Europa w 12 lekcjach

Pascal Fontaine

Komisja Europejska

Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji

Tekst ukończono w lutym 2008

Czemu służy Unia Europejska? Dlaczego i w jaki sposób została stworzona? Jak funkcjonuje? Czego już dokonała dla swoich obywateli i jakie nowe wyzwania przed nią stoją? Jak zwiększyć zaangażowanie obywateli w sprawy UE?

Czy w erze globalizacji Unia może skutecznie rywalizować z innymi wielkimi gospodarkami utrzymując przy tym swoje standardy społeczne? Czy Europa może nadal odgrywać wiodącą rolę na arenie międzynarodowej i zapewnić ochronę przed zagrożeniem ze strony terrorystów?

Oto niektóre z pytań, na które stara się odpowiedzieć Pascal Fontaine, ekspert UE i były profesor uniwersytecki, w nowym wydaniu swojej bardzo popularnej broszury „Europa w 12 lekcjach”.

Unia Europejska

Spis treści

1. Dlaczego Unia Europejska? 2. Dziesięć etapów w historii UE 3. Rozszerzenie oraz polityka sąsiedztwa 4. W jaki sposób funkcjonuje Unia? 5. Czym zajmuje się Unia? 6. Jednolity rynek 7. Unia gospodarcza i walutowa oraz euro 8. W kierunku społeczeństwa opartego na wiedzy 9. Europa obywatelska 10 Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość 11 Unia Europejska na arenie światowej 12 Przyszłość Europy Kalendarium integracji europejskiej

.1.

Dlaczego Unia Europejska?

Misja Europy na XXI wiek: Zapewnić narodom europejskim pokój, dobrobyt i stabilizację; Pokonać podziały istniejące na kontynencie europejskim; Stworzyć odpowiednie warunki, aby narody europejskie mogły żyć w poczuciu bezpieczeństwa; Podejmować działania promujące zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny; Stawić czoła wyzwaniom globalizacji przy zachowaniu różnorodności charakterystycznej dla narodów Europy; Kultywować wspólne europejskie wartości, takie jak: trwały rozwój i środowisko naturalne, poszanowanie praw człowieka oraz społeczna gospodarka rynkowa.

I. Pokój i stabilizacja

Zanim idea zjednoczonej Europy stała się realnym celem politycznym przez długi czas pozostawała mrzonką filozofów i wizjonerów. Przykładem niech będzie hasło „Stanów Zjednoczonych Europy” autorstwa Wiktora Hugo inspirowane ideałami humanistycznymi i pokojowymi. Wszelkie nadzieje okazały się jednak płonne, gdy w pierwszej połowie XX wieku krwawe wojny spustoszyły cały kontynent, rozwiewając sen o idylli.

Na zgliszczach pozostałych po II wojnie światowej miała jednak zrodzić się nowa nadzieja. Ludzie, którzy stawili czoła totalitarnej opresji w czasie wojny, byli zdecydowani położyć kres międzynarodowym animozjom i rywalizacji w Europie, tworząc tym samym podstawy trwałego pokoju. W latach 1945-50 zadania tego podjęła się garstka śmiałków, a wśród nich mężowie tacy jak Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi i Winston Churchill. Chcieli oni, by w Europie Zachodniej został wprowadzony nowy porządek oparty na idei wspólnego interesu, u którego podwalin miałyby lec traktaty gwarantujące praworządność i równość pomiędzy wszystkimi krajami.

Robert Schuman (minister spraw zagranicznych Francji) podjął pomysł pierwotnie wysunięty przez Jeana Monneta i 9 maja 1950 r. zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). W krajach, które wcześniej walczyły przeciwko sobie, produkcja węgla i stali miała być umieszczona pod wspólną kontrolą Wysokiej Władzy. W ten praktyczny, ale i nie mniej symboliczny, sposób podstawowe surowce służące toczeniu wojen miały stać się narzędziami zgody i pokoju.

II. Ponowne zjednoczenie Europy

Po upadku muru berlińskiego w 1989 r. Unia Europejska aktywnie wspierała zjednoczenie Niemiec. Kiedy w 1991 r. upadło imperium sowieckie, byłe komunistyczne kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które przez dziesiątki lat żyły pod autorytarnym jarzmem narzuconym przez Układ Warszawski uznały, że ich przyszłość jest związana z rodziną demokratycznych narodów europejskich.

Proces rozszerzania trwa do dziś. W październiku 2005 r. rozpoczęto negocjacje akcesyjne z Turcją i Chorwacją. Kilka innych krajów bałkańskich również wyruszyło w drogę, która pewnego dnia doprowadzi je do członkowstwa w UE.

III. Bezpieczeństwo i ochrona

Kwestie bezpieczeństwa i ochrony pozostają w centrum uwagi Europy XXI wieku. Aby zapewnić bezpieczeństwo swoim członkom, Unia musi podejmować skuteczne działania. Potrzebna jest konstruktywna współpraca z regionami graniczącymi z UE, czyli z Bałkanami, Północną Afryką, Kaukazem i Bliskim Wschodem. Unia musi również dbać o swoje interesy wojskowe i strategiczne poprzez współpracę ze sprzymierzeńcami, zwłaszcza w ramach układu NATO, oraz poprzez rozwijanie prawdziwie wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne to dwie strony tego samego medalu. Walka przeciwko terroryzmowi oraz przestępczości zorganizowanej wymaga ścisłej współpracy między służbami policji wszystkich państw członkowskich. Aby UE mogła stać się „obszarem wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”, gdzie każdy będzie miał równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości i będzie tak samo chroniony przez prawo, konieczna jest współpraca pomiędzy rządami poszczególnych krajów. Ważną rolę do odegrania mają również takie organy, jak Europol, czyli Europejski Urząd Policji i Eurojust, czyli Europejski Urząd ds. Współpracy Sądowniczej, który promuje współpracę pomiędzy prokuratorami, sędziami i policjantami w poszczególnych krajach Unii.

IV. Solidarność gospodarcza i społeczna

Celem politycznym, jaki przyświecał utworzeniu Unii Europejskiej, było zapewnienie pokoju między narodami. Jednakże dynamizm i sukces UE bierze się z jej zaangażowania w tworzenie gospodarki.

Ludność w krajach UE stanowi coraz mniejszy odsetek światowej populacji. Dlatego też, aby osiągnąć odpowiedni wzrost gospodarczy i móc konkurować na skalę światową, kraje UE powinny trzymać się razem. Żaden kraj UE nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie w handlu światowym. Jednolity rynek europejski stanowi znakomity punkt wyjścia, dzięki któremu firmy europejskie mogą skutecznie konkurować z innymi podmiotami na rynkach światowych.

Wolna konkurencja na rynku europejskim to niewątpliwa korzyść zjednoczonej Europy, ale musi ona mieć swoją przeciwwagę, którą jest solidarność - również na skalę europejską. Takie podejście niesie ze sobą wyraźne korzyści dla obywateli zjednoczonej Europy - kiedy padają oni ofiarą powodzi lub innych klęsk żywiołowych, otrzymują wsparcie z budżetu UE. Fundusze strukturalne, zarządzane przez Komisję Europejską, wspomagają krajowe i regionalne władze w krajach UE w zmniejszaniu różnic w rozwoju poszczególnych regionów Europy. Środki z budżetu UE oraz kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) są wykorzystywane do poprawy infrastruktury transportowej w Europie (na przykład, w celu przedłużenia sieci autostrad i szybkich kolei), co ma ułatwić dostęp do odległych regionów, a zarazem pobudzić handel transeuropejski. Umiejętność zaspokojenia potrzeb jak największej liczby ludzi i firm będzie jedną z miar sukcesu gospodarczego UE i jednolitego rynku, który obejmuje aż pół miliarda konsumentów.

V. Tożsamość i różnorodność w okresie globalizacji

Postindustrialne społeczeństwa europejskie stają się coraz bardziej złożone. Chociaż poziom życia wciąż wzrasta, to jednak nadal istnieją wyraźne różnice pomiędzy ubogimi a bogatymi. Rozszerzenie Unii uwydatniło te różnice, ponieważ poziom życia w nowych państwach członkowskich jest poniżej średniej unijnej. Aby zmniejszyć te podziały, kraje UE muszą zjednoczyć siły.

Działania te nie mogą być jednak podejmowane kosztem odrębnych cech kulturowych lub językowych poszczególnych krajów UE - wręcz przeciwnie - Unia podejmuje wiele działań, które mają sprzyjać dalszemu rozwojowi w oparciu o regionalne specjalności i bogactwo tradycji i kultur.

Pół wieku historii integracji europejskiej pokazało, że Wspólnota Europejska jako całość znaczy więcej niż zwykła suma jej składników - jej wpływ w sprawach gospodarczych, społecznych, technologicznych, handlowych oraz politycznych jest o wiele większy niż wpływ poszczególnych państw członkowskich. Widać zatem, że istnieje wartość dodana wynikająca ze wspólnego działania i wypowiadania się jednym głosem jako Unia Europejska.

Dlaczego?

• Ponieważ UE jest główną potęgą gospodarczą, a co za tym idzie odgrywa kluczową rolę w negocjacjach międzynarodowych, na przykład w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) skupiającej 149 krajów albo w kontekście wdrażania postanowień protokołu z Kioto w celu zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza i zapobieżenia zmianom klimatycznym;

• Ponieważ UE zajmuje jasne stanowisko w sprawach istotnych dla zwykłych obywateli, takich jak: ochrona środowiska, odnawialne zasoby energii, „zasada ostrożności” w dziedzinie bezpieczeństwa żywności, etyczne aspekty biotechnologii oraz potrzeba ochrony zagrożonych gatunków;

• Ponieważ wdrożyła istotne inicjatywy, aby zapewnić trwały rozwój na całej Ziemi w kontekście Szczytu Ziemi, który odbył się w Johannesburgu w 2002 r.

W odniesieniu do współczesnej Europy stara mądrość ludowa, zgodnie z którą „siła tkwi w jedności”, nic nie traci na swoim znaczeniu. Jedność i integracja nie oznaczają jednak tłumienia różnych poglądów na życie, tradycji i kultur poszczególnych narodów. Wręcz przeciwnie, jedną z kluczowych wartości UE jest właśnie różnorodność.

VI. Wartości

Unia Europejska pragnie wspierać wartości humanitarne i postęp. UE dołoży wszelkich starań, aby ludzkość korzystała z ogromnych zmian zachodzących na całym świecie, a nie padała ich ofiarą. Potrzeby ludzkie nie mogą być zaspokojone wyłącznie na poziomie działań rynkowych lub poprzez rozwiązania narzucane przez jedną stronę.

Unia Europejska uosabia wizję ludzkości i model społeczeństwa popierane przez znakomitą większość jej obywateli. Europejczycy mają szczególny stosunek do dziedzictwa ważnych dla nich wartości: praw człowieka, solidarności społecznej, swobody przedsiębiorczości, sprawiedliwego podziału efektów wzrostu gospodarczego, prawa do chronionego środowiska, szacunku dla różnorodności kulturowej, językowej i religijnej oraz harmonijnego połączenia tradycji i postępu.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej proklamowana w Nicei w grudniu 2000 r. wymienia wszystkie prawa uznawane przez państwa członkowskie i ich obywateli. Wartości te dają Europejczykom poczucie więzi i wspólnoty. Dobrym przykładem wspólnych wartości może być fakt zniesienia kary śmierci we wszystkich krajach UE.

Mapa Unii Europejskiej

.2.

Dziesięć etapów w historii UE

1951: Sześć krajów założycielskich ustanawia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali 1957: Na mocy Traktatu Rzymskiego powstaje wspólny rynek 1973: Grono Wspólnoty zostaje powiększone do dziewięciu państw członkowskich. Wspólnota zaczyna opracowywać zasady wspólnej polityki 1979: Odbywają się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego 1981: Dołącza pierwszy kraj śródziemnomorski 1993: Zakończono pracę nad rynkiem wewnętrznym 1993: Trakt2 bn-+atem z Maastricht ustanawia się Unię Europejską 1995: Unia liczy już 15 członków 2002: Do obiegu wchodzą banknoty i monety euro 2004: Do Unii dołącza dziesięć kolejnych krajów

1. Dziewiątego maja 1950 r. w ramach Planu Schumana przedstawiono propozycję utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). EWWiS stała się rzeczywistością dzięki Traktatowi Paryskiemu, który podpisano 18 kwietnia 1951 r. Na mocy tego traktatu sześć krajów założycielskich (Belgia, Francja, Luksemburg, Niderlandy, Republika Federalna Niemiec oraz Włochy) utworzyło wspólny rynek węgla i stali. Celem przyświecającym tej inicjatywie było zapewnienie pokoju między krajami Europy i stworzenie możliwości współpracy instytucjonalnej, na zasadach równości, między zwyciężonymi i zwycięskimi krajami po II Wojnie Światowej.

2. Na mocy Traktatu Rzymskiego z 25 marca 1957 r. sześć krajów założycielskich postanowiło utworzyć Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), której podstawą byłby szerszy wspólny rynek dla wszystkich towarów i usług. Pierwszego lipca 1968 r. całkowicie zniesiono opłaty celne pomiędzy sześcioma państwami EWG. Również w latach sześćdziesiątych XX wieku wprowadzono zasady wspólnej polityki, zwłaszcza w zakresie rolnictwa i handlu.

3. Sukces „Wielkiej Szóstki” zachęcił Danię, Irlandię oraz Zjednoczone Królestwo do przyłączenia się do Wspólnoty. Pierwsze rozszerzenie, z sześciu do dziewięciu członków, miało miejsce w 1973 r. W tym samym czasie wdrożono nowe zasady polityki społecznej i polityki dotyczącej ochrony środowiska. Natomiast w 1975 r. utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

4. W czerwcu 1979 r. miało miejsce zdarzenie stanowiące wyraźny krok w kierunku Wspólnoty Europejskiej - pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego w drodze bezpośredniego powszechnego głosowania. Wybory do Parlamentu odbywają się co pięć lat.

5. W 1981 r. do Wspólnoty przystąpiła Grecja, a w 1986 r. - Hiszpania i Portugalia. Z jednej strony Wspólnota umocniła swą pozycję w Europie Południowej, z drugiej jednak strony rozszerzenie pokazało, jak paląca jest potrzeba rozwoju regionalnych programów pomocowych.

6. Recesja gospodarcza panująca na całym świecie we wczesnych latach osiemdziesiątych XX w. przyczyniła się do powstania fali „europesymizmu”. Jednak w roku 1985, kiedy Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa opublikowała tzw. „Białą księgę”, znowu pojawiła się nadzieja. W Białej księdze przedstawiono harmonogram całkowitego wdrożenia rynku wewnętrznego do 1 stycznia 1993 r. Ten ambitny cel został zawarty w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r., a obowiązującym od 1 lipca 1987 r.

7. Polityczny kształt Europy uległ radykalnej zmianie po upadku muru berlińskiego w 1989 r. Wydarzenie to pociągnęło za sobą inne - zjednoczenie Niemiec w październiku 1990 r. i demokratyzację państw Europy Środkowej i Wschodniej, które wyzwoliły się spod kontroli Sowietów. Sam Związek Radziecki przestał istnieć w grudniu 1991 r.

W tym samym czasie państwa członkowskie zaczęły negocjować zapisy nowego Traktatu o Unii Europejskiej, który został przyjęty przez Radę Europejską, czyli szefów państw lub rządów, w grudniu 1991 r. w Maastricht. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Do istniejących struktur wspólnotowych dodano system współpracy międzyrządowej, w wyniku czego powstała Unia Europejska (UE).

8. Nowy dynamizm europejski i zmieniające się warunki geopolityczne na kontynencie przyczyniły się do przyłączenia się 1 stycznia 1995 r. trzech kolejnych państw do UE - Austrii, Finlandii i Szwecji.

9. W okresie tym UE była na drodze do realizacji najbardziej spektakularnego ze swych osiągnięć - stworzenia wspólnej waluty. Euro zostało wprowadzone do (bezgotówkowych) transakcji finansowych w 1999 r., natomiast banknoty i monety zostały wyemitowane trzy lata później w 12 krajach tworzących tzw. obszar euro (zwany również strefą euro). Obecnie euro jest jedną z głównych walut światowych stosowanych przy dokonywaniu płatności i tworzeniu rezerw. Jego status jest zbliżony do statusu dolara amerykańskiego.

Europejczycy wspólnie stawiają czoła wyzwaniom jakie niesie ze sobą globalizacja. Nowe technologie i rozwój Internetu zmieniają całkowicie światową gospodarkę, przynosząc równocześnie inne wyzwania natury społecznej i kulturowej.

W marcu 2000 r. UE przyjęła tzw. strategię lizbońską w celu unowocześnienia gospodarki UE i dostosowania jej do nowych warunków panujących na rynku światowym tak, aby mogła stanowić konkurencję dla innych ważnych uczestników tego rynku, jak Stany Zjednoczone i nowo uprzemysłowione kraje. Strategia lizbońska zakłada promowanie innowacji i inwestycji biznesowych oraz dostosowanie systemów edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa informacyjnego.

Reformy są tym bardziej potrzebne, że rosnące bezrobocie oraz koszty rent i emerytur stanowią coraz większy ciężar dla gospodarek poszczególnych państw. Obywatele coraz częściej domagają się, aby ich rządy znalazły praktyczne rozwiązania tych problemów.

10. Ledwie Unia Europejska zwiększyła się do 15 państw członkowskich, a już rozpoczęto przygotowania do nowego rozszerzenia na niespotykaną skalę. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. swoją kandydaturę zgłosiły kraje byłego bloku sowieckiego (Bułgaria, Polska, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja i Węgry), trzy kraje bałtyckie, które kiedyś były częścią Związku Radzieckiego (Estonia, Litwa i Łotwa), jedna z republik byłej Jugosławii (Słowenia) oraz dwa kraje śródziemnomorskie (Cypr i Malta).

Unia z zainteresowaniem przyjęła te kandydatury jako możliwość stabilizacji na kontynencie europejskim i rozszerzenia korzyści płynących ze zjednoczenia Europy na młode europejskie demokracje. Negocjacje na temat przyszłego członkowstwa tych krajów rozpoczęto w grudniu 1997 r. Unia została rozszerzona do 25 krajów 1 maja 2004 r., kiedy do grona jej członków dołączyło 10 z 12 kandydujących krajów. Bułgaria i Rumunia stały się członkami UE 1 stycznia 2007 r.

.3.

Rozszerzenie i polityka sąsiedztwa

Drzwi do Unii Europejskiej są otwarte dla każdego państwa europejskiego, które spełni kryteria demokratyczne, polityczne i gospodarcze wymagane w celu uzyskania członkowstwa. Unię stworzyło sześć państw, jednak jej grono było kilkakrotnie rozszerzane i obecnie UE liczy 27 członków. W kolejce do Unii czeka kilka kolejnych państw kandydujących. Każdy traktat o przyjęciu nowego członka musi zostać jednomyślnie zatwierdzony przez wszystkie państwa członkowskie. Ponadto przed każdym kolejnym rozszerzeniem Unia ocenia własne możliwości pod kątem przyjęcia nowych członków oraz zdolność instytucji unijnych do dalszego sprawnego funkcjonowania. Dzięki poszczególnym rozszerzeniom możliwe było wzmocnienie demokracji, zwiększenie bezpieczeństwa Europy oraz jej potencjału w zakresie handlu i rozwoju gospodarczego.

I. Ku zjednoczeniu kontynentu

(a) Unia Dwudziestu Pięciu

Spotkanie Rady Europejskiej, które odbyło się w Kopenhadze w grudniu 2002 r., otworzyło kolejny etap w historii zjednoczenia europejskiego i stanowi jeden z bardziej doniosłych momentów. Podejmując decyzję o przyjęciu 10 kolejnych krajów od 1 maja 2004 r., Unia Europejska nie tylko zwiększyła swoją powierzchnię i populację, ale również przypieczętowała koniec podziału naszego kontynentu, który od 1945 r. dzielił Europę na świat wolności i świat komunizmu.

Piąte rozszerzenie UE miało więc zarówno wymiar polityczny, jak i moralny. Dzięki rozszerzeniu Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Republika Czeska, Słowacja, Słowenia i Węgry, czyli kraje, które przynależą do Europy nie tylko z geograficznego punktu widzenia, ale również ze względu na swą kulturę, historię i aspiracje, mogły wreszcie dołączyć do demokratycznej rodziny europejskiej i w pełni uczestniczyć w wielkim projekcie stworzonym przez ojców założycieli UE.

(b) Kolejne rozszerzenie

Bułgaria i Rumunia złożyły swoje kandydatury w 1995 r. W przypadku tych dwóch krajów proces rozszerzenia trwał dłużej niż przy pozostałej dziesiątce. Niemniej jednak 1 stycznia 2007 r. dołączyły one do grona państw członkowskich UE, których liczba zwiększyła się tym samym do 27.

(c) Kraje kandydujące

Turcja, która jest członkiem NATO i podpisała długoterminową umową o stowarzyszeniu z UE, złożyła wniosek o członkowstwo w 1987 r. W kontekście położenia geograficznego Turcji i jej historii politycznej Unia długo wahała się zanim podjęła decyzję o przyjęciu tej kandydatury. W październiku 2005 r. Rada Europejska otwarła negocjacje akcesyjne z Turcją. W tym samym czasie rozpoczęto negocjacje z Chorwacją, która jest kolejnym krajem kandydującym. Na razie nie określono daty wejścia w życie traktatu akcesyjnego, na mocy którego te dwa kraje miałyby zostać przyjęte do grona UE po zakończeniu negocjacji.

(d) Zachodnie Bałkany

Kraje Zachodnich Bałkanów, z których większość była kiedyś częścią Jugosławii, zwracają się do Unii Europejskiej w celu przyspieszenia restrukturyzacji ich gospodarek, poprawy wzajemnych stosunków, które ucierpiały w wyniku konfliktów etnicznych i wojen religijnych oraz skonsolidowania ich demokratycznych instytucji. W listopadzie 2005 r. Unia Europejska przyznała status „krajów kandydujących” Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii. Wśród pozostałych potencjalnych kandydatów znajdują się: Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia.

II. Warunki członkowstwa

(a) Wymogi prawne

Integracja europejska zawsze była procesem polityczno-gospodarczym dostępnym dla wszystkich państw europejskich, które były gotowe przyjąć traktaty założycielskie oraz całość prawodawstwa unijnego. Zgodnie z artykułem 237 Traktatu Rzymskiego „Każde państwo europejskie może prosić o przyjęcie do Wspólnoty.”

W artykule F Traktatu z Maastricht dodano, że państwa członkowskie powinny mieć „systemy rządów oparte na zasadach demokracji”.

(b) Kryteria kopenhaskie

W 1993 r. po otrzymaniu wniosków od byłych krajów komunistycznych z prośbą o przyjęcie ich do Unii Rada Europejska przedstawiła trzy kryteria, które należy spełnić, aby zostać członkiem UE. Zanim kraje kandydujące zostaną przyjęte do grona członków UE muszą posiadać:

• stabilne instytucje gwarantujące demokrację, poszanowanie zasad państwa prawa i praw człowieka oraz poszanowanie i ochronę praw mniejszości;

• trwałą gospodarkę rynkową, jak również zdolność do przeciwstawienia się konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz Unii;

• zdolność do sprostania wymogom członkostwa i mieć gotowość do realizacji celów Unii. Muszą również posiadać administrację publiczną, która będzie w stanie stosować prawo UE i zarządzać nim w praktyce.

(c) Proces akcesji

Negocjacje w sprawie przystąpienia do UE są prowadzone pomiędzy każdym krajem kandydującym a Komisją Europejską działającą w imieniu Unii. Po zakończeniu negocjacji odbywa się spotkanie Rady Europejskiej gromadzące wszystkie istniejące państwa członkowskie. Podczas tego spotkania państwa członkowskie muszą podjąć jednomyślną decyzję o przyjęciu nowego członka. Parlament Europejski musi wyrazić zgodę bezwzględną większością głosów oddanych przez członków. Następnie wszystkie traktaty akcesyjne muszą być ratyfikowane przez państwa członkowskie i kraje kandydujące zgodnie z procedurą konstytucyjną obowiązującą w danym kraju.

Przez okres negocjacji kraje kandydujące otrzymują wsparcie z UE, które ma na celu ułatwić im dogonienie państw członkowskich pod względem ekonomicznym. Pomoc dla 10 krajów, które przyjęto do UE w 2004 r., wyniosła 41 miliardów EUR i miała na celu przede wszystkim finansowanie projektów strukturalnym, dzięki którym nowe państwa mogły spełnić wymagania związane z członkowstwem.

III. Jak duża może być UE?

(a) Granice geograficzne

Debaty na temat ratyfikacji Traktatu Konstytucyjnego UE, które toczyły się w większości państw członkowskich pokazały, że wielu Europejczyków ma sporo obaw co do ostatecznego kształtu granic Unii Europejskiej, a nawet co do jej tożsamości. Na te pytania nie ma prostych odpowiedzi, zwłaszcza że każdy kraj inaczej pojmuje swoje interesy geopolityczne czy ekonomiczne. Kraje bałtyckie i Polska popierają członkowstwo Ukrainy. Ewentualne przystąpienie Turcji do Unii będzie się wiązać z kwestią statusu niektórych krajów na Kaukazie, jak Gruzja czy Armenia.

Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein nie są członkami Unii Europejskiej, mimo iż spełniają wymogi stawiane jej członkom. Stało się tak, ponieważ opinia publiczna w tych krajach na razie opowiedziała się przeciwko zjednoczeniu.

Sytuacja polityczna na Białorusi oraz pozycja strategiczna Mołdowy nadal stwarzają problemy. Oczywiste jest także, że członkowstwo Rosji zaburzyłoby równowagę w Unii Europejskiej, zarówno pod względem politycznym i geograficznym - taka sytuacja jest nie do przyjęcia.

(b) Ograniczenia natury administracyjnej

Obecne zasady członkowstwa, które zostały określone w Traktacie Nicejskim z 2003 r., zakładają strukturę instytucjonalną dla unii składającej się z maksymalnie 27 członków. Aby zwiększyć tę liczbę konieczne będzie nowe porozumienie międzyrządowe dotyczące relacji pomiędzy państwami członkowskimi w ramach różnych instytucji.

Unii trudniej będzie funkcjonować w zgodzie z podstawowymi zasadami traktatów (patrz rozdział 4: Jak funkcjonuje Unia Europejska?), jeżeli liczba członków przekroczy 30 krajów. Przy takiej liczbie członków konieczna byłaby dogłębna analiza procedur decyzyjnych tak, aby uniknąć paraliżu i umożliwić UE dalsze sprawne funkcjonowanie.

Pojawiają się również inne delikatne kwestie, jak używanie języków urzędowych. Po włączeniu Bułgarii i Rumunii liczba języków urzędowych wzrosła do 23, ponieważ zwykli obywatele nie mogą postrzegać rozszerzania jako procesu prowadzącego do zatracenia ich własnej tożsamości narodowej czy regionalnej w ramach ujednoliconej UE.

IV. Kraje kandydujące i kraje niebędące kandydatami do UE

W Unii Europejskiej panują równoległe zasady regulujące stosunki z krajami sąsiedzkimi, w zależności od tego, czy znajdują się one na liście potencjalnych kandydatów czy też nie.

• Porozumienia o stabilizacji i stowarzyszeniu dają danemu krajowi możliwość kandydowania do członkowstwa w UE po zakończeniu procesu negocjacji. Pierwsze porozumienia tego rodzaju zostały zawarte z Chorwacją oraz z Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii. Kolejne porozumienie zawarto z Albanią. Innymi potencjalnymi kandydatami są: Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia.

• W ramach polityki sąsiedztwa Unia zawarła umowy handlowe oraz umowy o współpracy z krajami niebędącymi członkami Unii, które znajdują się w południowym rejonie basenu Morza Śródziemnego oraz na południowym Kaukazie. Podobne umowy Unia zawarła również z krajami Europy wschodniej, których przyszłe relacje z Unią Europejską nie zostały jeszcze jasno określone.

.4.

W jaki sposób funkcjonuje Unia?

Rada Unii Europejskiej, która reprezentuje państwa członkowskie, jest głównym organem decyzyjnym UE. Jeżeli spotkanie odbywa się na poziomie szefów państwa lub rządu, wówczas Rada działa jako Rada Europejska, której celem jest określanie kierunków politycznych UE w kwestiach o kluczowym znaczeniu. Parlament Europejski, który reprezentuje obywateli, dzieli władzę legislacyjną i budżetową z Radą Ministrów Unii Europejskiej. Komisja Europejska, która reprezentuje wspólne interesy Unii Europejskiej, jest głównym organem wykonawczym. Przysługuje jej prawo proponowania aktów prawodawstwa i to ona dokłada starań, aby zasady polityki UE były należycie wdrażane.

I. Trójkąt decyzyjny

Unia Europejska jest czymś więcej niż tylko konfederacją krajów, nie jest to jednak państwo federalne. Unia jest w rzeczywistości całkowicie nowym tworem, który nie mieści się w żadnej tradycyjnej kategorii prawa. Jej system polityczny jest unikatowy z historycznego punktu widzenia i w ciągu ostatniego półwiecza podlegał ciągłemu rozwojowi.

Traktaty (czyli „prawo pierwotne”) stanowią podstawę, na której stworzono dużą liczbę aktów „prawa wtórnego”, które mają bezpośredni wpływ na życie codzienne obywateli Unii Europejskiej. Prawo wtórne składa się przede wszystkim z rozporządzeń, dyrektyw i zaleceń przyjętych przez instytucje UE.

Akty te wraz z zasadami polityki UE są wynikiem decyzji podjętych przez tzw. trójkąt decyzyjny, czyli: Radę Unii Europejskiej (reprezentującą rządy państw członkowskich), Parlament Europejski (reprezentujący obywateli) oraz Komisję Europejską (politycznie niezależny organ, który dba o wspólne interesy Europy).

(a) Rada Unii Europejskiej oraz Rada Europejska

Rada Unii Europejskiej (znana również pod nazwą „Rada Ministrów”) jest głównym organem decyzyjnym UE. Każdy kraj UE przewodniczy Radzie przez okres sześciu miesięcy. W każdym zebraniu Rady uczestniczy jeden minister z każdego państwa członkowskiego. To, który minister będzie reprezentował dany kraj podczas zebrania Rady zależy od tematu wpisanego do porządku obrad, np. sprawy zagraniczne, rolnictwo, przemysł, transport, ochrona środowiska itd.

Rada dzieli władzę legislacyjną z Parlamentem Europejskim w ramach tzw. procedury współdecydowania. Ponadto Rada i Parlament współdzielą odpowiedzialność za przyjęcie budżetu UE. Do kompetencji Rady należy również zawieranie umów międzynarodowych, które zostały wcześniej wynegocjowane przez Komisję.

Zgodnie z postanowieniami traktatów w zależności od istotności sprawy Rada podejmuje decyzje w trojaki sposób: zwykłą większością głosów, większością kwalifikowaną lub jednomyślnie.

Rada musi stanowić jednomyślnie w sprawach istotnych, takich jak: zmiany w traktatach, wprowadzenie nowej wspólnej polityki lub wyrażenie zgody na przystąpienie nowego kraju do Unii.

W większości pozostałych spraw wymagana jest kwalifikowana większość głosów, co oznacza, że decyzja nie może zostać podjęta, jeżeli nie osiągnięto określonego minimum głosów za. Liczba głosów, jakimi dysponuje każdy kraj UE odzwierciedla mniej więcej liczbę ludności tego kraju.

Rozkład głosów w Radzie Europejskiej przypadających poszczególnym krajom Niemcy, Francja, Włochy i Zjednoczone Królestwo 29 Hiszpania i Polska 27 Rumunia 14 Niderlandy 13 Belgia, Republika Czeska, Grecja, Węgry i Portugalia 12 Austria, Bułgaria i Szwecja 10 Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja i Finlandia 7 Estonia, Cypr, Łotwa, Luksemburg i Słowenia 4 Malta 3 Razem: 345 Minimalna liczba głosów wymagana, aby osiągnąć kwalifikowaną większość wynosi 255 głosów z 345 (73,9 %). Ponadto większość państw członkowskich (w niektórych przypadkach dwie trzecie) musi popierać daną decyzję, oraz każde państwo członkowskie może wnioskować o potwierdzenie, że głosy za przyjęciem danej decyzji reprezentują co najmniej 62 % całkowitej ludności UE.

Rada Europejska spotyka się z zasady cztery razy do roku. Przewodniczy jej prezydent lub premier kraju, który w danym półroczu sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.

Przewodniczący Komisji Europejskiej uczestniczy w spotkaniach Rady Europejskiej jako pełnoprawny członek.

Traktat z Maastricht nadał Radzie Europejskiej oficjalną rolę inicjatora głównych zasad polityki unijnej i upoważnił ją do rozstrzygania spraw, w których ministrowie spotykający się w ramach Rady Unii Europejskiej nie mogą dojść do porozumienia.

Rada Europejska zajmuje się również palącymi problemami międzynarodowymi w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (ang. CFSP), która ma umożliwić UE wypowiadanie się jednym głosem w kwestiach dyplomatycznych.

(b) Parlament Europejski

Parlament Europejski jest organem demokratycznym reprezentującym obywateli UE. Sprawuje on polityczny nadzór nad działaniami UE i uczestniczy w procesie legislacyjnym. Od 1979 r. posłowie do Parlamentu Europejskiego są wybierani na pięcioletnią kadencję w powszechnych wyborach bezpośrednich.

Podział mandatów w Parlamencie Europejskim między poszczególne państwa członkowskie w latach 2007-09 Austria 18 Belgia 24 Bułgaria 18 Cypr 6 Dania 14 Estonia 6 Finlandia 14 Francja 78 Grecja 24 Hiszpania 54 Irlandia 13 Łotwa 9 Litwa 13 Luksemburg 6 Malta 5 Niemcy 99 Niderlandy 27 Polska 54 Portugalia 24 Republika Czeska 24 Rumunia 36 Słowacja 14 Słowenia 7 Szwecja 19 Węgry 24 Włochy 78 Zjednoczone Królestwo 78 Razem 786

Frakcje polityczne reprezentowane w Parlamencie Europejskim Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańscy Demokraci) oraz Europejscy Demokraci 278 Frakcja socjalistyczna 219 Partia Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy 103 Zieloni/ Wolny Sojusz Europejski 42 Zjednoczona Lewica Europejska - Nordycka Zielona Lewica 41 Unia na rzecz Europy Narodów 30 Niepodległość i Demokracja 28 Członkowie niezrzeszeni i tymczasowo puste miejsca 45 Razem 786 Stan na październik 2006 r.

Sesje plenarne Parlamentu zasadniczo odbywają się w Strasburgu, natomiast wszelkie sesje dodatkowe odbywają się w Brukseli. Parlament Europejski składa się z 20 komisji, które wykonują prace przygotowawcze do sesji plenarnych oraz z kilku ugrupowań politycznych, które zazwyczaj spotykają się w Brukseli. Sekretariat Generalny ma swoją siedzibę w Luksemburgu i Brukseli.

Parlament uczestniczy w pracach legislacyjnych UE na trzech poziomach:

• W ramach tak zwanej procedury współpracy wprowadzonej przez Jednolity Akt Europejski w 1987 r., Parlament Europejski może wydawać opinie na temat projektów dyrektyw i rozporządzeń proponowanych przez Komisję Europejską. Komisja jest następnie proszona o uzupełnienie swoich wniosków w celu uwzględnienia stanowiska Parlamentu.

• Od 1987 r. w ramach procedury akceptacji Parlament musi wyrazić zgodę na międzynarodowe umowy wynegocjowane przez Komisję oraz na każde rozszerzenie Unii Europejskiej.

• Procedura współdecydowania wprowadzona Traktatem z Maastricht w 1992 r. stawia Parlament na równej stopie z Radą w procesie legislacyjnym dotyczącym wielu istotnych spraw, takich jak: swobodny przepływ siły roboczej, rynek wewnętrzny, edukacja, badania naukowe, ochrona środowiska, sieci transeuropejskie, opieka zdrowotna, kultura, ochrona konsumenta itp. Parlament może odrzucić proponowany akt prawny dotyczący wymienionych obszarów, jeżeli bezwzględna większość posłów zagłosuje przeciw „wspólnemu stanowisku” Rady. W Traktacie przewidziano także procedurę pojednawczą.

Parlament i Rada dzielą również równą odpowiedzialność za przyjęcie budżetu UE. Parlament może odrzucić proponowany budżet i niejednokrotnie skorzystał z tego prawa. W takim przypadku, cała procedura budżetowa rozpoczyna się od nowa. Komisja Europejska proponuje projekt budżetu, który jest następnie omawiany w Parlamencie i Radzie. Parlament w pełni wykorzystuje przysługujące mu uprawnienia budżetowe, aby wywrzeć wpływ na proces tworzenia zasad polityki UE.

Parlament jest również organem sprawującym demokratyczną kontrolę nad Unią. Jest upoważniony do odwołania Komisji przez przyjęcie wniosku o wotum nieufności, co wymaga większości dwóch trzecich głosów. Parlament sprawuje również bieżący nadzór nad procesem zarządzania zasadami polityki UE. W ramach tego nadzoru Parlament może zadawać Komisji i Radzie pytania w formie ustnej lub pisemnej. Przewodniczący Rady Europejskiej przedkłada również Parlamentowi sprawozdania z decyzji podejmowanych przez Radę.

(c) Komisja Europejska

Komisja jest trzecim elementem trójkąta instytucyjnego, który zarządza i kieruje Unią Europejską. Członkowie Komisji są wyznaczani na pięcioletnią kadencję w wyniku ustaleń między państwami członkowskimi. Kandydaci wyznaczeni przez państwa członkowskie muszą zostać zatwierdzeni przez Parlament. Komisja odpowiada przed Parlamentem. Jeżeli Parlament przyjmie wniosek o wotum nieufności, wówczas cała Komisja musi złożyć rezygnację.

Od 2004 r. w Komisji zasiada jeden komisarz z każdego państwa członkowskiego.

Komisja ma sporą niezależność w sprawowaniu swej funkcji. Do zadań Komisji należy reprezentowanie interesów całej UE, co oznacza, że nie może przyjmować poleceń od rządów poszczególnych państw członkowskich. Jako „strażnik traktatów” Komisja musi również dopilnować, aby rozporządzenia i dyrektywy przyjęte przez Radę i Parlament zostały należycie wdrożone w państwach członkowskich. Jeżeli tak się nie stanie, wówczas Komisja może pozwać państwo naruszające prawo unijne do Trybunału Sprawiedliwości, aby zapewnić przestrzeganie unijnych przepisów.

Jako unijny organ wykonawczy Komisja wykonuje decyzje podejmowane przez Radę, na przykład w odniesieniu do wspólnej polityki rolnej. Komisja jest w dużym stopniu odpowiedzialna za realizację wspólnych zasad polityki europejskiej, takich jak: polityka w zakresie badań naukowych i technologii, pomocy międzynarodowej, rozwoju regionalnego itp. Zarządza również budżetem związanym z tymi zasadami.

Prace Komisji wspomaga administracja unijna złożona z 36 Dyrekcji Generalnych (DG) i służb, których siedziby mieszczą się głównie w Brukseli i Luksemburgu.

II. Pozostałe organy i instytucje

(a) Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z siedzibą w Luksemburgu składa się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego oraz ośmiu rzeczników generalnych. Członkowie Trybunału są wyznaczeni w wyniku ustaleń pomiędzy rządami państw członkowskich, na sześcioletnią kadencję, którą można przedłużyć. Niezawisłość członków Trybunału jest gwarantowana. Trybunał Sprawiedliwości dba o to, by prawo UE było przestrzegane, a traktaty były właściwie interpretowane i stosowane.

(b) Trybunał Obrachunkowy

Trybunał Obrachunkowy z siedzibą w Luksemburgu działa od 1977 r. Każde państwo członkowskie posiada jednego reprezentanta. Członkowie Trybunału Obrachunkowego są powoływani na okres sześciu lat w wyniku ustaleń pomiędzy państwami członkowskimi, po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Trybunał Obrachunkowy kontroluje, czy otrzymano wszystkie wpływy, czy poczynione transakcje były prawidłowe i zgodne z prawem, oraz czy budżet UE jest zarządzany we właściwy sposób.

(c) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Jeżeli podejmowane są decyzje dotyczące wielu obszarów, wówczas Rada i Komisja konsultują się z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym (ang. EESC). Jego członkowie reprezentują rozmaite grupy interesu, które razem tworzą „zorganizowane społeczeństwo obywatelskie”. Członkowie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego są powoływani przez Radę na czteroletnią kadencję.

(d) Komitet Regionów

Komitet Regionów został ustanowiony Traktatem o Unii Europejskiej. Jest on złożony z przedstawicieli samorządów regionalnych i lokalnych wyznaczonych przez państwa członkowskie i powołanych przez Radę na czteroletnią kadencję. Zgodnie z Traktatem Rada i Komisja muszą konsultować się z Komitetem Regionów w sprawach o istotnym znaczeniu dla poszczególnych regionów. Komitet może również wydawać opinie z własnej inicjatywy.

(e) Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Bank Inwestycyjny z siedzibą w Luksemburgu udziela kredytów oraz gwarancji, aby wspomóc mniej rozwinięte regiony UE i zwiększyć konkurencyjność przedsiębiorstw.

(f) Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem odpowiada za zarządzanie walutą euro i unijną politykę walutową (patrz rozdział 7: Unia gospodarcza i walutowa oraz euro).

.5.

Czym zajmuje się Unia?

Unia Europejska funkcjonuje w różnych obszarach — ekonomicznym, społecznym, prawodawczym i finansowym — wszędzie tam, gdzie jej działania przynoszą korzyści państwom członkowskim. Działania te obejmują: zasady polityki solidarnościowej (znanej również pod nazwą polityka spójności) w kwestiach regionalnych, rolnych i społecznych; polityka innowacyjności, która umożliwia przeniesienie najnowocześniejszych technologii do takich obszarów, jak: ochrona środowiska, badania i rozwój oraz energia. Unia finansuje te zasady polityki z rocznego budżetu w wysokości 120 mld EUR, który w dużej części pochodzi ze składek państw członkowskich. Budżet ten stanowi jedynie ułamek łącznych zasobów UE (maksymalnie 1,24 % łącznego dochodu narodowego brutto wszystkich państw członkowskich).

I. Polityka solidarnościowa

Głównym celem polityki solidarnościowej jest wsparcie procesu tworzenia jednolitego rynku (patrz rozdział 6: Jednolity rynek) oraz pomoc ze środków strukturalnych dla mniej zaawansowanych regionów lub sektorów przemysłowych borykających się z trudnościami. Potrzeba solidarnego działania krajów i regionów UE stała się jeszcze bardziej widoczna w kontekście niedawnego przyjęcia 12 nowych krajów, których dochody są znacznie poniżej średniej unijnej. UE musi zatem wspomóc restrukturyzację tych sektorów gospodarki, które ucierpiały w wyniku szybko rosnącej międzynarodowej konkurencji.

(a) Pomoc regionalna

Polityka regionalna UE polega na przekazywaniu funduszy z krajów bogatych do krajów uboższych. Środki te są wykorzystywane na pobudzenie rozwoju zapóźnionych regionów, rewitalizowanie upadających regionów przemysłowych, wspieranie młodych ludzi i osób dotkniętych długotrwałym bezrobociem w szukaniu pracy, unowocześnianie rolnictwa i wspieranie mniej uprzywilejowanych obszarów rolnych.

Środki przewidziane na wsparcie działań regionalnych w ramach budżetu na lata 2007-13 mają służyć realizacji następujących trzech celów:

• Konwergencja. Celem tych działań jest wsparcie najmniej rozwiniętych państw i regionów przez poprawę warunków rozwoju i zatrudnienia tak, aby mogły szybciej zbliżyć się do średniej unijnej. Aby zrealizować te cele, konieczne będzie inwestowanie w kapitał fizyczny oraz ludzki, wprowadzanie innowacji, dążenie do stworzenia społeczeństwa informacyjnego, rozwijanie umiejętności przystosowania się do zmian, zwiększenie wydajności środowiska i administracji.

• Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie. Celem tych działań jest zwiększenie konkurencyjności, poziomu zatrudnienia i atrakcyjności innych regionów, nie tylko tych najsłabiej rozwiniętych. Aby osiągnąć te cele, należy przewidywać zmiany ekonomiczne i społeczne, jak również promować innowację, przedsiębiorczość, ochronę środowiska, dostęp do rynku, zdolność przystosowania się do zmian, oraz rozwój rynków pracy.

• Europejska współpraca terytorialna. Jest to nowy punkt polityki regionalnej. Celem tych działań jest zwiększenie współpracy transgranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej. Aby osiągnąć te cele, należy promować wspólne rozwiązania, które będą wspólnie realizowane przez odpowiednie władze w różnych sektorach, jak: rozwój obszarów miejskich, wiejskich i przybrzeżnych, rozwój relacji gospodarczych oraz współpraca pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MSP).

Opisane powyżej działania będą finansowane z konkretnych funduszy UE, które wyrównają lub będą pobudzać inwestycje realizowane przez sektor prywatny oraz przez rządy krajowe i regionalne. Fundusze te znane są jako fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności.

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) to pierwszy fundusz strukturalny, który dostarcza środki w celu wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez zmniejszenie różnic pomiędzy regionami. Fundusz ten wspiera również działania służące rozwojowi strukturalnemu i zmniejszaniu różnic pomiędzy gospodarkami poszczególnych regionów. W ramach tych działań przewiduje się również przebudowę podupadających regionów przemysłowych.

• Europejski Fundusz Społeczny (EFS), czyli drugi fundusz strukturalny, z którego finansowane są szkolenia zawodowe oraz inicjatywy służące tworzeniu nowych miejsc pracy.

• Oprócz funduszy strukturalnych istnieje również tzw. Fundusz Spójności, który służy do finansowania projektów z zakresu infrastruktury transportowej oraz ochrony środowiska w krajach UE, których PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 % średniej unijnej.

(b) Wspólna polityka rolna (WPR)

Cele Wspólnej polityki rolnej, które określono w Traktacie Rzymskim z 1957 r., zostały w dużym stopniu osiągnięte: zapewniono odpowiedni poziom życia społeczności wiejskiej; ustabilizowano rynki; zapewniono konsumentom produkty rolne za rozsądną cenę; zmodernizowano infrastrukturę rolną. Inne zasady, które wprowadzono od tego czasu, także działają właściwie. Konsumenci korzystają z bezpieczeństwa dostaw, a ceny produktów rolnych pozostają na stałym poziomie, chronione przed wahaniami cenowymi na rynku światowym. Wspólna polityka rolna finansowana jest z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.

Jednak WPR padła ofiarą własnego sukcesu. Produkcja rosła szybciej niż konsumpcja, co stało się bardzo dużym obciążeniem dla budżetu UE. Należało więc podjąć kroki w celu zreformowania polityki rolnej. Efekty reformy są już widoczne, ponieważ produkcja została zmniejszona. Rolnicy są zachęcani do stosowania zasad zrównoważonej gospodarki rolnej, uwzględniających konieczność ochrony środowiska i utrzymania terenów wiejskich. Takie podejście wpływa również na poprawę jakości i bezpieczeństwa żywności.

Nową rolą społeczności wiejskiej jest zapewnienie działalności gospodarczej na każdym obszarze wiejskim i zachowaniu różnorodności krajobrazu w Europie. Ta różnorodność i uznanie dla „wiejskiego trybu życia”, dla ludzi żyjących w harmonii z naturą, są istotnym elementem tożsamości europejskiej.

Unia Europejska pragnie, aby Światowa Organizacja Handlu poświęciła więcej uwagi takim kwestiom, jak: bezpieczeństwo żywności, zasada ostrożności oraz ochrona zwierząt. Unia Europejska zaczęła również reformować swoją politykę rybołówstwa. W tym przypadku celem jest ograniczenie nadwyżek flot rybackich, zachowanie zasobów rybnych i zapewnienie pomocy finansowej społecznościom rybackim, które chciałyby rozwinąć inną działalność gospodarczą.

(c) Wymiar społeczny

Celem polityki społecznej UE jest niwelowanie najbardziej widocznych różnic w społeczeństwie europejskim. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) został ustanowiony w 1961 r., aby pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy oraz wspierać mobilność zawodową i geograficzną pracowników.

Pomoc finansowa nie jest jednak jedynym rodzajem działań podejmowanych przez UE w celu poprawy warunków społecznych w Europie. Pieniądze nie rozwiążą wszystkich problemów spowodowanych recesją gospodarczą lub regionalnymi opóźnieniami w rozwoju. Efekty dynamicznego wzrostu muszą przede wszystkim pobudzać postęp społeczny, co jest nierozerwalnie związane z prawodawstwem, które gwarantuje wszystkim obywatelom UE solidny zestaw podstawowych praw. Część tych praw, jak na przykład prawo mężczyzn i kobiet do równego wynagrodzenia za taką samą pracę, jest zawarta w traktatach. Pozostałe zostały określone w dyrektywach o ochronie pracowników (zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy) i podstawowych normach bezpieczeństwa.

W 1991 r. Rada Europejska zgromadzona w Maastricht przyjęła Wspólnotową kartę podstawowych praw socjalnych, określającą prawa, które powinny przysługiwać wszystkim pracownikom w UE takie, jak: prawo swobodnego poruszania się; prawo do godziwej zapłaty, lepszych warunków pracy i ochrony socjalnej; prawo do zrzeszania się i prowadzenia negocjacji w sprawie układów zbiorowych; prawo do kształcenia zawodowego; równe traktowanie mężczyzn i kobiet; informowanie pracowników, odbywanie z nimi konsultacji i zapewnienie ich uczestnictwa w istotnych sprawach, ochrona zdrowia i zapewnienie bezpieczeństwa w miejscu pracy; ochrona dzieci, osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych. Karta została włączona do Traktatu w czerwcu 1997 r. w Amsterdamie i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich.

II. Polityka innowacji

Działania podejmowane przez Unię Europejską mają wpływ na życie codzienne jej obywateli, ponieważ dotyczą faktycznych wyzwań, jakim musi stawić czoła społeczeństwo, jak: ochrona środowiska, ochrona zdrowia, innowacja technologiczna, energia itp.

(a) Ochrona środowiska oraz trwały rozwój

U podstaw działań podejmowanych przez UE w zakresie ochrony środowiska leży program pod nazwą „Środowisko 2010: nasza przyszłość, nasz wybór”. Program, obejmujący okres od 2001 r. do 2010 r., podkreśla potrzebę:

• minimalizowania i spowalniania zmian klimatycznych oraz globalnego ocieplenia;

• ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikiej fauny i flory;

• rozwiązania problemów związanych z ochroną środowiska i ochroną zdrowia;

• zachowania naturalnych zasobów oraz efektywnego zarządzania odpadami.

Przez cały okres obowiązywania tego programu oraz pięciu wcześniejszych programów, a także w ciągu ponad 30 lat wprowadzania odpowiednich norm, Unia Europejska wdrożyła kompleksowy system ochrony środowiska.

Problemy poruszane w ramach tych programów są różnorakie: hałas, odpady, ochrona naturalnych siedlisk, spaliny, środki chemiczne, wypadki przemysłowe, czystość wody w kąpieliskach, utworzenie europejskiej sieci informacyjnej i pomocowej w sytuacjach kryzysowych, która podejmowałaby działania w przypadku katastrof ekologicznych takich, jak: wyciek ropy lub pożary lasów.

W kontekście planu działań w zakresie ochrony zdrowia i ochrony środowiska na lata 2004-10 przeprowadzono niedawno analizę wpływu zanieczyszczeń na zdrowie. Plan ten stanowi ogniwo łączące politykę z zakresu ochrony zdrowia, ochrony środowiska oraz badań naukowych.

Ustawodawstwo unijne zapewnia ten sam poziom ochrony w całej Unii, ale jest na tyle elastyczne, aby uwzględnić lokalne uwarunkowania. Regulacje są na bieżąco aktualizowane. I tak, na przykład, podjęto decyzję o zmianie regulacji dotyczących chemikaliów i zastąpienie wcześniejszych zasad, które były opracowywane w chaotyczny sposób, jednym systemem służącym do rejestracji, oceny i autoryzacji chemikaliów (tzw. system REACH).

System ten jest oparty na centralnej bazie danych zarządzanej przez nowopowołaną Europejską Agencję ds. Substancji Chemicznych z siedzibą w Helsinkach. Celem tych działań jest zapobieżenie zanieczyszczeniu powietrza, wody, gleby lub budynków, zachowanie różnorodności biologicznej oraz poprawa zdrowia i bezpieczeństwa obywateli UE, przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjności przemysłu europejskiego.

(b) Innowacja technologiczna

Twórcy Unii Europejskiej słusznie uznali, że przyszły dobrobyt Europy będzie zależał od jej zdolności do pozostania w gronie światowych liderów w dziedzinie technologii. Ponieważ mieli oni świadomość korzyści, jakie niesie ze sobą wspólne realizowanie prac badawczych, już w 1958 r., oprócz EWG, powołali do życia Euratom, czyli Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Euratom stworzono, aby państwa członkowskie mogły wspólnie wykorzystywać energię nuklearną do celów pokojowych. Powołano Wspólne Centrum Badawcze (WCB), składające się z dziewięciu instytutów badawczych rozmieszczonych w czterech miejscach: Ispra (Włochy), Karlsruhe (Niemcy), Petten (Niderlandy) i Geel (Belgia).

Jednakże wraz z rozwojem innowacji technologicznych i naukowych, konieczna okazała się dywersyfikacja badań europejskich i zebranie jak największej liczby badaczy i naukowców z różnych dziedzin. Unia musiała znaleźć nowe sposoby finansowania ich pracy i nowe zastosowania przemysłowe dla ich odkryć.

Wspólne działania badawcze na poziomie UE mają być uzupełnieniem programów badawczych prowadzonych na szczeblu krajowym. Unia koncentruje się na projektach, które łączą laboratoria z różnych krajów UE oraz na podstawowych obszarach badań, takich jak kontrolowana synteza termojądrowa (czyli potencjalnie niewyczerpalne źródło energii na XXI wiek). Wspiera również działania w zakresie badań i rozwoju technologicznego w kluczowych gałęziach przemysłu, jak przemysł elektroniczny lub komputerowy, które są narażone na silną konkurencję spoza UE.

Głównym narzędziem finansowania badań naukowych w ramach UE jest seria programów ramowych. Siódmy program ramowy w zakresie badań naukowych i rozwoju technologicznego obejmuje lata 2007-13. Znaczna część liczącego ponad 50 mld EUR budżetu zostanie przeznaczona na takie obszary, jak: ochrona zdrowia, żywność i rolnictwo, technologie informacyjne i komunikacyjne, nauka o materiałach, energetyka, ochrona środowiska, transport, obronność i badania kosmiczne, nauki społeczno-ekonomiczne. W ramach dodatkowych programów będą promowane pomysły, ludzie i zasoby poprzez prace badawcze na granicach nauki, wspieranie badaczy i ich rozwoju zawodowego oraz międzynarodowej współpracy.

(c) Energia

Paliwa kopalne, takie jak: ropa, gaz ziemny oraz węgiel, stanowią 80 % energii zużywanej w Unii Europejskiej. Spora i ciągle rosnąca część tych paliw jest sprowadzana spoza UE. Obecnie importuje się 50 % gazu i ropy, a do roku 2030 poziom ten może wzrosnąć do 70 %. Unia będzie zatem bardziej narażona na przerwy w dostawach czy podwyżki cen w wyniku międzynarodowych kryzysów. Kolejnym powodem, dla którego warto zmniejszyć zużycie paliw kopalnych jest chęć odwrócenia procesu ocieplania globalnego.

W przyszłości konieczne będzie podjęcie różnych działań, na przykład: oszczędzanie energii poprzez wykorzystywanie jej w bardziej rozsądny sposób, rozwój innych źródeł energii (zwłaszcza odnawialnych źródeł energii w Europie) i zwiększenie współpracy międzynarodowej. Do roku 2020 zużycie energii mogłoby spaść nawet o 1/5, pod warunkiem, że konsumenci zmienią swe nawyki, a technologie służące poprawie wydajności energii będą w pełni wykorzystywane.

III. Cena zjednoczonej Europy, czyli budżet Unii Europejskiej

Aby sfinansować swą politykę, Unia Europejska ma do dyspozycji roczny budżet w wysokości ponad 120 mld EUR. Budżet ten jest finansowany z tzw. „własnych zasobów” UE, które nie mogą przekroczyć kwoty stanowiącej równowartość 1,24 % łącznego dochodu narodowego brutto wszystkich państw członkowskich.

Zasoby te pochodzą przede wszystkim z następujących źródeł:

• ceł na produkty importowane spoza UE, łącznie z opłatami za produkty rolne;

• ułamka podatku VAT nakładanego na towary i usługi na terenie UE;

• składek uiszczanych przez państwa członkowskie w zależności od poziomu ich zamożności.

Budżet na każdy kolejny rok jest częścią siedmioletniego cyklu budżetowego, czyli „perspektywy finansowej.” Perspektywy finansowe są sporządzane przez Komisję Europejską i wymagają jednomyślnej aprobaty wszystkich państw członkowskich. Muszą być również negocjowane i uzgodnione z Parlamentem Europejskim. Zgodnie z perspektywą finansową na lata 2007-13, łączny budżet na ten okres wynosi 864,4 mld EUR.

.6.

Jednolity rynek

Jednolity rynek jest jednym z największych osiągnięć Unii Europejskiej. Stopniowo eliminowano ograniczenia w zakresie handlu i wolnej konkurencji pomiędzy państwami członkowskimi, dzięki czemu możliwa była poprawa poziomu życia. Jednolity rynek nie jest jeszcze jednolitym obszarem gospodarczym. Niektóre sektory gospodarki (usługi publiczne) nadal podlegają przepisom krajowym. Poszczególne kraje UE są w dużej mierze nadal odpowiedzialne za system podatków oraz opieki społecznej. Funkcjonowanie jednolitego rynku wspiera cały szereg powiązanych ze sobą zasad polityki, które Unia opracowała w ciągu lat. Dzięki tym zasadom, z liberalizacji rynku będzie mogła skorzystać jak największa liczba przedsiębiorstw i konsumentów.

I. Droga ku zbudowaniu jednolitego rynku

(a) Ograniczenia rynku wewnętrznego

Jednym z założeń traktatu z 1957 r., na mocy którego utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą, było zniesienie granic celnych w obrębie Wspólnoty oraz ustanowienie wspólnych taryf celnych dla towarów spoza EWG. Cel ten osiągnięto 1 lipca 1968 r.

Jednakże opłaty celne to tylko jeden aspekt barier utrudniających handel transgraniczny. W latach siedemdziesiątych XX w. istniały inne bariery handlowe uniemożliwiające pełne stworzenie wspólnego rynku. Na drodze ku swobodnemu przemieszczaniu się osób, towarów i kapitału stały normy techniczne, normy dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, jak również przepisy obowiązujące w poszczególnych krajach w zakresie wykonywania pewnych zawodów czy kontroli walutowej.

(b) Cel: ustanowienie rynku wewnętrznego do 1993 r.

W czerwcu 1985 r. Komisja pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, jej ówczesnego przewodniczącego, opublikowała białą księgę, która zakładała zniesienie w ciągu siedmiu lat wszelkich barier fizycznych, technicznych i podatkowych ograniczających swobodne przemieszczanie w ramach Wspólnoty. Miało to pobudzić rozwój przemysłu i handlu w ramach dużego jednolitego obszaru gospodarczego o skali porównywalnej z rynkiem amerykańskim.

Instrumentem prawnym umożliwiającym stworzenie rynku wewnętrznego był Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie w lipcu 1987 r. Akt ten zakładał:

• rozszerzenie uprawnień Wspólnoty w niektórych obszarach (polityka społeczna, badania naukowe, ochrona środowiska);

• stopniowe budowanie rynku wewnętrznego do końca 1992 r. za pomocą obszernego programu legislacyjnego zakładającego przyjęcie setek dyrektyw i rozporządzeń;

• wykorzystanie w większym stopniu podejmowania decyzji większością głosów w Radzie Ministrów.

II. Jednolity rynek dzisiaj

(a) Bariery fizyczne

W Unii Europejskiej zniesiono wszystkie kontrole graniczne towarów i osób. Jeżeli zajdzie jednak potrzeba, od czasu do czasu policja przeprowadza wyrywkowe kontrole (w ramach walki z przestępczością i przemytem narkotyków).

Układ z Schengen, który w czerwcu 1985 r. podpisała pierwsza grupa państw UE i do którego później przystąpiły inne państwa (do Układu nie przystąpiły Zjednoczone Królestwo i Irlandia), ustala zasady współpracy policji oraz wspólnej polityki azylowej i imigracyjnej, aby umożliwić całkowite zniesienie kontroli osób na wewnętrznych granicach Unii (patrz rozdział 10: Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość). Kraje, które przystąpiły do Unii od 2004 r. stopniowo realizują wymagania dotyczące wejścia do tzw. strefy Schengen.

(b) Bariery techniczne

Kraje UE przyjęły zasadę uznawania norm krajowych dla większości produktów. Każdy produkt wyprodukowany i sprzedawany, w sposób zgodny z prawem, w jednym państwie członkowskim musi być przyjęty do obrotu we wszystkich pozostałych krajach UE.

Liberalizacja sektora usług była możliwa dzięki wzajemnemu uznawaniu lub koordynowaniu zasad krajowych dotyczących dostępu do pewnych zawodów (np. w dziedzinie prawa, medycyny, turystyki, bankowości czy ubezpieczeń) lub prawa do ich wykonywania. Niemniej jednak daleko jeszcze do osiągnięcia pełnej swobody przemieszczania się osób. W dalszym ciągu istnieją przeszkody, które uniemożliwiają ludziom przeprowadzanie się do innego kraju UE lub wykonywanie tam określonych zawodów.

Podjęto działania, aby zwiększyć mobilność osób pracujących, a zwłaszcza, aby dyplomy oraz świadectwa potwierdzające kwalifikacje zawodowe (np. do wykonywania zawodu hydraulika czy cieśli) uzyskane w jednym kraju UE były uznawane we wszystkich pozostałych krajach.

Otwarcie krajowych rynków usług przyniosło również inne korzyści. Ceny krajowych rozmów telefonicznych spadły i wynoszą zaledwie ułamek cen obowiązujących 10 lat temu. Dzięki nowej technologii do rozmów telefonicznych w coraz większym stopniu wykorzystuje się Internet. Większa konkurencja doprowadziła również do znacznych obniżek cen biletów tanich linii lotniczych w Europie.

(c) Bariery podatkowe

Bariery podatkowe stopniowo zmniejszano poprzez częściowe ujednolicenie krajowych stawek podatku VAT. Natomiast opodatkowanie dochodów z inwestycji było przedmiotem porozumienia zawartego pomiędzy państwami członkowskimi i niektórymi państwami trzecimi (m.in. Szwajcarią), które weszło w życie w lipcu 2005 r.

(d) Zamówienia publiczne

Dzięki wprowadzeniu dyrektyw regulujących zasady świadczenia usług, realizacji dostaw i robót budowlanych w wielu sektorach (m.in. w zakresie dostawy wody, energii i usług telekomunikacyjnych), rynek zamówień publicznych jest w chwili obecnej otwarty dla oferentów ze wszystkich krajów UE - niezależnie od tego, czy zamówienia przyznawane są na szczeblu krajowym, regionalnym czy też lokalnym.

III. Prace w toku

(a) Usługi finansowe

Założenia planu działań UE mającego na celu utworzenie zintegrowanego rynku usług finansowych do 2005 r. zostały w pełni zrealizowane. Dzięki tym działaniom spadł koszt kredytów dla klientów indywidualnych i korporacyjnych, a klienci depozytowi mogą korzystać z jeszcze większej liczby produktów inwestycyjnych, np. programów oszczędnościowych lub funduszy emerytalnych, oferowanych przez wybranego przez nich europejskiego usługodawcę. Obniżono również opłaty bankowe z tytuły płatności transgranicznych.

(b) Bariery administracyjne i techniczne uniemożliwiające swobodne przemieszczanie

Mimo znacznego postępu w tym zakresie ciągle jeszcze zdarza się, że kraje UE niechętnie akceptują normy obowiązujące w innych państwach członkowskich bądź też nie chcą uznać kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innym kraju na terenie Unii. Integracji oraz efektywności rynkowej nie sprzyja również podział krajowych systemów podatkowych.

(c) Łamanie praw autorskich i patentowych

Aby zapobiec piractwu medialnemu i podrabianiu produktów unijnych konieczna jest należyta ochrona. Komisja Europejska szacuje, że co roku przestępstwa tego typu kosztują Unię tysiące stanowisk pracy, dlatego też Komisja wraz z rządami poszczególnych państw podjęła działania w celu rozszerzenia ochrony praw autorskich i patentowych.

IV. Zasady polityki leżące u podstaw jednolitego rynku

(a) Transport

Działania podejmowane przez UE w zakresie transportu dotyczyły przede wszystkim swobodnego świadczenia usług w transporcie lądowym, a zwłaszcza swobodnego dostępu do rynku transportu międzynarodowego oraz dopuszczenia firm transportowych niebędących rezydentami danego państwa członkowskiego do jego rynku krajowych usług transportowych. Podjęto decyzje o ujednoliceniu zasady konkurencji w sektorze transportu drogowego, zwłaszcza w zakresie kwalifikacji zawodowych, dostępu do rynku, swobody zakładania działalności gospodarczej i świadczenia usług w tym zakresie, czasu jazdy oraz bezpieczeństwa na drodze.

Wspólna polityka transportu powietrznego ma być odpowiedzią na wpływ globalnej konkurencji. Przestrzenie powietrzne nad Europą są stopniowo uwalniane, dzięki czemu istnieje większa możliwość współdzielenia zasobów pomiędzy głównymi liniami lotniczymi. Możliwy jest również wzajemny dostęp do rynku i swoboda ustalania cen biletów. Wszystko to jest nierozłącznie związane z zasadami bezpieczeństwa, które muszą uwzględnić zobowiązania linii lotniczych jako podmiotów świadczących usługi publiczne oraz wymogi strefowe.

Transport morski podlega zasadom konkurencji obowiązującym w Unii Europejskiej, niezależnie od tego, czy odbywa się na statkach należących do firm europejskich czy też na statkach pływających pod banderą innych krajów. Zasady te mają przeciwdziałać stosowaniu nieuczciwych praktyk cenowych (tzw. tanie bandery). Poruszono w nich również kwestię poważnych trudności, które napotyka przemysł budownictwa okrętowego w Europie.

(b) Konkurencja

Historia obszernej polityki dotyczącej zasad konkurencji w Unii Europejskiej sięga czasów Traktatu Rzymskiego. Jest ona naturalną konsekwencją zasad dotyczących wolnego handlu w ramach jednolitego rynku europejskiego. Polityka określająca zasady konkurencji została wdrożona przez Komisję Europejską, która wspólnie z Trybunałem Sprawiedliwości ponosi odpowiedzialność za to, aby jej zasady były przestrzegane.

Polityka konkurencji ma zapobiec naruszaniu wolnej konkurencji na jednolitym rynku w wyniku porozumień pomiędzy podmiotami, udzielenia preferencyjnej pomocy przez władze publiczne lub nieuczciwemu monopolowi.

Wszelkie umowy mieszczące się w kategoriach przewidzianych w Traktacie muszą być zgłaszane Komisji Europejskiej przez zainteresowane podmioty lub organy. Komisja może nałożyć grzywnę bezpośrednio na spółki, które naruszają zasady konkurencji lub nie dopełniły obowiązku zgłoszeniowego.

W przypadku udzielenia pomocy w sposób niezgodny z prawem lub niezgłoszenia tego rodzaju pomocy, Komisja może zażądać, aby beneficjent zwrócił uzyskane w ten sposób środki. Komisja musi być również powiadamiana o wszelkich fuzjach lub przejęciach, w wyniku których jeden podmiot uzyskałby dominującą pozycję w danym sektorze.

(c) Polityka konsumencka

Dzięki unijnej polityce konsumenckiej obywatele Unii mogą spokojnie robić zakupy w każdym państwie członkowskim. Wszyscy konsumenci korzystają z tego samego wysokiego poziomu ochrony. Wszystkie produkty, jakie kupujesz oraz żywność, jaką spożywasz zostały gruntownie przebadane, aby zapewnić najwyższy stopień bezpieczeństwa. Unia Europejska dokłada starań, aby jej obywatele nie zostali oszukani przez nieuczciwych sprzedawców ani nie padli ofiarą nieuczciwej lub wprowadzającej w błąd reklamy. Twoje prawa jako konsumenta podlegają ochronie i masz dostęp do uzyskania zadośćuczynienia, jeżeli przebywasz na terenie UE a zakup został dokonany w sklepie, w domu wysyłkowym, drogą telefoniczną lub internetową.

.7.

Unia gospodarcza i walutowa oraz euro

Euro to wspólna waluta Unii Europejskiej. W 1999 r. do transakcji bezgotówkowych przyjęło ją dwanaście z piętnastu ówczesnych państw członkowskich, a od 2002 r., kiedy wyemitowano banknoty i monety, euro obowiązuje we wszystkich płatnościach. Trzy kraje (Dania, Szwecja oraz Zjednoczone Królestwo) nie przystąpiły do unii walutowej. Nowe państwa członkowskie przygotowują się do wejścia do strefy euro po spełnieniu niezbędnych kryteriów. Oprócz zachowania stabilności walutowej, co należy do zadań Europejskiego Banku Centralnego, państwa członkowskie mają obowiązek dążyć do osiągnięcia wyższego wzrostu i konwergencji gospodarczej.

I. Historia współpracy monetarnej

(a) Europejski System Walutowy (ESW)

W 1971 r. Stany Zjednoczone podjęły decyzję o zniesieniu parytetu złota do dolara, który po zakończeniu II wojny światowej umożliwił osiągnięcie stabilizacji walutowej na świecie. Decyzja ta położyła kres stałym kursom wymiany. Aby wprowadzić własną unię walutową, państwa Unii Europejskiej postanowiły, że zmiany kursów pomiędzy walutami europejskimi nie mogą przekroczyć poziomu 2,25 %, w przeciwnym razie niezbędna będzie wspólna interwencja na rynkach walutowych.

Wydarzenia te doprowadziły do powstania Europejskiego Systemu Walutowego, który zaczął funkcjonować od marca 1979 r. Trzy główne elementy Systemu to:

• Waluta rozliczeniowa zwana ECU: był to rodzaj „koszyka” złożony z walut wszystkich państw członkowskich;

• Mechanizm wymiany walutowej: kurs wymiany każdej waluty opierał się na ECU; kursy dwustronne mogły się wahać w granicach 2,25 %;

• Mechanizm kredytowy: każdy kraj przekazywał 20 % swoich rezerw we własnej walucie oraz w złocie do wspólnego funduszu.

(b) Od Europejskiego Systemu Walutowego do Europejskiej Unii Walutowej

Europejski System Walutowy miał burzliwą historię. Po zjednoczeniu Niemiec i wznowionych napięciach walutowych w Europie, w 1992 r. Europejski System Walutowy opuściły włoski lir oraz funt sterling. W sierpniu 1993 r. kraje ESW postanowiły czasowo rozszerzyć margines wahań kursów walut do 15 %. Tymczasem rządy krajów UE podjęły decyzję o ponownym podjęciu działań w celu osiągnięcia pełnej unii monetarnej i wprowadzenia wspólnej waluty. Działania te miały zapobiec wysokim wahaniom kursów wymiany walut krajów UE oraz wyeliminować konkurencyjną dewaluację.

Podczas spotkania Rady Europejskiej, które odbyło się w Madrycie w czerwcu 1989 r., liderzy państw UE przyjęli trzyetapowy plan tworzenia unii gospodarczej i walutowej. Plan ten został następnie włączony do Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht), który został przyjęty przez Radę Europejską w grudniu 1991 r.

II. Unia gospodarcza i walutowa

(a) Trzy etapy budowy unii gospodarczej i walutowej

Pierwszy etap rozpoczęto 1 lipca 1990 r. i zakładał on:

• całkowitą swobodę kapitału w ramach UE (zniesienie kontroli wymiany walutowej);

• zwiększenie środków przekazywanych w celu zlikwidowania różnic pomiędzy poszczególnymi regionami Europy (fundusze strukturalne);

• zbliżenie gospodarek poprzez wielostronną obserwację polityki gospodarczej poszczególnych państw członkowskich.

Drugi etap rozpoczął się 1 stycznia 1994 r. Zakładał on:

• powstanie Europejskiego Instytutu Monetarnego (EIM) we Frankfurcie. W EIM zasiadali prezesi banków centralnych poszczególnych krajów UE;

• niezależność narodowych banków centralnych;

• zasady ograniczające deficyt budżetów krajowych.

Etap trzeci to narodziny euro. Pierwszego stycznia 1999 r. jedenaście krajów przyjęło walutę euro, która tym samym stała się wspólną walutą Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Luksemburga, Niderlandów, Niemiec, Portugalii i Włoch. (Grecja dołączyła do ich grona 1 stycznia 2001 r.). Od tego momentu Europejski Bank Centralny przejął obowiązki Europejskiego Instytutu Monetarnego i to on jest odpowiedzialny za politykę pieniężną, która jest określana i realizowana właśnie w euro.

Banknoty i monety euro zostały wyemitowane 1 stycznia 2002 r. w strefie euro obejmującej 12 wymienionych powyżej krajów. Waluty krajowe zostały wycofane z obiegu dwa miesiące później. Od tej chwili euro stało się prawnym środkiem płatniczym we wszystkich transakcjach gotówkowych i bankowych w krajach należących do strefy euro, które łącznie reprezentują ponad dwie trzecie ludności UE.

(b) Kryteria konwergencji

Aby przejść do trzeciego etapu budowy unii gospodarczo-walutowej, każde państwo UE musi spełnić pięć kryteriów konwergencji. Kryteria te to:

• stabilność cen: stopa inflacji nie może przekroczyć 1,5 % średniej stopy inflacji trzech państw członkowskich z najniższą inflacją;

• stopy procentowe: stopa oprocentowania długoterminowego nie może różnić się o więcej niż 2 % od średniej stopy oprocentowania trzech państw, w których jest ona najniższa;

• deficyt: deficyt budżetowy w poszczególnych krajach nie może przekraczać 3 % PKB;

• dług publiczny: nie może przekroczyć 60 % PKB;

• stabilność kursów wymiany: przez ostatnie dwa lata przed przystąpieniem do unii walutowej kursy wymiany muszą mieścić się w określonym marginesie wahań.

(c) Pakt stabilności i wzrostu

W czerwcu 1997 r. Rada Europejska przyjęła pakt na rzecz stabilności i wzrostu. Pakt ten stanowił trwałe zobowiązanie do zachowania stabilności budżetowej. Umożliwiał również nałożenie kar na kraj, którego deficyt budżetowy przekroczyłby poziom 3 %. Ostatecznie uznano jednak, że postanowienia paktu są zbyt restrykcyjne i został on zmieniony w marcu 2005 r.

(d) Grupa Euro

Grupa Euro to nieformalny organ skupiający ministrów finansów krajów strefy euro. Celem ich wspólnych spotkań jest wypracowanie rozwiązań zapewniających lepszą koordynację zasad gospodarczych, monitorowanie zasad polityki budżetowej i finansowej obowiązujących w poszczególnych państwach strefy euro oraz reprezentowanie euro na międzynarodowych forach monetarnych.

(e) Nowe państwa członkowskie a Europejska Unia Monetarna

Wszyscy nowi członkowie UE przyjmą euro, pod warunkiem, że spełnią wymagane kryteria. Słowenii udało się tego dokonać i 1 stycznia 2007 r. przystąpiła do strefy euro jako pierwszy z dziesięciu krajów, które dołączyły do Unii Europejskiej w 2004 r.

.8.

W kierunku społeczeństwa opartego na wiedzy

Ogólny rozwój oraz nowe miejsca pracy jako działania o priorytetowym znaczeniu Aby odpowiedzieć na wyzwania, jakie niesie ze sobą globalizacja, Unia zamierza zwiększyć konkurencyjność europejskiej gospodarki (poprzez liberalizację rynku usług telekomunikacyjnych, rynku usług ogółem i energii). Ułatwiając wymianę „dobrych praktyk”, Unia wspiera reformy wprowadzane przez państwa członkowskie. Unia dąży do tego, aby potrzeba większego rozwoju i konkurencyjności odpowiadała celom spójności społecznej oraz trwałego rozwoju, które leżą u podstaw modelu europejskiego. W latach 2007-2013 Unia zamierzać przeznaczyć więcej środków na szkolenia, innowację i badania naukowe w ramach unijnych funduszy strukturalnych.

Na początku ostatniej dekady XX wieku, dwa potężne zjawiska zaczęły wywierać wpływ na gospodarkę i sposób życia na całym świecie, w tym w Europie. Jednym z nich była globalizacja - wraz ze wzrostem współzależności poszczególnych gospodarek powstała tzw. „gospodarka globalna”. Drugim zjawiskiem była rewolucja technologiczna - wprowadzenie Internetu i nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych.

I. Proces lizboński

(a) Założenia

Jeszcze przed rozpoczęciem 2000 roku, liderzy UE mieli świadomość, że gospodarka UE potrzebuje daleko idącej modernizacji, aby móc konkurować ze Stanami Zjednoczonymi i innymi ważnymi podmiotami na scenie międzynarodowej. Rada Europejska zgromadzona w Lizbonie w marcu 2000 r. ustaliła nowy bardzo ambitny cel dla Unii - do 2010 r. ma ona stać się „najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką na świecie opartą na wiedzy, zdolną do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, większej liczby lepszych miejsc pracy oraz większej spójności społecznej”.

(b) Strategia

Aby osiągnąć wyznaczony w ten sposób cel, członkowie Rady Europejskiej uzgodnili również szczegółową strategię. Tak zwana „strategia lizbońska” obejmuje takie zagadnienia, jak: badania naukowe, edukacja, kształcenie zawodowe, dostęp do Internetu i biznes elektroniczny. Obejmuje również reformę systemów ubezpieczeń społecznych w Europie. Systemy te są jedną z ważniejszych wartości Europy, ponieważ dają naszym społeczeństwom możliwość stosunkowo bezbolesnego przechodzenia przez zmiany strukturalne i społeczne. Jednak aby były one trwałe i aby mogły z nich korzystać także przyszłe pokolenia, systemy te muszą być zmodernizowane.

Co roku, na wiosnę, Rada Europejska zbiera się, aby dokonać przeglądu postępów we wprowadzaniu strategii lizbońskiej.

II. Ogólny rozwój i nowe miejsca pracy w centrum uwagi

Wiosną 2006 r. Rada Europejska nie ukrywała, że sześć lat po rozpoczęciu procesu lizbońskiego, jego rezultaty były raczej mieszane. W związku z tym Rada postanowiła zająć się problemem bezrobocia, które w wielu państwach UE utrzymuje się na wysokim poziomie. Rada postanowiła również zmienić listę priorytetowych działań dla UE - w centrum uwagi miałyby się znaleźć działania sprzyjające ogólnemu rozwojowi oraz tworzeniu nowych miejsc pracy. Jeżeli Europa chce zwiększyć produktywność gospodarek w poszczególnych państwach oraz zwiększyć spójność społeczną, to musi w dalszym ciągu koncentrować się przede wszystkim na podnoszeniu wyników gospodarczych, innowacji i poprawie kwalifikacji ludzi.

Z inicjatywy José Manuela Barroso, przewodniczącego Rady Europejskiej, państwa członkowskie UE postanowiły:

• zwiększyć inwestycje w badania naukowe i innowację;

• zwiększyć rolę Komisji Europejskiej jako koordynatora, który wspiera państwa członkowskie, zwłaszcza poprzez propagowanie „dobrych praktyk” w Europie;

• przyspieszyć reformy w zakresie rynków finansowych oraz systemów ubezpieczeń społecznych, a także przyspieszyć liberalizację sektora usług telekomunikacyjnych i energetycznych.

.9.

Europa obywatelska

Dzięki Unii Europejskiej obywatele państw członkowskich mogą podróżować, mieszkać i pracować w całej Europie. Także na co dzień Unia wspiera i finansuje programy, które łączą obywateli, zwłaszcza w dziedzinie edukacji i kultury. Poczucie przynależności do Unii Europejskiej będzie rozwijać się stopniowo, w miarę jak widoczne będą jej sukcesy i osiągnięcia. Już teraz istnieją pewne symbole, które przedstawiają wspólną europejską tożsamość. Najbardziej znaczącym jest wspólna waluta, ale istnieją również unijna flaga i hymn.

I. Podróżowanie, mieszkanie i podejmowanie pracy w Europie

Pierwszym prawem obywatela europejskiego jest prawo do przemieszczania się, podejmowania pracy i zamieszkania w dowolnym zakątku Unii. Prawo to zostało ujęte w Traktacie z Maastricht w rozdziale poświęconym kwestii obywatelstwa.

Unia Europejska przyjęła dyrektywę, w której ustanowiono system uznawania kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia. Dyrektywa ta ma zastosowanie do wszystkich studiów uniwersyteckich trwających co najmniej trzy lata i opiera się na zasadzie wzajemnego zaufania do jakości krajowych systemów edukacji i szkolenia.

Z wyjątkiem działań pozostających w gestii władz publicznych (policja, siły zbrojne, sprawy zagraniczne itd.) każda osoba będąca obywatelem kraju UE może podjąć pracę w sektorze usług medycznych, edukacji lub innych usług publicznych w dowolnym kraju UE. Nie ma przecież nic bardziej naturalnego niż rekrutacja nauczyciela narodowości brytyjskiej do nauczania angielskiego w Rzymie lub zachęcanie młodego belgijskiego absolwenta szkoły wyższej, aby starał się o przyjęcie do służby cywilnej we Francji.

Od 2004 r. Europejczycy, którzy podróżują w obrębie UE mogą uzyskać kartę europejskiego ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczenie takie można uzyskać od odpowiednich władz w kraju pochodzenia. Pomaga ono pokryć koszty opieki medycznej w razie choroby w innym kraju.

II. W jaki sposób obywatele mogą korzystać ze swoich praw

Europejczycy to nie tylko konsumenci czy też uczestnicy życia gospodarczego i społecznego. Są oni także obywatelami Unii Europejskiej i przysługują im z tego tytułu szczególne prawa polityczne. Na mocy zapisów Traktatu z Maastricht każdy obywatel Unii - niezależnie od narodowości - ma prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych w państwie członkowskim, na terenie którego przebywa oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Dzięki temu Unia staje się bliższa ludziom. Kwestia obywatelstwa europejskiego została zawarta w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską: „Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak”.

III. Prawa podstawowe

Traktat z Amsterdamu, który wszedł w życie w 1999 r., umocnił koncepcję praw podstawowych. Na mocy tego Traktatu wprowadzono procedurę zawieszenia praw członkostwa państwa, które narusza podstawowe prawa swych obywateli. Rozszerzono również zasadę zakazu dyskryminacji, który obejmuje już nie tylko narodowość, ale również płeć, rasę, religię, wiek i orientację seksualną.

Wreszcie, Traktat z Amsterdamu usprawnił politykę jawności UE, przyznając obywatelom prawo do szerszego dostępu do oficjalnych dokumentów instytucji europejskich.

Zaangażowanie Unii Europejskiej w ochronę praw obywatelskich zostało potwierdzone w Nicei, w grudniu 2000 r., kiedy to uroczyście proklamowano Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Karta została opracowana przez Konwent składający się z członków parlamentów narodowych i Parlamentu Europejskiego, przedstawicieli rządów narodowych i jednego członka Komisji. W 54 artykułach zebranych w sześciu rozdziałach na temat godności, wolności, równości, solidarności, praw obywateli i sprawiedliwości, wyrażono podstawowe wartości Unii Europejskiej oraz prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze i społeczne jej obywateli.

Pierwsze artykuły dotyczą godności ludzkiej, prawa do życia, do poszanowania „integralności osoby ludzkiej”, do wolności wypowiedzi i wolności sumienia. W rozdziale pt. „Solidarność” zebrano w innowacyjny sposób rozmaite prawa społeczne i gospodarcze, takie jak:

• prawo do strajku;

• prawo pracowników do informacji i konsultacji;

• prawo do pogodzenia życia rodzinnego i życia zawodowego;

• prawo do opieki zdrowotnej, ubezpieczenia społecznego i pomocy społecznej w całej Unii Europejskiej.

Karta promuje także równość mężczyzn i kobiet oraz wprowadza takie prawa, jak: ochrona danych osobowych, zakaz praktyk eugenicznych i klonowania istot ludzkich, prawo do ochrony środowiska naturalnego, prawa dzieci i osób w podeszłym wieku oraz prawo do dobrej administracji.

IV. Europa edukacji i kultury

Poczucia przynależności do wspólnoty europejskiej i dzielenia wspólnego losu nie da się stworzyć w sztuczny sposób. Może ono wyrosnąć jedynie ze wspólnej świadomości kulturowej, dlatego też Europa powinna obecnie skupić się nie tylko na sprawach gospodarczych, ale również na sprawach związanych z kształceniem, obywatelstwem i kulturą.

Jednym z elementów tych działań są unijne programy kształcenia. Obejmują one programy wymiany, w ramach których uczniowie i studenci mogą wyjechać za granicę, brać udział we wspólnych przedsięwzięciach szkolnych, uczyć się nowych języków itp. Decyzje dotyczące systemu szkolnictwa oraz szczegółowego programu nauczania w dalszym ciągu podejmowane są na szczeblu krajowym lub lokalnym.

Obszar	Nazwa programu UE	Cele
Edukacja szkolna	Comenius	5 % uczniów z Unii Europejskiej weźmie udział we wspólnych przedsięwzięciach edukacyjnych.
Szkolnictwo wyższe	Erasmus	Trzy miliony studentów będzie mogło studiować na zagranicznych uczelniach.
Kształcenie zawodowe	Leonardo da Vinci	Każdego roku 80 000 osób będzie mogło odbywać praktyki zawodowe w firmach oraz ośrodkach szkoleniowych w innym kraju europejskim.
Edukacja dorosłych	Grundtvig	Każdego roku 7 000 osób będzie mogło prowadzić działania edukacyjne za granicą.
Badania nad integracją europejską	Jean Monnet	Wsparcie dla badań i programów w zakresie integracji europejskiej prowadzonych przez ośrodki akademickie

Unijne programy w zakresie uczenia się przez całe życie: szacunkowe dane dotyczące programów na lata 2007-13.

W dziedzinie kultury Unia Europejska finansuje takie programy, jak: „Kultura” i „Media”, które umożliwiają zacieśnienie współpracy pomiędzy twórcami i organizatorami programów kulturalnych, stacjami nadającymi takie programy oraz artystami z różnych krajów. Dzięki tej współpracy możliwe jest zwiększenie europejskich produkcji telewizyjnych i filmowych, zmniejszając tym samym różnice pomiędzy produkcją europejską a amerykańską.

V. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich oraz prawo petycji

Aby jeszcze bardziej przybliżyć obywatelom koncept Unii Europejskiej, w Traktacie o Unii Europejskiej powołano stanowisko Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Osoba na tym stanowisku jest powoływana przez Parlament Europejski i sprawuje swój urząd przez całą jego kadencję. Rolą Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich jest prowadzenie postępowań wyjaśniających w sprawie skarg przeciwko instytucjom i organom unijnym. Każdy obywatel UE oraz każda osoba zamieszkała lub posiadająca swą siedzibę na terenie państwa członkowskiego UE może złożyć taką skargę. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje działania, aby doprowadzić do polubownego rozstrzygnięcia sprawy pomiędzy wnoszącym skargę a daną instytucją lub organem.

Kolejnym ważnym ogniwem łączącym obywateli UE z unijnymi instytucjami jest przysługujące każdej osobie zamieszkałej w państwie członkowskim prawo petycji do Parlamentu Europejskiego.

VI. Dążąc ku większemu zaangażowaniu obywateli

Europa obywateli jest jeszcze bardzo świeżym pomysłem. Istnieją już jednak pewne symbole, które reprezentują wspólną tożsamość europejską, takie jak: europejski wzór paszportu (w użyciu od 1985 r.), hymn europejski (Oda do Radości Beethovena) i europejska flaga (krąg składający się z 12 złotych gwiazd na niebieskim tle). Od 1996 r. we wszystkich państwach członkowskich wydawane jest europejskie prawo jazdy. Unia Europejska przyjęła również własne motto - „Jedność w różnorodności”, a 9 maja obchodzony jest „Dzień Europy”.

Od 1979 r. Parlament Europejski jest wybierany w bezpośrednich wyborach powszechnych. Jest to podkreślenie demokratycznych korzeni procesu zjednoczenia Europy, który łączy się w bezpośredni sposób z wolą narodów. Europa mogłaby stać się jeszcze bardziej demokratyczna zwiększając rolę Parlamentu, tworząc prawdziwie europejskich partii politycznych i umożliwiając obywatelom wywieranie większego wpływu na tworzenia polityki unijnej przez działania w ramach organizacji pozarządowych i innych stowarzyszeń.

Fakt wprowadzenia banknotów i monet euro w 2002 r. miał duże znaczenie psychologiczne. Obecnie ponad dwie trzecie obywateli UE zarządza swoimi finansami w euro. Dzięki podawaniu cen towarów i usług w euro konsumenci mogą porównywać ceny w poszczególnych krajach. Na mocy Układu z Schengen (do którego powinny ostatecznie przystąpić wszystkie państwa UE) zlikwidowano kontrole na większości granic wewnętrznych pomiędzy poszczególnymi krajami UE - to również daje obywatelom poczucie przynależności do jednego zjednoczonego obszaru geograficznego.

„My nie zbliżamy do siebie państw, my jednoczymy ludzi”, powiedział Jean Monnet już w 1952 r. Zwiększenie świadomości opinii publicznej na temat UE oraz zaangażowanie obywateli w działania prowadzone w ramach Unii pozostaje jednym z największych wyzwań stojących przed unijnymi instytucjami.

.10.

Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość

Otwarcie granic wewnętrznych pomiędzy państwami członkowskimi UE niesie wymierne korzyści dla zwykłych ludzi, którzy teraz mogą swobodnie się przemieszczać bez kontroli granicznych. Jednakże swobodne poruszanie się w granicach wewnętrznych jest nierozłącznie związane ze zwiększeniem kontroli na zewnętrznych granicach Unii tak, aby skutecznie przeciwdziałać handlowi ludźmi i narkotykami, zorganizowanej przestępczości, nielegalnej emigracji i terroryzmowi. Kraje UE współpracują ze sobą w obszarze utrzymania porządku publicznego i wymiaru sprawiedliwości, aby zwiększyć bezpieczeństwo w Europie.

Obywatele europejscy mają prawo do życia w wolności w dowolnym miejscu Unii Europejskiej, bez obawy przed prześladowaniami lub przemocą. Jednakże przestępczość międzynarodowa i terroryzm to zjawiska, które budzą obawy wielu współczesnych Europejczyków.

W Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską nie przewidywano zjednoczenia w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jednak z upływem czasu stało się jasne, że swoboda przemieszczania powinna się wiązać z zapewnieniem każdemu tej samej ochrony i tego samego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w każdym zakątku UE. W związku z tym, poprzez wprowadzanie poprawek do pierwotnego tekstu traktatów założycielskich na mocy: Jednolitego Aktu Europejskiego, Traktatu o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht) oraz Traktatu Amsterdamskiego, stopniowo budowano obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

I. Swoboda przemieszczania się

Swoboda przemieszczania się osób wewnątrz Unii Europejskiej sprawia, że zagadnienia bezpieczeństwa w państwach członkowskich nabierają coraz większego znaczenia, tym bardziej że rządy państw członkowskich nie kontrolują już wewnętrznych granic UE. Aby zrekompensować brak kontroli wewnątrz Unii, konieczne jest wprowadzenie dodatkowych zabezpieczeń na jej zewnętrznych granicach. Ponieważ z prawa do swobodnego przemieszczania się wewnątrz Unii mogą korzystać również przestępcy, narodowe służby policji i władze sądowe muszą ze sobą współpracować, aby zwalczać przestępczość międzynarodową.

Jedną z najważniejszych inicjatyw służącą ułatwieniu życia osobom podróżującym po Unii Europejskiej był układ podpisany w 1985 r. przez rządy Belgii, Francji, Luksemburga, Niderlandów i Niemiec w Schengen, przygranicznym miasteczku w Luksemburgu (tzw. Układ z Schengen). Uzgodniono wówczas, że kontrole osobowe - niezależnie od narodowości osób przekraczających granice - zostaną zniesione na wspólnych granicach krajów sygnatariuszy, że zasady kontroli na granicach z krajami nienależącymi do UE zostaną zharmonizowane oraz że zostanie wprowadzona wspólna polityka wizowa. W konsekwencji powstał obszar bez wewnętrznych granic zwany „obszarem Schengen”.

Układ z Schengen oraz wszystkie przepisy wykonawcze stały się integralną częścią Traktatów UE, a obszar Schengen stopniowo się powiększał. Do roku 2006 postanowienia Układu z Schengen wdrażało 13 krajów UE (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy, Portugalia, Szwecja i Włochy) oraz dwa kraje niebędące członkami UE, to jest Islandia i Norwegia.

Dziesięć nowych państw członkowskich, które przystąpiły do Unii w 2004 r., ma siedem lat na spełnienie kryteriów Układu z Schengen.

II. Polityka azylowa i imigracyjna

Europa jest dumna ze swojej tradycji, zgodnie z którą osoby z krajów trzecich zawsze były tu mile widziane, a uchodźcy uciekający przed niebezpieczeństwem i prześladowaniem mogli uzyskać azyl. Rządy UE muszą dziś jednak odpowiedzieć na pytanie, jak rozwiązać kwestię rosnącej liczby emigrantów, legalnych i nielegalnych, w obszarze bez granic wewnętrznych.

Aby wnioski o azyl były przetwarzane zgodnie z podstawowymi zasadami uznawanymi w całej Unii Europejskiej, potrzebna jest harmonizacja przepisów. W 1999 r. rządy krajów UE określiły jako swój cel przyjęcie wspólnej procedury azylowej i ustalenie zasad równego traktowania osób, którym udzielono azylu, w całej Unii. W ramach realizacji tego celu przyjęto pewne rozwiązania techniczne, takie jak: określenie minimalnych standardów przyjmowania osób ubiegających się o azyl czy zasad nadawania statusu uchodźcy.

Ustanowiono również Europejski Fundusz dla Uchodźców z rocznym budżetem w wysokości 114 mln EUR. Pomimo zakrojonej na szeroką skalę współpracy pomiędzy rządami państw członkowskich, ciągle jeszcze nie wdrożono prawdziwie unijnej polityki azylowej i imigracyjnej.

III. Zwalczanie przestępczości międzynarodowej i terroryzmu

Warunkiem funkcjonowania polityki azylowej i imigracyjnej jest skuteczny system do zarządzania przepływami imigracyjnymi, połączony z kontrolą na granicach zewnętrznych i wprowadzeniem środków zapobiegających nielegalnej imigracji. Potrzebne są skoordynowane działania w celu zwalczania zorganizowanych grup przestępczych, które tworzą siatki przerzutu nielegalnych imigrantów i handlu ludźmi oraz wykorzystują bezbronność osób najsłabszych, zwłaszcza kobiet i dzieci.

Przestępczość zorganizowana sięga po coraz bardziej wyrafinowane metody i regularnie wykorzystuje do swoich działań sieci europejskie lub międzynarodowe. Terroryści pokazali już, że potrafią brutalnie uderzać w każdym miejscu na świecie.

Z tego też powodu stworzono System Informacyjny Schengen (SIS). Jest to złożona baza danych, która umożliwia funkcjonariuszom organów ścigania i władzom sądowym wymianę informacji na temat poszukiwanych osób i mienia (na przykład skradzionych samochodów lub dzieł sztuki) lub osób, wobec których wydano nakaz aresztowania lub wniosek o ekstradycję.

Jednym z najlepszych sposobów na ujęcie przestępców jest podążanie śladem środków pieniężnych, które zdobyli w nieuczciwy sposób. Dlatego też Unia Europejska chce poprzez stworzenie odpowiedniej legislacji przeciwdziałać praniu brudnych pieniędzy tak, aby odciąć organizacje przestępcze od źródeł finansowania.

Najbardziej udanym krokiem ostatnich lat w zakresie współpracy między funkcjonariuszami organów ścigania było utworzenie Europolu, organu UE z siedzibą w Hadze, który tworzą funkcjonariusze policji i służb celnych. Europol zajmuje się zwalczaniem rozmaitych rodzajów przestępczości międzynarodowej: przemytem narkotyków, handlem kradzionymi pojazdami, siatkami zajmującymi się handlem i nielegalnym przerzutem ludzi, wykorzystywaniem seksualnym kobiet i dzieci, pornografią, fałszerstwami, przemytem materiałów radioaktywnych i nuklearnych, terroryzmem, praniem brudnych pieniędzy i fałszowaniem euro.

IV. W kierunku „europejskiego obszaru sądowego”

Obecnie w Unii Europejskiej funkcjonuje w równoległy sposób wiele różnych systemów sądownictwa - każdy w ramach granic danego państwa członkowskiego. Jeżeli Unia chce, aby jej mieszkańcy dzielili tę samą koncepcję wymiaru sprawiedliwości, jej systemy prawne muszą ułatwiać - a nie utrudniać - życie ludzi.

Najbardziej znaczącym przykładem praktycznej współpracy w tym obszarze są działania Europejskiego urzędu na rzecz poszerzania współpracy sądowniczej, czyli Eurojust. Urząd ten został powołany w 2003 r. w Hadze jako centralna struktura koordynująca działania w zakresie sądownictwa. Zadaniem Eurojust jest umożliwienie współpracy pomiędzy krajowymi organami ścigania i dochodzenia w śledztwach kryminalnych, które dotyczą równocześnie kilku krajów UE.

Od stycznia 2004 r. funkcjonuje europejski nakaz aresztowania, który ma zastąpić długotrwałe procedury ekstradycyjne.

Przestępczość międzynarodowa oraz terroryzm nie uznają granic pomiędzy krajami. Oznacza to, że niezbędna jest wspólna polityka w zakresie prawa karnego, ponieważ współpraca pomiędzy sądami w różnych krajach może napotkać na przeszkodę w postaci odmiennych definicji określonych czynów przestępczych. Polityka ta ma na celu ustanowienie wspólnych ram prawnych do zwalczania terroryzmu, aby zapewnić obywatelom UE wysoki poziom ochrony i zwiększyć międzynarodową współpracę w tym zakresie.

W obszarze prawa cywilnego Unia Europejska wprowadziła ustawodawstwo ułatwiające wykonanie decyzji sądowych w sprawach międzynarodowych dotyczących orzeczenia rozwodu lub separacji, wniosków o sprawowanie opieki rodzicielskiej i alimenty tak, aby orzeczenia zapadłe w jednym kraju były wiążące w drugim. UE ustanowiła również wspólne procedury mające na celu ułatwienie i przyspieszenie rozstrzygania międzynarodowych spraw dotyczących drobnych i bezspornych roszczeń cywilnych, jak odzyskanie należności czy ogłoszenie upadłości.

.11.

Unia Europejska na arenie światowej

Wypowiadając się jednym głosem w kwestiach międzynarodowych, Unia Europejska ma większy wpływ na wydarzenia na arenie światowej. Dobrym przykładem tego wpływu są negocjacje handlowe. W dziedzinie obronności każde państwo jest suwerenne, niezależnie od tego, czy jest członkiem NATO czy też zachowało neutralność. Niemniej jednak państwa członkowskie UE rozwijają współpracę militarną w zakresie misji pokojowych. Unia Europejska szczególną uwagę poświęca południowym krajom basenu Morza Śródziemnego i krajom Afryki ze względu na ich wspólną historię oraz bliskość geograficzną. (działania prowadzone w tym zakresie obejmują: zasady udzielania pomocy rozwojowej, preferencje w wymianie handlowej, pomoc żywnościową i wsparcie w przestrzeganiu praw człowieka).

Z upływem lat Unia Europejska stała się światową potęgą w znaczeniu gospodarczym, handlowym i monetarnym. Byli jednak i tacy, którzy opisywali UE jako gospodarczego olbrzyma, który jest politycznym karłem. To sformułowanie jest oczywiście przesadne. Unia ma znaczący wpływ w ramach międzynarodowych organizacji, jak Światowa Organizacja Handlu czy specjalistyczne agencje Organizacji Narodów Zjednoczonych, oraz podczas światowych szczytów na rzecz rozwoju i ochrony środowiska naturalnego.

Niemniej jednak prawdą jest, że państwa członkowskie UE mają jeszcze przed sobą długą drogę w zakresie stosunków dyplomatycznych i politycznych, zanim będą mogły wypowiadać się jednym głosem w tak istotnych dla świata zagadnieniach, jak: pokój i stabilność, stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, terroryzm, Bliski Wschód i rola Rady Bezpieczeństwa ONZ. Co więcej, kraje UE zachowują pełną narodową suwerenność w odniesieniu do swoich sił zbrojnych. Systemy obrony są całkowicie w rękach rządów narodowych i jedynymi związkami między nimi są rozmaite pakty i sojusze takie, jak NATO.

I. Zarodki wspólnej polityki obrony

Główne zadania UE w zakresie obronności zostały określone we wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa oraz w europejskiej polityce bezpieczeństwa i obrony, które zostały wprowadzone Traktatem z Maastricht (1992 r.), Traktatem z Amsterdamu (1997 r.) oraz Traktatem z Nicei (2001 r.). Na ich podstawie UE rozwinęła swój „drugi filar” - dziedzinę polityki, w której działania podejmowane są w oparciu o uzgodnienia międzyrządowe, a Komisja i Parlament odgrywają w niej jedynie niewielką rolę. Decyzje w tej dziedzinie podejmowane są na zasadzie konsensusu, przy czym poszczególne państwa mogą wstrzymać się od głosu.

(a) Krajobraz polityczny i strategiczny w 2006 r.

Trwająca ponad pół wieku „zimna wojna” dobiegła końca — Rosja zmieniła orientację polityczną, a byłe komunistyczne kraje Europy Środkowej i Wschodniej niemal równocześnie przystąpiły do NATO i Unii Europejskiej. Kontynent europejski może zjednoczyć się w pokoju. Rozwija się również współpraca między krajami europejskimi w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości, handlu ludźmi, nielegalnej imigracji czy też prania brudnych pieniędzy.

Rozszerzona Unia Europejska stworzyła struktury partnerstwa z największymi sąsiadami, z których część ma szanse dołączyć do UE w średniej perspektywie czasu.

Stany Zjednoczone zgodziły się, aby Europejczycy korzystali z niektórych środków logistycznych NATO (wywiad, przekaz informacji, dowództwo, transport) w działaniach wojskowych, w których Amerykanie nie są zaangażowani.

Brutalne ataki terrorystyczne na Nowy Jork i Waszyngton z 11 września 2001 r., wybuchy bomb w Madrycie w 2004 r. oraz w Londynie w 2005 r. całkowicie zmieniły krajobraz polityczny i strategie narodowe. Kraje europejskie decydują się na bliższą współpracę, aby wspólnie wykryć informacje, które pozwolą uchronić świat przed atakami tego rodzaju. Europa współpracuje nie tylko ze Stanami Zjednoczonymi, ale również z wszystkimi krajami, które wspierają demokrację i prawa człowieka. Współpraca ta wychodzi poza ramy tradycyjnych paktów obronnych.

(b) Konkretne osiągnięcia w obszarze bezpieczeństwa i obronności

W 1999 r., na mocy Traktatu z Amsterdamu, Javier Solana został wyznaczony na pierwszego Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

W ramach działań zmierzających ku stworzeniu europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony państwa członkowskie UE ustaliły konkretny cel, polegający na rozmieszczeniu sił szybkiego reagowania przy wsparciu marynarki wojennej i sił powietrznych oraz utrzymaniu tych sił przez okres jednego roku. Siły szybkiego reagowania nie będą wprawdzie stanowiły prawdziwej armii europejskiej, ale będą utworzone z kontyngentów z istniejących narodowych sił zbrojnych.

Jednakże w wyniku powołania przez Radę Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa (ang. PSC), Komitetu Wojskowego Unii Europejskiego (ang. EUMC) oraz Europejskiego Sztabu Wojskowego (ang. EUMS) z siedzibą w Brukseli, Unia posiada narzędzie polityczne i militarne umożliwiające jej osiągnięcie swoich celów, czyli: prowadzenie misji humanitarnych poza Europą, realizację operacji pokojowych oraz innych zadań w zakresie zarządzania w sytuacjach kryzysowych.

Ponieważ technologia wojskowa staje się coraz bardziej nowoczesna, a tym samym coraz droższa, rządy państw członkowskich w coraz większym stopniu dostrzegają potrzebę współpracy w zakresie produkcji broni. Ponadto jeżeli siły zbrojne państw UE mają prowadzić wspólne misje, ich systemy muszą być interoperacyjne, a ich wyposażenie musi spełniać odpowiednie normy. W 2003 r., podczas spotkania w Thessalonikach, Rada Europejska podjęła decyzję o powołaniu Europejskiej Agencji ds. Obrony.

Od 2003 r. UE przeprowadziła cały szereg misji pokojowych i interwencji kryzysowych. Najważniejszą z nich była misja w Bośni i Hercegowinie, kiedy to w grudniu 2004 r. służby wojskowe Unii Europejskiej (UEFOR) liczące 7 000 oddziałów zastąpiły siły pokojowe NATO.

II. Polityka handlowa otwarta na świat

Unia Europejska wspiera oparty na zasadach system Światowej Organizacji Handlu (ang. WTO), który zapewnia określony poziom bezpieczeństwa prawnego i przejrzystości w prowadzeniu handlu na szczeblu międzynarodowym. WTO określa warunki, na jakich jej członkowie mogą się bronić przed nieuczciwymi praktykami takimi, jak stosowanie cen dumpingowych (czyli sprzedaż po cenie poniżej kosztów produkcji), za pomocą których eksporterzy konkurują z rywalami. Przewiduje również procedurę rozstrzygania sporów pomiędzy kontrahentami.

Polityka handlowa UE jest ściśle powiązana z unijną polityką rozwoju. W ramach ogólnego systemu preferencji Unia dopuściła, aby większość produktów importowanych z krajów rozwijających się lub znajdujących się w fazie przejściowej miało dostęp do jej rynku na zasadzie bezcłowej lub po preferencyjnych stawkach. Dla 49 najuboższych krajów świata ulgi są jeszcze większe. W ramach programu wprowadzonego w 2001 r. eksport wszystkich produktów z tych krajów, z wyjątkiem broni, jest zwolniony z ceł na terenie Unii Europejskiej.

Unia Europejska nie posiada jednakże konkretnych umów handlowych ze swymi głównymi partnerami handlowymi wśród krajów rozwiniętych, jak USA czy Japonia. W przypadku tych krajów stosunki handlowe regulowane są na podstawie mechanizmów WHO. Stany Zjednoczone oraz Unia Europejska starają się, aby ich stosunki były oparte na zasadach równości i partnerstwa. Jednakże państwa UE nie zawsze zgadzają się co do rodzaju więzi dyplomatycznych, politycznych i wojskowych z USA.

Unia Europejska rozwija handel z rosnącymi potęgami z innych części świata, począwszy od Chin i Indii aż po Amerykę Środkową i Południową. Umowy handlowe zawarte z tymi krajami przewidują również współpracę techniczną i kulturalną.

III. Relacje pomiędzy Unią Europejską a krajami basenu Morza Śródziemnego

Ze względu na bliskość geograficzną, więzy historyczne i kulturowe oraz przepływy migracyjne, tak te obecne, jak i przyszłe, kraje mieszczące się na południowych wybrzeżach Morza Śródziemnego to partnerzy o szczególnym znaczeniu Unii Europejskiej. Z tego też powodu, zgodnie ze swą tradycją, Unia podjęła decyzję o prowadzeniu polityki integracji regionalnej.

Podczas konferencji w Barcelonie, w listopadzie 1995 r., na której obecne były wszystkie państwa członkowskie oraz kraje basenu Morza Śródziemnego (poza Libią, Albanią i krajami byłej Jugosławii) Unia stworzyła podwaliny nowej współpracy pomiędzy tymi krajami. W wyniku konferencji wytyczono zarys nowego partnerstwa, które miałoby obejmować:

• dialog polityczny pomiędzy uczestniczącymi w nim krajami oraz współpracę w sferze bezpieczeństwa, której podstawą byłyby w szczególności mechanizmy w zakresie kontroli uzbrojenia i pokojowego rozwiązywania konfliktów;

• rozwój stosunków gospodarczych i handlowych pomiędzy regionami. Kluczem do tego jest stworzenie do 2010 r. śródziemnomorskiej strefy wolnego handlu;

• partnerstwo w sprawach społecznych i kulturowych.

W latach 2000-2006 Unia Europejska przyznała krajom śródziemnomorskim pomoc finansową w wysokości 5,3 mld EUR. W okresie budżetowym 2007-13 pomoc krajom śródziemnomorskim oraz pozostałym sąsiadom UE, tj. krajom będącym następcami byłego Związku Radzieckiego, będzie udzielana za pomocą Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (ang. ENPI). Do tej pory kraje te otrzymywały wsparcie w ramach odrębnych programów.

IV. Afryka

Stosunki pomiędzy Europą a Czarną Afryką mają długą historię. Zgodnie z Traktatem Rzymskim z 1957 r. byłe kolonie i terytoria zamorskie państw członkowskich zostały stowarzyszone ze Wspólnotą. Dekolonizacja, która rozpoczęła się we wczesnych latach sześćdziesiątych XX wieku, zmieniła tę relację - odtąd stowarzyszenie obejmowało państwa już suwerenne.

Umowa z Cotonou, podpisana w czerwcu 2000 r. w stolicy Beninu, była kolejnym krokiem w unijnej polityce rozwoju. Umowa podpisana pomiędzy Unią Europejską a krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) jest najdalej idącą i najbardziej ambitną umową o handlu i pomocy, jaka została kiedykolwiek zawarta pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Umowa z Cotonou zastąpiła Konwencję z Lomé, która została podpisana w 1975 r. w stolicy Togo i następnie podlegała licznym zmianom wprowadzanym w regularnych odstępach.

Podstawowy cel umowy z Cotonou pozostaje taki sam, jak Konwencji z Lomé: „wspierać i przyspieszać rozwój gospodarczy, kulturowy i społeczny Państw AKP oraz wzmacniać i różnicować ich stosunki [z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi] w duchu solidarności i wzajemnego interesu”.

Nowa umowa idzie znacznie dalej niż wcześniejsze porozumienia, ponieważ przechodzi od stosunków handlowych opartych na dostępie do rynku do stosunków handlowych w szerszym znaczeniu tego pojęcia. Wprowadza również nowe procedury rozwiązywania problemów związanych z naruszaniem praw człowieka.

Unia Europejska udzieliła specjalnych koncesji handlowych najmniej rozwiniętym krajom, z których 39 jest sygnatariuszami Umowy z Cotonou. Od 2005 r. kraje te będą mogły eksportować do UE praktycznie wszystkie produkty, bez konieczności uiszczania ceł.

Programy wsparcia dla krajów AKP są finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju, który co roku przekazuje na ten cel od dwóch do trzech miliardów euro.

.12.

Przyszłość Europy

Integracja europejska będzie nadal postępować wszędzie tam, gdzie państwa członkowskie uznają, że współpraca w tradycyjnych ramach UE służy ich interesom (to jest w takich kwestiach, jak: handel, globalizacja, jednolity rynek, rozwój regionalny i społeczny, badania naukowe i rozwój, działania promujące ogólny rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy itp.) Wraz z podpisaniem przez przywódców UE traktatu lizbońskiego, instytucjonalny proces aktualizacji zasad regulujących stosunki pomiędzy państwami członkowskimi a Unią Europejską oraz pomiędzy Unią a jej obywatelami dobiegł końca. Jeżeli traktat zostanie ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie, Unia zyska ramy prawne oraz instrumenty potrzebne, aby sprostać przyszłym wyzwaniom i spełnić oczekiwania społeczeństwa.

„Przyjdzie taki dzień, kiedy wszystkie narody na naszym kontynencie, nie tracąc swojej odrębności, ani chwalebnej indywidualności, złączą się w wyższą jedność i stworzą europejskie braterstwo. Przyjdzie taki dzień, kiedy nie będzie innych pól bitew niż rynki otwierające się na idee. Przyjdzie taki dzień, kiedy kule armatnie i bomby zamienią się na głosy.”

Potrzeba było ponad stu lat, aby te prorocze słowa Wiktora Hugo, wypowiedziane w 1849 r. zaczęły się spełniać. W tym czasie dwie wojny światowe oraz niezliczone inne konflikty spowodowały miliony ofiar na kontynencie europejskim. Były chwile, kiedy wydawało się, że nie ma już żadnej nadziei. Dziś, kiedy pierwsze dziesięciolecie XXI wieku powoli zbliża się ku końcowi, perspektywy są znacznie lepsze, ale także dziś przed Europą stoi wiele trudności i nowych wyzwań.

Unia przeszła poważny proces, w wyniku którego dołączyło do niej 10 nowych krajów i - jak powiedział pewien polityk z nowego państwa członkowskiego - „Europie wreszcie udało się pogodzić własną historię z własną geografią”. W przyszłości powinniśmy być świadkami kolejnych rozszerzeń Unii Europejskiej. Tymczasem szefowie państw członkowskich, wsłuchując się uważnie w głos opinii publicznej, będą musieli podjąć decyzję, gdzie należy wyznaczyć geograficzne, polityczne i kulturowe granice Unii.

Unia Europejska jest paktem zawartym pomiędzy suwerennymi narodami, które postanowiły dzielić swą przyszłość i zwiększać wspólną suwerenność. U podstaw tego paktu leżą wartości, które Europejczycy cenią sobie najbardziej: pokój, dobrobyt gospodarczy, bezpieczeństwo, demokracja uczestnicząca, sprawiedliwość i solidarność. Pakt ten znajduje coraz większe poparcie w Europie - pół miliarda ludzi zdecydowało się żyć w państwie prawa, zgodnie z wyznawanymi od wieków wartościami, które koncentrują się wokół ludzkości i godności człowieka.

Trwająca obecnie rewolucja technologiczna w radykalny sposób zmienia życie na całym uprzemysłowionym świecie, również w Europie. Należy sobie zdawać sprawę z tego, że zjawisko to niesie ze sobą nowe wyzwania, które przekraczają tradycyjne granice. Trwały rozwój, trendy populacyjne, dynamizm gospodarczy, solidarność społeczna i znalezienie etycznej odpowiedzi na postęp w naukach biologicznych - tych kwestii nie da się już skutecznie rozwiązać na poziomie krajowym. Szukając nowych rozwiązań, musimy również mieć wzgląd na przyszłe pokolenia.

Proces integracji europejskiej dotyczy całego kontynentu stanowiącego tylko część szybko zmieniającego się świata, który musi odnaleźć swój punkt równowagi. Na Europę wpływ mają również wydarzenia na innych kontynentach, niezależnie od tego, czy dotyczą stosunków ze światem islamskim, chorób i klęski głodu w Afryce, unilateralistycznych tendencji Ameryki Północnej, dynamicznego rozwoju gospodarczego w Azji czy też delokalizacji przemysłu i miejsc pracy na całym świecie. Europa nie może skupiać się wyłącznie na własnym rozwoju; musi również stawić czoła globalizacji.

Instytucje UE udowodniły swoją wartość, teraz jednak wymagają dostosowania, aby mogły sprawnie funkcjonować w rozszerzonej Unii i sprostać rosnącej liczbie zadań, które mają być przez nią wykonywane. Im więcej państw członkowskich tworzy UE, tym silniejsze będą siły odśrodkowe, które mogą doprowadzić do jej rozpadu. Dbanie o krótkoterminowe korzyści również może zniweczyć długoterminowe priorytety Unii. Z tego powodu wszyscy zaangażowani w to niezwykłe przedsięwzięcie, jakim jest Unia Europejska, muszą czuć się za nią odpowiedzialni i działać w taki sposób, aby system instytucjonalny UE mógł nadal sprawnie funkcjonować. Przy każdej istotnej zmianie obecnego systemu należy uwzględnić różnorodność Europy. Najcenniejszym bowiem bogactwem Europy są właśnie liczne różnice między jej narodami. Reformy muszą również dotyczyć procesu decyzyjnego. Ciągłe szukanie jednomyślności może łatwo doprowadzić do paraliżu. Tylko system prawny i polityczny oparty na głosowaniu większościowym i wzbogacony o system hamulców i równowagi (ang. checks and balances) może zapewnić odpowiednie funkcjonowanie.

Praktyczne rozwiązania pozwalające dostosować strukturę Unii, początkowo stworzoną dla sześciu państw członkowskich, do potrzeb 27 państw, zawarto w traktacie lizbońskim. Traktat przyjęto w 2007 r., jednak aby mógł wejść w życie, musi zostać ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie. Dzięki niemu Europa stanie się bardziej demokratyczna i przejrzysta: metody pracy i zasady głosowania zostaną uproszczone, zagwarantowane zostaną prawa podstawowe zapisane w Karcie Praw Podstawowych, a UE będzie mogła mówić jednym głosem na arenie międzynarodowej.

Traktat lizboński Tło historyczne Aby sprostać wyzwaniom związanym z przyjęciem do UE nowych państw członkowskich Europy Środkowej i Wschodniej, w grudniu 2001 r. Rada Europejska powołała konwent, któremu powierzono zadanie opracowania projektu traktatu konstytucyjnego. Prace konwentu zakończyły się w czerwcu 2003 r., a w październiku 2004 r. w Rzymie przywódcy państw UE podpisali projekt traktatu. Choć projekt konstytucji został ratyfikowany przez większość państw UE, jego przyjęciu sprzeciwiły się w referendach krajowych Francja (maj 2005 r.) i Holandia (czerwiec 2005 r.). Tym samym proces reform został zawieszony na okres 18 miesięcy, aż do roku 2007, w którym rozpoczęły się negocjacje w sprawie traktatu reformującego. Jego podpisanie przez przywódców państw członkowskich nastąpiło w Lizbonie w grudniu 2007 r. Obecnie trwa ratyfikacja traktatu przez państwa członkowskie. Traktat powinien wejść w życie przed kolejnymi wyborami do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2009 roku. Najważniejsze postanowienia traktatu Poszerzenie kompetencji legislacyjnej i budżetowej Parlamentu Europejskiego. Zwiększenie roli parlamentów krajowych w kontroli przestrzegania przez UE zasady pomocniczości. Zwiększenie liczby decyzji podejmowanych w drodze głosowania większością kwalifikowaną w Radzie. Wyraźny podział kompetencji i obowiązków państw członkowskich i Unii Europejskiej. Wiążąca prawnie Karta Praw Podstawowych gwarantuje poszanowanie wolności i praw obywateli europejskich. Wybór przewodniczącego Rady Europejskiej na okres dwóch i pół roku (raz odnawialny). Nowy urząd wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa zapewnia większe oddziaływanie, spójność i widoczność działań zewnętrznych UE.

Kalendarium integracji europejskiej

1950

9 maja

Robert Schuman, francuski minister spraw zagranicznych, przedstawia w swoim przemówieniu plan opierający się na pomyśle Jeana Monneta. Schuman proponuje połączenie zasobów węgla oraz stali należących do Francji i Niemiec w ramach nowej organizacji otwartej na członkostwo innych krajów europejskich.

Od tej daty, którą można uważać za narodziny Unii Europejskiej, dzień 9 maja jest obchodzony corocznie jako „Dzień Europy”.

1951

18 kwietnia

Sześć krajów zgromadzonych w Paryżu - Belgia, Francja, Luksemburg, Niderlandy, Republika Federalna Niemiec i Włochy - podpisuje Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). Traktat wchodzi w życie 23 lipca 1952 r. na okres 50 lat.

1955

1-2 czerwca

Podczas konferencji w Messynie ministrowie spraw zagranicznych sześciu krajów członkowskich EWWiS podejmują decyzję o rozszerzeniu integracji europejskiej na wszystkie sektory gospodarki.

1957

25 marca

Traktaty ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) zostają podpisane w Rzymie przez wymienione sześć krajów. Traktaty Rzymskie wchodzą w życie 1 stycznia 1958 r.

1960

4 stycznia

Z inicjatywy Zjednoczonego Królestwa w Sztokholmie zostaje podpisana konwencja o utworzeniu Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (ang. EFTA). Jej stronami są również niektóre kraje europejskie niebędące członkami EWG.

1963

20 lipca

W Yaoundé zostaje podpisana umowa stowarzyszeniowa pomiędzy EWG a 18 krajami afrykańskimi.

1965

8 kwietnia

Podpisany zostaje traktat łączący organy wykonawcze trzech Wspólnot (EWWiS, EWG i Euratom) i ustanawiający jedną Radę i Komisję. Wchodzi on w życie 1 lipca 1967 r.

1966

29 stycznia

„Kompromis luksemburski”. Po kryzysie politycznym Francja ponownie zajmuje swoje miejsce w Radzie. W zamian zyskuje potwierdzenie, że sprawy dotyczące „ważnych interesów narodowych” będą nadal przyjmowane jednogłośnie.

1968

1 lipca

Osiemnaście miesięcy przed przewidzianym terminem zniesione zostają cła na towary przemysłowe i wprowadzona zostaje wspólna taryfa celna.

1969

1-2 grudnia

Podczas szczytu w Hadze, szefowie krajów EWG potwierdzają chęć dalszego pogłębienia integracji europejskiej, otwierając tym samym drogę ku pierwszemu rozszerzeniu.

1970

22 kwietnia

W Luksemburgu zostaje podpisany traktat umożliwiający Wspólnotom zwiększenie finansowania przy wykorzystaniu „zasobów własnych” oraz rozszerzający kompetencje nadzorcze Parlamentu Europejskiego.

1972

22 stycznia

Dania, Irlandia, Norwegia i Zjednoczone Królestwo podpisują w Brukseli traktaty akcesyjne.

1973

1 stycznia

Dania, Irlandia oraz Zjednoczone Królestwo przystępują do Wspólnot Europejskich zwiększając liczbę państw członkowskich do dziewięciu. Wskutek negatywnego wyniku referendum w sprawie członkostwa Norwegia pozostaje poza Wspólnotami Europejskimi.

1974

9-10 grudnia

Podczas szczytu w Paryżu przywódcy polityczni dziewięciu państw członkowskich postanawiają, że będą się spotykać trzy razy do roku jako Rada Europejska. Zgadzają się również na bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego oraz na utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

1975

28 lutego

EWG oraz 46 państw Afryki, Karaibów i regionu Pacyfiku (AKP) podpisują w Lomé konwencję (Lomé I).

22 lipca

Podpisany zostaje traktat nadający Parlamentowi Europejskiemu większe kompetencje budżetowe i ustanawiający Europejski Trybunał Obrachunkowy. Traktat wchodzi w życie w 1 czerwca 1977 r.

1979

7 -10 czerwca

Odbywają się pierwsze bezpośrednie wybory 410 członków Parlamentu Europejskiego.

1981

1 stycznia

Grecja staje się dziesiątym państwem członkowskim Wspólnot Europejskich.

1984

14 -17 czerwca

Odbywają się drugie bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.

1985

7 stycznia

Jacques Delors zostaje przewodniczącym Komisji (1985-95).

14 czerwca

Podpisany zostaje Układ z Schengen, który zakłada zniesienie kontroli na wewnętrznych granicach Wspólnot Europejskich.

1986

1 stycznia

Hiszpania i Portugalia przystępują do Wspólnot Europejskich, zwiększając liczbę państw członkowskich do 12.

17 i 28 lutego

W Luksemburgu i w Hadze zostaje podpisany Jednolity Akt Europejski. Wchodzi on w życie 1 lipca 1987 r.

1989

15 i 18 czerwca

Odbywają się trzecie bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.

9 listopada

Upada mur berliński.

1990

3 października

Zjednoczenie Niemiec.

1991

9-10 grudnia

Rada Europejska zgromadzona w Maastricht przyjmuje Traktat o Unii Europejskiej. Stanowi on podstawę wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, ściślejszej współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty.

1992

7 lutego

W Maastricht zostaje podpisany Traktat o Unii Europejskiej. Wchodzi on w życie 1 listopada 1993 r.

1993

1 stycznia

Zostaje utworzony jednolity rynek.

1994

9 i 12 czerwca

Odbywają się czwarte bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.

1995

1 stycznia

Austria, Finlandia i Szwecja przystępują do Unii Europejskiej, która liczy już 15 członków. W następstwie negatywnego wyniku referendum w sprawie członkostwa Norwegia pozostaje poza Unią Europejską.

23 stycznia

Komisja Europejska rozpoczyna swoje urzędowanie pod przewodnictwem Jacques'a Santera (1995-1999).

27-28 listopada

W Barcelonie zbiera się konferencja eurośródziemnomorska, która daje początek stowarzyszeniu pomiędzy UE a krajami południowego wybrzeża Morza Śródziemnego.

1997

2 października

Zostaje popisany Traktat z Amsterdamu. Wchodzi on w życie 1 maja 1999 r.

1998

30 marca

Rozpoczyna się proces przystąpienia obejmujący nowe kraje kandydujące. Proces ten dotyczy Cypru, Malty i 10 krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

1999

1 stycznia

Rozpoczyna się trzeci etap unii gospodarczej i walutowej - 11 krajów UE przyjmuje euro, które zostaje wprowadzone na rynkach finansowych, zastępując waluty krajowe w transakcjach bezgotówkowych. Europejski Bank Centralny (EBC) przejmuje odpowiedzialność za politykę pieniężną. W 2001 r. do 11 krajów obszaru euro przystępuje Grecja.

10 i 13 czerwca

Odbywają się piąte bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.

15 września

Komisja Europejska rozpoczyna swoje urzędowanie pod przewodnictwem Romano Prodiego (1999-2004).

15-16 października

W Tampere Rada Europejska podejmuje decyzję o utworzeniu europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

2000

23-24 marca

Rada Europejska zgromadzona w Lizbonie opracowuje strategię mającą na celu zwiększenie poziomu zatrudnienia w UE, modernizację gospodarki i wzmocnienie spójności społecznej w ramach gospodarki opartej na wiedzy.

7-8 grudnia

W perspektywie rozszerzenia Unii Rada Europejska zgromadzona w Nicei osiąga porozumienie w sprawie treści nowego traktatu zmieniającego system podejmowania decyzji. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej uroczyście ogłaszają przyjęcie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

2001

26 lutego

Zostaje podpisany Traktat z Nicei. Wchodzi on w życie 1 lutego 2003 r.

14-15 grudnia

Rada Europejska zgromadzona w Laeken przyjmuje deklarację w sprawie przyszłości Unii.

Otwiera ona drogę przyszłym reformom w UE oraz umożliwia powołanie Konwentu mającego za zadanie opracowanie Konstytucji dla Europy.

2002

1 stycznia

Banknoty i monety euro zostają wprowadzone do obiegu w 12 krajach strefy euro.

13 grudnia

Rada Europejska zgromadzona w Kopenhadze wyraża zgodę, aby 1 maja 2004 r. do Unii przystąpiło 10 krajów kandydujących (Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry)

2003

10 lipca

Konwent w sprawie przyszłości Europy kończy prace na temat projektu Konstytucji dla Europy.

4 października

Rozpoczyna się konferencja międzyrządowa, której zadaniem jest sporządzenie Traktatu Konstytucyjnego UE.

.

2004

1 maja

Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry przystępują do Unii Europejskiej.

10 i 13 czerwca

Odbywają się szóste bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.

29 października

W Rzymie przyjęta zostaje Konstytucja dla Europy (pod warunkiem ratyfikacji przez państwa członkowskie).

22 listopada

Komisja Europejska rozpoczyna urzędowanie pod przewodnictwem José Manuela Barroso.

2005

29 maja i 1 czerwca

Podczas referendum we Francji wyborcy odrzucają Konstytucję unijną. Trzy dni później „nie” Konstytucji mówią wyborcy w Niderlandach.

3 października

Rozpoczynają się negocjacje akcesyjne z Turcją i Chorwacją.

2007

1 stycznia

Bułgaria i Rumunia przystępują do Unii Europejskiej.

Słowenia przyjmuje euro.

17

---