TEORETYCZNE PROBLEMY BEZROBOCIA

PLAN PRACY

1. Wstęp

1. Nakreślenie ogólnego problemu bezrobocia na świecie i w Polsce

2. Definicja bezrobocia

1. Uproszczona

2. Według Kamerschena, Mc Kenzi`ego i Nardinelli`ego

3. Według Bernarda & Colli

4. Według Begga, Fischera i Dornbuscha

5. Według Ustawy z dnia 14 grudnia 1994r. O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

3. Stopa bezrobocia

1. Definicja

2. Sposób analizy

4. Związek pomiędzy inflacją a bezrobociem

5. Przepływ między zatrudnionymi, bezrobotnymi oraz biernymi zawodowo

6. Rodzaje bezrobocia

1. W zależności od przyczyn

2. W zależności od formy występowania

7. Forma walki państwa Rysunek bezrobociem

8. Aneks

1. Rysunek 1: Bezrobocie w Polsce w okresie 01.1990-12.2003

2. Rysunek 2: Krzywa Phillipsa (krótkookresowa)

3. Rysunek 3: Przepływ osób między zatrudnionymi, bezrobotnymi i osobami nienależącymi do zasobu pracy.

9. Źródła

TEORETYCZNE PROBLEMY BEZROBOCIA

Bezrobocie od bardzo dawna jest problemem wielu krajów, które funkcjonują w ramach gospodarki rynkowej. Na świecie, począwszy od lat trzydziestych stanowiło ono bardzo poważny problem społeczny. W niektórych krajach rozwiniętych obejmowało ono 20-25% zasobów siły roboczej.

W Polsce natomiast bezrobocie zostało wywołane zmianami ekonomicznymi, społecznymi oraz demograficznymi, które pojawiły się na początku lat dziewięćdziesiątych. Zmiany te wywołały nadwyżkę podaży rynkowej nad popytem na pracę.

W związku, z czym zmusiło to władze państwa do podjęcia działań, których celem było regulowanie oraz zahamowanie bezrobocia (rysunek 1). Zaczęto tworzyć biura pracy, których zadaniem miało być i jest pomoc osobom bezrobotnym w znalezieniu pracy. Niezbędne jednak w próbach rozwiązania problemu bezrobocia jest określenie jego definicji oraz przyczyn.

Bezrobocie jest to zjawisko bardzo skomplikowane, w związku, z czym od wielu lat w literaturze trwają spory dotyczące zakresu i przyczyn owego zjawiska. Polega na tym, że część zasobów siły roboczej tj. ludności w wieku produkcyjnym, zdolnej i skłonnej do pracy, w warunkach istniejących w gospodarce nie znajdują zatrudnienia.

Autorzy podręcznika „Ekonomia”, Kamerschen, Mc Kenzi, Nardinelli zdefiniowali bezrobocie następująco: „bezrobocie oznacza straconą produkcję, jak również trudną sytuację tych, którzy nie mają pracy. Oprócz zmniejszenia produkcji bezrobocie wywołuje wyższe wydatki rządu na zasiłki dla bezrobotnych i programy pomocy społecznej. Z czasem owe wydatki wyrażają się w wyższych podatkach płaconych przez pracujących w gospodarce ludzi- co samo w sobie tez stanowi problem”

Zauważyć można, że autorzy tej definicji zwrócili szczególną uwagę na następstwa, jakie niesie za sobą bezrobocie. Zjawisko bezrobocia jest niekorzystne nie tylko dla osób bez pracy, ale i dla całej gospodarki kraju.

Bernard & Colli definiują bezrobocie jako „niepożądany i przedłużający się stan pozostawanie bez pracy, spowodowany niemożnością znalezienia zatrudnienie”. Według Begga, Fischera i Dornbuscha bezrobocie definiowane jest jako liczba osób zarejestrowanych jako poszukujących pracy i jednocześnie niezatrudnionych

W myśl art. 2 ust 2 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu „bezrobotny oznacza osobę niezatrudnioną i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nieuczącą się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) rejonowym urzędzie pracy.”

Ustawa ta precyzuje również szczegółowo obowiązki bezrobotnego. Bezrobotny ma prawo do wszechstronnej pomocy w uzyskaniu pracy, przyuczenia do zawodu, przekwalifikowania się, do korzystania wraz z rodziną ze świadczeń służby zdrowia, do zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych, do zatrudnienia przy robotach publicznych czy pracach interwencyjnych, do uzyskania pożyczki z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej.

Do obliczenia poziomu bezrobocia w gospodarce wykorzystuje się tzw. stopę bezrobocia, która jest stosunkiem liczby osób uznanych za bezrobotnych do liczby ludzi uznanych za wchodzących w skład siły roboczej, wyrażony w procentach.

Liczba bezrobotnych

STOPA BEZROBOCIA= (%)

Zasoby sił roboczych

Zasoby siły roboczej składają się ze wszystkich osób w wieku 15 lat i więcej, które są skłonne i zdolne do pracy, i które są liczone albo jako bezrobotne albo jako zatrudnione. Inaczej mówiąc:

Zasoby siły roboczej = liczba osób bezrobotnych+ liczba osób zatrudnionych

Bezrobocie w granicach 5-7% uważane jest jako zjawisko normalne. Jest to tzw. bezrobocie jawne, które z punktu widzenia dyscypliny pracy oraz zmian strukturalnych jest korzystniejsze niż bezrobocie ukryte. W warunkach, gdy bezrobocie utrzymuje się na tym poziomie mówimy o tzw. naturalnej stopie bezrobocia, która stanowi minimalny procent siły roboczej, nieznajdującej pracy z powodu strukturalnych problemów gospodarki. M. Friedman sformułował „teorię naturalnej stopy bezrobocia” zgodnie, z którą w gospodarce rynkowej istnieje tendencja do utrzymania się względnie stałego poziomu bezrobocia, odpowiadającemu stanowi równowagi, toteż usiłowanie obniżenia tego poziomu ( bez zmian warunków równowagi) jest na dłuższą metę nieskuteczne.

Przy analizie bezrobocia należy zwrócić również uwagę na związek pomiędzy inflacją a bezrobociem. Przez wiele lat zjawiska te traktowane były oddzielnie, to znaczy jako zjawiska niezwiązane ze sobą. Dopiero pod koniec lat pięćdziesiątych zaczęto poszukiwać między nimi pewnych związków. Na szczególną uwagę zasługuje A.W. Phillips, który przedstawił bezrobocie i inflację jako zjawiska ujemnie skorelowane ze sobą. Związek ten pokazać można za pomocą wykresu tzw. krzywej Phillipsa (załącznik nr 1).

Krzywa ta pokazuje, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie, czyli wyższej stopie bezrobocia towarzyszy niższa stopa inflacji. W latach sześćdziesiątych uważano, że krzywa Phillipsa jest rozwiązaniem problemu wyboru polityki makroekonomicznej. Rządy miały po prostu zdecydować, ile dodatkowej inflacji są w stanie zaakceptować w zamian za niższe bezrobocie. Wybierały punkt na krzywej Phillipsa, a następnie ustalały zestaw środków polityki fiskalnej i pieniężnej po to, aby osiągnąć odpowiedni poziom bezrobocia.

Dziś już wiadomo, że możliwość zastępowania większej inflacji większym bezrobociem jest zjawiskiem krótkookresowym.

Bezrobocie jest zjawiskiem, które dotyczy wszystkich osób ze względu na to, iż jego wzrost powoduje zwiększenie przepływów między zatrudnionymi, bezrobotnymi oraz biernymi zawodowo.

Bezrobotni wraz z osobami pracującymi oraz biernymi zawodowo podlegają badaniu aktywności ekonomicznej. Zgodnie z definicją przyjętą w statystyce osoby pracujące to wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia:

• Wykonywały, przez co najmniej jedną godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, prowadziły własną działalność gospodarczą lub pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej,

• Nie wykonywały pracy np.: z powodu choroby, urlopu, strajku, ale formalnie miały pracę, jako pracownicy najemni, bądź pracujący na własny rachunek.

Do pracujących zalicza się również uczniów, którzy mają zawarte umowy o naukę zawodu lub przyuczenie do zawodu z zakładami pracy lub osobą fizyczną. Uczniowie ci muszą otrzymywać za swoja pracę wynagrodzenie.

Pomiędzy, opisanymi powyżej trzema kategoriami osób, zachodzi zjawisko polegające na przepływie tych osób między zasobem pracy, a gronem osób pozostających poza nim i odwrotnie(rysunek nr 2).

Na rysunku widać możliwe przepływy osób z jednej kategorii do innej. Przesunięcia te wynikać mogą między innymi z odchodzenia na emeryturę, zmiany stanu cywilnego bądź liczby i wieku dzieci, zakończenia kształcenia lub ponownego jego podjęcia albo też ze zmiany charakteru dostępnych miejsc pracy.

1. Zmiana pracy bez powiększenia grona bezrobotnych, czy opuszczania zasobu pracy.

2. Utrata pracy i przejście do grupy bezrobotnych.

3. Podjecie pracy przez osobę bezrobotną.

4. Przejście ze stanu bezrobotnego do grona osób niewracających do zasobu pracy.

5. Przystąpienie lub powrót do zasobu pracy osób uprzednio bezrobotnych.

6. Otrzymanie pracy od razu przez osoby powracające do zasobu pracy i nowo wchodzące na rynek pracy.

7. Utrata pracy, której towarzyszy opuszczenie zasobu pracy (np.: odejście na emeryturę).

Widoczne jest, że liczba osób odstępujących od pracy jest sumą przepływów 1, 2 i 7, natomiast łączna ilość osób podejmujących pracę stanowi suma przepływów 1, 3 i 6.

W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się:

• bezrobocie strukturalne, wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy

• bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia,

• bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego

• bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości;

• bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych

W zależności na formę występowania wyróżnia się:

• bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

• bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

• bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

Ze względu na bardzo negatywne skutki bezrobocia odziaływujące na gospodarkę i społeczeństwo państwo prowadzi politykę zmniejszającą poziom bezrobocia. Przejawia się ona aktywnymi formami, mającymi na celu reedukacje bezrobocia, oraz formami pasywnymi, których celem jest osłona socjalna osób pozostających bez pracy. Państwo może oddziaływać na tempo wzrostu gospodarczego, a tym samym na tworzenie się nowych miejsc pracy. Zmniejszenie wysokości podatków prowadzi do pobudzenia gospodarki i wzrostu zatrudnienia, ale równocześnie może obniżyć wpływy do budżetu państwa i ograniczyć fundusze na pomoc dla bezrobotnych. Spadek wysokości stóp procentowych zwiększa popyt na kredyty, dzięki czemu rośnie konsumpcja, a co za tym idzie- wielkość produkcji i poziom zatrudnienia.

ANEKS

Rysunek 1: Bezrobocie w Polsce w okresie 01.1990-12.2003

Źródło: http://www.money.pl/gospodarka/inflacjabezrobocie/archiwum/bezrobocie/

Rysunek 2: Krzywa Phillipsa (krótkookresowa)

Źródło: D. Begg (i inni) - „Ekonomia” tom II, PWE Warszawa 1994r. , str. 263.

Rysunek 3 : Przepływ osób między zatrudnionymi, bezrobotnymi i osobami nie należącymi do zasobu pracy.

Źródło: Roberto J. Barro - „Makroekonomia” - PWE Warszawa 1997r., str. 286r

ŹRÓDŁA:

• D. Beeg, S. Fischer, R. Dornbusch - „Ekonomia” - PWE Warszawa 1994r.

• M.Kujda-„Podstawy ekonomii” -Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Rzeszów 1993r.

• D. Kamerchen, R. Mc Kenzi, C. Nardelli - „Ekonomia” - Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność” Gdańsk 1991r.

• Bernard & Colli - „Słownik ekonomiczny i finansowy” - Wydawnictwo Książnica 1994r

• Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

• M. Noga - „Makroekonomia” - Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1995r

• Aktywność zawodowa i bezrobocie w Polsce. Raport przygotowany na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności przeprowadzonego przez GUS Departament Pracy i Dochodów Ludności - Warszawa

• Roberto J. Barro - „Makroekonomia” - PWE Warszawa 1997r.

• http://www.money.pl

• M. Biernacka, J. Korba, Z.Smutek - „Podstawy przedsiębiorczości”- Operon. Gdynia 2003r

D. Beeg, S. Fischer, R. Dornbusch - „Ekonomia” - PWE Warszawa 1994r., str. 224.

M.Kujda-„Podstawy ekonomii” -Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Rzeszów 1993r.,str.169.

D. Kamerchen, R. Mc Kenzi, C. Nardelli - „Ekonomia” - Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność” Gdańsk 1991r., str. 142 .

Bernard & Colli - „Słownik ekonomiczny i finansowy” - Wydawnictwo Książnica 1994r, str. 23.

D. Begg ( i inni ) - „Ekonomia” , str. 15.

Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

Mc Kenzi ( i inni ) - „Ekonomia” - str. 122.

Bernard & Colli - „ Słownik ...” , str. 166.

M. Noga - „Makroekonomia” - Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1995r., str. 144.

D. Begg i inni - „Ekonomia”, str. 261-262.

M. Noga ...

Aktywność zawodowa i bezrobocie w Polsce. Raport przygotowany na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności przeprowadzonego przez GUS Departament Pracy i Dochodów Ludności - Warszawa 1994r. , str. 33.

Roberto J. Barro - „Makroekonomia” - PWE Warszawa 1997r., str. 286r

Roberto J. Barro ...

http://www.money.pl/gospodarka/inflacjabezrobocie/edukacja/bezrobocie/

M. Biernacka, J. Korba, Z.Smutek - „Podstawy przedsiębiorczości”- Operon. Gdynia 2003r.- str. 169

2

OSOBY POZOSTAJĄCE POZA ZASOBEM PRACY

BEZROBOCIE

ZATRUDNIENIE

7

6

5

4

3

2

1

---