzoną w ruch przez różne zjawiska takie jak: światło, dźwięk, zapachy. Człowiek ma ciało i duszę. Mówił, że „nic, co ludzkie nie jest mi obce”.
Wiek XVI i XVII (do głosu doszły kierunki empiryczne):
John Locke (1632 -1704)
David Hume (1711 - 1776)
George Berkeley (1685 - 1753)
Christian Wolff.
Bronili oni poglądów dualistycznych. Podejmowali próby empirycznego badania duszy.
Wiek XIX
To wspaniały rozwój filozofii, a także fizjologii układu nerwowego, budowy mózgu, kory mózgowej. Psychikę wiązano z pracą mózgu. Herman Helmholtz i Ernest Weber mierzyli impulsy nerwowe, odkryli progi wrażliwości na bodźce. Wyniki badań ujmowali liczbą, (powstały elementy psychofizyki). W 1921r. Wlhelm Bund utworzył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne, pod nazwą Uniwersytet Psychologii w Lipsku. Był filozofem i filologiem. Stawiał pytanie: „Co przeżywa osoba gdy działają na nią określone bodźce?”. Stopniowo powstawał eksperyment psychologiczny i zaczęły się właściwe badania psychologiczne, których celem było dotarcie do pierwszych elementów psychicznych, zaczynając od atomistyki oraz praw mechaniki ( badano budowę ciała czł. oraz to, co jest w jego wnętrzu - duszę. Pytano: „Co zachodzi w duszy, gdy w świecie otaczającym zachodzą zmiany?”. Badania działalności bodźców na zasadzie: bodziec - reakcja. W Rosji wystąpiły silne nurty materialistyczne. Na zachodzie odwoływano się do materialnej inrospekcji. Zajęto się konfliktami codziennego życia czł., złudzeniami wzrokowymi, popędami i złudzeniami.
Przez popędy rozumie się czynniki motywujące, wywołane przez jakąś potrzebę do zachowania się w określonej sytuacji w taki sposób, aby osiągnąć cel (a tym samym zaspokoić potrzebę). W czł. istnieją takie fakty psychiczne, jak: przeżywanie dążenia i unikania; przyjmowania i oddawania; zbliżania się i ucieczki; miłości i nienawiści; radości i smutku. One wywołują dążenia, są nastawione na zdobycie, względnie utrzymanie pewnych wartości. Każdy osobnik dąży do utrzymania swego istnienia, do urzeczywistnienia samego siebie, do rozwinięcia tkwiących w nim możliwości uzyskania co potrzebne jest do rozwoju. Istnieje popęd: dążący do zdobywania pożywienia, do ruchu, zabawy, do przedłużania stanu przyjemności. Dążenie to rozbudza się w chwili zetknięcia się z dobrem poznanym przy pomocy zmysłów (wzroku, słuchu, czy wewnętrznych: pamięć, wyobraźnia). Podłożem psychicznym i punktem wyjścia, są uczucia, bazujące na wrodzonym pędzie do szczęścia. Psychicznymi formami potrzeb są popędy, które dążą do zaspokojenia. Popędy - to siły ukryte, popychające do działania zaspokojenia potrzeb. Np. mamy potrzebę ruchu i zaczynamy chodzić, nawet w warunkach niewygodnych. Czujemy głód i chcemy go zaspokoić, nawet ze stratą dla zdrowia (np. pijąc nie przegotowaną wodę). Popęd budzi się, dochodzi do głosu i zaczyna domagać się zaspokojenia. Człowiek przeżywa wówczas stan niepokoju; organizm jest w napięciu, czasem bardzo silnym. Musi nastąpić rozładowanie energii, bez względu na wynikające skutki (np. aby zaspokoić głód). U podstaw reakcji popędowych leżą pewne momenty poznawcze, które uświadamiają braki w jakim kierunku powinno pójść zaspokojenie. Jeżeli nie następuje zaspokojenie, rodzą się najpierw słabe, potem nasilające się uczucia nieprzyjemne (prowadzące nawet do wściekłości). Potem znajdują ujście w ruchu mimicznym, bieganiu, płaczu, krzykach oraz ucieczce.
Zaspokojenie potrzeb.
Popędy są wrodzone, przysługują wszystkim ludziom, podlegają rozwojowi. Niektóre z nich są okresowe, np. w dzieciństwie i wczesnej młodości jest zabawa, która w wieku dojrzałym ustępuje miejsca popędowi władzy, bogacenia się itp. Są popędy trwałe, uzdolnienia naukowe, skłaniające do studiowania. Jeżeli działa jednocześnie więcej popędów, to jeden z nich wysuwa się do przodu. Zwycięża popęd do wypoczynku. Może zachodzić do zmiany jednego popędu w drugi np. miłość nieodwzajemniona może przerodzić się w nienawiść.
Popędy dzielą się na:
p. samoobrony - zdąża do przezwyciężenia grożących jednostce niebezpieczeństw. Przedmioty, które bardzo szkodzą, budzą strach - dążność do ich usunięcia;
p. odżywiania - warunkuje podtrzymanie życia biologicznego;
p. ruchu i działania - ruch należy do dążeń przyjemnych, zarówno na świeżym powietrzu, nawet oglądanie obrazów ruchomych np. oglądanie zawodów sportowych w TV;
p. do odpoczynku i spania - zmierza do odnowy i nabrania sił;
p. posiadania - wyrasta z postrzegania wydawania sądów, rozumowania człowieka, cechuje go ciekawość: myśleć, wyobrażać sobie, wykonywać inne akty poznawcze;
p. gatunkowy - przejawia się jako pociąg jednej płci do drugiej i występuje w różnych postaciach: miłość, pożądanie płciowe, zazdrość, wstyd, kokieteryjny flirt;
p. społeczne - mają na celu dobro społeczne, którym jednostka musi żyć, aby rozwijać bodźce, muszą żyć ze sobą dzielić się wrażeniami;
p. władczy - chęć kierowania innymi, narzucania swej woli;
p. podporządkowania się - polega na poddaniu się cudzym nakazom;
p. stadny - który wyraża się chęcią przebywania w towarzystwie;
Empatia - oznacza skłonność do wczuwania się w cudze przeżycia, radości i smutki. Empatia czynna wyraża się chęcią spieszenia z pomocą nawet, gdy to jest niewygodne, zapominając o własnym „ja”, osobiste sprawy nie istnieją, ustępuję miejsca dla innych.
Naśladowanie jest popędem do powtarzania czynności u podobnych sobie istot. Człowiek nie chce się wyodrębniać z otoczenia, by zostać w kręgu ludzi sobie podobnych.
Człowiek dorosły - to osobnik (mężczyzna lub kobieta) po osiągnięciu granicy pełnego rozwoju psychicznego i stopnia fizycznego oraz charakterystycznych oznak dojrzałego okresu. Granicę określa się także jako osiągnięcie granicy dojrzałości. Biologiczny okres przekraczania granicy wieku, to przejście z wieku młodzieńczego w okres wieku dorosłego. Jest on w obu płciach płynny, a samo przejście przebiega stopniowo. Zależy od rasy, warunków ekologicznych, bytowych, życiowych. Granica od 17 - 20 lat trwa do późnego wieku 60 -65 lat. Przeciętnie wiek dorosły trwa 40 - 45 lat, ten okres jest najbardziej twórczy, w latach 60 -65 spadają wszystkie funkcje nawet o 60%.
Metody badawcze -to sposób dochodzenia do celu, jaki stawia sobie dana nauka. Najbardziej znanymi metodami są:
obserwacja;
eksperyment
rozmowy;
wywiady;
ankiety;
kwestionariusze;
testy;
Obserwacja psychologiczno - pedagogiczna - musi być planowa, systematyczna i udokumentowana w dziennikach obserwacji. Musi obejmować możliwie całe życie dziecka i wszystkie tereny jego działalności, zarówno w szkole jak i poza nią oraz w domu rodzicielskim. Powinna się kończyć charakterystyką dziecka, dając obraz jego psychiki. Jest to metoda pracochłonna i trudna, o czym świadczą dane zawarte w literaturze ale konieczna.
Metody eksperymentalne - uwzględniają eksperyment laboratoryjny, gdy eksperymentator może sam wywołać zjawisko i poddać go badaniom. Metodą eksperymentalną są także testy. Znane jest wiele różnorodnych testów badających np. inteligencję, są testy charakterologiczne. Jednym z testów przydatnych dla pedagogów jest test dojrzałości seksualnej. Test poprzedza krótka ankieta. Pytania dotyczą szkoły, klasy, daty urodzenia, miejscowości (np.małe, średnie lub duże miasto, wieś), zawód ojca, krótka charakterystyka dziecka przez szkołę, rozmowa z dzieckiem i pytania:
Ile masz lat ?
Czy masz rodzeństwo, jakie?
Który jesteś z kolei ?
Czy twoi rodzice żyją ?
Ile osób jest razem w domu ?
Czym ojciec się zajmuje ?
Co robią siostry, bracia - jeśli dziecko ma?
Czy chodziłeś do przedszkola?
Czy lubisz chodzić do szkoły?
Co najlepiej lubisz robić?
Czego nie lubisz robić?
Zwróć uwagę na zachowanie dziecka, czy orientuje się, ile ma lat; czy orientuje się, ile osób jest w domu; czy umie powiedzieć na temat rodziców i rodzeństwa.
Do tej ankiety jest załączony test.
- 10 figur
* Zadajemy pytanie np. ile jest trójkątów?
* Jest 16 klocków tego samego kształtu o różnej wielkości. Zadanie polega na ułożeniu tych klocków od najmniejszego do największego lub odwrotnie.
* Ułożyć pudełka o tym samym kształcie i wielkości, lecz o różnym ciężarze, od najlżejszego do najcięższego.
- w środku ciężarek
* Łamigłówka - jest kilka klocków i należy z nich ułożyć jakąś figurę (np. kościół).
* Kulki - drewniane i metalowe ( różnej wielkości) - która jest cięższa?
Wszystkie dzieci wykonują jednakowe zadania - tak poznajemy, jakie są dzieci : posługują się pojęciami, czy są konkretne?
Test - winien być rzetelny (dokładny). Ma normy, które trzeba przestrzegać.
Rodzaje testów:
- alternatywny - trzeba dokonać wyboru między tylko dwoma możliwościami
np. Żyd - to wyznawca Allacha czy Jahwe?
- wiadomości - np. podkreślić największy port morski: Gdynia, Gdańsk, Kołobrzeg;
- wykreślania - stawiamy cyfry: 9; 19; 13; , która z nich nie pasuje do tej kombinacji;
- obrazkowy;
- przyczyny i skutku;
- dobierania - np. do kraju, odpowiednia flaga
- kombinacyjne;
- na inteligencję - test, który mierzy wiek życia do inteligencji;
Ankiety i kwestionariusze.
W ankiecie pytania są sformułowane na piśmie i żąda się odpowiedzi pisemnej. Kwestionariusz jest zbliżony do ankiety lecz posiada o wiele więcej pytań.
Wywiad - metoda zbierania opinii lub danych, w drodze bezpośredniej rozmowy z os. badaną.
Analiza wytworów i prac dziecięcych. Analizuje się dokumentację szkolną, sprawdza kroniki, arkusze ocen. Otrzymuje się z tych analiz bogaty materiał o pracy dziecka i ich wytwory, co ma duże znaczenie w poznawaniu dziecka.
Prądy i kierunki w wychowaniu.
W pedagogice XX stulecia, człowieka pojmowano w sposób abstrakcyjny, jako istotę bezwzględnie autonomiczną, co skłoniło poszczególnych teoretyków do szukania uzasadnienia w różnych dziedzinach myśli teoretycznej.
Pedagogika oparta na biologii, nazywała się pedagogiką naturalistyczną, pragnęła ona przystosować jednostkę do wymagań przyjętego porządku społecznego. Wychowanie miało ułatwić jednostce walkę o byt, przystosowania się do współzawodnictwa i wolnej konkurencji.
Pedagogika psychologiczna - domagała się do wychowania przez pracę do pracy.
Pedagogika socjologiczna - dostrzegała trafnie, że każda jednostka ludzka jest związana historycznie ze swym środowiskiem społecznym.
Pedagogika religijna - pojmowała służbę społeczną w kategorii moralnego odrodzenia i odbudowania jednostki. Istotnym celem tego odrodzenia winno być Królestwo nie z tego świata. Przez teologiczny pogląd na świat wzmacniała wewnętrzne siły jednostki, aby uczynić ją zdolną do wypełnienia nadprzyrodzonego powołania.
Pedagogika materialistyczna - odznaczała idealistyczne pojmowanie człowieka, by wyzwolić go z więzów fideistycznego poglądu na świat, a wskazać mu wyłącznie realne cele życia, opanowanie przyrody i budowanie nowego ustroju społecznego.
Pedagogika psychologiczna - domagała się aby wychowanek kierował się prawami życia, by czynił jednostki zdolnymi, mocnymi, przygotowanymi do walki, do życia.
Pragmatyzm pedagogiczny.
Pragmatyzm - to kierunek filozoficzny, który wychodził z założenia, że nie żyjemy, aby myśleć, ale myślimy, aby żyć. Przeciwstawiał się wszelkim abstrakcjom, a zmierzał ku faktom, ku życiu praktycznemu.
Wiliam James (1842 - 1910) - podstawą jego teorii jest biologiczny pogląd na psychikę ludzką i świadomość. Wychowanie służy życiu przez przygotowanie do działania. Nauczyciel musi znać mechanizm zjawisk duchowych, najlepsza w jego pracy wychowawczej jest intuicja. Jego zdaniem należy obserwować takie zjawiska jak: strach, miłość, pragnienia podobania się, ciekawość, naśladownictwo, ambicje. Głosił on ponadto, że w wychowankach należy wzmacniać siłę postanowień. Nie należy natomiast wobec uczniów głosić „kazań” moralnych.
Eduarde Claparede (1873 - 1940) - był profesorem psychologii eksperymentalnej w Genewie. Głosił, że jedynie pedagogika eksperymentalna może rozwiązać wiele zagadnień dla kształcenia charakteru. Wiązał on pedagogikę z psychologią.
William Mc Daugall (1871 - 1938) - wypowiadał się na temat instynktu. Instynkt - to dziedziczona czyli wrodzona psychiczna dyspozycja, która sprawia, że obdarzony nią osobnik spostrzega specjalne przedmioty i zwraca na nie uwagę. Dokonał on klasyfikacji instynktu i wiązał instynkt ucieczki ze wzruszeniem strachu, instynkt odtrącenia i wzruszenie wstydu. Instynkt ciekawość i wzruszenie zdziwienia. Instynkt walki i wzruszenie gniewu. Instynkt poniżenia się, instynkt wyższości i instynkt rodzicielski.
Kierunek terapeutyczny.
Dawna psychologia utożsamiała życie psychiczne z procesami świadomymi, odrzucając pojęcie nieświadomości, jako pojęcie wewnętrznie sprzeczne. To psychologia o kierunku terapeutycznym, uważa świadomość za drobny jedynie fragment życia psychicznego, który w swej całości jest procesem nieświadomym, terenem nieustannego ścierania się różnych sił psychiki ludzkiej
Świadomość 1/5
„góra lodowa”
Podświadomość 4/5
Piotr Janet [Żanet] (1859 - 1949) głosił, że nieświadome popędy wywierają silny wpływ na psychikę ludzką, a czasami są źródłem ciężkich zaburzeń. Zwrócił uwagę na problemy sugestii i autosugestii. Różnice: sugeruje - ktoś komuś. Autosugestia - ja sugeruję sobie np. chcę być silnym, zdrowym, spokojnym (wmawiam sobie). Przez używanie pozytywnych pojęć wpływam na swoje życie.
Personalizm pedagogiczny.
Jakąkolwiek teorię wychowania rozpatruje się w nawiązaniu do czasów minionych. Jest to tzw. personalizm pedagogiczny. Ernest Linde (1864 - 1943) głosił, że wychowawca musi przede wszystkim zawładnąć uczuciem dziecka, jeżeli chce mu nadać trwały kierunek. Szkoła winna zadbać o wychowanie estetyczne. Należy uczyć dziecko oglądania natury i przedmiotów swego otoczenia, według kształtów i barwy. Konieczna jest też nauka, która rozwija spostrzegawczość. Najwybitniejszym przedstawicielem wychowania pedagogicznego był Ernest Weber.
Impresjonizm pedagogiczny
Nauczyciel ma być twórczą osobowością, jakby artystą, umiejącym przedstawić w sposób interesujący, nawet najbardziej suchy materiał. Nauczyciela nie powinno się krępować żadnym narzuconym schematem. Nauczanie powinno zmierzać do wyrobienia zdolności do kombinowania. Nauczyciel powinien kształtować w uczniu twórczą osobowość. Jedną z ważnych osobowości był Janusz Korczak (1878 - 1942) - lekarz i pedagog. W 1911r. kierował Towarzystwem Pomocy dla Sierot w Warszawie. Prowadził wykłady w Instytucie Pedagogiki Specjalnej. Zajmował się dzieckiem. Aresztowany przez Niemców, został wywieziony do obozu w Treblince i tam razem z dziećmi zginął.
psychoanaliza.
Sigmunt Freud (1856 - 1939) - twórca psychoanalizy, lekarz, profesor neuropatologii w Wiedniu. Głosił, że życie psychologiczne jest w swej istocie nieświadome, tylko mała część zjawisk psychicznych odbywa się i przebiega w świadomości. Jądrem nieświadomej psychiki są popędy, które dążą do urzeczywistnienia. Treści wyparte i stłumione zostały zepchnięte do podświadomości. Kompleksy często pojawiają się w marzeniach sennych. Olbrzymią uwagę przywiązywał do popędu seksualnego (zwał go „libido”) - odgrywa on znaczącą rolę już w dzieciństwie. Przyjął też pojęcie uwznioślenia. Proces sublimacji prowadzi do regresji. Według niego te stłumione popędy seksualne mają istotne znaczenie. Chcąc wyleczyć jednostkę należy przywołać do świadomości procesy nieświadome danego konfliktu i próbować go rozładować. Pod koniec swego życia zmienił swoje postawy (chodzi o instynkt seksualny). Psychoanaliza zwróciła uwagę na znaczenie wychowania płciowego i dała asumpt do powstania pedagogiki seksualnej. Albert Dryjski(1889-1956) zagadnieniom wychowania seksualnego poświęcił osobne dzieło i w przeciwieństwie do Freuda, głosił o znaczeniu środowiska, które ma wpływ na sferę seksualną.
Alfred Adler (1870 -1937) - twórca psychologii indywidualnej. Odrzuca koncepcję Freuda. Wg niego życie psychiczne - to komplet sił odziaływujących na świat w celu stworzenia takiej sytuacji, która umożliwiłaby człowiekowi przystosowanie się do otoczenia, przezwyciężenie poczucia słabości i mało wartościowości, a uzyskanie przewagi i mocy (stąd u podstaw winno być dążenie do mocy). Adler ogromne znaczenie przypisywał wychowaniu. Według niego w dziecku należy wybierać uczucia społeczne, skierować jego zainteresowania ku rzeczom i przedmiotom, by obudzić w nim samopoznanie.
Pedagogika nacjonalistyczna
Hitleryzm - odrzucał dawny ideał swobodnej, niczym nie skrępowanej wolności jednostki a zamiast niego, wysunął żądania bezwzględnego podporządkowania się jednostki państwu. Polityka szkolna - integralną częścią polityki państwowej. Powstała pedagogika narodowa. Państwo za pomocą wychowania, stara się uczynić ze swych obywateli gorących obrońców bytu narodowego.
Pedagogika materialistyczna
Ogromnego przewrotu w dziejach myśli pedagogiki dokonali Karol Marks i Fryderyk Engels, Uczynili z człowieka istotę historyczną, rozpatrując ją całokształcie konkretnych stosunków społecznych. Wówczas powstała pedagogika socjaldemokratyczna w Rosji i pedagogika socjalistyczna. Prowadzono walkę o nową, socjalistyczną szkołę. W celu zorganizowania i umocnienia państwa socjalistycznego, wiele uwagi zagadnieniom wychowania, poświęcił Włodzimierz Lenin z żoną Nadieżdą Krupską i Antoni Makarenko, który przyczynił się do usunięcia pedagogiki ze szkół. Pracował nad młodzieżą przestępczą, prowadził zakłady wychowawcze. Przywiązywał wielką wagę do kolektywu i zastosował zasadę wychowania przez kolektyw. Kara wg niego - to potępienie jednostki, która naruszyła porządek, ukarany jednak powinien sobie zdać sprawę ze swego przewinienia.
Pedagogika religijna
Kładła nacisk na rozbudzenie w wychowanku życia duchowego, aby przystosować jednostkę do istotnego porządku społecznego. Głosiła ona, że życie nie jest możliwe bez religii i bez poddania się porządkowi nadnaturalnemu. Twierdziła jednocześnie, ze tylko religia Chrystusa rozgranicza ducha od natury, prowadzi do ładu wewnętrznego, dlatego wychowanie musi być w swej istocie chrześcijańskie. Na podstawie badań wprowadzała wnioski, że religia jest faktem uniwersalnym, tak w aspekcie historycznym, jak i geograficznym i zawsze towarzyszy istnieniu ludzkiemu.
Historia i dzieje wychowania
Historia wychowania - inaczej - historia myśli pedagogicznej, rozwijała się w ścisłym związku z rozwojem myśli filozoficznej.
W celu poznania początku wychowania w społeczności ludzkiej należy odwołać się do wykopalisk archeologicznych. Na najniższym szczeblu rozwoju społecznego w tzw. stanie dzikości, doświadczenia dorosłych przejmowały dzieci przez obserwację i naśladownictwo. Dzieci brały bezpośredni udział w polowaniach, w połowach ryb, zdobywaniu pożywienia, oraz w czynnościach grupy. W ten sposób wzrastali w społeczności pierwotnych. W drugim stadium rozwoju społeczeństwa pierwotnego w tzw. epoce barbarzyństwa zjawiła się hodowla bydła, uprawa roli, wytwarzania przedmiotów codziennego użytku. Plemiona ludzkie zaczęły współzawodniczyć, a w końcu - walczyć ze sobą. Rozwinęły się różnorodne wierzenia i mity plemienne. Wówczas procesy wychowawcze skomplikowały się. Nabycie potrzebnych sprawności życiowych wymagało wiele wysiłków. Jednostka zaczęła się wiązać z grupą, która przygotowywał się do walki o byt. Ukazały się początki wychowania społecznego. Najbardziej doświadczeni przywódcy grup wtajemniczali młode pokolenie w tradycję i mity rodowe, uczyli nienawiści do wrogów. Młodych wtajemniczano w plemienne prawa, wdrażano obrzęd inicjacji, poddawano je okrutnym i bolesnym próbom wytrzymałości. Przekazywano mity, wierzenia, zaklęcia, doskonalono w sztuce wojennej.
Powstanie instytucji niewolniczej było przełomowym momentem. Jeniec stanowił rodzaj trofeum, niewolnik przynosił realne korzyści panu. Od tego momentu zaczął się podział społeczny na wolnych i niewolnych, pełnoprawnych i wyzutych z wszelkich praw. Ustrój niewolniczy osiągnął swój najwyższy szczyt w starożytnej Grecji i Rzymie. Dwa różne systemy wychowawcze przekazała nam Grecja:
- spartański
- ateński.
Wychowanie w Sparcie służyło utrzymaniu i utrwalaniu panowania Spartan. Sparta pretendując do hegemonii w Grecji musiała prowadzić wojny. Państwo zajęło się wychowaniem dzieci. Do lat siedmiu dziecko przebywało w domu wraz z rodzicami, od 7 -30 roku życia, Spartan poddawano surowemu reżimowi wychowawczemu. Starożytna instytucja wychowania typu koszarowego, uczyła sztuki wojennej. Po trzydziestym roku życia Spartanin stawał się pełnoprawnym obywatelem. Ideałem wychowania spartańskiego było wychowanie jednostek mocnych fizycznie, zahartowanych na trudy, zaprawionych do walk, nieustraszonych. Było to wychowanie państwowe. Spartanie zaprawieni do walk znacznie mniej poświęcali się wychowaniu umysłowemu.
Wychowanie w Atenach - tam nastąpił bujny rozwój filozofii, matematyki, przyrodoznawstwa, rozwój architektury, rzeźby, krasomówstwa, teatru. Powoli w Atenach ukształtował się system wychowania, który odegrał wielką rolę w dziejach pedagogiki europejskiej. Ateńczycy przeciwstawili się (tak, jak to było u Spartan) żelaznej dyscyplinie wojskowej, natomiast głosili idee harmonijnego, wszechstronnego wychowania zarówno intelektualnego, moralnego i fizycznego, estetycznego, nie zaniedbując wychowania muzycznego (które miało wówczas inne znaczenie). Nazwa wywodzi się od słowa „muza”. Muzami zaś Grecy nazywali boginie, opiekunki nauki, sztuki; czyli wychowanie muzyczne było wychowaniem w służbie muz. Obejmowało ono wykształcenie umysłowe, moralne i estetyczne. Wykształcenie to stanowiło pierwowzór szkoły. Zasadniczym typem szkoły starożytnej Grecji stało się gimnazjum. Materiał nauczania uporządkowano i ujęto w podręcznikach, materiał obejmował dialektykę, retorykę, arytmetykę, geografię i astronomię. W nauce szkolnej dużą rolę przywiązywano do lektury, zwłaszcza do utworów klasycznych. Dokonano rozbioru językowego i egzegezę. Gimnazjum było typem szkoły średniej, były też szkoły typu wyższego i miały charakter szkół filozoficznych, np. Akademia założona przez Platona. Dla ludności ubogiej organizowano „szkółki początkowe” z nauką pisania i czytania, rachunków.
Wychowanie w starożytnym Rzymie.
Starożytny Rzym ukształtował się jako silny i ekspansyjny organizm bojowy i państwowy. Potrzebował dobrych przygotowanych obywateli. Ideałem wychowania był obywatel charakteryzujący się cnotami:
stałość constancja;
dzielność dirtas
pobożność tietas;
opanowanie modestas;
godność grawitas;
roztropnopść purdencja;
sprawiedliwość justecja;
Wychowanie i wykształcenie odbywało się w rodzinie, tu młody rzymianin miał znajdować wzory do naśladowania. Ze sprawami publicznymi zaznajamiał się na zgromadzeniach ludowych i sprawach sądowych. Rzemiosło wojenne poznawał na tzw. „polu marsowym”, później zaś w obozach wojskowych. Tworzono szkoły elementarne, uczono w nich pisania, czytania i rachowania. Były to najczęściej szkoły prywatne. W szesnastym roku życia chłopiec rzymski składał suknię chłopięcą, a przywdziewał męską togę. Dziewczęta były zaznajamiane przez matki z robotami domowymi, śpiewem, tańcem, muzyką. U Rzymian popularność zyskało kształcenie gramatyczne i retoryczne, szerzył się kult greckiej literatury i krasomówstwa. Dopiero z czasem wykształciła się literatura rzymska. W szkołach młodzież otrzymywała pomysłowy układ kompozycji wysławiania się, kształcenia i zapamiętywania.
Początek europejskiej myśli pedagogicznej.
Wiąże się z filozofami tej miary, co Sokrates, Platon, Arystoteles w Grecji; zaś Kwintylian Rzymie - retor i pedagog.
Sokrates (470 - 399) w Atenach. Głosił postulat poznawania samego siebie. Człowiek, to istota myśląca. Zwrócił uwagę na samowychowanie, samodoskonalenie i samokształcenie intelektualne.
Z pośród filozofów starożytnych, najwięcej uwagi sprawom wychowania, poświęcał uczeń Sokratesa:
Platon (427 - 347) w Atenach. Był za harmonijnym ukształtowaniem ciała i duszy. U niego dusza składa się z trzech części: rozumnej (właściwej tylko czł., której siedzibą jest głowa); szlachetnej czyli odwagi( którą posiadają także zwierzęta i która umiejscowiona jest w piersi); oraz zmysłowej. Roztropność (mądrość), męstwo (odwaga), sprawiedliwość i umiarkowanie są cnotami, do których należy dążyć. Wychowanie winno być sprawą państwa.
Arystoteles (384 - 322), podobnie, jak Platon, wychowanie ma charakter polityczny i państwowy. Proces uczenia przebiega w ten sposób, że ludzie powodowani wrodzoną ciekawą (osobowością), stopniowo od spostrzeżenia zmysłowego, przez zapamiętywanie, doświadczenie umiejętności - dochodzą do wiedzy pojęciowej.
Ustrój feudalny - ukształtował się w IX stuleciu. Charakteryzował się tym, że społeczeństwo dzieliło się na posiadaczy ziemskich, obdarzonych władzą oraz uzależnionych od nich chłopów czyli poddanych. Społeczeństwo feudalne wytworzyło rozmaite sposoby wychowania:
wych. rycerskie - dla dzieci feudalnych;
wych. mieszczańskie
wych. w terminie przyuczającym do rzemiosła;
wych. kupieckie - organizowane przez gildie;
Oświata i szkolnictwo w latach średnich.
Po upadku Imperium Rzymskiego, wychowaniem intelektualnym zajął się Kościół Katolicki. Ośrodkami oświaty - klasztory i szkoły katedralne. Wielkiego przełomu na polu oświaty, dokonał Karol Wielki (742 - 814). Znana była szkoła pałacowa na dworze samego Karola. Wydał szereg zarządzeń w celu zakładania szkół i 802 r., nakazujących każdemu ojcu posyłanie syna do nich. Można to uważać za początek obowiązku szkolnego. Szkoły te przetrwały do średniowiecza. Środkiem wychowawczym była w nich kara cielesna, program przewidywał dydaktykę, gramatykę, retorykę - dla niższego stopnia wykształcenia. A arytmetykę, geometrię, muzykę i astronomię - dla wyższego stopnia. Uczono pięknej wymowy, umiejętność redagowania dokumentów, obliczania kalendarza dotyczącego świąt ruchomych. W XII i XIII w. w Europie rozwinął się handel i rzemiosło. Powodowało to rozwój miast, powstały szkoły cechowe, kupieckie, a także szkoły elementarne. Oświata w Polsce średniowiecznej była prowadzona w szkołach parafialnych. W 1364 r. został założony Uniwersytet Krakowski z wydziałami: filozoficznym, medycznym, prawniczym, zaś od 1400 teologii. Rola uniwersytetu w rozwoju nauki i ogólnego rozwoju była bardzo duża.
Wychowanie rycersko - dworskie.
Program wychowania rycerskiego ograniczał się do opanowania siedmiu cnót rycerskich:
jazda konna;
pływanie;
rzut oszczepem;
szermierka;
myślistwo;
gry w warcaby;
umiejętność układania i śpiewania wierszy na cześć swego pana lub damy serca;
Pedagogika odrodzenia.
Wieki: XIV, XV i XVI cechowało rozsadzanie od wewnątrz ustroju feudalnego. Rozwój handlu zamorskiego i handlu światowego powodował szereg zmian w różnych sferach życia. W epoce odrodzenia wielkie zmiany dokonano w pedagogice. Odezwały się głosy o świeckim wychowaniu. Poszukiwano humanistów na nauczycieli. Kultem otaczano języki starożytne. Uczono się mów Cycerona i Horacego, ilustrowanego alfabetu przy pomocy obrazków. Zwracano uwagę na wychowanie fizyczne i moralne, głoszono hasło powszechnego nauczania, co dało grunt pod szkolnictwo ludowe.
Największym pisarzem był Erazm z Roterdamu (1469 - 1536). Stworzył on humanistyczny system pedagogiczny, domagał się kształcenia nauczycieli i prawa kobiet do wyższego wykształcenia.
Marcin Luter (1483 - 1546). W Niemczech rozwinęła się pedagogika reformacji. Luter domagał się nauki języka ojczystego, aby można było we własnym języku czytać Biblię.
Polska w dobie renesansu.
Zawdzięcza epoce odrodzenia wiele prac z dziedziny myśli pedagogicznej jak i praktyki szkolnej. W krakowskiej oficynie drukarskiej drukowano znaczne ilości rozpraw pedagogicznych i traktatów humanistycznych (także E z Rotterdamu).
Szymon Marycjusz - wydał po łacinie pracę o szkołach czyli akademiach.
Andrzej Frycz Modrzewski - wydał pracę: „O poprawie Rzeczpospolitej”, praca ta przetłumaczona na wiele języków. W dziedzinie praktyk szkolnych były zmiany. Dotychczas szkolnictwo było organizowane i nadzorowane przez Kościół Katolicki. W XVI w. znalazły działania różne kierunki religijne. Rozwinęło się szkolnictwo innowiercze. Bracia czescy, spadkobiercy prusycyzmu powołali zbiór arian czyli „braci polskich”. Powstał spór zw. arianizmem (czyli Bracia Polscy). Zbory różnowiercze zakładały szkoły i otaczały je opieką. Prowadzenie takich szkół było możliwe dzięki uchwale o tolerancji wyznań. Kościół Katolicki na działanie innowiercze przeciwstawił się tworzeniem dobrych szkół katolickich. Tu wielkie zasługi położył zakon jezuitów, których sprowadził do Polski kardynał Hozjusz. Powstały kolegia w Braniewie, Półtusku, Wilnie, Poznaniu, Jarosławiu. Krótki okres świetności miała także założona w Zamościu Akademia Jana Zamojskiego.
Wychowanie i pedagogika w czasach nowożytnych.
Jan Amos Komeńsky (1592 - 1670) - uważany jest za jednego z największych pedagogów. Należał do sekty Braci czeskich. Do najważniejszych dzieł należy „Wielka dydaktyka”. Jego poglądy - z optymizmem wierzył w moc wychowania i wykształcenia. Domagał się powszechnego nauczania dla biednych i bogatych, miast i wsi, chłopców i dziewcząt. Wg niego do szóstego roku, dziecko wychowywane jest w rodzinie, nauczycielką jest sama matka, a od 6 - 12 dziecko powinno być wychowywane w szkole elementarnej; w latach 12 - 18 winna być szkoła średnia, gimnazjum w każdym większym mieście, od 18 - 24 roku kierować młodych ludzi do akademii. W dydaktyce odstępował od werbalizmu i doktrynerstwa. Głosił zasadę poglądowości, organizacji szkoły i nauczania.
Idee pedagogiczne francuskich encyklopedystów.
Prądy ideowe - oświecenie - zapoczątkowane w Anglii, osiągnęły największy rozwój we Francji. Myśliciele wieku Oświecenia nie uznawali, poza myślącym rozumem, żadnego autorytetu. Do upowszechnienia idei Oświecenia, przyczynili się tzw. encyklopedyści, Spośród pedagogów, największy rozgłos osiągnęli: Jan i Jakub Rousseau [Ruso] (1712 - 1788). Podjął on ostrą krytykę współczesnego mu feudalizmu i ustroju pańszczyźnianego, nie głosił rewolucji lecz zalecał umowę społeczną, posłuszeństwo prawym i mądrym monarchom. Sądził, że przez wychowanie mądrych i lepszych ludzi, będzie można przygotować nową epokę prawdziwej kultury i wolności społecznej. Dlatego głosił powrót do natury..
Szkolnictwo europejskie w XVII i XVIII wieku.
Kościół powołał do życia specjalne zakony nauczające. Największy wpływ uzyskali jezuici, prowadzili oni szkoły średnie, kolegia, ale także uniwersytety. Oprócz jezuitów we Francji działali oratorianie (założeni zostali w 1564 przez Filipa Neri). Był też w ty okresie zakon pijarów (Braci Szkół Pobożnych). Zakon ten został założony w 1597 roku. Prowadził początkowo szkółki dla dzieci a następnie kolegia. Do Polski sprowadził ich Władysław IV. Arystokracja i szlachta omijała te szkoły, rozwinęło się prywatne wychowanie dworskie. Uczono języka francuskiego, kształtowano w woltyżerce, szermierce, tańcach, grach towarzyskich, poznaniu sztuk wojennych (fortyfikacjach, umiejętności altyleryjskiej), Kształcenie było wszechstronne lecz na ogół powierzchowne. W XVIII w. doszło do powstania w Europie pierwszych szkół i zakładów specjalnych dla głuchych i niewidzących i moralnie zaniedbanych.
Szkolnictwo w Polsce w XVII i początkach XVIII w. wyraźnie podupadło, poczynając od szkół podstawowych aż do Akademii Krakowskiej. Młodzież nie otrzymywała ogłady i wyjeżdżała za granicę do Paryża czy Włoch. W 1570 roku został wydany w Królewcu najstarszy elementarz pt. „Abecadlik polski”. Szkoły parafialne były ubogie a poziom nauczania bardzo niski. Opłakany stan szkolnictwa przedstawił Hugo Kołłątaj (1750 - 1812) w dziele: „Stan Oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Stanisława Augusta”.
Krytykowł, że warstwy społeczne używały języka francuskiego. W sądach i urzędach natomiast używano języka łacińskiego i mowa ojczysta była zaniedbywana. Próby reformy i podniesienia oświaty podjął Stanisław Konarski (1700 - 1773) był on prowincjałem pijarów w Polsce. Jego dziełem była praca „O skutecznym rad sposobie”. W 1740r. otworzył Collegium Nobillum. W 1766 została założona w Warszawie szkoła wojskowa pod nazwą Korpus Kadetów, twórcą i komendantem był Adam Czartoryski. W tej szkole uczyli się między innymi Tadeusz Kościuszko i Julian Ursyn Niemcewicz. Najpiękniejszym przejawem odrodzenia w Polsce była działalność Komisji Edukacji Narodowej. Była to pierwsza w Europie centralna władza szkolna (narodowa). Głoszono, że każdy stan winien być kształcony według potrzeb w szkołach dla chłopców, mieszczan szlachty i duchownych. Komisja Edukacji Narodowej doceniła wagę zawodu nauczycielskiego, stworzyła oddzielny stan nauczycielski. W celu kształcenia nauczycieli organizowano seminaria nauczycielskie. Grzegorz Wilamowicz wydał wskazówki dla nauczycieli, dzieło to nosiło nazwę: „Powinności nauczyciela w szkołach parafialnych, dbał o naukę czytania, pisania i rachunków.
W XIX wieku dążono do tworzenia dydaktyki, a także opanowanie jej teorii. Zaznaczył się tu pedagog Johan Heinrich Pestalozzi - szwajcar, żył i działał na przełomie XVIII i XIX w. Był to pedagog i demokrata, który całe życie poświęcił w walce o szkołę ludową. Twórca dydaktyki łączącej wychowanie umysłowe z praktycznym przygotowaniem do życia oraz metodyki nauczania początkowego. Tworzył teorię nauczania początkowego, opartąna psychologii. Według niego nauka powinna się odbywać:
czytanie;
pisanie;
rachunki;
rysowanie;
przyrodoznawstwo;
geografia;
Oświata i pedagogika w Polsce w XIX wieku.
Rozbiory zniszczyły szkoły i powstrzymały rozwój oświaty i wychowania w Polsce. W ciągu całego XIX wieku we wszystkich zaborach podjęto walkę o wyzwolenie narodowe o wysoki poziom oświaty, o kształcenie nauczycieli ludowych. Działalność oświaty w Księstwie Warszawskim a potem w Królestwie Polskim przejawiał Stanisław Kostka Potocki. Położył wielkie zasługi dla rozwoju oświaty i nauki. Jest autorem dzieła: „Podróż do ciemnogrodu”. Ukazała się ustawa (1808r.) pt. „Urządzanie szkół miejskich, wiejskich i elementarnych” wydana przez Izbę.
W zaborze pruskim, działalność rozwinął Eweryst Estkowski, założył w Poznaniu Towarzystwo Pedagogiczne, a następnie stał się redaktorem pierwszego podręcznika pedagogicznego. Opracował właściwą metodę pisania i czytania, w której wykorzystał niektóre poglądy z filozofii.
W zaborze austriackim szkolnictwo w porównaniu z innymi zaborami znajdowało się w najgorszych warunkach, tak działo się do lat 60. w okresie przekształcenia Monarchii austriackiej. Kiedy Galicja zyskała autonomię, sytuacja szkolnictwa (nauka) uległa poprawie. W 1866 roku powstała Rada Szkolna Krajowa, był to naczelny organ autonomicznego szkolnictwa w Galicji. Oprócz szkolnictwa elementarnego, szkolnictwo średnie było bardzo ograniczone, zarządzane centralnie przez rządy zaborcze i poddawane bezwzględnej rusyfikacji, czy germanizacji. Mimo prześladowań, podejmowano działalność praktyczną szkół katolickich. W 1805 r. powstała w Krzemieńcu świetna szkoła zwana później Liceum. Zaborcy do gimnazjum wprowadzali język rosyjski względnie niemiecki. Na dyrektorów szkół i nauczycieli mianowano Rosjan lub Niemców. Wprowadzono system polegający na szpiegowaniu i donosicielstwie. Aleksander Wielopolski, który był naczelnikiem Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego; dążył do spolszczenia oświaty, był także wrogiem ideologii powstańczej a zarazem popierał branki, czyli przymusowy pobór do wojska rosyjskiego, co miało przyśpieszyć wybuch powstania styczniowego. Lecz na wskutek upadku powstania styczniowego cale szkolnictwo średnie przekształcono na rosyjskie, tak, że szkolnictwo zeszło do podziemia.
Jan Władysław Dawid kieruje akcją tajnych kursów naukowych. Powstało Towarzystwo Tajnego Nauczania. Ukazał się elementarz. Dawid był pionierem psychologii i pedagogiki eksperymentalnej. Był także pierwszym redaktorem „Przeglądu Pedagogicznego”, pierwszego pisma w zaborze rosyjskim.
Szkolnictwo wyższe pod zaborem:
W Wilnie szkolnictwo wyższe gromadziło świetnych profesorów z braćmi Śniadeckimi i Joachimem Lelewelem. Wśród studentów natomiast był w tym czasie Adam Mickiewicz.
Warszawa stała się ważnym ośrodkiem nauki i oświaty. W 1800 r. powstało pierwsze w Polsce Towarzystwo Przyjaciół Nauki. W 1807 otwarto kursy prawnicze, w 1809 powstała szkoła lekarska. Natomiast w 1816 na podstawie dekretu cara Aleksandra I, został otwarty Uniwersytet Warszawski. Powstały też szkoły: agronomiczna, weterynaryjna, górnicza, dróg i mostów. Natomiast próby powołania Instytutu Teologicznego spotkały się ze sprzeciwem. Zaczęły się rozwijać szkoły artystyczne, w 1916 powstała szkoła śpiewu i wymowy, która przekształciła się w 1921 w Konserwatorium Muzyczne, gdzie uczył się w nim Fryderyk Chopin.
W tym czasie wychodziło szereg czasopism. Czołowym uczonym i organizatorem życia społecznego był Stanisław Staszic. W Królestwie na przełomie XIX i początek XX wieku powstawały w szkołach zaczątki pedagogiki i oświaty proletariackiej. Głoszono, że nauczanie winno być obowiązkowe, bezpłatne i bezwyznaniowe. W XX wieku teorie pedagogiczna dzięki rozwojowi nauk społecznych, biologii i psychologii uległy przekształceniu. Postulowano wszechstronne kształcenie zmysłów. Należało również przygotować materiał dydaktyczny w celu ćwiczenia: wzroku, słuchu, dotyku itp. Postulowano, aby powstał system oświaty czyli zespół różnych instytucji oświatowo-wychowawczych powiązanych na zasadach określonych przez państwo. Zasady te to:
ustalanie nazw dla szkolnictwa;
tworzenie i utrzymywanie szkolnictwa państwowego;
ustalenie obowiązku i przymusu szkolnego.
Przy Uniwersytecie Genewskim założono Międzynarodowe Biuro Wychowawcze, które prowadzi dokumentację międzynarodową. Do poszczególnych państw rozsyłane są ankiety na temat organizacji systemu oświatowego. W Paryżu, w Hamburgu powstały pedagogiczne instytuty badawcze. W Polsce na Uniwersytecie Warszawskim działalność prowadzi instytut badawczy. Od 1950 Biuro współpracuje z UNESCO i wydaje szereg publikacji. W Polsce na Uniwersytecie Warszawskim działalność prowadzi Instytut Pedagogiczny. W Polsce w 1932 roku wydano ustawę szkolną, która rozróżniała typy szkół., a mianowicie szkoła powszechna miła trzy stopnie organizacyjne o różnych poziomach (miała to być siedmioklasowa szkoła).
Nierówne prawa kobiet.
W wielu krajach aż do czasów współczesnych kobieta nie miała pełnych uprawnień w dziedzinie oświaty. W XVIII wieku powstały tak zwane pensje gdzie arystokracja oddawała dziewczęta do wychowania w duchu mody i rozwinięcia talentu muzyki, śpiewu, tańca, rysunków. W XIX wieku zaczęto tworzyć szkoły dla dziewcząt. Znoszono przywileje stanowe. Zrównano konieczność pracy zarobkowej, głoszono, że wszyscy są równi i powinni prawa mieć równe(w II połowie XIXw. powstał Ruch Emancypacyjny - dążący do zrównania praw kobiet i mężczyzn).
Emancypacja.
Wiek XX odznaczył się rozwojem wielu nauk biologicznych, psychologicznych itp. pozwalało to poznać psychikę dziecka. Głoszono ideę przez wychowanie nowego człowieka. Powstawały organizacje do opieki nad dzieckiem. W 1920 roku pod protektoratem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, w Genewie powstał Międzynarodowy Komitet Opieki nad Dzieckiem. W 1924 roku natomiast została wydana deklaracja praw dziecka.
W okresie po II wojnie światowej problemem praw dziecka zajęła się Organizacja Narodów Zjednoczonych. Głoszono, że wychowanie powinno być w duchu zrozumienia, przyjaźni i tolerancji. Również nauczyciele powołali Związek Nauczycielstwa Polskiego w 1954 roku, ukazała się karta nauczyciela. Głosiła ona, że nauczyciele mają do spełnienia wielkie zadania uczyć dzieci, troszcząc się o ich wychowanie, ale również kształcić się i doskonalić.
Oświata dorosłych.
Szczególnie doniosłą rolę zaczęto przypisywać oświacie dorosłych. Duży rozgłos zdobyła idea Uniwersytetów Ludowych. Uniwersytety te powstały w różnych krajach także w Polsce. W okresie międzywojennym szczególnie zasłużyło się Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR), zaś po II wojnie światowej powstało Towarzystwo Wiedzy Powszechnej; przeciwdziałanie wykolejeniu się młodzieży i chuligaństwa.
Chuligaństwo - oznacza rażące naruszenie współżycia społecznego, polegające na popełnianiu czynów zagrażających zdrowiu i życiu. Tworzyły się bandy i gangi. Była potrzeba reedukacji i resocjalizacji. W 1899 r. dr Henryk Jordan (prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego), założył w Krakowie Jordanowskie Parki zabaw, gdzie było to miejsce gier, zabaw i ćwiczeń gimnastycznych dla dzieci i młodzieży. Podobne powstawały także w innych miastach.
Harcerstwo- naczelną rolą jest organizowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży. Związek Harcerstwa Polskiego stosował atrakcyjne metody wychowawcze, takie jak: ogniska, rajdy, obozy, wycieczki.
INKA - protestancka organizacja kulturalna, założona w 1844r. w Anglii dla pogłębienia religijności wśród młodzieży, wychowanie politechniczne, wychowanie moralno - społeczne, estetyczne i fizyczne.
Szkolnictwo w Polsce w latach 1918 - 1934
W 1918 r. w Polsce po zaborach, powstały różne systemy szkolne. Przy liczbie 300 dzieci organizowano pełne siedmioletnie szkoły. Do szkół wyższych prowadzi szkoła ukończenia gimnazjum. Istniało również szkolnictwo zawodowe. Sprawy szkół regulowały zarządzenia Ministerstwa.
Antoni Bolesław Dobrowolski zajął się sztuką nauczania, postulował utworzenie instytutu wyższej kultury umysłowej i zwracał uwagę na samodzielność w zdobywaniu wykształcenia.
Władysław Spasowski - głosił, że celem wychowania winno być samodzielność i twórczość jednostki.
Akcja Katolicka - opierała się na nauce Kościoła (na encyklice Piusa XI „O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży”). Dokonywano przekładów dzieł pedagogicznych (obcojęzycznych) na j.polski. Katedrami w okresie międzywojennym byli w:
Warszawie - Bogdan Nawroczyński;
Krakowie - Zygmunt Mysłakowski
Lwowie - Bogdan Suchowolski;
Wilnie - Ludwik Majch
Poznań - Ludwik Mykowski ( lub Przychowski ?)
Szkolnictwo w latach wojny 1939 -1945.
Lata wojny i okupacji, były latami potwornego wyniszczenia kulturowego. Kultura polska była niszczona świadomie i systematycznie. Powstała tajna Organizacja Nauczycielska (w X), wydawano podręczniki o duchu patriotycznym, starano się utrzymać ciągłość szkolnictwa, pomimo regresji.
PRL
W 1945r. Polska przestała być państwem narodowościowym, stała się krajem jednolitym (tzn. narodowym). Ministerstwo Oświaty zaproponowało szkołę 11 letnią i 11 klasową. Jednak w końcu przyjęto szkołę 8-mio klasową. W 1856 roku wydano dekret o obowiązku nauczania co najmniej siedem klas. Wprowadzono szkolnictwo zawodowe i technika. W systemie szkolnictwa specjalistycznego, powołano zakłady kształcenia nauczycieli (powstały Licea Pedagogiczne, Szkoły wyższe). Zwrócono uwagę na opiekę nad dziećmi i młodzieżą. Organizowano „Domy Małego Dziecka”- dzieci do lat 3, „Pogotowia opiekuńczego”, „Zakłady wychowawcze” dla dzieci upośledzonych, kalekich. Powstały „Zakłady poprawcze”, jak również rodziny zastępcze, dla dzieci osieroconych. Organizowano kolonie i wczasy dla dzieci. Rozwój nauk pedagogicznych.
W zakresie podręczników, wydano podręcznik z okresu międzywojennego. W 1948 ukazała się praca Józefa Chałubińskiego: „ Społeczeństwo i wychowanie” i w 1950r. Stefana Rudniańskiego - „Technologia pracy umysłowej”. W dziedzinie dydaktyki na czoło wysunęły się zespołowe badania pod kierunkiem Wincentego Okonia. Wychodziło wiele czasopism pedagogicznych:
Głos nauczycielski;
Kwartalnik pedagogiczny;
Moja Rodzina;
Nowa szkoła;
Plastyka i wychowanie;
Problemy opiekuńczo - wychowawcze;
Przyjaciel dziecka;
Psychologia wychowania
Wychowanie w Przedszkolu;
Kościół Katolicki a wychowanie.
Historia cywilizacji minionych wieków wiąże się z wychowaniem. Taka tradycja była w Chinach - konfukcjonizm (albo: kolupcjonizm?), w Indiach - braminizm, wśród Żydów Tradycja Rabinistyczna; wśród chrześcijan - Tradycja Chrześcijańska. Na tradycję składają się dwa nurty: grecki i żydowski. W kulturze katolickiej, elementy te zostały połączone. Kościół od początku głosił naukę o wychowaniu opartym na chrystianiźmie. Papież Pius XI, wypowiedział się: „Właściwym i bezpośrednim celem chrześcijańskiego wychowania jest współdziałanie z Łaską Bożą. Wychowanie to obejmuje cały zakres ludzkiego życia, fizycznego i duchowego, moralnego, intelektualnego, społecznego i rodzinnego. Chrześcijańskie wychowanie otwiera drogę do społeczności ducha i daje prawo wstępu do społeczności bardziej personalnej niż państwo czy świat cały, bowiem humanizm wprowadza człowieka do wspólnoty kulturalnej i otwiera mu skarbiec przeszłości. Chrześcijaństwo wprowadza człowieka do społeczności ducha i roztacza przed nim Boską obietnicę przyszłego życia. Podstawą tradycji chrześcijańskiej myśli i kultury jest też wychowanie, które bardziej niż rewolucje i doktryny zmieniają umysły ludzi. Świat, który czekał na nauczyciela, jakim jest Jezus Chrystus, doczekał się, gdy z dziecka wyrósł młodzieniec a potem mężczyzna. Miał 30 lat i dopiero wówczas największy Nauczyciel zaczął nauczać.”
Kościół uczy patrzeć na swój pobyt na ziemi, jako na przygotowanie do wiecznego życia.
Chrześcijańskie wychowanie obejmuje całą naturę człowieka i trwa przez całe życie. Reformacje, herezje, prześladowania miały wpływ na naukę religii i ich nauczycieli. Kościół musiał zmierzać do pełnego, harmonijnego życia, choć coraz bardziej agresywnie pojawiały się w świecie cywilizacje sprzeczne z duchem chrześcijańskim. Katolickie wychowanie - opiera się na wierze w odpowiedzialność i nieśmiertelność duszy. Z tej podstawowej koncepcji wyprowadza się wniosek, co do natury procesów myślowych, co prowadzi do umocnienia wiary. Człowiek z natury stworzony do tego, czym stać się powinien.
Nauczyciel i dziecko.
Według katolickiej teorii wychowania, nauczyciel winien szanować dziecko i rozwijać ukryte zdolności, wzmacniać indywidualne zalety, kształtować charakter, zgodnie z chrześcijańską nauką o społecznej odpowiedzialności i nieśmiertelnym przeznaczeniu dziecka. Wychowanie dziewczyn i chłopców ma zmierzać do przygotowania do czekających ich zadań w pewnym porządku moralnym. Ostateczny cel to wieczność. Środki do tego celu są różnorodne. Chodzi o wytworzenie zrównoważonej kultury humanistycznej, w oparciu o dostrzegane zjawiska historyczne i odkrycia naukowe.
Dokumenty Kościoła Katolickiego.
Wśród licznych dokumentów ukazujących doniosłość wychowania należy wymienić:
Benedykt XV - list apostolski (10. IV 1919 r).
Pius XI - encyklika „Divini ilius magistri” (z 31 XII 1929 r);
Pius XII przemówienie do młodzieży (z 20 IV 1946 r).
Jan XXIII przemówienie w 30 rocznicę wydania encykliki „Divini ilius magistri” (31 XII 1959 r.)
Paweł VI przemówienie do związków i instytucji podlegających władzy kościelnej (z 30 XII 1963 r).
Jan XXIII encyklika “Pacem in terries” (11 IV 1963 r).
Ponadto:
- deklaracja praw człowieka (z 1948 r);
- deklaracja praw dziecka (z 1959 r);
- Jan XXIII encyklika “Mater et magistras” (15 V 1961 r).
Pius XI w encyklice „Divini ilius magistra” porusza zagadnienia, kto jest powołany do nauczania? Jest to dokument dla wychowawców, ponieważ chodzi o doprowadzenie człowieka przez nauczanie i wychowanie do zbawienia. Zagadnienia zawarte w encyklice są zgodne z psychologią indywidualną. Szkoła ma mieć właściwą atmosferę. Wychowanie to nie zmechanizowane koszary. Bez Boga nie mogę zbudować żadnej moralności. Kościół urabia jednostkę i jest jej wychowawcą (można znaleźć przykłady kształtowania duchowości). Encyklika zwalcza monopol państwa nad wychowaniem. Za pomocą wychowania dąży się doskonałości: „Stworzyłeś nas Panie dla siebie i niespokojne jest serce człowieka, dopóki nie spocznie w Bogu”(św. Augustyn).
Wychowanie w różnych okresach życia.
Proces religijnego wychowania zaczyna się w pierwszych momentach życia płodowego i niemowlęcego. Szczególną rolę w życiu czł., odgrywa kontakt z matką w pierwszych dwóch latach jego życia. W początkowym okresie życia, rodzice są dla dziecka osobami, które wszystko wiedzą i potrafią. Dziecko nie jest w stanie odróżnić obrazu Boga od rodziców. Rodzice działają, jako pośrednicy pomiędzy Bogiem a dzieckiem. Poprawny przebieg procesu religijnego wychowania dziecka, zależy od jakości rodziny, w której ono wzrasta. Dziecko potrzebuje w rodzinie stałej obecności ojca i matki. Rozluźnienie obyczajów, rozwody, niedojrzałość psychiczna i osobowość rodziców, może być przyczyną braku zainteresowania dzieckiem oraz jego wychowaniem.
Wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym ( 3 - 6 r. życia). Rodzic już nie jest jedynym wychowawcą dziecka, otrzymuje ono wychowanie również np. w przedszkolu. dziecko ma już elementarne podejście do spraw wiary, którą zdobyło w rodzinie. Prowadzący katechizację, powinien zorientować się w sytuacji religijnej rodziny dziecka, by mógł rozwijać wiedzę, treści i zachowania, które już dziecko zdobyło, względnie je uzupełniać lub korygować. Ważne jest wyrabianie w dziecku czci i szacunku dla znaków zewnętrznych, kierujących myśli ku Bogu (obrazy święte, krzyż, medalik itp.).
Wychowanie dziecka w wieku szkolnym.
W tym okresie odbywa się kształtowanie osobowości człowieka, jest to długi i żmudny okres pobytu dziecka w szkole. Prawdy religijne i moralne w wieku 7-9 lat, nie stanowią dla dziecka szczególnego problemu. Powinno się zwrócić uwagę na to, że skoro dziecko zaczyna odchodzić od świata fantazji, to zbliża się do świata realnego ok. 11-12 roku życia. Średni wiek szkolny - dziecko wyrasta z dzieciństwa. Zmianie podlega już pojęcie Boga, przekonuje się, że Bóg jest Panem i Stwórcą. Nie jest to już ten Bóg z obrazków. Życie religijne staje się już coraz bardziej dojrzałe. To sprzyjający okres dla rozwoju wiary dziecka. Ważnym problemem jest też współpraca katechety z rodzinami, a więc okresowe spotkania z rodzicami, katecheza samych rodziców. W Kościele chodzi też o wychowanie sakramentalne i kształcenie chrześcijańskich postaw; o pomoc w rozumieniu dogmatycznej nauki o sakramentach i korzystanie z nich dla wł. zbawienia; o wychowanie do oceny i zrozumienia problemów ludzkich.
Katecheza - :
- ma uwrażliwiać uczniów na wartości ludzkie i uświadamiać wymiar nadprzyrodzony tych wartości
- wychowywać do chrześcijańskiej wolności, tzn. że ma uświadamiać, iż wolności (i godności), nie da się zabezpieczyć żadnymi ludzkimi prawami,
- musi być pomocną w dojrzewaniu płciowym (płciowość - czynnikiem, przez który człowiek realizuje się jako osoba. Stanowi integralny warunek rozwoju osobowości i procesu wychowawczego we wszystkich jego formach). Wychowanie do pełnej dojrzałości płciowej katecheza powinna włączyć świadomie i programowo w całokształt formacji chrześcijańskiej na wszystkich poziomach nauczania i wychowania.
- odbywa się w różnych okresach życia dziecka: w wieku przedszkolnym, młodszych dzieci szkolnych, w wieku dorastania i dorosłych. Okres katechizowania dziecka w wieku przedszkolnym, jest bardzo ważnym okresem, gdyż dziecko buduje swoją osobowość. Ważną sprawą jest dostosowanie przekazu katechetycznego do psychicznych potrzeb dziecka, gdyż przyjmuje tylko to, co jest ważne dla budowania jego psychiki. Pojęcia religijne powinny być przekazane przez obraz. Źródłem poglądu jest przede wszystkim Pismo Święte.
W toku rozwoju osobniczego następuje teraz niezwykle sprzyjający moment dla osiągnięcia psychicznej, społecznej i religijno - moralnej dojrzałości. Rozpoczyna się proces przeobrażania się dziecka w osobę dorosłą Zachodzi ważna zmiana: przejście od myślenia konkretnego, obrazowego do myślenia abstrakcyjnego. Następuje różnicowanie się zainteresowań, inne będą u dziewcząt, a inne u chłopców. Rozszerzają się kontakty społeczne; wiąże się z tym powolne wyzwalanie spod zależności rodziców. Młody człowiek wchodzi w inne grupy społeczne, szczególnie rówieśnicze. Uczestnictwo młodzieży dorastającej w tych grupach jest koniecznością rozwojową. Grupa stanowi teraz dla jednostki silny punkt oparcia. Nowe właściwości pojawiają się także w dziedzinie rozwoju moralnego: dokonuje się przechodzenie od moralności przyjmowanej od rodziców, do moralności „z własnego przekonania”, przechodzenie od odpowiedzialności zewnętrznej do odpowiedzialności wewnętrznej.
Jednostka w okresie młodości przeżywa ostatni etap rozwoju przed dorosłością. Znajduje się zatem w okresie przejściowym, przechodząc od dziecięcych form zachowania do form zachowania ludzi dorosłych. Musi stawać się samodzielna i uczy się patrzenia na świat własnymi oczami, bez pomocy rodziców i wychowawców. Chociaż nie należy tego brać zbyt dosłownie, gdyż pomoc rodziców jest nadal potrzebna, ale przejawia się w inny sposób. Cechą tego okresu jest niestałość młodego człowieka, wskazująca na jego niedojrzałość.
Katecheza dzieci specjalnej troski.
- dotyczy osób niepełnosprawnych fizycznie (niewidzących, niesłyszących, głucho-niemych), inwalidów o różnym stopniu upośledzenia i niepełnosprawności psychicznej, o różnym stopniu niedorozwoju, umysłowego. Do dzieci specjalnej troski należy w sposób indywidualny stosować odpowiednią metodę katechezy. Na pewno pierwszymi nauczyc. będą rodzice. Już po rozpoznaniu choroby mogą oni stosować różne ćwiczenia, które pomogą dziecku w rozwoju ruchów, zmysłów, mowy, w tworzeniu pewnych nawyków ułatwiających później dziecku w miarę normalne życie. Te wszystkie zabiegi są potrzebne, aby nastąpiło spotkanie z Bogiem, do którego te dzieci są również zdolne. Dzieci te mogą również prowadzić głębokie życie chrześcijańskie. W młodszych latach, ich wiara kształtuje się w oparciu o stosunek do innych ludzi. Tak jak w relacji matka - dziecko dominuje uczuciowość, tak i w relacji Bóg - dziecko, ta właśnie sfera ma największe znaczenie. Z życiem religijnym chrześcijanina łączy się nierozdzielnie życie liturgiczne. Dla najwłaściwszego wychowania do życia sakramentalnego, jest katecheza na wszystkich poziomach a co za tym idzie katecheza specjalna. Skoro możliwe jest religijne wychowanie dzieci specjalnej troski, ważne jest, by w tym całym procesie kształtowania życia religijnego nie zapomnieć o ukształtowaniu życia liturgicznego i sakramentalnego. Okazuje się na podstawie bogatych doświadczeń ludzi zajmujących się katechezą specjalną, że dzieci głębiej upośledzone umysłowo są zdolne do przyjęcia sakramentu pokuty, Eucharystii czy nawet bierzmowania w sposób ważny i na ich możliwość świadomy. Skoro dziecko upośledzone umysłowo, otrzymuje sakrament Chrztu Świętego, a poprzez to życie Boże nadprzyrodzone, łaskę uświęcającą - ma prawo do zachowania i rozwijania tych darów właśnie poprzez pozostałe sakramenty święte, a wśród nich szczególnie przez udział w liturgii Kościoła. Katecheza zabezpiecza przed wystąpieniem patologii społecznej.
Kształtowanie stosunku do innych wyznań i światopoglądu
Sobór Watykański II w swojej deklaracji o wolności religijnej domaga się dla wszystkich wolności sumienia i wolności wyznania, żąda też tolerancji, wymaga poszanowania godności i wolności ludzkiej, nawet wówczas, gdy błądzi. Sobór jednak nie chce osłabić prawdy, że Kościół jest stróżem Objawienia Bożego. Z punktu widzenia nauki Kościoła, niektóre poglądy religijne są nie do przyjęcia, i jako błędne, muszą być odrzucone, mimo tego nakazu trzeba wychowywać do chrześcijańskiej tolerancji.
Katecheza a środki masowego przekazu.
W środkach masowego przekazu możemy dopatrzyć się cech pozytywnych ale również negatywnych i destrukcyjnych. Katecheza na wszystkich poziomach nauczania powinna uczyć krytycznego i dojrzałego odbioru przekazywanych treści, aby w ten sposób zabezpieczyć dzieci i młodzież przed programową i przypadkową demoralizacją.
Okres dorastania.
W okresie dorastania dochodzą w wychowaniu religijnym do bardzo dużych procesów, od których zależy dalsze życie religijne. Młody człowiek dokonuje pewnej relekcji w przyjmowaniu wartości., układając je wg określonej hierarchii (uporządkowuje swoje życie). Wyselekcjonowane wartości umieszcza w centrum swojej osobowości. Wartości religijne scalają osobowość czł. Czasem mogą się pojawić wątpliwości religijne, jako odpowiedź na przeżywane trudności. Może to też oznaczać brak wiedzy religijnej (trudność pogodzenia twierdzeń naukowych z wiarą), lub głębokie poczucie winy moralnej, bądź słabe uczestnictwo w praktykach religijnych; co może prowadzić do osłabienia przynależności do Kościoła. Dlatego K-ół ukazuje sens życia prawdziwie chrześcijańskiego. Młody czł. może szukać orientacji fundamentalnej - i tu ważna rola katechety! -pomóc mu odnaleźć sens wiary i wartości, by kształtować dojrzałą osobowość. Przy wykorzystaniu zdolności intelektualnych, katecheta powinien zaszczepić wiarę powiązaną z celem ostatecznym czł.. Katecheza powinna przedstawiać rozumowe podstawy wiary, oraz ukazać bogatą rzeczywistość K-ła na podstawie historii zbawienia. Ta forma katechezy domaga się dopełnienia w zorganizowanych grupach młodzieżowych.
Chrześcijańska formacja dorosłych. -do dojrzałości religijnej
Do istoty należy - wyjaśnienie egzystencji ludzkiej w świetle Ewangelii oraz uświadomienie współodpowiedzialności za życie zgodne z Ewangelią.
Dorośli również powinni permanentnie poddawać się formacji chrześcijańskiej. Formacja taka zgłębia wiedzę religijną, oraz formuje człowieka moralnie, kiedy człowiek współczesny ciągle jest atakowany przez wprowadzanie nowych norm moralnych w świecie. Dorośli są wzorem dla dzieci, dlatego ważne jest, w jaki sposób stosują nagradzanie lub formę kary wobec wychowanków.
Pedagogika Boża.
Według KKK (Pallotinum,1994r.), w II rozdz., Bóg wychodzi człowiekowi na przeciw. Spodobało się Bogu w swej dobroci i mądrości objawić siebie samego i ujawnić ludziom tajemnicę woli swojej, dzięki której przez Chrystusa, Słowo Wcielone ma dostęp do Ojca w Duchu Świętym. Boski zamysł objawienia - to plan związany z pedagogiką Bożą. Bóg stopniowo udziela się człowiekowi etapami na przyjęcie nadprzyrodzonego objawienia, którego przedmiotem jest On sam, a który zmierza do punktu kulminacyjnego w Jezusie Chrystusie. Etapy objawienia:
Od początku Bóg pozwala się poznać. Wielokrotnie zawierał przymierze z ludźmi. - z Noem, Abrahamem, ocalenie z niewoli egipskiej, przymierze na Synaju, czy przez Mojżesza danie dziesięć przykazań. Bóg powiedział wszystko, dając w swoim Słowie pośrednika i pełnię objawienia. Bóg z miłości objawiał się człowiekowi, tym samym dał odpowiedź na pytanie jakie stawia sobie człowiek o sens i cel swego życia. Objawienie Boże przekazane jest przez Tradycję Apostolską, oraz Ewangelię. Dwoma drogami: ustnie (za pomocą i pośrednictwem apostołów i ich następców) i pisemnie(wspomagani przez Ducha Św. napisali na piśmie wieść o zbawieniu). Depozyt wiary - Pismo Św. i Tradycja - przekazane całemu Kościołowi.
A K-ół przez Urząd Nauczycielski służy Słowu Bożemu i dalej głosi Boże objawienie wg słów Chrystusa: „Kto was słuch, Mnie słucha”. Bóg przemawia w Piśmie Świętym, bo On jest Autorem Pisma (natchnął jego ludzkich autorów, działał w nich i przez nich). Cztery Ewangelie zajmują centralne miejsce. Człowiek odpowiada Bogu przez swoją wiarą, uczynił to dobrowolnie, dokonał wyboru, był posłuszny Bogu lub przeciwstawił się Mu. Wiara jest łaską i pochodzi od Boga. K-ół jest pierwszy, który prowadzi i podtrzymuje wiarę człowieka, co wyraża się w pieśni: „Te Deum”.
9
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
sredniowiecze, Skrypty - Teologia. Filozofia, Filozofia
Czy chrześcijanie są politeistami Trójca Święta a Islam, INNE - RÓŻNOŚCI, teologia i filozofia
Działalność misyjna (skrypt), teologia(1)
Dlaczego spalono Giordana Bruna, INNE - RÓŻNOŚCI, teologia i filozofia
Rok liturgiczny - skrypt 2, Teologia, skrypt na US WT, Skrypty
trynitologia-skrypt, TEOLOGIA, DOGMATYCZNA
teologia dogmatyczna - charytologia - skrypt, teologia
Skrypt, Skrypty - Teologia - Szczecin
skrypt nr 2, Filozofia
skrypt nr 1, Filozofia
Uwagi dotyczące projektów legalizacji prawnej związków między osobami homoseksualnymi, INNE - RÓŻNOŚ
Sakramentologia - skrypt, teologia dogmatyczna
Bocheński J. - Prawda względna, TEOLOGIA, FILOZOFIA ALL, wykłady różne, Bocheński Józef
T. pastoralna - skrypt, teologia
Skrypt - poradnictwo rodz, Skrypty - Teologia - Szczecin
24 tezy tomistyczne, INNE - RÓŻNOŚCI, teologia i filozofia
więcej podobnych podstron