2. Pojęcie, przedmiot i zakres badań socjologii

Pojęcie socjologii po raz pierwszy użył August Comte'a (francuski filozof) w IV tomie kursu filozofii. Termin ten użył w 1837 r., dla oznaczenia nauki o człowieku jako gatunku społecznego, a nie biologicznego.

Wyraz „socjologia” pochodzi z łacińskiego słowa societas - społeczeństwo, natomiast logos z greckiego znaczy nauka. W dosłownym tłumaczeniu socjologia to nauka o społeczeństwie. Jednak współcześnie nie możemy poprzestać na takim tłumaczeniu, ponieważ społeczeństwem zajmuje się wiele nauk, a nie tylko jedna. Nauki te nazywamy naukami społecznymi lub humanistycznymi. Wszystkie te nauki wyjaśniają świat człowieka, świat ludzki. Do nauk tych zaliczamy np. historie, prawo, ekonomie, psychologie, kulturoznawstwo, socjologie itp. Służą one poznaniu osobowości ludzkich.

Historia zajmuje się badaniem tego, co było wśród ludzi, prawo określa to, co być powinno między ludźmi, ekonomia to nauka o racjonalnym gospodarowaniu. Ojcem ekonomii jest A. Smith, natomiast istotą ekonomii jest, aby więcej wyjąć niż się włożyło. Socjologia zajmuje się badaniem szerszych i węższych zbiorowości ludzkich (grup społecznych). Bada jednostkę ludzką, ale tylko o tyle, o ile jest ona zdeterminowana przez przynależność do tej grupy.

Socjologia to nauka zajmująca się badaniem współżycia społecznego, jego rozwoju, badaniem jego wytworów materialnych (wszystko to, co nie wytworzyła natura, nie są wieczne) i wytworów niematerialnych (np. poglądy, idee - zmieniają się i nie są wieczne), czynników powodujących ich powstawanie, rozwój i zanik, wreszcie badaniem osobników ludzkich o tyle, o ile są oni zdeterminowani przez przynależność do grupy (uwarunkowani).

Zakres badań socjologii jest bardzo obszerny. Jest tak bogaty, jak bogate jest życie człowieka. Powstały różne kategorie socjologii. Do najważniejszych zagadnień wchodzących w zakres zainteresowania socjologii należy zaliczyć:

1. Problem genezy współżycia społecznego - oznacza proste i złożone, bezpośrednie i pośrednie relacje międzyludzkie, które są przez ludzi pożądane i niezbędne do przetrwania. Dotyczą one m.in. wspólnych działań w zakresie pożywienia, schronienia, bezpieczeństwa, pracy, satysfakcji i innych zachowań ludzi opartych na zaufaniu i współpracy lub na nienawiści i konflikcie.

2. Badanie społeczeństwa, jego typów i struktur.

3. Badanie mikrostruktur społecznych takich jak rodzina, zakład pracy, społeczność lokalna.

4. Badanie makrostruktur takich jak naród, grupy etniczne, państwo.

5. Badanie kultury i jego roli w życiu społecznym. Głównie chodzi tutaj o kulturę materialną, jak np. wszelkie wytwory zaspokajające „materialne” potrzeby człowieka i społeczeństwa (budowle, środki komunikacji, mieszkania, ubrania), oraz kultura duchowa, obejmująca wytwory symbolizujące dążenie ludzi do takich wartości, jak: piękno, dobro, sprawiedliwość, prawda, wolność, równość, a także obyczaje, zwyczaje, tradycje społeczeństwa.

6. Badanie dziedzictwa i dyfuzji kultury. Dziedzictwo kulturowe to zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju, oraz przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej. Natomiast dyfuzja kulturowa to termin socjologiczny wprowadzony przez E. B. Tylora oznacza rozprzestrzenianie się i przenikanie elementów jednej kultury do drugiej, najczęściej na drodze zapożyczenia.

7. Badanie osobowości społecznej i czynników ją determinujących. Osobowość społeczna - zespół cech trwałych jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

8. Badanie procesów społecznych tj. proces industrializacji i dezindustrializacji. Industrializacja, inaczej uprzemysłowienie, jest to proces przekształcania się społeczeństw tradycyjnych w przemysłowe, natomiast dezindustrializacja (odprzemysłowienie) to przeciwieństwo industrializacji , czyli proces w którym następuje zanik tradycyjnych gałęzi przemysłu.

9. Badanie urbanizacji i ruralizacji. Urbanizacja to proces rozwoju istniejących miast i powstawania nowych, natomiast ruralizacja proces społeczny polegający na odpływie ludności miejskiej na wieś.

10. Badanie zjawisk patologicznych i dezorganizujących życie w społeczeństwie (zagrożenia zdrowia życia, przestępstwa, korupcje, wypadki).

11. Proces globalizacji i jej konsekwencje.

Problem współżycia społecznego.

Wyraża pytanie czy fakt współżycia społecznego jest pierwotny czy wtórny? Czy ludzie zawsze żyli w takich zbiorowościach? Czy do ich powstania dochodzi na jakimś etapie rozwoju? Człowiek jest istotą społeczną. W odpowiedzi na to pytanie ukształtowały się dwa nurty: nurt kontraktualistyczny i nurt realistyczny.

• kontraktualiści - twierdzą, że współżycie społeczne jest wynikiem określonej umowy społecznej (Demokryt, J.J.Roussou)

• realiści - twierdzą, że fakt współżycia społecznego jest faktem genetycznie pierwotnym (ludzie zawsze żyli w społeczeństwie), dlatego że:

• Człowiek rodzi się na poziomie braku zdolności do samodzielnego życia

• Zawarcie umowy społecznej wymaga komunikacji, rozmowy, jezyka.

• Wszystkie cechy człowieka charakteryzują go jako jednostkę ludzką, mają swoje uwarunkowania społeczne, np. to co człowiek je, pije, ubiera - są uwarunkowane przez życie innych ludzi.

3.Funkcje socjologii

Socjologia jako nauka stanowiąca system twierdzeń o społecznej rzeczywistości pełni dwie podstawowe funkcje: funkcje teoretyczne i funkcje praktyczne.

1. Funkcja teoretyczna (poznawcza) - jej badania pozwalają sformułować teorię wyjaśniającą - jak funkcjonują szersza i węższa zbiorowość ludzka, pozwalają powiedzieć jak funkcjonuje społeczeństwo i jednostka ludzka w nim, jak zachowują się grupy społeczne, jak kształtuje się w nich współżycie członków. Zaspokaja ciekawość świata ludzkiego. Funkcja metodyczna (metodologiczna) - pokazuje jak badać świat człowieka, współżycie społeczne ludzi, jakimi metodami i technikami zbierać niezbędne informacje. Zestaw sposobów w socjologii jest bardzo obszerny (obserwacje, analiza dokumentów urzędowych, osobistych, badania demonstracyjne, wywiad, ankieta, eksperymenty, statystyka).

2. Funkcje praktyczne - wyrażona podfunkcją:

1. Diagnostyczną - pozwala powiedzieć jak jest w określonej zbiorowości czy grupie społecznej, czy działa poprawnie, czyli dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej.

2. Prognostyczna - w oparciu o to jak jest, pozwala sformułować prognozę jak będzie, czyli dostarcza wiedzy o następstwach działań, ułatwia podejmowanie decyzji.

3. Kontrolna - poprzez badania pozwala stwierdzić jak jest w stosunku do tego jak być powinno, co zostało zawarte w panach, programach, strategiach itd. Badania są swoistym termometrem.

4. Socjotechniczna - dostarcza wiedzy o ludziach, tym którzy ludźmi kierują (przedstawicielom, menedżerom, władcom). Badacz wykorzystuje wiedzę socjologiczną do formułowania zleceń, reguł praktykom, politykom, menedżerom, profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem postaw i zachowań ludzi.

5. Humanistyczna - poprzez swoje badania uwrażliwia nas na sprawy ludzkie.

4. Metody i techniki badawcze stosowane w socjologii

Metody badawcze - świadomie i konsekwentnie stosowane sposoby postępowania lub badania rzeczy, zjawisk czy procesów obejmujących ogół reguł i prawidłowości systematycznie stosowanych w procesie badawczym.

Techniki badawcze - narzędzia, środki, umiejętności i procedury stosowane w badaniach empirycznych.

Wyróżniamy:

1. Metoda historyczno-porównawcza - stosowana jest w badaniach nad przebiegiem zjawisk i procesów zachodzących w przeszłości.

2. Metoda statystyczna - polega na maksymalnym wykorzystaniu informacji zawartych w rocznikach statystycznych, w materiałach sprawozdawczych przedsiębiorstw czy instytucji oraz w materiałach liczbowych w celu uchwycenia tendencji, prawidłowości lub zależności dotyczących badanej rzeczywistości.

3. Metoda monograficzna - charakteryzuje się dążeniem do uchwycenia w procesie badawczym całokształtu powiązań występujących w danym środowisku badanych zjawisk w wybranej sferze rzeczywistości społecznej.

4. Metoda biograficzna (metoda dokumentów osobistych) - stosowana jest w badaniach dotyczących postaw, zachowań i indywidualnych doświadczeń jednostki w określonych sytuacjach i stosunkach środowiskowych. Źródła dokumentów stanowią listy, życiorysy, wspomnienia, autobiografie.

5. Metoda sondaży (opinii) - stosowana jest w analizie zjawisk masowych zachodzących w wielkich zbiorowościach społecznych, za pomocą kwestionariusza ankiety, przy pomocy pytań skategoryzowanych, czyli takich na które udziela się odpowiedzi z możliwych alternatyw zawartych w ankiecie.

6. Metoda typologiczna - opiera się na podziale klasyfikacji i selekcji różnorodnych problemów badawczych czy sfer rzeczywistości społecznych.

7. Metoda panelowa - poszczególne jednostki czy grupy społeczne poddaje się dwukrotnie lub więcej razy, w pewnych odstępach czasu, badaniom empirycznym.

8. Metoda eksperymentalna - wprowadza się jeden tylko warunek składający się na zjawiska czy procesy, z jednoczesnym pozostawieniem innych w stanie niezmienionym. W przeciwnym wypadku, jeżeli wprowadzimy zmiany w obu warunkach i uzyskamy jakiś efekt, nie będziemy wiedzieli, który z tych dwóch warunków go spowodował, względnie czy nie spowodowały go oba jednocześnie. Typy eksperymentów:

1. Eksperyment projektowany w terenie - wyodrębnia się dwie grupy (eksperymentalną i kontrolną) dobrane ze względu na podobieństwo cech. Po ustaleniu sytuacji wejściowej przeprowadza się po upływie określonego czasu badania. Kontrole w obu jednostkach.

2. Eksperyment ex post facto (po fakcie) - bada się zaistniałe w przeszłości zdarzenia, by uzyskać odpowiedź czy zaistniałe w przeszłości różnice dają obecnie określone rezultaty albo czy są skutkiem określonych czynników, które zaistniały w przeszłości.

3. Eksperyment laboratoryjny - bada się jednostki, zbiory czy zbiorowości w warunkach sztucznie stworzonych, by uzyskać odpowiedź: w jaki sposób i w jakim natężeniu określone cechy czy zmienne wpływają na zachowanie badanych pod wpływem działania określonego warunku czy bodźca.

4. Eksperyment naturalny - badamy w jaki sposób spontanicznie wystąpienie nowego zjawiska wpłynęło na życie rodzinne i na warunki prowadzenia gospodarstw domowych.

9. Techniki badawcze:

1. Obserwacje - to celowe i refleksyjne postrzeganie rzeczywistości, która polega na szukaniu w spostrzeżeniu odpowiedzi na z góry postawione pytania.

• Obserwacja pośrednia - bada się utrwalone na piśmie (sprawozdania, analizy, dokumenty osobiste) ślady zachowań członków grupy; stosowana jest przy badaniach wielkich zbiorowości ludzkich, rozsianych w przestrzeni i czasie.

• Obserwacja bezpośrednia - stosowana jest w badaniach nad małymi grupami społecznymi, w których możliwe jest postrzeganie wprost zachowań interesujących osobników i w których możliwa jest bezpośrednia styczność z wszystkimi osobnikami badanego zbioru.

• Obserwacja kontrolowana - realizowana jest za pomocą narzędzi umożliwiających wierne zarejestrowanie i utrwalenie danych doświadczalnych badacza (film, taśma magnetofonowa, dziennik obserwacji).

• Obserwacja niekontrolowana - prowadzona jest bez narzędzi rejestrujących spostrzeżenia badacza; wymaga od badacza dobrej pamięci i doświadczenia ponieważ odtwarzanie spostrzeżeń następuje po fakcie.

Odmianą obserwacji są:

• Badania terenowe - bezpośrednie zbieranie materiałów źródłowych w terenie za pomocą obserwacji bezpośredniej.

• Lustracja - zespołowe badania określonych środowisk prowadzonych wielostronnie lecz z określonego punktu widzenia.

1. Wywiad - zaplanowana i ukierunkowana rozmowa z wybranym osobnikiem danej zbiorowości, któremu badacz stawia szereg celowych pytań w celu uzyskania określonego rodzaju informacji.

• Wywiad kwestionariuszowy - przeprowadzony z wcześniej przygotowanym zbiorem pytań, który wymaga pośrednictwa badacza prowadzącego wywiad w celu przystosowania brzmienia i kolejności pytań do warunków rozmowy i cech rozmówcy.

• Wywiad swobodny - luźna forma dyskusji w której prowadzący wywiad określa kierunek i tematykę dyskusji; prowadzony jest bez kwestionariusza.

• Wywiad jawny - prowadzony z kwestionariuszem lub bez, w którym respondent jest wcześniej poinformowany o celach, zamiarze i formie prowadzenia wywiadu.

• Wywiad ukryty - badacz w niczym nie może ujawnić swoich zamiarów badawczych czy intencji prowadzonego wywiadu.

• Ankieta - formularz zawierający pytania, który wypełnia sam badany albo w jego imieniu tzn. ankieter.

• Ankiety imienne (jawne) i bezimienne (anonimowe).

• Ankieta pocztowa (ankieta i odpowiedzi wysyłane są pocztą).

• Ankieta prasowa (drukowana w prasie, a zwracana pocztą lub wprost do redakcji).

• Ankieta handlowa (dołączona do zakupionych towarów, wypełniona przesłana pocztą).

• Ankieta radiowa, telewizyjna, telefoniczna.

Pośrednie miejsce pomiędzy metodą a techniką badawczą zajmuje studium przypadku. Ma szczególne zastosowanie w analizie życia rodzinnego, zwłaszcza w opisie sytuacji i uwarunkowań oddziałujących na rodzinę od początku jej istnienia. Może dokonać analizy zmian jakie w tym okresie zaszły w zachowaniach członków badanej rodziny, we wzajemnych stosunkach i w systemie wartości.

5. Współczesne (główne) kierunki teoretyczne socjologii





Socjologia jest nauką objaśniającą zachowania ludzi, ich wzajemne związki oraz wewnętrzną organizację. Socjologia obejmuje zatem najogólniejsze idee na temat tego czym jest społeczeństwo oraz jak je badać. W oparciu o badania empiryczne, badania tego jak jest wśród ludzi w społeczeństwie, formułuje się teorie socjologiczną, teorię, czyli powiązany ze sobą zbiór pojęć, twierdzeń dostarczających wyjaśnienia zjawisk i procesów społecznych. Teorie socjologiczne pozwalają odpowiedzieć na pytanie: dlaczego pewne zjawiska i procesy społeczne przebiegają w taki sposób a nie inny? Na tej podstawie pozwalają sformułować prognozę jak będzie w przyszłości, a także co zrobić, aby było tak jak chcemy.

Teorie socjologiczne w swej budowie zawierają najogólniejsze sensy dotyczące:

• co to jest społeczeństwo

• założenia naturalistyczne - obejmujące teorie, które uważają społeczeństwo za wytwór podobny do organizmu biologicznego

• założenia antynaturalistyczne - obejmujące teorie, w których społeczeństwo nie ma nic wspólnego ze zjawiskami natury biologicznej, czy przyrodniczej, akcentują przy tym fakt, że charakterystyczne dla społeczeństwa są: języki, kultura, symbole i wartości, a cechy te w przyrodzie nie maja miejsca

• jak należy badać społeczeństwo

• założenia formułujące sugestie indywidualizmu oraz fizykalizmu, czyli twierdzące, że do badania społeczeństwa należy wykorzystywać elementy ze świata przyrody

• założenia antynaturalistyczne oraz humanistyczne mówią, że do zbadania społeczeństwa najlepiej służą metody właściwe humanistyce.

Do założeń socjologii, które obecnie są najbardziej znane można zaliczyć teorie, które badają i wyjaśniają funkcjonowanie społeczne na skalę makro-społeczną oraz te, które zajmują się zjawiskami w skali mikro-społecznej. Dlatego powstał podział na następujące teorie:

• makropoziomowe- założenia, które opierają się o konflikt społeczny, strukturalno-funkcjonalistyczne,

• mikropoziomowe, założenia które opierają się na wymianie społecznej, interakcjonizm symboliczny.

E. Durkheim - analizując dane o samobójstwie we Francji odkrył, że samobójstwa częściej popełniają mężczyźni niż kobiety, częściej protestanci niż katolicy, bogaci i samotni niż biedni ale żyjący w związku małżeńskim, rzadziej w czasie wojny niż w okresie zmian gospodarczych. Z analizy tych danych wyciągnął wniosek, że na samobójstwo bardziej wpływają czynniki zewnętrzne w stosunku do jednostki ludzkiej niż osobiste. Aby więc to wyjaśnić E. Durkheim odwołał się do idei solidarności i 2 typów więzi społecznych, mianowicie integracji i regulacji wynikającej z norm społecznych. Wskazywał, że osoby bardziej zintegrowane z innymi ludźmi, jako grupy społeczne, są mniej podatne na samobójstwa. Na tej podstawie wyróżnił cztery typy samobójstw:

1. Samobójstwo egoistyczne - będące wynikiem zbyt słabej integracji jednostki z grupą i społecznością;

2. Samobójstwo anoniczne - będące przejawem zakłócenia ładu społecznego, wskaźnikiem jego rozregulowania, sytuacji w której zachowania jednostki są w zbyt małym stopniu kontrolowane i stymulowane przez społeczeństwo. Inaczej mówiąc, jest to sytuacja dezintegracji społecznej, której efektem, a tym samym wskaźnikiem, jest m.in. narastanie samobójstw;

3. Samobójstwo altruistyczne - będące skutkiem zbyt silnej integracji ze środowiskiem, zbyt silnej identyfikacji z celami, interesami i oczekiwaniami grupy, zbyt daleko posuniętej socjalizacji;

4. Samobójstwo fatalistyczne - związane z sytuacją jednostkową. Jest to samobójstwo człowieka znajdującego się w sytuacji tragicznej.

We współczesnej socjologii, podstawowymi teoriami są: funkcjonalizm, teoria konfliktu, internacjonalizm symboliczny i teoria wymiany.

6. Funkcjonalizm socjologii

FUNKCJONALIZM - traktuje całą rzeczywistość jako system, całość wzajemnie powiązanych części, elementów (kulturowych, ekonomicznych, politycznych), które analizuje pod kątem ich konsekwencji, bądź funkcji jakie pełni w większym systemie, np. rodzinę analizują jako komórkę całego społeczeństwa i to podstawową, ponieważ rodzina umożliwia istnienie społeczeństwa jako całości, reguluje życie człowieka. Funkcjonalizm polega na zrozumieniu, w jaki sposób zjawiska społeczne zaspokajają potrzeby większych struktur społecznych, w których funkcjonują, czyli jak część pracuje na rzecz całości. Funkcjonalizm to kierunek który dąży do wyjaśnienia faktów społecznych, poprzez ustalenie funkcji jaką pełną one w systemie danego społeczeństwa. Według funkcjonalistów podstawową tendencją systemów społecznych jest postępujące zróżnicowanie strukturalne ich elementów i podsystemów. Rozróżniamy role, pozycje społeczne itd. Jednak nie wszystkie składniki systemu pełnią funkcje pozytywne. Niektóre podsystemy mogą utrudniać realizację potrzeb i być wobec systemu dysfunkcjonalne (np. przestępczość, alkoholizm). Dlatego istotne jest w systemie pełnienie funkcji kontrolnych, które przez odpowiednie instytucje usuwają wartości i normy wywołujące napięcia, ograniczające funkcje dezintegracyjne.

7. Teoria konfliktu socjologii

TEORIA KONFLIKTU - w przeciwieństwie do teorii funkcjonalnej dowodzi, że zmiana społeczna nie jest czymś wyjątkowym i patologicznym, a normalnym stanem każdego społeczeństwa. Wskazuje, że społeczeństwo jest zróżnicowane według zasady podporządkowania jednych grup społecznych innym grupom społecznym. Przy czym przyporządkowanie to utrwalone jest przez system normatywny, świadomość społeczną, mentalność, politykę, naukę, ideologię, prawo, religie itd. W rezultacie interesy poszczególnych grup społecznych są z natury sprzeczne, zatem jedne grupy dążą do utrzymania i utrwalenia sytuacji panowania, inne do zmiany tej sytuacji. Teoria konfliktu kładzie nacisk na konfliktotwórcze skutki nierówności społeczeństwa między ludźmi. Nierówności ze względu na pieniądze, władzę, prestiż, mieszkania, opiekę zdrowotną, własność itd. Na podstawie tych nierówności dochodzi do napięć społecznych, które doprowadzają do rozmaitych konfliktów (przybierają postać zbrodni, zamieszek, protestów, demonstracji, strajków, agresji biednych wobec bogatych, kobiet wobec mężczyzn, pracowników wobec kierowników). Konflikty nie tylko prowadzą do naruszenia równowagi całego społeczeństwa, do zmiany społecznej. Między danymi grupami konflikty pełnią funkcje równoważące i stabilizujące. Zwiększają wewnętrzną ich spójność i integracją. Zmiana prawidłowości mówi o tym, że konflikt zewnętrzny lub zagrożenie zewnętrzne sprzyjają integracji wewnątrzgrupowej, są więc dla grupy funkcjonale.

8. Teoria interakcyjna (internacjonalizm symboliczny) socjologii

INTERNACJONALIZM SYMBOLICZNY - zwraca uwagę na konkretnych ludzi wchodzących ze sobą w bezpośrednią interakcje, kontakty w trakcie których, za pomocą różnych symbolicznych znaków, gestów ludzie przekazują swoje nastroje, zamiary, sposób postępowania. Internacjonalizm usiłuje wyjaśnić całokształt życia społecznego za pomocą procesów wzajemnych oddziaływań międzyludzkich, w trakcie których ludzie przekazują swoje zamiary, sposoby itd. i odwrotnie. Odczytując gesty innych ludzi dowiadujemy się co inni myślą i jak będą się zachowywać. Taka teoria nie traktuje ludzi jako obojętne jednostki społeczeństwa, lecz za osoby, które mogą dokonać wyboru i reagować na sytuacje jakie spotykają ich w codziennym życiu. Jednostka w tej teorii wysunęła się na centralną pozycją, czego nie można było zauważyć w teoriach funkcjonalnej oraz konfliktu. Teoria interakcyjna jest krytykowana za to, że pomija sformalizowane oraz zorganizowane przejawy życia społecznego, brak w niej zauważalnego wpływu, jakie zachodzą w kontakcie między ludźmi czy w wyniku sił społecznych. Według krytyków interakcjonizm symboliczny przecenia rolę aspektów świadomości oraz nie zauważa bogatych emocji jakie drzemią w człowieku. Na podstawie gestów spotkanych ludzi możemy odgadnąć ich myśli i przewidzieć ich zachowanie.

9. Teoria wymiany społecznej socjologii

TEORIA WYMIANY SPOŁECZNEJ - inaczej utylitarna, pokazuje społeczeństwo jako układ oddziaływań między ludźmi, a nie całościowy system. Wychodzi od ideału człowieka racjonalnego (z pomysłu A. Smith'a), przyjmuje, że wszystkie stosunki społeczne są wymianą między ich uczestnikami, określonych kosztów i korzyści pomiędzy ich uczestnikami. Społeczeństwo to nic innego jak sieć międzyludzkich In trakcji i oddziaływań. Analizując tą interakcję można zauważyć, że zachowanie każdego człowieka jest wyuczoną reakcją na zachowanie innego człowieka; reakcje wywołują do maksimum nagród i minimum kar, czyli że jest to podążanie za jak największą nagrodą przy jak najmniejszej karze. Całokształt życia społecznego traktowany jest jako swoisty rynek ekonomiczny, na którym dokonuje się nieustanne transakcje wymiany wartości związanej z nagrodami i karami (np. głód, ból, awanse, prestiż). Społeczeństwo jako kultura podstawowa, ponieważ przynosi korzyści, kieruje się rozumnym wyborem ludziom. Korzyści takie jak dobre samopoczucie, miłość, duma, szacunek, kontrola i inne elementy, które cementują społeczeństwo. Wspomniana teoria wymiany w tym przypadku odnosi się do psychologii behawioralnej lub ekonomii. Życie społeczeństwa w myśl tego przekonania jest transakcją handlową oraz negocjacją w uzyskaniu jak najlepszych korzyści. Gdy czerpane korzyści z wzajemnych relacji są większe niż wysiłek konieczny do jej utrzymania, wzajemne relacje będą się utrzymywać dopóki ich się nie zakończy.

10. Podstawowe pojęcia socjologii

Współżycie społeczne - oznacza, że każdy człowiek jest członkiem określonej zbiorowości społecznej. Pojęcie zbiorowości społecznej jest zatem najogólniejszym określeniem używanym w socjologii. Co prawda niektórzy socjologowie jako terminu ogólniejszego dla oznaczenia różnych trwałych form życia zbiorowego używają pojęcia społeczeństwo. Jednakże termin ten ma inne historyczne ustalenia i znaczenia, i posługiwanie się nim wywołuje czasami różnego rodzaju nieporozumienia. Pojęcie zbiorowość społeczna jest zatem określeniem bardziej neutralnie obejmującym różnorodne zbiory ludzi. Wśród zbiorowości społecznych możemy wyróżnić takie ich rodzaje jak: grupa społeczna, zbiegowisko, tłum, publiczność, klasa, warstwa społeczna itd. Zadaniem socjologii jest zatem dokonanie klasyfikacji tych różnych rodzajów zbiorowości, opisanie ich trwałych cech, struktur i procesów w nich zachodzących, bowiem chociaż zbiorowości społeczne są tworami historycznymi, tzn. powstają w określonym czasie na skutek warunków charakterystycznych dla tego okresu i noszą cechy charakterystyczne dla okresów dziejowych, w których powstały, to jednak niektóre cechy ich struktur i procesów w nich zachodzących są trwałe i powtarzalne. Analizując zatem zbiorowości społeczne należy wskazać na ich typy i struktury, czyli obiektywne strony ich istnienia i rozwoju oraz wzajemne podporządkowanie. Jednocześnie należy wskazać na rozróżnienie zbiorowości społecznych od prostych zbiorów ludzkich.

Zbiór społeczny - zbiór ludzi wyodrębniony w praktyce współżycia społecznego, czyli jest to zbiór obejmujący ogół ludzi posiadających jakąś wspólną cechę wyodrębnioną przez obserwatora zewnętrznego bez względu na to, czy ludzie ją sobie uświadamiają czy nie. Zbiór społeczny różni się od zbioru logicznego tym, że jest wydzielony nie na podstawie dowolnej cechy przyjętej przez badacza, lecz na podstawie cechy wydzielonej w nich na podstawie kryteriów wydzielonych przez członków zbioru. Podstawowe rodzaje zbiorów społecznych to zbiorowisko społeczne, społeczna kategoria członkostwa i indywidualne typy psychologiczno-społeczne.

Zbiorowiska społeczne - zbiór ludzi przebywających mniej lub więcej stale w pewnych określonych ramach przestrzennych takim skupieniu, że praktycznie możliwa jest styczność bezpośrednia członków tego zbioru ze sobą.

Kategoria społeczna członkostwa - zbiór ludzi w rozumieniu dystrybutywnym wydzielonych w praktyce życia społecznego w obrębie danego zbioru ze względu na określone cechy, takie jak: płeć, wiek, miejsce pracy, stan cywilny, stan rodzinny, wykształcenie, zawód itd. Kategoria społeczna członkostwa ściśle wiąże się rolą i pozycją społeczną.

Typy psychospołeczne - zbiory ludzi wydzielonych w praktyce życia społecznego ze względu na wykazane przez te osoby pewne właściwości i dyspozycje psychiczne, które oceniane są pozytywnie lub negatywnie w obrębie danej grupy (np. ludzie bierni, aktywni, odważni) Indywidualne typy psychospołeczne wyróżniane są na podstawie odchyleń pozytywnych lub negatywnych od przeciętnych wzorów społecznych, które winni realizować, jako minimum właściwości, członkowie różnych grup w swoim zachowaniu.

Rola społeczna - oznacza zespół działań, funkcji, które członek zbioru może wykonywać, inaczej mówiąc określa ogół obowiązków, które dany człowiek realizuje.

Pozycja społeczna - natomiast to ogół uprawnień, jakie z tytułu roli i pełnionej funkcji dana jednostka posiada.

Zbiorowością społeczną - Są to wszelkie zbiory ludzi, w których pomiędzy poszczególnymi członkami należącymi do tych zbiorowości zachodzą jakieś więzi społeczne, wzajemne oddziaływania, chociażby przez krótki okres tworzące z nich względnie wydzieloną całość. Podstawowe typy zbiorowości społecznych to: grupa społeczna, zbiegowisko, tłum, publiczność.

Zbiegowisko - przelotne skupienie od kilki do kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem. Przyczyną zbiegowiska jest nagła i silnie działająca podnieta, jakaś ciekawość, będąca podstawą tworzenia więzi społecznych, wymiany spostrzeżeń, informacji, podobnych reakcji emocjonalnych. W zbiegowisku występuje skłonność do podobnego działania, udzielania pomocy, porad. Występują postawy i skłonności do zbiorowego działania, do podejmowania wspólnych czynności, do zmieniania się w tłum.

Tłum - przelotne zgromadzenie większej liczby osób na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, regulujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób. W tłumie występują więzi społeczne zawiązywane na podstawie styczności przestrzennej, silnej łączności psychicznej, złożone z elementów emocjonalnych i popędowych, a przez to prowadzące do identyfikacji jednostki z tą zbiorowością. Wyróżnia się 4 podstawowe rodzaje tłumu:

• Agresywny

• Uciekający, ogarnięty paniką

• Nabywający

• Demonstrujący

Publiczność - pewna społeczna całość, nieograniczona w swoim składzie, która przez swój stosunek do jakiejś wartości, zjawiska jako ośrodka zainteresowania przez pewien czas powiązana jest więziami psychicznymi, emocjonalnymi.

Grupą społeczną - jest wszelki taki zbiór ludzi, który obejmuje co najmniej 3 osoby wykazujące w swoim współżyciu organizację społeczną. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych.

Organizacja społeczna - ujawnia się w następujących momentach:

• w zróżnicowaniu działań, czyli w podziale pracy

• w dopełnianiu się tych zróżnicowanych działań

• w powtarzalności zróżnicowanych działań

• interpersonalności działań

• systemie sankcji w postaci nagród i kar

Organizacja zbioru ludzi - ujawnia się:

• w normach społecznych określających każdemu jej członkowi co mu wolno, a czego nie przejawiać w swoich zachowaniach

• zachowaniach sankcjach społecznych

Normy organizacyjne - określają zarówno to, co powinno zachodzić w działaniach członków danej grupy, jak i to, co nie powinno zachodzić. Stanowią one pewne wzory postępowania dla członków grupy. Rozróżniamy wzory idealnie pozytywne wyrażające ideał członka grupy i wzory idealnie negatywne określające czego nie należy przejawiać członkom grupy w zachowaniach, wzory przeciętne wyrażające minimum właściwości, które członek grupy powinien przejawiać. Od wzorów społecznych należy odróżniać stereotypy społeczne.

Stereotypy społeczne - są to względnie ustalone schematy przedstawiania sobie osób, rzeczy, sytuacji czy grup społecznych, zawierające pewne wartościowanie, ale nie mające charakteru normatywnego.

Wszystkie wyżej wymienione elementy charakteryzujące szersze i węższe zbiorowości społeczne składają się na środowisko społeczne człowieka.

Środowisko społeczne - jest to ogół jednostek zbiorów i zbiorowości społecznych, materialnych i niematerialnych wartości społecznych, z którymi człowiek wchodzi w ciągu swego życia w stosunki społeczne trwałe lub przelotne, uregulowane i wyznaczone grupowo lub nieregulowane, ale oparte na stycznościach pośrednich i bezpośrednich z innymi ludźmi i grupami społecznymi.

11. Społeczeństwo, jego typy, rodzaje i struktury (makro- i mikro- )

Społeczeństwo mimo, że należy do podstawowych kategorii socjologicznych nie jest jednoznacznie definiowane. Termin ten pojawił się w filozofii społecznej XVIIIw. Społeczeństwo jest kompleksem grup współistniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej. Jest wielką zbiorowością terytorialną, stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne charakterystyczne cechy odrębności, a tym samym jest dostępne badaniom empirycznym i historycznym. Społeczeństwa są wewnętrznie zróżnicowane pod względem ekonomicznym, politycznym, kulturowym, demograficznym, zawodowym i innym. Tworzą zatem swoją specyficzną strukturę społeczną. Struktura społeczna społeczeństwa jest to układ jego części składowych, ich rozmieszczenia i powiązania między sobą oraz społeczeństwem jako całością. Oznacza sposób ułożenia i przyporządkowania sobie członków oraz innych elementów tej grupy, takich jak elementy materialne, symbole i wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków.

We współczesnym pojęciu wg Jana Szczepańskiego społeczeństwo można podzielić na pięć grup, mianowicie:

1. pierwszą grupę uznaje społeczeństwo za formę najszerszego skupiska ludzi, przykładowo za społeczeństwo uważane są ogromne zbiorowości terytorialne (europejskie, amerykańskie, azjatyckie czy afrykańskie) albo ogół zbiorowości, który zamyka się w określonym szerokim gronie. Jest to definicja społeczeństwa jaką podał Florian Znaniecki, był on zdania, że społeczeństwo jest ogółem zbiorowości w których skład wchodzi całokształt współistniejących oraz krzyżujących się z sobą grup, bądź też skrzyżowanych podporządkowanych pojedynczej przewodniej grupie , którą może być państwo, naród lub religie

2. druga z grup definiuje społeczeństwo jako rozległą zbiorowość, będącą powiązaną z charakterystycznymi typami stosunków, zwłaszcza stosunków produkcji. Dlatego też określa się np. społeczeństwo feudalne, kapitalistyczne, niewolnicze czy komunistyczne

3. trzecia z grup definiują terminy organizacyjne, które pokazują społeczeństwo jako całość urządzeń oraz instytucji, które to pozwalają jednostkom na zaspokojenie potrzeb oraz harmonijne współżycie, wspólny rozwój oraz rozszerzanie kultury. Państwo jako organizacja łączy ludzi, daje poczucie bezpieczeństwa, stara się zapewnić dobro jednostce, daje równouprawnienie oraz jednakowy rozwój tak dla miast jak i dla wsi.

4. czwarta grupa terminów definiuje społeczeństwo, jako formę egzystencji człowieka, która uzupełnia bądź sprzeciwia się oddzielnemu funkcjonowaniu

5. piąta grupa często rozumiana jest jako odmienne formy istnienia zbiorowego ludzi, nie należące do organizacji państwowej, przykładowo rząd a społeczeństwo lub władze miasta dla społeczeństwa.

W dzisiejszej socjologii wyjątkowo popularna stała się typologia społeczeństw z powodu uczestnictwa ludności podczas produkcji przemysłowej, dlatego wyodrębniono trzy rodzaje społeczeństw, mianowicie:

1. społeczeństwo przedprzemysłowe (inaczej agrarne lub preindustrialne), czyli jeszcze nie uprzemysłowione, w którym przynajmniej 60% ludzi zajmuje się rolnictwem

2. społeczeństwo przemysłowe (inaczej industrialne), czyli takie które częściowo zostało uprzemysłowione i przynajmniej 60% ludności pracuje w nim czynnie w zawodach nie związanych z rolnictwem

3. społeczeństwo poprzemysłowe (inaczej postindustrialne), czyli takie, w którym większość ludzi zatrudnia się w usługach, a społeczeństwo po uprzemysłowieniu cechuje się:

• w obszarze sfery ekonomicznej szczególną rolę mają finanse, handel, ubezpieczenia, usługi, administracja państwowa, nauka i oświata

• w sferze społecznej dominującą rolę mają zawody personalne, mające związek z nauką

• w sferze technologii główną rolę ma technologia intelektualna opierająca się na informatyce oraz teorii informacji

• w strukturze metodologii centralna abstrakcyjna myśl jest związana z symulacją, modelowaniem oraz analizach systemowych

• prognozy na przyszłość (futurologia)

• przyjęcie wiedzy za najwyższy czynnik przy rozwiązywaniu kulturalnym, ekonomicznym czy politycznym

Klasyfikacja społeczeństwa pod kątem typów stosunków w społeczeństwie:

• Społeczeństwo masowe to zbiorowość, w której znacznie mniej ludzi wyraża swe poglądy, w stosunku do ludzi którzy je odbierają, przyczyną tego jest organizacja środków mających za zadanie masowy przekaz, nie pozwala ona bowiem jednostce na przedstawienie własnych racji. Charakterystyczną cechą społeczeństwa masowego jest to, że przetwarzanie poglądów jest kontrolowane przez władze. W celu zrozumienia społeczeństwa należy dostrzec zróżnicowanie społeczne, różnice w poglądach, cechach społecznych, oraz odniesienie się do tychże cech, czy też wynikłe z nich zachowania. Odmienność społeczna daje się zauważyć w wielu strukturach czy przekrojach. Do głównych z nich należą struktury: demograficzna, narodowo-społeczna, zatrudnieniowa, klasowo-warstwowa, polityczna itd.

• Społeczeństwo globalne to szeroka i liczebna zbiorowość, w której powstają określone wzory działań, formy kulturowe, czy nieformalne instytucje, poprzez które formują się ogólne prawidła życia w tejże zbiorowości zapewniając jej jednocześnie jedność kulturową dla jednostek żyjących w odmiennych systemach wartości.

W strukturze należącej do danego społeczeństwa zawsze można wyodrębnić dwa poziomy organizacyjne, mianowicie:

• Mikrostrukturalne

• Makrostrukturalne

Pod pojęciem makrostruktura rozumie się specyficzną w każdym społeczeństwie grupę klas, kategorii oraz warstw w społeczeństwie, które są z sobą odpowiednio powiązane. Szerzej określona makrostruktura posiada liczne schematy instrukcji, takie jak państwo oraz zrzeszone grupy takie jak grupy narodowe, partie polityczne występujące w badanym społeczeństwie. Makrostruktura jest związana z częściami systemu społecznego stanowiącymi ramowy, ogólnikowy i z łatwością zauważany schemat organizacji w społeczeństwie. Sama socjologia na początku swego kształtowania skupiała się głównie na tematyce i procesach jakie zachodziły w społeczeństwie w sposób dość ogólny, na poziomie makrospołecznym. Głównym obiektem zainteresowań było społeczeństwo; z czego się składa, jakie panują wewnątrz niego relacje oraz które z czynników są odpowiedzialne za jedność i rozłamy w nim.

Z biegiem czasu dostrzeżono, że mimo iż dzięki makrostrukturze określone zostały normy życia w społeczeństwie, to poszczególne sfery wypełniające ją są bardziej osobliwe i odpowiedzialne za kształtowanie , mowa tu o poziomie mikrostrukturalnym. Praktyka pokazała, że makrostruktura w wielu przypadkach społeczeństw jest zbliżona do siebie w swej budowie zewnętrznej, znaczące różnice są dostrzegalne dopiero na poziomie mikrostruktury. W obecnym świecie, rządzonym różnymi modami, dostrzega się społeczeństwa, które upodabniają się do siebie w wielu różnych aspektach, o ich odrębności stanowi wówczas wyłącznie mikrostruktura społeczna. Składają się na nią charakterystyczne dla danego społeczeństwa ideały wspólnych działań oraz więzi społecznych, a także grupy formalne i nieformalne, do których zalicza się np. szkołę, rodzinę, grupy pracownicze lub społeczności lokalne. Sama mikrostruktura ma bardzo duże oddziaływanie na funkcjonowanie życia społecznego, wpływa na różne dziedziny życia, i od niej uwarunkowane są :

• procesy kształtowania się charakterystycznych dla grupy członków oraz socjalizacja

• procesy formowania się poglądów pojedynczych członków grupy dotyczących różnych spraw( religijnych, społecznych, politycznych, ekonomicznych itd.)

• procesy kształtowania się poglądów na świat oraz ustosunkowanie się do niego, odkrycie aspiracji, jego postaw , wartości itp.

12. Rodzina

Rodzina z punktu widzenia socjologii jest to pierwotna grupa społeczna, w której normy regulują i zapewniają człowiekowi, społeczeństwu przetrwanie, ponieważ:

1. regulują zachowania ludzi w zakresie seksu i małżeństwa zapobiegając w ten sposób potencjalnym konfliktom i napięciom, które mogłyby narastać wokół tej podstawowej formy aktywności człowieka.

2. rodzina zapewnia każdemu człowiekowi, członkowi społeczeństwa a zwłaszcza nowonarodzonemu i młodzieży biologiczne przetrwanie.

3. tworzy stabilny wzorzec socjalizacji i wychowania, dzięki któremu dzieci przyswajają sobie treści kulturowe oraz umiejętności wykonywania ról niezbędnych w dorosłym życiu.

4. zapewnia atmosferę społecznego wsparcia zarówno dzieciom jak i dorosłym.

5. rodzina reguluje i porządkuje wprowadzenie dorosłej młodzieży na pozycje społeczne o charakterze produkcyjnym, czyli do gospodarki i reprodukcyjnym, czyli przygotowuje do rodzenia i wychowania dzieci.

Jeśli wyżej wymienione potrzeby nie będą zaspokajane to pod znakiem zapytania jest przetrwanie gatunku ludzkiego. Mając powyższe na uwadze rodzina jest to zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowadztwa lub adopcji. Inaczej mówiąc rodzina jest grupą społeczną złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeństwa i rodzicielstwa. Rodzina jest to grupa społeczna, w której występują relacje między małżonkami i stosunki między rodzicami a dziećmi. W rodzinie występuje więź małżeństwa i więź pokrewieństwa, przy czym pokrewieństwo może być rzeczywiste, biologiczne, bądź zastępcze. Z powyższego wynika, że podstawowe elementy rodziny wynikają z norm dotyczących: małżeństwa, pokrewieństwa, dziedziczenia. Jeżeli małżonkowie nie mają dzieci to wtedy jest to rodzina nie pełna. Ze względu na typ małżeństwa tzn., kto może zawrzeć związek małżeński wyodrębniamy małżeństwa:

• monogamiczne tzn., w których związek małżeński może zawrzeć jedna kobieta i jeden mężczyzna.

• poligamiczne mogą być związkami: poligenicznymi (jeden mężczyzna z wieloma kobietami) lub poliandrycznymi (jedna kobieta z wieloma mężczyznami).

W zależności, u kogo się mieszka wyróżniamy małżeństwa:

• matrylokalne - mieszka się po stronie panny młodej, u teściowej,

• patrylokalne - mieszka się po stronie pana młodego, ojca pana młodego,

• neolokalne - wybierają swobodnie, mieszkają tam gdzie chcą,

• awulokalne - mieszka się u brata żony.

Ze względu na to, z kim może zawierany być związek małżeński wyodrębniamy małżeństwa:

• endogamiczne- są to takie, które mogą być zawarte między osobami wywodzącymi się z tej samej grupy społecznej. Istnieje zakaz zawierania związków małżeńskich spoza tej grupy,

• egzogeniczne- zawierane z osobami spoza własnej grupy etnicznej.

Ze względu na dziedziczenie wyodrębniamy małżeństwa:

• patrilinealne - dziedziczy się po ojcu, najważniejsza jest męska część rodziny,

• matrilinealne - są to takie, w których najważniejsza jest żeńska część rodziny, dziedziczy się po metce, władza i majątek przechodzą na męskich potomków,

• bilateralne- w których dziedziczenie jest równomierne.

Ze względu na wielkość rodziny wyróżniamy rodziny:

• nuklearne- małe, obejmujące małżonków i dzieci,

• duże- tzw. klany, plemiona.

Ze względu na miejsce zamieszkania rodziny:

• miejską,

• wiejską.

Ze względu na wykonywany zawód:

• robotnicze,

• chłopskie,

• inteligenckie.

Rodzina pełni szereg licznych funkcji społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Są to funkcje:

• Materialno-ekonomiczną - wyrażona w podfunkcjach produkcyjnej, zarobkowej, gospodarczej i usługowo-konsumpcyjnej, polega na prowadzeniu gospodarstwa domowego, gromadzeniu majątku i dorobku rodziny, zabezpieczeniu bytu dzieci i zabezpieczeniu starości;

• Opiekuńczo-zabezpieczającą - polega na materialnym i fizycznym zaopatrzeniu jej członków w niezbędne środki do życia. Odnosi się ona szczególnie do małych dzieci i ludzi starszych w rodzinie.

• Prokreacyjna - wyznacza potrzebę utrzymania ciągłości biologicznej społeczeństwa. Wymaga ona płodzenia, pielęgnacji, kształcenia i wychowania dzieci oraz polega na zaspokajaniu potrzeb seksualnych i rodzicielskich współmałżonków,

• Seksualna - dawniej część funkcji prokreacyjnej, gdyż zaspokojenie popędu seksualnego służyło rozrodczości;

• Legalizacyjno-kontrolna - wyraża się w sankcjonowaniu szeregu działań i zachowań uznawanych za niewłaściwe, zapobieganiu ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące. Polega na sprawowaniu kontroli postępowania jednych członków rodziny przez innych.

• Socjalizacyjna - to przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych, urabiania osobowości dzieci, wprowadzanie ich w świat kultury społeczeństwa.

• Stratyfikacyjna - polega na zdeterminowaniu pozycji społecznej członków w strukturze społecznej.

• Kulturalna - wyraża się w przekazywaniu swoim członkom treści, wzorów kulturowych, obyczajowych.

• Rekreacyjno-towarzyska - zaspokojenie przez dom rodzinny i członków rodziny potrzeb wypoczynku, towarzyskiego obcowania.

• Emocjonalno-ekspresyjna - wiąże się z zaspokojeniem emocjonalnych potrzeb swoich członków, dążeniem do oddźwięku społecznego. Stanowi potrzebę wyrażania osobowości jednostek, ich intymnego współżycia i zwierzania się. Tworzy ona tzw. poczucie bezpieczeństwa psychicznego.

Realizacja wszystkich funkcji jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania rodziny. Jeżeli któraś z funkcji jest niezrealizowana wtedy pojawia się kryzys rodzinny.

O kryzysie rodziny świadczą takie wskaźniki jak:

• Liczba rozwodów;

• Konflikty między członkami rodziny;

• Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu rodziny;

• Przestępstwa nie alimentowania dzieci lub osób starszych;

• Liczba rodzin niepełnych.

Konflikty są nieuniknione w każdym współżyciu zbiorowym, gdyż są one starciem wywołanym rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania wobec konkretnej sytuacji. Mogą jednak być rozwiązywane i likwidowane bez negatywnych skutków. Napięcie jest konfliktem trwałym i nie rozwiązanym, przybierającym postać konfliktu utajonego. Kumulowane napięcia prowadzą do stałego zadrażnienia, do agresywności, co w konsekwencji wywołuje dezorganizację rodziny (czyli np. zaniedbywanie obowiązków, zdrady małżeńskie, narkomania itd.). Przykładem źródeł napięć może być niezgodność cech psychicznych. Należy wprowadzić metody zapobiegawcze. Takimi czynnikami zapobiegawczymi mogą być wspólne dążenie do osiągnięcia szczęścia, sukcesu, wzajemna pomoc itd. Jeżeli napięcia i konflikty pozostają wtedy można mówić o kryzysie w rodzinie. Może to doprowadzić do rozbicia rodziny. Obecnie zawieranie związków małżeńskich następuje w znacznie późniejszym okresie niż było to we wcześniejszych latach. Do przyczyn rozpadu małżeństw zalicza się takie problemy jak: alkoholizm, powody ekonomiczne( brak pracy) czy zdrada.

13. Naród

Naród to trwała wspólnota ludzi ukształtowanych historycznie w obrębie danego terytorium, na gruncie określonych doświadczeń, tradycji i języka, posiadająca więzi ekonomiczne, władze, instytucje polityczne, charakteryzujący się swoistym systemem kulturowym oraz poczuciem tożsamości i odrębności wobec innych zbiorowości i grup etnicznych. Naród to historycznie wytworzona trwała wspólnota ludzi ukształtowanej na gruncie wspólnych losów dziejowych, kultury, jeżyka, terytorium i życia ekonomicznego przejawiająca się w świadomości jej członków. Inaczej naród to wielka grupa ludzi posiadających wspólną ojczyznę. Pojęcie narodu sprawia, że pewna grupa ludzi solidarna jest w swoich zachowaniach przy zetknięciu się z innymi grupami.

Naród kształtował się pod wpływem wielu czynników:

• Język - jest koniecznym warunkiem do tworzenia narodu. Jest nie tylko narzędziem porozumiewania się ludzi, ale też ma dla narodu wartość symbolu, podobnie jak flaga czy hymn narodowy.

• Państwo - naturalną tendencją każdej społeczności narodowej jest chęć i dążenie do posiadania własnego państwa jako czynnika narodowotwórczego. Uważany jest za czynnik narodowotwórczy, bo podporządkowało ludzi zamieszkujących określone terytorium, czyniło ich całością posiadającą własną historię. Naród nie równa się państwo. We współczesnym świecie jest wiele narodów, które nie mają państwa i państw, które mają wiele narodów.

• Gospodarka - umożliwia nawiązywanie kontaktów między różnymi grupami ludnościowymi i regionami kraju

• Elementy społeczno-kulturowe - obejmują uczestnictwo zbiorowości w wartościach kulturowych, w systemach norm moralnych, obyczajowych, w stylu życia. Każdy naród wytwarza swoistą wspólną kulturę, przekazywaną i dziedziczoną z pokolenia na pokolenie i tworzy własną świadomość narodową (ogólnie wspólna kultura to wytwory niematerialne i materialne).

• Zamieszkiwanie wspólnego terytorium sprzyjało między sobą.

• Ta sama historia pozwalała na równoczesne przeżywanie klęsk o porażek co złożyło się na tradycję narodową.

Naród to wielka grupa ludzi związanych na ogół z określonym terytorium, połączonych świadomością posiadania wspólnej ojczyzny oraz szeregiem cech ukształtowanych w procesie historycznego rozwoju, wśród których najważniejszy wspólny układ kulturowy, ekonomiczny, język. W świadomości poczucie przynależności narodowej łączy się z poczuciem posiadania własnej ojczyzny i umiłowania najczęściej nosi imię patriotyzmu.

Przy narodzie nie sposób zapomnieć o pojęciu etniczności lub grupy etnicznej, której istotą jest posiadanie tożsamości zbiorowej oraz przeświadczenie o swojej inności. Grupy etniczne są niezwykle zjednoczone i złączone z sobą mocną więzią, co daje im świadomość odizolowania od wszystkich z poza grupy. Są przeświadczeni, że jako członkowie grupy etnicznej posiadają inne cechy odróżniające je od pozostałych ludzi, są kształtowani w tych samych okolicznościach posiadają te same obyczaje, religie, język oraz wygląd fizyczny. Niezwykle ważną role w etniczności odgrywa przekonanie o tych samych więzach krwi, wspólnocie pochodzenia jego wszystkich członków. Wobec wymienionych cech można stwierdzić, że ukształtowanie grup etnicznych nastąpiło w sposób naturalny, niezależnie od ich woli.

14. Kultura

Sam termin "kultura" ma swoje korzenie w łacińskim słowie "kultura" oznaczającego uprawę, ponieważ niegdyś odnoszono się tak mówiąc o uprawie ziemi. Przekształcenie społeczeństw ze zbierackich w myśliwskie dało taką przemianę i uniezależniło człowieka od sił przyrody. Cycero uważał kulturę za uprawę ducha, związaną z filozofią (potem określaną jako kulturę duchową).

Platon dokonał podziału kultury na:

• Materialną

• Duchową (niematerialna)

Pod terminem kultura materialna rozumieć należy wszystkie wytwory materii, czyli budowle, narzędzia, budynki, środki transportu, stroje, instrumenty, technologię czy technikę, a więc ogólnie rzecz biorąc wszystkie wytwory mające za zadanie zaspokojenie potrzeb ludzkich a wytworzone w sposób sztuczny. Inaczej też mówi się o niej kultura cywilizacyjna, czyli prościej cywilizacja.

Kultura niematerialna to kultura semiotyczna, a więc duchowa i należą do nie wszystkie wytwory, jakie powstały dzięki człowiekowi dążące do tak wzniosłych ideałów jak dobro, prawda, piękno, czy sprawiedliwość. Należy też zaliczyć do niej przedmioty w których uwieńcza się te wyżej wymienione ideały. Tak rozumiana kultura pokazuje jaka jest świadomość społeczeństwa i zalicza się do niej następujące formy: estetyka, prawo, nauka, etyka, sztuka itd. Kultura niematerialna spaja społeczeństwo jest narzędziem wspomagającym komunikację i zaspokaja wiele potrzeb. Poglądy zmieniają swoje odzwierciedlenie w takich formach świadomości społecznej jak:

• Estetyka (to co jest piękne)

• Moralność (tego co jest dobre)

• Nauka (tego co jest prawdziwe)

• Prawo (tego co jest sprawiedliwe)

• Religia

Zarówno kultura materialna jak i niematerialna przybiera różne wymiary. Kultura może być badana i analizowana w szerokim i wąskim tego słowa rozumieniu. W szerokim jako ogół wytworów człowieka. Kultura ujmowana jest w wymiarze antropologicznym, wskazującym, że gatunek homo sapiens tym się właśnie różni od wszystkich innych gatunków. Kultury nie mają żadne inne gatunki. W wąskim kultura sprowadza się do analizy wytworów świadomości ludzkiej tj. nauka, sztuka, moralność, prawo itd. Niektórzy wyłączają z analizy samej kultury np. religie (jako nie wytwór życia człowieka, tylko wytwór Boga).

Socjolodzy analizując kulturę dowolnej zbiorowości wyróżniają w niej swoiste elementy podstawowe lub cechy kultury. Elementami lub cechami kultury są takie przedmioty, idee, czynności, wzory tych czynności, które wyznaczają ważne dla utrzymania i rozwoju grupy zachowania i działania. Przedmiotem badania socjologii jest wpływ kultury na życie społeczne. Socjolodzy poszukują bowiem zależności między zjawiskami i procesami zachodzącymi w społeczeństwie a elementami kultury. Wpływ kultury na życie społeczne najwyraźniej przejawia się tym, człowiek przychodząc na świat w jakiejś grupie społecznej, od pierwszych chwil swego życia znajduję się pod wpływem istniejących w tej rodzinie urządzeń, przedmiotów, wierzeń, sposobów wychowania, czyli podlega procesowi socjalizacji. Uczy się bezboleśnie, uczy się tego co jest dobre a co złe. Wpływ kultury polega na tym, że kultura ustanawia wartości i kryteria określające te wartości jednostki, to co jest istotne i ważne dla człowieka. Kultura ustala wzory zachowania, czyli reagowania na określone sytuacje. kultura ustala modele, ideały życia np. co ma sens, znaczenie, a co nie, można nie akceptować tych postaw.

Kultura stanowi organiczne zespolenie aktualnego dorobku danej zbiorowości z dorobkiem wniesionym z zewnątrz. Elementy kultury mogą zostać przyjęte z innych przestrzennie środowisk albo z innych epok. Decydującym czynnikiem w procesie przyswajania obcej treści kulturowej są potrzeby danej zbiorowości społecznej, których zaspokajaniu treść ta ma służyć. Dziedzictwo i dyfuzja wiąże się z przyjęciem kultury z zewnątrz, jednak nie należy dziedzictwa utożsamiać z dyfuzją. Dyfuzja kulturowa oznacza proces wytwarzania się podobieństw kulturowych w różnych społeczeństwach przez rozprzestrzenianie elementów danej kultury i przejmowanie ich przez inną kulturę, przy czym rozprzestrzenianie to nie dokonuje się w drodze niezależnych od siebie odkryć, ale wskutek zapożyczenia, migracji lub narzucenia obcej kultury. Dyfuzja polega na przejęciu określonych cech i elementów kultury od wcześniejszych pokoleń. Na tym tle może dochodzić do wielu konfliktów. Kultura wiąże się z przyjmowaniem nowych idei i poglądów od innych grup społecznych. Podobna inwencja kulturowa - między różnymi grupami społecznymi.

15. Procesy społeczne

Procesy społeczne nazywamy serie zjawisk, zdarzeń, faktów, które zmieniają osobowość społeczną człowieka, grupy społeczne i różnego rodzaju inne zbiorowości ludzkie. Leopold Von Wiese wszelkie procesy społeczne zachodzące miedzy ludźmi podzielił na dwie grupy:

• procesy asocjatywne, czyli procesy zbliżające ludzi do siebie. To jest koleżeństwo, przyjaźń, współpraca, współistnienie, sojusz itd.

• procesy oddalające ludzi od siebie rodzi opozycja, konflikt, walka czy wojna.

Jeden z socjologów(G. Simmel) wykazywał, że prowadzenie walki, wojny bardziej zbliża ludzi do siebie niż przyjaźń, bo prowadzenie walki wymaga znajomości przeciwnika większej niż utrzymanie przyjaźni.

Pojęcie proces socjologiczny w socjologii bywa używane w wąskim i szerokim znaczeniu. Procesem społecznym w wąskim znaczeniu nazywa się serię zjawisk dotyczących osobowości grup społecznych i zbiorowości powiązanych ze sobą w taki sposób, że są one tylko zjawiskami społecznymi np. procesem społecznym w tym rozumieniu jest adaptacja, proces przystosowania się osobowości do nowych warunków kultury zbiorowości po przeniesieniu się z innego środowiska. W szerokim natomiast znaczeniu procesem społecznym są wszystkie serie zjawisk zarówno ekonomicznych, technicznych, religijnych, estetycznych, powiązanych ze sobą w tym sensie, że wywołują zmiany w skali globalnej i regionalnej, powodując zmiany w życiu jednostki i zbiorowości ze względu na zachodzące procesy urbanizacji, industrializacji, ruchliwości społecznej.

Zagadnienie analizy procesów społecznych ma niesłychanie bogatą literaturę, w których analizuje się rozmaite ich rodzaje. Procesy społeczne możemy podzielić:

1. ze względu na układ w którym przebiegają:

1. procesy intrapersonalne - zachodzące wewnątrz osobowości człowieka, jak np. procesy samokształcenia, samorozwoju, adaptacji.

2. Procesy interpersonalne - zachodzące między jednostkami, np. powstawanie stosunków przystosowania, współpracy, przyjaźni, wrogości, konflikty.

3. Procesy zachodzące między jednostką a grupą społeczną, np. podporządkowania, identyfikacji, dążenia do dominacji, sprzeczności, buntu, oderwania się.

4. Procesy zachodzące między grupami, np. współpraca, współistnienie, wzajemna pomoc, tolerowanie się, niechęć, konkurencja, wrogość, konflikt, walka, wojna.

2. ze względu na dążenie jednostek i grup społecznych:

1. procesy przystosowania się

2. procesy współdziałania (współpracy)

3. procesy współzawodnictwa (konkurencji)

4. procesy konfliktowe

3. ze względu na zmiany w strukturze i organizacji społecznej:

1. procesu rozwoju i postępu, ukierunkowanych zmian ocenianych pozytywnie

2. procesy dekadencji, tj. upadku systemu wartości, braku realizacji norm społecznych obowiązujących w danej społeczności

3. procesy reorganizacji społecznej, polegające na nowym układaniu i integrowaniu systemu instytucji, wzorów zachowań i kryteriów ocen, np. procesy transformacji ustrojowej

4. procesy dezorganizacji społecznej, oznaczające pojawienie się zjawisk, odchylających się od obowiązujących norm społecznych i zakłócających funkcjonowanie organizacji społecznej, np. alkoholizm, nikotynizm, przestępczość, narkomania

4. ze względu na konsekwencje w stosunkach międzyludzkich jakie wywołują:

1. ideologie (procesy przebudowy świadomości społecznej)

2. religie (procesy sekularyzacji i laicyzacji)

3. naukę (procesy scjentyzmu)

4. technikę (procesy industrializacji, informatyzacji, robotyzacji)

5. społeczności lokalne (urbanizacja, ruralizacja)

6. miejsce jednostki lub grupy w przestrzeni społecznej

7. globalizacja

5. ze względu na zmiany miejsca przez jednostki i grupy w strukturze społecznej.

16. Industrializacja i Dezindustrializacja

Industrializacją (uprzemysłowieniem) nazywamy przechodzenie społeczeństwa od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opartej na przemyśle. Na istotę uprzemysłowienia składa się koncentracja robotników i urządzeń w wielkich zakładach przemysłowych, pozwalających na produkcję standaryzowaną i uzasadnioną ekonomicznie. Industrializacja jest procesem w toku uprzemysłowienia. Jest procesem społecznym, który powoduje nie tylko szybkie zwiększanie udziału przemysłu, wielkoprzemysłowej techniki i wzrost liczby robotników w gospodarce, ale wywołuje także określone procesy polityczne, kulturowe, ekologiczne, np. katastrofalną degradację środowiska naturalnego. Ponad 60% czynnie zawodowo ludności zaczęło pracować w sferze przemysłowej.

Dezindustrializacja - spadek liczby osób zatrudnionej w sferze przemysłowej. Wzrasta zatrudnienie w sferze usług i obrotem informacji. Następuje kurczenie się tradycyjnej gałęzi przemysłu. Osoby pracujące tam muszą się przekwalifikować i zmienić miejsce pracy.

Dezindustrializacja może być dzielona na całkowita i względną:

• dezindustrializacja całkowita oznacza spadek zatrudnienia, produkcji, rentowności i zasobów kapitałowych w przemyśle, jak również spadek eksportu towarów przemysłowych oraz powstanie utrzymującego się deficytu handlowego w tym sektorze;

• dezindustrializacja względna oznacza spadek udziału przemysłu w gospodarce; odzwierciedla on proces zmian strukturalnych w zakresie związku pomiędzy wydajnością przemysłu a sektorem usług.

17. Urbanizacja i ruralizacja

Urbanizacja jest procesem społecznym i kulturowym wyrażającym się w szybkim wzroście liczby i rozwoju ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Powoduje ona napływ ludności wiejskiej do miasta, powiększenie się obszarów miejskich i wzrost udziałów ludności miejskiej w całości zaludnienia.

1800r - 3% ludności żyło w miastach

1900r - 13% ludności żyło w miastach

2000r - 50% ludności żyło w miastach

Proces urbanizacji przebiega w czterech zasadniczych płaszczyznach:

• demograficzna - polega na przemieszczaniu się ludności ze skupisk wiejskich do miast, koncentracji ludności w miastach i stałym wzroście odsetka mieszkańców danego obszaru;

• przestrzenna - zwiększenie obszaru miasta, powiększenie ich pojemności poprzez intensyfikcję rozbudowy, powstawanie nowych miast i osiedli nierolniczych oraz przekształcenie innych środowisk mieszkalnych na wzór miejski;

• ekonomiczna - stały wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych oraz postępujące zróżnicowanie się zawodów tej ludności w stosunku do ludności wykonującej zajęcia rolnicze;

• społeczna - wyraża się przyswajaniem sobie przez przybyszów ze wsi „miejskiego stylu życia”, a także przenikaniem miejskich wzorów ekonomicznych, społecznych i kulturowych na wieś.

Urbanizacja ma wielu przeciwników, ponieważ:

• miejskie życie odsuwa człowieka od natury, zabiera mu związane z nią piękno i duchowość

• wieś swoją pracę oraz naturę wiąże z koniecznością jaka wynika z praw przyrody ( żniwa, siewy, wykopki odbywają się według naturalnego kalendarza)

• ludzie na wsi darzą się większym szacunkiem, mają z sobą lepszy kontakt, człowiek w mieście narażony jest na utratę partnerstwa i jest "sam w tłumie"

• wieś jest inspiracją w obyczajowości, która nadaje gotowe odpowiedzi w zachowaniu dla każdej sytuacji, uwzględnia prawidła moralne, w mieście człowiek jest tak zagubiony, że w wielu sytuacjach nie potrafi się odnaleźć.

Ruralizacja - przenoszenie wartości wiejskich do miasta. Ruralizacja wplata się jakby w procesy miastotwórcze, stanowi ich drugie oblicze. Przykładem ruralizacji są próby stworzenia przez urbanistykę osiedlową możliwości wykorzystania otoczenia domowego dla wypoczynku, zabawy oraz możliwości nawiązania bliższych więzi sąsiedzkich.

18. Procesy ruchliwości społecznej

Z wszystkimi procesami, czyli z industrializacją, dezindustrializacją, urbanizacją oraz ruralizacją jest związane przemieszczanie się społeczności. Ruchliwość społeczna jest to proces społeczny, polegający na zmianie przez jednostki lub grupy ich miejsca w przestrzeni albo miejsca w układzie pozycji społecznych. Każda jednostka lub grupa zajmuje pewne miejsce w przestrzeni społecznej, z którym związane są określone prawa oraz obowiązki. Miejsce to uwarunkowane jest przez znaczenie, jakie w świadomości zbiorowej mają cechy ciała, umysłu i charakteru jednostki, przedmioty przez nią posiadane oraz wykonywane czynności.

Wyodrębnia się dwa typy ruchliwości społecznej:

1. Ruchliwość poziomą (horyzontalna) - polega na przemieszczaniu się jednostek lub grup w przestrzeni społecznej bez zmiany pozycji społecznej. Występuje wtedy, gdy jednostka lub grupa zmieniła miejsce w strukturze społecznej, ale pozostała na tym samym szczeblu drabiny społecznej. Typowymi rodzajami ruchliwości horyzontalnej są dojazdy do pracy i fluktuacja pracowników.

2. Ruchliwość pionowa (wertykalna) - ma miejsce wówczas, gdy jednostka lub grupa społeczna przesuwa się z pozycji niższej na wyższą lub odwrotnie. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z awansem społecznym, a w drugim z degradacją społeczną. Ta ruchliwość dotyczyć może jednostek przechodzących szczeble w ramach jednej hierarchii służbowej, ze stanowisk wykonawczych na kierownicze, lub przechodzących z jednej klasy społecznej do drugiej.

19. Dezorganizacja i patologie społeczne

Dezorganizacją społeczną nazywamy rozkład istniejącego systemu więzi społecznych, gwarantujących spójność i funkcjonalność w danym społeczeństwie układu wzorów działania jednostek i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości zapewniających współżycie członkom tego społeczeństwa. Dezorganizacja społeczna jest to stan, w którym zachowania i działalność poszczególnych jednostek i grup społecznych są niezgodne z ustalonymi normami społecznymi.

Odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie norm i zbaczanie z wyznaczonej i akceptowanej społecznie drogi określone jest mianem patologii społecznej. Na patologię społeczną składają się wszystkie zjawiska i procesy, które oceniane są jako złe lub społecznie szkodliwe oraz wykraczają poza ustalone i zobiektywizowane normy społeczne.

Przykłady patologii społecznych:

• Alkoholizm

• Narkomania

• Nikotynizm

• Przestępstwa gospodarcze

Dezorganizacja społeczna traktowana jako zbiór pojęciowy zjawisk sprzecznych z systemem wartości społecznie akceptowanych mieści kilka podstawowych kategorii zachowań jednostkowych, grupowych i instytucjonalnych:

1. przestępczość: przeciwko życiu (zabójstwa) i zdrowiu, przestępstwa pospolite (kradzieże, włamania), gospodarcze, urzędnicze, bankowe, przestępstwa zorganizowane i aferalne; w tej grupie przestępstw mieszczą się także te, których sprawcami jest młodzież (nieletni i młodociani);

2. zachowania dezorganizujące rodzinę: przestępstwa przeciwko rodzinie i uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, wykolejania się młodzieży i inne zachowania powodujące rozbicie rodziny i narastanie sieroctwa społecznego;

3. samoniszczenie: alkoholizm, narkomania i samobójstwa, a także inne postacie zachowań autoagresywnych;

4. instytucjonalne rodzaje dezorganizacji społecznej spowodowane dysfunkcją władzy ustawodawczej (nieadekwatność uregulowań prawnych do potrzeb gospodarczych i społecznych, niska jakość aktów prawnych) i wykonawczej;

Główne przyczyny problemów społecznych, powodujących zjawiska patologiczne:

• osłabienie więzi społecznych i związanego z nimi mechanizmu kontroli społecznej,

• wzrost rozpiętości między aspiracjami a możliwościami ich realizacji,

• ukształtowanie się w pewnych grupach i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych ze społecznie akceptowanym systemem wartości,

• ekskluzja i marginalizacja społeczna

20. Proces globalizacji we współczesnym świecie

Termin globalizacja powstał od słowa glob, co wskazuje na ogólnoświatowy wymiar zagadnienia. Nazwa ta określa zjawiska gospodarcze, społeczne oraz polityczne, które obejmują swym zasięgiem wiele państw. Od początku lat 90 XX wieku zainteresowanie globalizacją jest bardzo duże i przejawia je nie tylko świat nauki. Powszechnie mówi się, że obecna gospodarka jest gospodarką globalną a świat staje się globalną wioską, gdzie przestają istnieć granice pomiędzy państwami i dochodzi do unifikacji kultur. Globalizacja jest procesem intensywnym, głębokim i trudnym do zahamowania. Istnieje dzięki silnym dążeniom ludzi do lepszego życia oraz rozwojowi nowoczesnych technik i technologii. Wpływ na nią ma również wzrost współzależności oraz współdziałania państw tworzących światowy system. Pojęcie globalizacja po raz pierwszy zostało użyte przez R. Robertsona

w 1985 roku. Pod wpływem procesu globalizacji dochodzi do jednoczenia się świata.

W procesie globalizacji istotną rolę odgrywają korporacje transnarodowe oraz państwa narodowe. Wyrazisty rozwój nowoczesnych technologii, postępu technicznego i sieciowych powiązań o

charakterze produkcyjno - handlowym, implikuje również w sferze społecznej. Rozwój ten w znacznym stopniu wpłynął na życie ludzkie. Dostęp do najnowszych osiągnięć techniki ułatwił komunikację, dzięki której ekspansja wielkich korporacji została w znacznym stopniu ułatwiona. Globalizacja sprawiła, że powiększył się potencjał technologiczny świata. Mamy obecnie coraz większe możliwości, widoczna jest powszechna informatyzacja. Dzięki temu globalizacja jest postrzegana pozytywnie. Świat za ten postęp płaci jednak bardzo wysoką cenę. W wyniku rozwoju techniki ociepla się klimat, postępuje degradacja przyrody, kraje wysoko rozwinięte emitują do atmosfery bardzo dużą ilość zanieczyszczeń, co niszczy strefę ochronną naszego globu. Rozwój nowoczesnych koncernów doprowadza niejednokrotnie do wycinki ogromnych połaci lasów, a ich produkcja w większości pozbawiona jest jakichkolwiek wymogów ekologicznych. W krajach słabo rozwiniętych prowadzona jest gospodarka rabunkowa, która nie sprzyja ich rozwojowi, lecz go hamuje, a ludność ubożeje. Proces globalizacji wygenerował także przepływ kultury, tradycji, zmianę tożsamości narodowych, systemu wartości oraz religii. Ludzie zatracają własne korzenie. Nie bez znaczenia pozostaje problem demograficzny. W momencie, gdy zwiększa się liczba ludności na świecie, pojawia się kwestia dostępu do szkolnictwa czy ochrony zdrowia. Globalizacja powoduje również pojawienie się problemu żywnościowego. Zatrważającym jest fakt, że problem ten coraz częściej oprócz krajów rozwijających się zaczyna dotykać krajów rozwiniętych. Ponadto coraz poważniejsze staje się zadłużenie zagraniczne. Ogranicza ono możliwości rozwojowe danego kraju, a niewypłacalność stwarza zagrożenie dla stabilności systemu ekonomicznego na całym świecie. Konsekwencją globalizacji stały się też migracje, szczególnie te nielegalne oraz ożywienie etniczne, którego wynikiem jest pojawienie się ruchów nacjonalistycznych. Dążą one do zahamowania procesu globalizacji poprzez promocję własnej tradycji i kultury. Poważną kwestią jest również tożsamość, która zostaje wymuszona na ludziach poprzez określenie swojej pozycji w zmieniającym się otoczeniu. Proces ten wyzwala także negatywne działania niezgodne z prawem takie jak pranie brudnych pieniędzy, przestępstwa gospodarcze czy terroryzm, co wpływa na bezpieczeństwo narodowe. Wiele korporacji transnarodowych widząc łatwy zysk, angażuje się w działalność przestępczą. Reasumując globalizacja sprzyjają rozwojowi poprzez postęp technologiczny, dzięki czemu świat zyskuje, choć nie wszędzie w takim samym stopniu. Współczesne czasy wymuszają na podmiotach gospodarczych podniesienie jakości wyrobów i świadczonych usług. Proces ten jednakże wpływa negatywnie na świat, chociażby przez degradację przyrody, zanieczyszczenie atmosfery, przeludnienie, widmo głodu, zanik tożsamości i tradycji kulturowej wśród społeczeństw czy bezpieczeństwa międzynarodowego. Coraz bardziej konsumpcyjny styl życia człowieka z jednej strony sprzyja rozwojowi otaczającego go świata a z drugiej skutecznie go niszczy.

Teorie wymiany społecznej (utylitarne):

• A. Smith

• J. Cderman

• P. Blau

Internacjonalizm symboliczny:

• G.H. Mead

• E. Goffman

• H. Blusner

TEORIA konfliktu:

• K. Marks

• L. Coser

• G. Simmel

• M. Weber

Funkcjonalizm:

• A. Comte

• H. Spencer

• T. Turner

• H. Moor

• R. Mentor

Najważniejsze współczesne teorie socjologii

---