1. Kształtowanie się pedagogiki społecznej jako dyscypliny akademickiej (główne problemy rozwoju, kontekst społeczny, przedstawiciele, ośrodki, prekursorzy, kontynuatorzy):

Pedagogika społeczna powstała na początku XX w., ale jej korzenie pochodzą z wieku XIX.

W Polsce kontekst społeczny to kontekst narodowowyzwoleńczy. Ponieważ, gdy pedagogika społeczna się kształtowała, Polska nie istniała jako państwo. Dlatego pojęcie „społeczny” przeznaczone było na pojęcie „naród”, który oznaczał jakąś zbiorowość, wartości, które tworzyły społeczność.

Rozwój pedagogiki społecznej można podzielić na wiele etapów. Pierwszym z nich jest okres praktyki społeczno-wychowawczej, powstawania placówek jako odpowiedzi na problemy (kwestie) społeczne II poł. XIX w. Początek XX w. to okres wielkich zmian rewolucyjnych, techniczno-przemysłowych. Pociągały one za sobą zmiany życia społecznego. Nastąpiło wtedy rozbicie podstawowej komórki społecznej, jaka jest rodzina. Nastąpił szybki rozwój przemysłu, ludzie zaczęli migrować do miast, zostawiając rodziny → młodemu pokoleniu brakowało opieki rodzicielskiej. Z drugiej strony ci pracujący w mieście narażeni byli na różne niebezpieczeństwa, brak czasu wolnego. Problemy te spowodowały powstanie pierwszych placówek (instytucjonalizowanie się problemów) → sierocińce, domy starców.

Kolejny etap to okres pierwszych artykulacji i analiz praktyki. To wtedy, w 1908 r. po raz pierwszy w swoim wykładzie H.Radlińska użyła pojęcia „Pedagogika Społeczna”.

Następnie zaczęły powstawać pierwsze instytucje. M.in. Wolna Wszechnica Polska, która skupiła naukowców, badaczy i profesorów. W roku 1925 powstało Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej. Były to pierwsze studia wyższe w zakresie pracy socjalnej.

Powstanie placówek pociągnęło za sobą prowadzenie badań. Były to badania, które dziś maja wartość już tylko historyczną, ale za to posiadają dużą wartość metodologiczną → powstały podstawowe pojęcia metodologiczne, tj. wzór, wzorzec, norma.

Okres II RP (do czasów wojny) to Złoty Wiek dla pedagogiki społecznej, jej pozycja została mocno zarysowana. Niestety nastąpiło zerwanie wojenne (nauka w tajnych kompletach).

Kolejny etap to tzw. Czas Łódzki (1945 - do ok. 1949 r.). to wtedy przyjechała do Łodzi H.Radlińska. powstał Instytut Służby Społecznej, który był ośrodkiem prowadzenia badań.

Następny okres to tzw. Czas Warszawski. Na Uniwersytecie Warszawskim w 1958 r. powstała katedra Pedagogiki Społecznej, który objął R.Wroczyński (naszą katedrą 1962, od 1972 kierował A.Kamiński).

Kolejny etap - lata 60,70 - to szybka i skuteczna instytucjonalizacja, powstało wiele prac (m.in. podręczniki A.Kamińskiego, R.Wroczyńskiego).

Pedagogika społeczna narodziła się czerpiąc z pedagogiki, psychologii społecznej, polityki społecznej, teorii wychowania, socjologii.

PREKURSORZY (osoby, które dały myśl do KONTYNUATORZY

powstania nauki)

→ J.Pestalozzi → A.Kamiński

→ R.Owen → R.Wroczyński

→ L.Krzywicki → T.Katarbiński

→ E.Abramowski → B.Nawroczyński

→ H.Radlińska → J.Korczak

→ St.Szecki

→ M.Riczmond

→ K.Korniłowicz

Prekursorzy- osoby, które przejawiały niezwykłą wrażliwość na losy upośledzonych grup społecznych oraz ujawniały zapał i gorliwość reformatorów.

-Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)- uczestnik Wielkiej Rewolucji Francuskiej, człowiek ratujący dzieci dotknięte okrucieństwem wojny, przyjaciel ludu, twórca idei oświaty ludu, autor powieści ,,Leonard i Gertruda” 1781-87

-Robert Owen (1771-1858)- aktywny brytyjski działacz robotniczy, twórca jednego z nurtów socjalizmu utopijnego. Dążył do poprawienia doli robotnika, budowy dziedzińca, szkoły, terenu zabaw, klubu dla robotników na osiedlach robotniczych.

-Ludwik Krzywicki (1859-1941)- marksista, socjolog, ekonomista, wychowawca, działacz społeczny, oświatowy. Głosił postulat upowszechnienia wykształcenia ogólnego jako warunku równości społecznej, propagował samokształcenie, rozpowszechniał kulturę (kształcenie na kursach dla dorosłych, kursach wakacyjnych).

-Edward Abramowski (1868-1918) - socjolog, psycholog, twórca teorii pracy społecznej, jego zdaniem ,,w głębi naszej psychiki zawarte są zalążki potrzeb i pragnień społecznych połączone z ich oceną moralną, czyli, że sumienie jest rodnikiem życiaspołecznego”.

-Helena Radlińska- uczestniczka Rewolucji 1905r. zbiegła z zesłania syberyjskiego i osiedliła się w Krakowie jako współkierowniczka Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza, pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno-oświatowej ,,Praca oświatowa” 1913, głosiła konieczność wychowania narodowego. Radlińska stanęła na czele Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie w latach 1925-45. W 1935 wydała ,,Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego”, 1937-,, Społeczne przyczyne powodzeń i niepowodzeń szkolnych”. Kierowniczka Katedry pedagogiki społecznej UŁ w latach 1945-52. była zwolenniczką poglądów Paula Bergmana- jego filozofia miała ujęcie przyrodnicze. Chętnie odwoływała się do poglądów Adolfa Busemanna, który głosił, że człowiek do działania i przeobrażania świata pobudza samo środowisko.

-Stanisław Szacki (1870-1934)- pedagog radziecki, za najważniejsze środowiska wychowawcze uznał rodzinę, szkołę i środowisko sąsiedzkie; nauczyciela widział uczącego, działacza i badacza społecznego.

-Mary Richmond (1861- 1922) - działaczka amerykańskich instytucji charytatywnych, zajmowała się społecznymi przyczynami nędzy, niezdolności do samodzielnego życia, wykolejeń. Jej zdaniem należy diagnozować środowisko przez wywiad środowiskowy i działać.

-Kazimierz Korniłowicz (1892-1939)- współpracownik Radlińskiej, zainicjował prace badawcze nad czasem wolnym robotników, młodzieży pracującej, tworzył koncepcje wczasów, propagował pracę kulturalno- oświatową.

Ośrodki:

Głównym ośrodkiem rozwoju myśli ped.społ.było od 1925 r. Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Kierowniczką i założycielką tego studium była H. Redlińska. W latach 1939-45 Radlińska prowadzi tajne nauczanie. Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej koncentrowało się na zadaniach praktycznych i refleksji teoretycznej, Radlińska przeniosła swoją działalność do U.Ł. W 1950 r. Władze Centralne nakazały likwidację Katedry Pedał. Społecznej U.Ł. Działalność Katedry zamarła na 6 lat. W 1957 r. odbył się w Warszawie pierwszy zjazd pedagogów społecznych zorganizowany przez uczniów i współpracowników Radlińskiej skupionych przy osobie R. Wroczyńskiego. Na tym zjeździe zainicjonowano utworzenie na U.W. Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem Wroczyńskiego. Na U.Ł. reaktywowano pracę Katedry w 1962r. pod kierownictwem Kamińskiego. W ten sposób rozpoczęły działalność dwa wiodące ośrodki ped.społ.w Polsce. W latach 80-tych powstają nowe ośrodki: WSP w Olsztynie (Kawula S.), WSP w Zielonej Górze (E. Hajduk). W latach 90-tych uaktywniają się nowe środowiska pedagogiczne w Uniwersytecie w Białymstoku, U.J. (F. Adamski), Uniwersytet Szczeciński (S. Wawryniuk), WSP w Częstochowie (D. Marzec), na Wydziale Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społ. U.W. (T. Pilch).

Pedagogika społeczna jako nauka została zinstytucjonalizowana w postaci Instytutu, Katedry, Zakładu i Pracowni. Pedagogika społeczna jako przedmiot nauczania występuje niemal we wszystkich szkołach wyższych (nie we wszystkich uczelniach tworzy się odrębne jednostki typu katedra, zakład, pracownia). Aktualnie w 12 uniwersytetach i 10 Wyższych Szkołach Pedagogicznych. Jest wiele (11) katedr, zakładów, pracowni i 1 instytut, na U.W. w Katedrze Ped.Społ.znajdują się 2 pracownie, katedra P.S.jest również na U.Ł., Uniwersytecie Śląskim, U. Wrocławskim, W.Sz.Pedag. w Olsztynie, w Bydgoszczy. Zakład ped.społ.znajduje się w Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, U.J., U.im.M. Kopernika w Toruniu, w W.Sz.Pedag. w Zielonej Górze powołano Instytut.

Kontynuatorzy:

-Aleksander Kamiński ur. 20.01.1903 zm. 15.03.1978. pedagog, wychowawca, wybitny instruktor, harcmistrz. Przeszedł wszystkie szczeble harcerskiej kariery. W 1933 r. objął kierownictwo szkoły instruktorskiej dla drużynowych zuchów w Nierodzimiu k. Skoczowa. Kamiński stworzył oryginalną metodę pracy z zuchami, wychował kilka pokoleń instruktorów tej specjalności. W 1947 r. otrzymał tytuł doktora filozofii na podstawie rozprawy ,,Metoda harcerska w wychowaniu i nauczaniu szkolnym”. Rozpoczął pracę na U.Ł.

-Ryszard Wroczyński (1909-1987) pedagog społ. i historyk wychowania. W pierwszych latach życia związany z Białymstokiem. W 1934 r. doktoryzował się na U.J. W 1949 habilitował się na U.Ł., w 1952 został mianowany docentem U.W. W 1955 uzyskał tytuł prof. Wydziału Psychologii i Pedał. na U.W. wspólnie z Radlińską tworzył ped.społ.w Polsce. W latach 1968-80 udzielał się w pracach UNESCO nad czasem wolnym młodzieży i dorosłych oraz edukacją permanentną. Opracował metodologie ped.społ. pełnił funkcję redaktora ,,Kwartalnika Pedagogicznego”, ,,Studiów pedagogicznych Nauczyciela i Wychowania”. Został odznaczony odznaka ,,Przyjaciel dziecka”, medalem ,,Zasłużonych Nauczycieli PRI”, Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Prace: ,,Pedagogika pozytywizmu warszawskiego”, ,,Wprowadzenie do ped.społ.”, ,,Wychowanie poza szkołą”.

-Tadeusz Kotarbiński (1886-1981) studiował na U.Ł. w 1919 r. uzyskał tytuł prof. na U.W., był kierownikiem Katedry Filozofii po założeniu U.Ł.rektorem do 1949r. Otrzymał doktorat honoris causa U.J., Brukseli, Oksfordzie, Florencji. Stworzył teorie konkretyzmu oraz teorii skutecznego działania, pojęcie opiekuna spolegliwego. Prace: ,,Traktat o dobrej robocie”, ,,Myśl o działaniu”, ,,Myśl o myśleniu”, ,,Co robic dla podniesienia kultury moralnej społeczeństwa”.

-Bogdan Nawroczyński (1882-1974) filozof kultury, pedagog. Jego edukacja miała burzliwy przebieg, studiował na wielu uczelniach: Polityka Warszawska- architektura, U.W.- prawo, Berlin, Lipsk, Dorpat, Lwów- polonistyka, tam napisał doktorat. W 1945 objął Katedre Pedagogiki na U. Poznańskim (rok). Zorganizował studia pedagogiczne na U. W. Prace: ,,Uczeń i klasa”, ,,Zasady nauczania”, ,,Nasza walka o szkołę polską”, ,,Współczesne prądy pedagogiczne”, ,,Polska myśl pedał.”.

-Janusz Korczak (rodowe nazwisko Henryk Goldszmit) ur. Się w 1878r. Od 1912 roku podejmuje prace dyrektora Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie przy ul. Krochmalnej 92. Korczak wypracowuje nowatorski system wychowawczy i opiekuńczy. Równocześnie prowadzi szeroka działalność społeczną i oświatową. Jest autorem popularnych ,,gadaninek radiowych” w Polskim Radio, założycielem pisma dzieci i młodzieży ,,Mały przegląd”. W 1940 r. Dom Sierot Janusza Korczaka decyzją niemieckich władz okupacyjnych przeniesiony zostaje na teren warszwskiego getta. Stąd w sierpniu 1942 Korczak z personelem i dziećmi zostaję wywiezieni do hitlerowskiego obozu śmierci w Treblince. Rok 1978 był ogłoszony przez UNESCO Rokiem Korczaka. Prace: ,,Momenty wychowawcze”, ,,Prawidła życia”, ,,O gazetce szkolnej”.

2. Punkt widzenia na wychowanie usytuowane w kontekście społecznym; koncepcja człowieka: wzrost, wrastanie, wprowadzanie w wartości.

Wychowanie to system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych. Człowiek to istota bio-socjo-kulturalna. Te 3 sfery ludzkiego życia przenikają się wzajemnie, ale cechują się także odrębnością sytuacji wychowawczych.

Rozwój- to ukierunkowane zmiany zmierzające do osiągnięcia wyższych form strukturalnych i funkcjonalnych.

Rozwój biologiczny: wymaga dla właściwego przebiegu, właściwej pielęgnacji, wyrównywania ewentualnych braków organizmu, pobudzania rozwoju przez korzystne warunki środowiska.

Rozwój społeczny: polega na wrastaniu w grupy społeczne, których członkiem staje się jednostka, oraz na przyswajaniu sobie w tych grupach odpowiednich ról społecznych. Wymaga odpowiednich sytuacji interpersonalnych i grupowych.

Rozwój kulturalny: to wrastanie w wartości kultury materialnej i duchowej przez przyswajanie pożądanych modeli kultury. Sprzyja temu upowszechnianie wartości kultury, kształcenia i samokształcenia, umiejętność dokonywania właściwego wyboru na ,,rynku kultury”.

Takie ujęcie wychowania zawiera 4 konsekwencje:

1. wychowanie jest korzystne i pożądane w toku całego ludzkiego życia

2. rozszerzenie kręgów wychowania intencjonalnego poza tradycyjne środowisko wychowawcze

3. rozszerzeniu kręgów wychowania intencjonalnego towarzyszy rozszerzone pojmowanie wychowawcy (wychowawcy zawodowi, ochotnicy, działacze społeczni, wychowawcy amatorzy)

4. nasilenie aktywności samokształceniowej

Wg. Radlińskiej

-proces wychowawczy jest złożony i odbywa się w 3 sferach rozwoju:

a) WZROST- rozwój fizyczny i psychiczny człowieka jest autonomicznym zjawiskiem polegającym na stworzeniu warunków, w których sam rozwój nie będzie narażony na zahamowania, a braki będą uzupełniane

b) WRASTANIE- (w społeczeństwie) uwarunkowane jest wzrostem, jednostka bowiem wchodzi do różnych grup społecznych dlatego wymaga czasu na zakorzenienie. Aby ten proces mógł przebiegać pomyślnie, wychowawca powinien dbać o ,,meliorowane” środowiska wzrostowe. Wychowawca ma pomagać przezwyciężyć braki środowiska i spożytkować jego wartości.

c) WPROWADZANIE- (w warunki kulturowe) jest inicjowane w sytuacjach, w których jednostka będzie potrafiła dostrzegać dobra kulturalne, dokonywać wśród nich wyboru, odczuwać pragnienie przyswajania tych wartości.

,, ludzkie istoty zakorzeniają się w glebie społecznej inaczej niż rośliny w ziemi, trudno przewidzieć co odnajdą i co sobie przyswoją. Należy uprawiać całą glebę wrastania i rozpowszechniać szeroko wybrane wartości”.

Podstawowym zadaniem pedagoga społecznego staje się przeistaczanie wpływów, które są pozornie nieintencjonalne wychowawczo, na wpływy przetwarzające w świadomy sposób, z korzyścią dla człowieka, środowisko wzrostu, wrastania i wprowadzające jednostki i grupy w wartości kultury.

3. Związki z innymi dyscyplinami humanistycznymi i społecznymi

Wg. Kamińskiego nauka jest w ciągłym rozwoju. Nowe dyscypliny wyznaczają się często poprzez nadbudowę teorii nad praktycznymi działaniami. Bywa też, że nowa dyscyplina powstaje z dawno już istniejącej dyscypliny. Może to się dziać w drodze krzyżowania się dyscyplin.. Zwykle powstaniu nowej dyscypliny towarzyszy wiele przyczyn (przeobrażenia kult. i społ. Europy i Ameryki w XIX w. wywołane przez postęp techniczny i ruchy rewolucyjne). Zaczęła wyłaniać się p.s. jako teoria zmierzająca do uogólnienia wychowawczego aspektu „warunków społecznych”, środowiskowych, ludzkiego życia i praktyki instytucji kult.-ośw, opiek., rekreacyjnych. Z pedagogiki czerpała: pierwsze zasoby wiedzy i inspiracje. Z socjologii: wiedzę jako z nauki pomocniczej. Z polityki społecznej: celowe działanie państwa. P.s. jest dziedziną ukształtowaną na pograniczu teorii wychowania (przejęła wiele ustalonych prawidłowości), socjologii (nauka pomocnicza, i teorii polityki społecznej (jako sfera działania w której maja zostać zaspokojone podstawowe, powszechne potrzeby materialne i kulturalne ludzi). Należy do kategorii nauk praktycznych obejmujących teorię praktycznego działania, projektu i realizacji. Są to nauki oparte na wnioskowaniu indukcyjnym.

4.Relacyjna koncepcja człowieka.

Relacyjna koncepcja człowieka wyraża się w tym, że tak ważny dla pedagogiki społecznej element, jakim jest kontekst społeczny, środowisko, jest ,,wtopiony” relacyjnie w osobę i jej system psychiczny (osobowość). Socjolodzy i antropolodzy traktuja osobowość i kulturę jako dwa odmienne układy pozostające w określonym związku. W pedagogice istnienie relacji między tymi elementami oznacza, że nie ma mowy o układzie dwuczłonowym. W koncepcji osobowości podkreślającej relacyjność związków- dwustronność tworząca jedność. Istotne jest to, że w takim rozumieniu działalność jednostki stanowi z jednej strony wyraz jej interpretacji rzeczywistości zewnętrznej oraz obrazu własnego miejsca w tej rzeczywistości, a z drugiej jest określona przez indywidualny wewnętrzny dynamizm jednostki, powodujący, iż pewne stany wewnętrzne wytwarzaja inne stany. Elementy składowe wyobrażeń podmiotu działającego (interpretacje rzeczywistości i obraz siebie w nią wpisany oraz stany wewnętrzne) wzajemnie na siebie oddziałują. Związek jednostki i środowiska w pedagogice społecznej, określa się terminem ,,sprzężenie zwrotne”.

Relacyjna koncepcja osobowości, pojmowana jako system ustosunkowań wobec świata, pozwala na wzbogacenie perspektywy analizy człowieka dynamicznego, pozostającego w relacji z samym sobą i z innymi. Może także być propozycją postrzegania człowieka jako podmiotu działającego, podejmującego swe profesjonalne zadania aktywnego zrozumienia człowieka, z którym pracujemy.

5. Badania w pedagogice społecznej; procesualność i temporalność - cechy badania i działania

Jest to związane z kategorią czasu (indywidualny, zbiorowy, społeczny). Z tego punktu widzenia można mówić o następujących orientacjach badań:

- o. prezentystyczna (teraźniejsza) - tu i teraz, analiza z dnia na dzień jest obecna w badaniach robionych pospiesznie na zlecenie innych (np. badania OBOP). Badania pozwalają na zdefiniowanie i określenie przedmiotu badania.

- o. historyczna - pozwala na spokojne spoglądanie w przeszłość, na znajdowanie w niej obecnego kierunku działania i pogłębianie kierunku określonego działania o doświadczenia innych. Badania na zdefiniowanie przedmiotu badań przez uzasadnienie.

- o. procesualności - wymaga połączenia 1 i 2 (=temporalność) pozwala na pełniejszą identyfikację przedmiotu badania, ale osadzone zarówno, tu i teraz, jak i w przeszłości , zarówno indywidualnej jak i społecznej.

6. Praktyczność pedagogiki społecznej: zakres i przekraczanie

• Bo zajmuje się rzeczywistością społeczną, z którą mamy do czynienia realnie.

• Pedagogika społeczna odwołuje się do różnych teorii - np. nawiązanie do tworzenia instytucji symbolicznej.

• Prakseologiczny charakter formuły metodologicznej (modyfikacja środowiska siłami ludzi tego środowiska w imię ideału).

• Stosowane terminy dotyczące działania, projektowania, podmiotów działających.

• Poszukiwanie odpowiedzi na główne pytanie typu prakseologicznego „jak być może?”, co i w jaki sposób może być robione, w jakich warunkach.

Jako nauka praktyczna pedagogika społeczna stawia przede wszystkim pytania o to, jak działać, jak zmieniać i jak przekształcać.

Pedagogika społeczna nie w pełni odpowiada na pytania o praktyczne rozwiązania, ich sposoby, okoliczności, niebezpieczeństwa.

• wykazuje zainteresowanie aktualnymi zjawiskami, potrzebami.

Pedał.społ.należy do nauk praktycznych, obejmujących terię praktycznego działania czyli zamierzeń , projektowania i realizacji. Są to nauki empiryczne (doświadczalne), oparte na wnioskowaniu indukcyjnym. Nauki praktyczne zajmują się ,,badaniem celowego przekształcania, tworzenia nowej rzeczywistości”, dokonuje diagnozy rzeczywistości istniejącej i projektowania nowej, łączą opis z oceną, przechodzą od twierdzeń ogólnych do zaleceń praktycznych, mając cel- ustalają środki działania. Mówią ,,tak być może”.

Między naukami praktycznymi i teoretycznymi nie ma oddzielającej je bariery; przeciwnie- stwierdza się związek szczególny między obydwoma dziedzinami nauk: każda z nich służy drugiej, aktywizuje i wzbogaca drugą. Ped.społ.nie rozwinęłaby się tak bogato, gdyby nie zapładniające ją inspiracje filozofii, socjologii, psychologii i na odwrót- socjologia i psychologia wchłonęły nie jako osiągnięcia ped.społ.

A. Kamiński podkreśla, że pedagogika społeczna jest dyscyplina praktyczną usiłującą badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to , aby rozważać możliwości ich celowego przekształcania, projektowania i tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie, starając się przy tym zachować należytą ostrożność i nie głosić jak być powinno, lecz jak być może.

7. Wymiar aksjologiczny pedagogiki społecznej

W pedagogice w ogóle, pojmowanej jako refleksja o wychowaniu poszukującej jego sensu i zarazem konstruującej go- wychodzi się przede wszystkim z takiej perspektywy aksjologicznej, która uznaje wartości jako „fundament”, na którym opiera się wychowanie, jak i te, które stanowią swoisty punkt docelowy. Szukając sensu wychowania i zarazem konstruując go w postaci wypowiedzi o nim pedagogika społeczna odnosi się do ujawniającej się prawdy o człowieku. Najbardziej pierwotnym sensem wychowania jest jego odpowiedzialność za prawdę o człowieku, o jego człowieczeństwie, które samo w sobie jest wartością . refleksja pedagogiczna staje się refleksją humanistyczną, kiedy odwołując się do świata wartości ów świat zarazem urzeczywistniają w imię odpowiedzialności za prawdę o człowieku.

Wartości istnieją obiektywnie i obowiązują bezwzględnie. Są to wartości, które są trwale osadzone w rzeczywistości ludzkiej. Chodzi o taki rodzaj wartości, które powinny przysługiwać człowiekowi w sposób trwały i które wiążą się twórczo z jego ludzka naturą. To one stanowią podstawę do uzasadnienia wypowiedzi o sensie wychowania. Świat człowieka tworzy się przez odnoszenie się człowieka do świata wartości, który dzięki temu istnieje rzeczywiście. Wartości są czymś niezbywalnym w życiu człowieka, on sam zaś jest jedynym bytem, który ma możliwości ich doświadczania. Chodzi o ustanowienie wartości i problem polega na tym czy ktokolwiek może ustanawiać wartości. Tradycyjnego sporu pomiędzy dwoma stanowiskami nie da się rozstrzygnąć. Są to -absolutyzm i obiektywizm, czyli wartości istnieją w sposób obiektywny, niezależnie od ludzkiego poznania, potrzeb, dążeń;

-subiektywizm i relatywizm, czyli istnienie wartości rzeczy lub kogoś sprowadza się do tego, że ludzie tą wartość rzeczom lub komuś przypisują; wartości są zmienne, zależne od miejsca czasu, okoliczności. Mówiąc o miejscu wartości w pedagogice wychodzi się już od wcześniej przyjętego stanowiska, które polega na opowiedzeniu się za jedna z tych opcji.

8.POJĘCIA KLUCZOWE-JĘZYK DYSCYPLINY:

ŚRODOWISKO I PRZETWARZANIE

Środowisko-(Radlińska) zespół warunków wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziaływujących stale lub przez czas dłuższy. (Znaniecki) ś. to ogół grup i jednostek, z którymi w ciągu życia osobnik styka się prywatnie lub publicznie, bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, osobiście lub rzeczowo.

(Kamiński) ś. to te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społ. i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy, albo krótko, lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących się podniet.

Środowisko lokalne - teren przestrzennie wydzielony, w skład którego wchodzą prócz mieszkań, wszelkie urządzenia usługowe, socjalne, kulturowe, uzależnione od potrzeb i struktury społeczno-demograficznej mieszkańców; to gromada ludzi zamieszkująca ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólne wartości, tradycję, symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności i odrębności i gotowych do wspólnotowego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Otoczenie - obejmująca nas struktura szersza; zarówno stała, jak i zmienna, oddziałująca i nie działająca na jednostkę. Środowisko jest tą częścią otoczenia, która oddziałuje na jednostkę.

3 punkty widzenia na rolę środowiska w życiu jednostki:

Determinizm H. Spencera-wedle którego istoty ludzkie w całej swej osobowości, jak wszystko co żyje, kształtowane są przez środowisko przyrodnicze

Idealizm pedagogiczny F.Foerstera-jednostka sama kształtuje swój charakter, jest w stanie przezwyciężyć wpływ środowiska.

Dialektyzm-punkt widzenia przyjęty przez ped.społ., zakładający wzajemne oddziaływanie na siebie jednostki o środowiska.

Typologie środowisk (Radlińska)

- bezpośrednie i szersze

- obiektywne (to, po co jednostka może sięgnąć, instytucje pomocy z których dotąd nie korzystała) i subiektywne (to, którego wpływ odczuwamy)

- materialne i niematerialne

Zasada stosunku wychowawczego Radlińskiej: „aby skutecznie dawać, trzeba umieć czerpać siły z otoczenia. Jeśli chcemy przetwarzać stosunki, musimy sięgnąć po pomoc jakiś żywych sił, które tkwią w tym właśnie środowisku. Nie możemy zmieniać życia ludzi inaczej, niż w imię ideału, ale siłami człowieka.”

Na siły społeczne składają się”

- siły jednostkowe - przywódcy opinii społecznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych, przodownicy w aktywności zbiorowej, promotorzy nowo powstających potrzeb, chętniej od innych asymilujący wartości kultury, aktywizujący otoczenie.

- siły zbiorowe- dynamiczne grupy społeczne, wzorcowe urządzenia i placówki, instytucje i ruchy społeczne.

Podczas aktywności społ-wych. zwraca się uwagę na

- wachlarz potrzeb indyw. i społ. (warunkujących harmonijny rozwój jednostki), szukanie i wzmacnianie pozytywnych cech środowiska, (nie tylko naprawianie negatywnych) co jest podstawową zasadą pracy socjalnej

PRZETWARZANIE ŚRODOWISKA JEGO SIŁAMI

- Radlińska, Kamiński - przetwarzać środowisko społ. by stało się środowiskiem wychowawczym

- zespołem bodźców ukierunkowanych celowo na wartości społ.-moralne ich członków

- rozpocząć przekształcanie na podst. wiedzy i umiej. wychowawców

- trzeba pozyskać siły społ. ludzi dla swoich poczynań i aktywizować szerokie kręgi społ.

- brak akceptacji środowiska= brak efektów

- przebudowa to wprowadzanie nowych wartości lub eliminowanie starych negatywnych składników środowiska

- gdy eliminacja niemożliwa Radlińska proponuje kompensację, dostosowaną do stopnia nasilenia braku i cech osoby której kompensacja dotyczy

- pozytyw. umotywowanie jest warunkiem powodzenia wszelkich prac społ. - Radlińska, gdy zabraknie tego elementu to środowisko nie będzie nastawione na współpracę, powinien to rozbudzać wychowawca

- trzeba budzić aspiracje, pragnienie przemian, ukazywać nowe, lepsze wzorce zachowań, instytucji, przełamywać bierność, mobilizować siły społ., eliminować „przerosty” (przesądy, złe nawyki, schemat. sposób myślenia)

SIŁY SPOŁ. ICH POSZUKIWANIE I WSPOMAGANIE (WSPARCIE SPOŁ.)

Na siły społeczne składają się”

- siły jednostkowe - przywódcy opinii społecznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych, przodownicy w aktywności zbiorowej, promotorzy nowo powstających potrzeb, chętniej od innych asymilujący wartości kultury, aktywizujący otoczenie.

- siły zbiorowe- dynamiczne grupy społeczne, wzorcowe urządzenia i placówki, instytucje i ruchy społeczne.

Podczas aktywności społ-wych. zwraca się uwagę na

- wachlarz potrzeb indyw. i społ. (warunkujących harmonijny rozwój jednostki), szukanie i wzmacnianie pozytywnych cech środowiska, (nie tylko naprawianie negatywnych) co jest podstawową zasadą pracy socjalnej

Siły społ. (Radlińska) -czynniki działające w środowisku w postaci uzdolnień jednostkowych i zbiorowych wyrażających się w działaniu. Wychowawca pożytkuje siły społ. środ. i opiera na nich swoją działalność - rośnie efektywność wychowawcza.

Dyrektywy pedagogiki społecznej zalecają:

-wspomagać siły istniejące

-uruchamiać narastające

-budzić utajone

Def. PRACA OPIEKUŃCZA (Swithun, Bowers)

- sztuka w której wiedza życiowa i nauka o człowieku i środowisku, a także umiej. obcowania z ludźmi są użyteczne w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społ. dla ulepszenia wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska. Należy mobilizować siły jednostki, aby w miarę możliwości zapragnęła wziąć sprawy w swoje ręce, motywować ją do wychodzenia z trudnej sytuacji. Nie ma jednostek bez „sił”. Są tylko trudności w ich rozpoznaniu i doborze motywacji uruchamiającej je. Zadaniem lustracji społ. jest wykrycie zinstytucjonalizowanych oraz przejawiających się w dynamizmie jednostek sił i czynników naprawy (są to zarówno siły czynne i utajone). Wg p.s. jest to podstawowe zadanie które polega na realistycznym planowaniu przeobrażeń tego co jest i wprowadzaniu nowych placówek i urządzeń. naturalnymi skupiskami sił społ. są zwykle szkoły (szczególnie w typie szkól osiedlowych, ogniskujących społeczność lokalną, dzielnicowe domy kultury, większe zakłady pracy w ich funkcji socjalnej i kulturalno-oświatowej.

Wg. Radlińskiej siły społeczne to:

-istnienie jawnych bądź ukrytych wartości jednostek, grup, instytucji, które mogą być przydatne pedagogowi społ. w procesie aktywizacji wychowawczej środowiska

Próbowała powiązać siły społ. z:

-funkcją kompensacyjną wychowania - wykrywanie potencjalnych możliwości, niwelowanie braków środ., życia wychowanków, wspomaganie ich rozwoju, gdy są w niekorzystnej syt. społ.-wych.

-f. animacyjną -spełniania jest przez jednostki i grupy szczególnie aktywne i zaangażowane w realizację prospołecznych idei

-f. integracyjną - w grupie społ.

Siły społ. w środowisku są realne współkształtują ludzkie postawy i zachowania, które usytuowane są w tzw. komponentach wychowawczych środowiska. Są to naturalne lub formalne systemy społeczno-kulturowe, których istnienie i funkcjonowanie związane jest z zaspokajaniem potrzeb jednostek i grup w kolejnych fazach ich rozwoju. Komponenty:

- instytucje wychowania naturalnego (rodzina, grupa rówieśnicza)

- instytucje wychowania bezpośredniego (szkoła, klub, świetlica)

-instytucje wychowania pośredniego (zakład pracy, kino, TV, książki)

Proces wychowawczy to pomoc w rozwoju. Wychowanie to pielęgnowanie rozwoju, uczenie sztuki poszukiwania i wyboru wartości istniejących, wzbogacanie wiedzy, wyrabianie sprawności w kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy. Rozwój zaś to ukierunkowany proces zmian zmierzających przez określone fazy do osiągnięcia wyższych form strukturalnych i funkcjonalnych. Przez pomoc w rozwoju rozumieć można takie postępowanie wychowawcze, które wyraża się w organizowaniu sytuacji wychowawczych wspomagających wychowanie w optymalnym rozwoju biosocjokulturowym.

Wsparcie społeczne obejmuje określone działanie jednych ludzi wobec drugich, jest to ukierunkowane działanie zorientowane na osoby, grupy społeczne, które znalazły się w sytuacji trudnej, uwarunkowanej czynnikami immanentnymi lub zewnętrznymi. Wyodrębnia się wsparcie: -emocjonalne, polegające na dawaniu komunikatów werbalnych lub niewerbalnych(„lubimy cię!”);

-wartościujące polegające na dawaniu jednostce komunikatów typu: „jesteś dla nas kimś znaczącym”;

-instrumentalne, czyli dostarczanie konkretnej pomocy;

-informacyjne, czyli udzielanie rad i informacji;

W procesie przetwarzania środowiska, niezbędnym elementem jest odnajdywanie i ujawnianie sił ludzkich.

POMOC W ROZWOJU ISTOTA WYCHOWANIA, TOWARZYSZENIE SPOŁECZNE - WYMIAR PROFILAKTYCZNY

Proces wychowawczy jest spostrzegany przez pedagogikę społeczną jako pomoc w rozwoju. Wychowanie polega na pielęgnowaniu rozwoju, na uczeniu sztuki poszukiwania i wyboru wartości istniejących, na wzbogacaniu wiedzy, na wyrabianiu sprawności w kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy. Wychowanie odbywa się w trzech aktach: wzrostu, wrastania w środowisko społeczne i wprowadzania w wartości. Swoistość procesu wychowania polega na tym, że procesem tym usiłuje się objąć nie tylko człowieka, lecz także instytucje o aktualnych lub potencjalnych możliwościach wychowawczych. Rozwój to ukierunkowany proces zmian, zmierzających przez określone fazy do osiągnięcia wyższych form strukturalnych i funkcjonalnych. Przez pomoc w rozwoju rozumieć można takie postępowanie wychowawcze, które wyraz się w organizowaniu sytuacji wychowawczych do pomagających wychowankom w optymalnym rozwoju biosocjokulturalnym. Pomoc w rozwoju jest organizowana jako przetwarzanie środowiska wychowanka. Przekształcanie środowiska jest główną ideą wyznaczająca sposób pracy socjalno-wychowawczej poprzez jedna z trzech metod:

- indywidualnego przypadku

- metoda grupowa

- organizowania środowiska

Zamierzając organizować pomoc wspierającą rozwój wychowanka, musimy postawić sobie dominujący cel naszego działania. Jest nim zapobieganie złu, uprzedzanie pojawienia się negatywnych stanów. Ponieważ nasze środowisko charakteryzuje się wystąpieniem rażących braków otoczenia, opóźniających rozwój lub negatywnie oddziałujących na jednostkę, postępowanie socjalno-wychowawcze należy rozpocząć od działań kompensacyjnych, wspierających rozwój biologiczny, pielęgnowania go , wyrównywania braków, pobudzania. Pomoc w rozwoju dziecka, w stymulowaniu go następuje poprzez:

- bezpośrednie oddziaływanie na nie

- oddziaływanie na rodzinę

- stymulację na instytucje socjalno- wychowawcze

Pomoc wspierającą rozwój organizuje wychowawcza. Nie działa on samotnie, ale posiada sprzymierzeńców, którymi są siły społeczne, jednostkowe i zbiorowe. Sprzymierzeńcy wychowawcy znajdują się w środowisku życia jednostki. Wystarczy ich odnaleźć, pobudzić do aktywności, włączyć w proces wychowania. W działalności polegającej na pomocy wspierającej rozwój wychowanka, szczególnego znaczenia nabierają siły zbiorowe, którymi są najczęściej dobrze funkcjonujące instytucje socjalno- wychowawcze. Wychowanek jest z nimi związany zawsze kierują one jego rozwojem w sposób mniej bądź bardziej świadomy i wszech stronny.

Wymiar profilaktyczny- 4zmienne warunkują wybór wariantów rozwiązań pomocy w rozwoju. Do głównych zmiennych należą: sfery rozwoju, próg zagrożenia rozwoju, kierunki oddziaływania(ratownictwo, kompensacja, profilaktyka wychowawcza) oraz zakres oddziaływania(jednostka, grupa). Oznacza to że możliwe jest stosowanie różnych form pomocy, zróżnicowanych pod względem nasycenia aspektami profilaktycznymi, kompensacyjnymi lub ratowniczymi. Istotne jest zwrócenie uwagi na wyrównywanie braków. Kompensacja często występuje równolegle z profilaktyką i stanowi ważne odniesienie do dla poszukiwania orientacji działania społecznego.

Relacja społeczna: transfer - wymiana - wzajemność dzielenia:

Relacje społeczne to interakcje między osobami A i osobami B. Mamy 3 rodzaje tych relacji: transfer, wymiana i wzajemność.

TRANSFER charakteryzuje się tym, że interakcja pomiędzy podmiotami staje się asymetryczna (np. ja robię dla pani wszystko, a pani się tylko uśmiecha). Dlatego też pedagog społeczny odrzuca transfer. Wychowawca nie jest osobą, która wszystko wie, co jest najlepsze dla wychowanka.

Jest on tym, który ma pomóc wychowankom w odnalezieniu sił społecznych; ma mu towarzyszyć, wspomagać.

WYMIANA - w tym przypadku interakcja między podmiotami polega na wymianie „coś za coś”, (np. ciastko za cukierka). Tutaj ta symetryczność może być mniej asymetryczna. Wymiana pozwala na zrównoważenie relacji, dlatego też jest ona akceptowana w pedagogice społecznej.

Natomiast idealną sytuacją z punktu widzenia pedagogiki społecznej jest WZAJEMNOŚĆ (A.Wagner), ponieważ występuje w niej partnerstwo, brak asymetryczności - równowaga.

Wszystkie te kategorie wyznaczają też działanie i tworzenie instytucji symbolicznej. I tak np. działanie strategiczne polega na transferze; nie ma w nim wzajemności dzielenia, choć czasem mogą wystąpić pewne elementy wymiany. Natomiast cechą charakterystyczną działania niestrategicznego jest nastawienie na współpracę, współdziałanie, na wzajemność dzielenia.

RELACJA SPOŁECZNA- to podstawowa kategoria w działaniu, w procesie wychowawczym, interakcja między osobami; różne rodzaje:

transfer- w jedną stronę działa-ktoś nam coś daje relacja staje się asymetryczna, pedagogika odrzuca transfer;

wymiana-coś za coś, występuje tu waloryzacja, wymiana jest akceptowana, bo daje szansę aby relacja była mniej asymetryczna, pozwala na zrównoważenie relacji;

wzajemność idealna dla ped. społ, zakłada partnerstwo, bo jest równowaga; te kategorie wyznaczają też działanie i tworzenie instytucji symbolicznej. Widoczne jest tu współdziałanie-orientacja na porozumienie.

PRÓG ZAGROŻENIA ROZWOJU, WIEK SPOŁECZNY

Koncepcja progu założenia rozwoju(P.H.Chaumbart de Lauwe).Próg założenia rozwoju-stopień zagrożenia kumulujący negatywne elementy środowiska życia jednostki. Wskazuje na poziom poniżej którego nie można zejść, gdyż rozwiną się wtedy bardziej negatywne objawy zagrożenia rozwoju.

Trzy progi rozwoju dziecka w rodzinie, biorąc pod uwagę natężenie cech zaburzających rozwój dziecka:

1)próg ostrzegawczy-pod względem rozwoju biologicznego charakteryzuje się tym, że warunki materialne rodziny nie wystarczają w opinii rodziców na zaspokojenie większości podstawowych potrzeb i w niewielkim stopniu potrzeb rozwoju; w aspekcie zagrożenia rozwoju społecznego zostaje zaburzone nabywanie ról społecznych poprzez np. charakter i ilość pracy rodziców, atmosferę wychowawczą w rodzinie(brak zainteresowania rodziców, nadopiekuńczość). zagrożenia w rozwoju kult. - rzadziej dostrzegane przez rodziców i wychowawców (np. rodzice nie rozwijają aspiracji, zainteresowań intelektualnych i estetycznych dziecka, aktywność kulturowa jest inspirowana siłami spoza rodziny o ile ma miejsce np. TV), dzieci nie uczestniczą w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

2) zaawansowany próg zagrożenia- biolog. - nasilenie negatywnych cech środowiska rodzinnego (2-3,5 os. na izbę) rodzice nie znają zasad higieny, żywienie dzieci nieregularne, ubranie zaniedbane, mała troska o stan zdrowia i rekreację

społ.-w rodzinach pełnych i niepełnych, dzieci 4-5 szt., skłócenie lub sytuacja przedrozwodowa, konflikty i zachowania dewiacyjne, czasem brak pracy, dzieci nie mają stałych obowiązków domowych, brak miejsca do nauki, rodzice interesują się nią tylko gdy są niepowodzenia, rodzice słabo wykształceni, nie kontaktują się ze szkołą, dzieci czują się osamotnione, nie uczestniczą w rozmowach dot. spraw rodzinnych. kult.-problemy wychowawcze dzieci, niepowodzenia szkolne, rodziny wielodzietne, niepełne, ubóstwo ,nie budzą aspiracji, nie ma książek, raczej prasa, rodzice nie wprowadzają norm i zasad moralnych.

3)krytyczny próg zagrożenia- biologiczny - mały dochód, krytyczna sytuacja mieszkaniowa, prymitywne wyposażenie (bez windy i WC), dzieci nie mają własnego posłania, często chorują, deficyty rozwojowe, brak zainteresowania rodziców.

społeczny-w rodzinach gdzie praca jest traktowana jako przymus zewn., rodzice nie pracują, dzieci przeciążone obowiązkami domowymi, przejmują obowiązki rodziców (opieka nad rodzeństwem), brak miejsca do nauki, rodzice słabo wykształceni, nie kontaktują się ze szkołą, dzieci czują się osamotnione, nie uczestniczą w rozmowach dot. spraw rodzinnych, atmosfera rodzinna napięta i konfliktowa i słaba więź dzieci z rodzicami lub silna więź z matką, styl. wych: liberalizm-brak rozumienia, dzieci wychowuje ulica

kulturowy-rodzina nie budzi zainteresowań intelektualnych i estetycznych dziecka, brak książek, prasy, zainteresowaniem, czasem wolnym dzieci, rodzice bez wykształcenia, ubogi język, prymitywne zachowania zabawy prowadza do wykolejenia społecznego.

Gdy rodzina nie spełnia warunków do prawidłowego rozwoju bio-socjo-kult. u dziecka pojawiają się zaburzenia w zachowaniu. Występują stopniowo 3 fazy w zależności od wieku i natężenia negatywnych zachowań.: wstępna, zaawansowana, patologiczna(działania resocjalizacyjne). Pierwszy objaw nieprawidłowego rozwoju to trudności wychowawcze w przedszkolu, potem w nauce.

WIEK SPOŁECZNY-→ pojęcie to wprowadziła H.Radlińska. jest to sytuacja społeczna jednostki w stosunku do jej roku życia. Istnieje rozbieżność między wiekiem kalendarzowym, a syt. życiową człowieka. Radlińska zwróciła na to uwage i sform. kategorie:

1.Przyspieszony wiek społ.-syt.życiowa wyprzedza wiek kalendarzowy Przy przedwczesnym podejmowaniu obowiązków, mówimy o przyśpieszeniu wieku społecznego

2.Opóźniony wiek społ.-syt. życiowa poniżej wieku kalendarzowego przy przeciąganiu się pracy, czy innych obowiązków poza normą - o jego opóźnieniu.

Przyśpieszenie wieku społecznego oddziałuje hamująco na rozwój fizyczny, psychiczny i umysłowy, opóźnienie w fazie dojrzałości pozbawia społeczeństwo cennych wartości, które tkwią w przeżywanej nie dość twórczo fazie życia.

Na pojęcie wieku społecznego składają się: norma prawna, faktyczne pełnione obowiązki gospodarcze i stanowisko społeczne, zgody z obyczajem danego kręgu kulturowego.

POKOLENIE HISTORYCZNE - kategoria ta odwołuje się do czasu i przestrzeni, stanowiących ramy aktywności indywiduum obejmuje wszystkich, którzy niezależnie od wieku, w danym czasie historycznym uczestniczą są obecni i przebywają w wyodrębnionej przestrzeni. Koncepcja ta jest bardzo logicznie powiązana z koncepcja człowieka i koncepcja wychowania, rozumianego jako pomoc w rozwoju, towarzyszenie rozwojowi, które może być udziałem jednostki w różnych okresach jej życia. Co oznacza, że ta sama osoba będąc przedstawicielem jednego pokolenia może uczestniczyć w różnych jego konfiguracjach, w zależności od wieku biologicznego, fazy życia i ról społecznych, jakich wypełnienia się od niej oczekuje.

DZIAŁANIE SPOŁECZNE I JEGO WYMIAR SPOŁECZNO- PEDAGOGICZNY

Działanie społeczne to strukturyzowanie teraźniejszości przez przyszłość i nadawanie sensu antycypacji. Obejmuje zdefiniowanie sytuacji, określenie racji uzasadniających podjęcie aktywności i ukierunkowujących ją oraz samo podejmowanie aktywności. Wymiar społeczno-pedagogiczny wyraża się w tworzeniu instytucji symbolicznej

Praca wychowawcza jako każda dziedzina planowego działania, usiłuje realizować określone cele za pomocą planowo dobranych metod działania. Rozwój wiedzy o człowieku i społeczeństwie stwarza dla celowej działalności wychowawczej duże możliwości. Przedmiotem działalności wychowawczej jest osobowość człowieka poddana różnym wpływom, często poza kręgiem bezpośredniego oddziaływania wychowawcy. Nie posiada on bowiem środków umożliwiających osiągnięcie takiej efektywności pracy jaką można osiągnąć w innych dziedzinach planowego działania. Obecnie liczba bodźców rozwojowych, działających na osobnika jest dużo większa niż w społ. tradycyjnym, dlatego działalność wychowawcza korzysta z osiągnięć współczesnej wiedzy o człowieku stosunkach społ. Mimo to wychowanie obecnie jest procesem złożonym i skomplikowanym bardziej niż w społ. tradycyjnym, w którym żyło się w oderwaniu od bodźców rozwojowych. te cechy działalności wychowawczej wyróżniają ją spośród innych dziedzin planowego działania.

INSTYTUCJA SYMBOLICZNA I JEJ TWORZENIE W WYMIARZE AKSJOLOGICZNYM

Instytucja to przestrzeń społ, którą można analizować bądź w niej działać lub działając w niej analizować. Pojęcie instytucji odnosi się do kategorii reguł i zasad konstytuujących życie społ. w danej placówce lub instytucjonalnym systemie.

- inst. wew. i zewn. (ze względu na założenie zmienności czy też sytuacyjności reguł i zasad)

- inst. utworzone lub w trakcie tworzenia (ze względu na możliwość wpływania na kształt i przemianę instytucji)

Instytucja może istnieć nie tylko w sensie realnym, może też być stanem wyobrażonym i symbolicznym.

Instytucja symboliczna wg Castoriadisa to sieć symboliczna wzajemnie usankcjonowana w której krzyżują się w zróżnicowanych relacjach i proporcjach elementy realne i wyobrażalne. W instytucje wpisany jest konflikt między tym co realne, co istnieje i ulega zmianie, a tym co wyobrażone. Inst. to żywy organizm o własnej dynamice dążący do zrównoważenia elementów z rzeczywistymi, choć nie zawsze w stos. proporcjonalnym. Instytucja jako „dusza” organizacji nigdy nie jest bezpośrednio uchwytna, Stanowi wynik skrzyżowania wyobraźni z realnością, określana jest jako ruch dzięki któremu siły społeczne materializują się w formie społ. co oznacza, że znajduje się nieustannie w trakcie tworzenia i zmiany.

„Żywa” inst. charakteryzuje się stałą opozycją między tym, co utworzone a tym co jest w trakcie tworzenia, w pojęcie instytucji na stałe wpisana jest permanentna zmiana. Jej atrybutem jest aktywność jej członków w wyniku której tworzy się, kształtuje, ustanawia reguły i normy składające się na instytucje. Tworząc „nową” instytucję w „starej” zawsze odnosimy się do wyobrażonych kategorii norm i oczekiwań, które stymulują nas do zmiany i negacji istniejącego porządku. Tworzenie nowej instytucji wymaga odwołania się do rzeczywistego obrazu życia społ. uwarunkowań i możliwości i do realnych zewnętrznych norm i wartości. Tworzenie inst. wymaga uznania znaczenia jakie mogą mieć w tym procesie 2 jej rodzaje: wew. i zew. a także uznania ciągłej reinterpretacji

CZAS I PRZESTRZEŃ - ZNACZENIE W REFLEKSJI SPOŁ.-PED.

Przestrzeń życia człowieka rozciąga się między dwoma perspektywami mikro i makro. termin jest używany w socjologii i oznacza coś otwartego, tworzywem, z którego powstaje środowiska życia. Los człowieka jest kształtowany na przecięciu różnych wymiarów przestrzeni: fizycznej - poszerza się dzięki możliwościom technicznym, przeobrażeniom społ., rozwojowi komunikacji i osiągnięciom nauki. Przedłużeniem przestrzeni fizycznej jest przestrzeń informatyczna - jest ukształtowana przez Internet i komputery. Zrodziło się określenie „cyberprzestrzeń” definiujące świat, który otwiera się przed człowiekiem dzięki powiązaniu na zasadzie dotyku z myślą. Powstanie cyberkultury wymaga rozszerzenia przestrzeni psychologicznej człowieka ponieważ komputer jest środkiem indywidualnego przekazu. terytorialnej- nie została oswojona przez człowieka, nie została wypełniona ani odniesieniami wynikającym z relacji międzyludzkich ani znaczeniami symbolicznymi; społecznej - temporalnej - tworzona przez 3 kategorie czasu: teraźniejszość (przeciągające się chwilowe dziś), przeszłość (traktowana wybiórczo opiera się na stereotypach), przyszłość (czynnik motywujący do działania właściwie nie istnieje) historycznej - w której żyje współczesny Polak, wąska i nie pogłębiona nie wykorzystana do interpretacji teraźniejszości symbolicznej - moralnej - zderzenie 2 sprzeczności: anomii, kryzysu, tradycyjnych zasad, 2. pojawienie się autorytetów takich jak J.P.II i Matka Teresa transcendentalnej - samoistne i osobiste poszukiwanie tożsamości, niezależnej od instytucjonalnie i oficjalnie wyznaczonych zasad i reguł. Poszukiwanie wspólnych elementów łączących różne religie. Są to dowody na to, że społ. czuje potrzebę wyjścia poza granice instytucjonalne.

Pojęcie przestrzeni w pedagogice jest używane zamiennie z pojęciem środowiska. Można w przestrzeni określić, zmierzyć dystans między rzeczami i osobami. W odniesieniu do środowiska wychowawczego jest to pojęcie najbliższe środowisku niewidzialnemu Radlińskiej.

PROFILAKTYKA, KOMPENSACJA, RATOWNICTWO, OPIEKA, POMOC- ZWIĄZKI

profilaktyka - oddziaływanie zapobiegające niepożądanym zjawiskom. Niezależnie od zakresu (opiekuńcza, szkolna) p. jest systemem działań mających na celu niedopuszczenie do pojawienia się takich stanów rzeczy, które byłyby oceniane jako negatywne, a które mogą już występować w formach zalążkowych. P. opiekuńcza ma zapobiegać tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społ. i kompensacji społ. P. o. powinna redukować przypadki niedostosowania społ., wykolejeń, patologii,, odchylenia od normy. Zakres: kompetencja wielu dyscyplin naukowych: medycyna, zapobieganie chorobom społ.; urbanistyka: likwidowanie w miastach ekologicznych gniazd zagrożenia moralnego; polityki społ.: mieszkalnictwo itp.

kompensacja-oznacza wyrównywanie braków środ. utrudniających pomyślny przebieg życia jednostki lub grupy. Z psychologii indywidualnej wg Adlera wynika, że kompensacja to dążenie do zaznaczenia przez jednostkę swej wartości w pewnej dziedzinie (np. upośledzony fiz. rozwija się w sporcie, ale ma porażki towarzyskie). W pracy społ. k. jest zaplanowana świadomie po przeprowadzonej diagnozie społ. i odniesieniu danej osoby czy inst. do określonego wzorca zachowań. Jest realizowana przez planowe zabiegi środowiskowe, wprowadzające urządzenia, instytucje, wzorce zachować, które mogą wpływać na przekszt. środ. życia, zastępować syt. spaczone, nienormalne, deficytowe - syt. zdrowymi, normalnymi, zaspokajającymi potrzeby ludzkie. przykłady: rodziny zastępcze, kluby młodzieżowe, domy rencistów. Kompensacja reorganizuje i udrażnia środowisko. pomagać skutecznie można tym, którzy sobie też chcą pomóc.

ratownictwo- zjawia się w chwilach klęski, powodzi, pożaru, nagłej utraty środków czy wytrącenia przez środowisko. Należy udzielać pomocy powszechnie i szybko. Ratunek przychodzi z zewnątrz, nie liczy się z niczym innym, niże konieczność przez los narzucona. Organizacja społ. musi przewidywać tego typu działania. R. nazywa się też pomocą doraźną . Wypadki losowe, zmuszają do objęcia ofiar katastrofy opieką społ. R. dostarcza środków najniezbędniejszych w związku z czym „klient” tej formy pomocy nie ma możliwości wyboru spośród różnego rodzaju dóbr. R. wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania. Stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwem bez względu na jego uprawienia i przynależność do grupy społ. R. jest uzależnione od istnienia urządzeń pomocy i opieki społ.

opieka społ.-(Radlińska) jedna z form współdziałań społ. i wszelkie rozważanie nad jej rolą trzeba zacząć od analizy pokrewnych jej pojęć: ratownictwa i pomocy. Opieka nie powinna się kojarzyć ze zjawiskiem nędzy. Opiekun bierze odpowiedzialność za „podopiecznego”. Opieka ubezwłasnowolnia. Nakłada to dużą odpowiedzialność ma jej wykonawców i pociąga za sobą niebezpieczeństwo: przemocy opiekuna lub zabijania odpowiedzialności podlegającego opiece. Opieka dobiera środki pomocy jakie są wymagane często jednak wbrew przyzwyczajeniom podlegającego opiece. Opieka szuka dokładnej diagnozy, szuka przyczyny zła, aby zorganizować środki zaradcze, stosuje wywiad opiekuńczy, stwarza instytucje zamknięte. Opieka gdy jest przejściowa dąży do usamodzielnienia klienta, wprowadza go w zwykłe życie. Opieka przeciwnie do pomocy sprawdza prawdomówność klienta, domaga się wyjaśnienia tajemnic osobistych. Wywiad społeczny jest raczej niedyskretny, sprawdzanie zeznań prowadzi do zapobiegania nadużyciom i wyzyskiwaniu instytucji opieki. Opieka w przec. do innych nie może być powszechna, broni się przed dużą ilością proszących o pomoc.

pomoc-zapewnia możność utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania wszystkich sił ludzkich. Dopomaga rozwojowi jednostek i wzrostowi wszystkiego, co uznane zostało za dobro. Pomoc ma zapobiegać skrzywieniom rozwoju i wytwarzanie warunków, które ów rozwój ułatwiają. Metody pomocy są różne: od organizowania wielkich instytucji, pomyślności powszechnej do porady w przyjacielskiej rozmowie, do podniety w rozszerzaniu istniejących poczynań, ułatwiania zdobycia narzędzi czy materiałów. Pomoc liczy się ze świadomym uczestnictwem, ze współpracą pomagających i korzystających z pomocy, w pełni za siebie odpowiedzialnych. Korzystanie z pomocy jest dowolne i umożliwia wybór formy pomocy. Jest powszechna i nie potrzebuje zaświadczeń i przydziałów. Pomoc mimo swej dostępności jest podobna do opieki ponieważ indywidualizuje, konieczne jest to w każdym poradnictwie. Poradnictwo typu instruktorskiego nie żąda wyjaśnień tajemnic osobistych i nie sprawdza prawdomówności.

WZÓR, WZORZEC, NORMA, PRZECIĘTNA, WSKAŻNIK OGÓLNY ŚRODOWISKA- ZNACZENIE DLA OCENY SYTUACJI, SPOSÓB KONSTRUOWANIA

wzór- to struktura odtwarzająca bądź regularność rzeczywistych zachowań ludzkich, bądź regularność rzeczywistego funkcjonowania danej instytucji. Każda klasa i warstwa społ. ma właściwe sobie wzory zachowań i instytucji, często odmienne dla każdej z klas i warstw. Składnikami wzoru mogą być cechy aprobowane przez opinię publiczną ale i też te potępiane przez nią. Wzory w biegu czasu ulegają zmianom.

wzorzec-struktura teoretyczna skonstruowana z cech pożądanych ludzkiego zachowania lub pożądanych form i sposobów funkcjonowania instytucji. Twórcami wzorców są zainteresowane społeczności postulujące lepszy, korzystniejszy bieg zachowania osób i funkcj. instytucji, jednostki lub grupy odpowiedzialne za daną dziedzinę życia i pragnące zmienić istniejące wzory zachowań i instytucji.

Inspiracja wzorca może wyjść z :

- „czystej wyobraźni”

- nowo inaugurowanej instytucji

- jako struktura zbudowana dzięki optymalnym rzeczywistym osiągnięciom danej grupy społ. lub inst. na danym terenie i w określonym czasie

Wzory pokazują jaka jest rzeczywistość, a wzorce jaka mogłaby być przy świadomym korygowaniu istniejących wzorów życia. Do konstrukcji wzorów i wzorców potrzebne są składniki dające się w miarę możliwości określić liczbowo. We wzorcach tymi składnikami są przeciętne, we wzorcach - normy

norma-jest składnikiem wzorca. Pojęcie wywiedzione z ekon. pojęcia standardu czyli ustalonej miary rozciągłości, ilości, jakości, wartości danego wyrobu.

(Radlińska)- norma to wielkość będąca wynikiem pomyślnego przebiegu danego zjawiska, opartą w miarę możliwości na wiedzy nauk biolog. i społ. Norma nigdy nie może opaść do poziomu przeciętnego. Dobór norm do konstrukcji modelu zachowań lub inst. wymaga umiejętnego wybrania przez badającego spośród opinii ankietowanych osób i analizowanych dok. tego co wydaje mu się najistotniejsze, a dla ustalenia składników wzoru odwołuje się do zestawień statystycznych, skoro od właściwego doboru przeciętnych zależy powodzenie badań empirycznych, ich pracochłonność i diagnostyczność.

przeciętna- to średnia arytmetyczna danego zbioru faktów. Jest teoretyczną wielkością wyprowadzaną z wielkości rzeczywistych. Dla badań społecznych szczególnie użyteczne są odmiany przeciętnej mediana (punkt, powyżej którego znajduje się dokładnie połowa obserwacji, a poniżej niego druga połowa), średnia modalna (punkt o największej liczebności w rozkładzie przypadków czyli najczęściej występujący przypadek)

wskaźnik ogólny - wskaźnikiem zjawiska Z nazywamy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby z wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, że zaszło zjawisko Z. Liczbowy wyraz wskaźnika jest zwykle przyporządkowany skali pomiarowej pozwalającej określić natężenie danego zjawiska.

Konstruktorami wzorców są:

- zainteresowane społeczności, postulujące korzystniejszy bieg zachowania osób i funkcjonowania instytucji

- jednostki lub grupy odpowiedzialne za dana dziedzinę życia i pragnące zmienić istniejące wzory zachowań i instytucji ( rodzice, nauczyciele ).

Inspiracja wzorca może wyjść

- z czystej wyobraźni

- z nowo inaugurowanej instytucji

- jako struktura zbudowana dzięki optymalnym rzeczywistym osiągnięcia danej grupy społecznej, lub instytucji na danym terenie i w określonym czasie.

Teza I

Działanie społeczne jako tworzenie instytucji(symbolicznej)-koncepcja i zastosowanie.

Działanie społeczne-najogólniej rzecz biorąc pojmowane jest jako:

-strukturyzowanie teraźniejszości poprzez przyszłość

-nadawanie sensu antycypacji(wyprzedzanie, przewidywanie, zakładanie czegoś jeszcze nie istniejącego)

-„opanowanie sytuacji”

-interwencja socjologiczna

-tworzenie instytucji

Działanie społeczne jako tworzenie instytucji:

Każda materia rzeczywistości społecznej ,niezależnie od tego ,czy jest to edukacja,czy też praca socjalna ,jest pojmowana jako instytucja ,która nie jest nam dana raz na zawsze,ale tworzy się i zmienia wraz z nami.Instytucja jest tu więc rozumiana jako przestrzeń społeczna podlegająca ciągłym zmianom,będąca w trakcie permanentnego tworzenia i rozwoju.Pojęcie instytucji społecznej odnosi się do kategorii reguł i zasad kontynuujących życie społeczne w danej placówce bądź w danym instytucjonalnym systemie np.osobowym czy społecznym.Te reguły podlegają zmiana a my mamy możliwość wpływania na ich kształt i przemiany.Zalożenie zmienności pozwala na wyróżnienie instytucji:

-wewnętrznych

-zewnętrznych

-już utworzonych

-będących się w trakcie tworzenia

Istnieje też inny podział:

-realna

-wyobrażona

-symboliczna

Tworzenie instytucji oznacza permanentny ruch,proces,w wyniku którego powstaje nowa jakość instytucjonalna,odnosząca się do kategorii norm i wartości wyobrażonych i nadanych z zewnątrz .procesualności w tworzeniu instytucji towarzyszy napiecie wywołujące konflikty i problemy,których źródłem jest negacja istniejącego porządku.

Koncepcja działania(działanie strategiczne,działanie niestrategiczne,sens,znaczenie)

Dokonujac analizy działania z punktu widzenia następujących aspektow;

-jego orientacji i perspektywy przyjmowanej przez podmiot

-nadawanego mu sensu

-logiki postępowania

-znaczenia działania dla całości

można wyodrębnić dwa etapy działania;strategiczne i niestrategiczne

kategoria analizy typ;działanie strategiczne typ;dz.niestrategiczne

orientacja podmiotu | na sukces/powodzenie |na porozumienie,

| na zróżnicowanie |na równoważenie tego co nie-

| na rywalizację | zrównoważone,

| | na wspólne interpretowanie

| | sytuacji,

| | na wymianę i kooperację

perspektywa podmiotu |tylko podm./indywiduum | nie tylko podm./wspólnota

sens działania |urzeczywistnienie planu działania | interpretowanie sytuacji i

| | osiaganie porozumienia

logika działania | racjonalna(formalna)celowościo- | tu i teraz „rachuba chwili”/

| wa/strategiczna | aranżowanie(bricolage)

znaczenie działania dla |ład instrumentalny/ład społeczny |wielość rozwiązań:jednośćw ró-

całości | | żnorodności/działanie usytuo-

| |wane w kontekście

Znaczenie projektowanego działania najogólniej można rozumieć jako intencję towarzyszącą procesowi wytwarzania przez podmiot znakóww celu wywołania określonego sensu działania(ibidem).

Poszukiwanie orientacji w działaniu społecznym pedagoga staje się pewnym balansem między kierunkiem defensywnym a ofensywnym,między adaptacją a rozwojem ,między dążeniem do stabilizacji a dążeniem do zmiany,między zmierzaniem do tego ,co znane (np.normy )-do pewności ,a tym,co nieznane -do niepewności .

Społeczno-pedagogiczny wymiar działania.

Określenie społeczno-pedagogicznego wymiaru działania w obszarze edukacji i pracy społecznej wymaga uwzględnienia jego kontekstu społeczno-kulturowego jako uwarunkowań tworzenia i rozwoju oraz akceptacji ,iż każda materia rzeczywistości społecznej jest pojmowana jako instytucja ,która nie jest nam dana raz na zawsze, ale tworzy się i zmienia wraz z nami.

Samo działanie społeczne jest pojmowane jako:

-strukturyzowanie teraźniejszości przez przyszłość,

-kulturowe wzory wartości i normy społeczne oraz motywacje w poszczególnych rolach społecznych,związanych z danym systemem społecznym,

-samoregulujący się system,dążący do równowagi ukierunkowany na adaptację,maksymalizację możliwości,podtrzymywanie równowagi i integrację,

-opanowywanie sytuacji ,jest to propozycja działania zorientowanego na porozumienie ,na partycypację,współtworzenie i na rozwój ,

-interwencja socjologiczna ,dokonywana z zewnątrz,z pozycji obserwatora lub inicjatora,

-tworzenie instytucji rozumianej jako przestrzeń podlegająca zmianom .trzy rodzaje instytucji:realna,wyobrazona ,symboliczna.

Celem działania społecznego jest przekształcenie i transformacja rzeczywistości społecznej.Tak pojmowane działanie społeczne obejmuje następujące elementy:

-definiowanie sytuacji rozpoczyna proces działania,jest to stawianie pytań:co to jest?i dlaczego takie jest? I formułowania przypuszczalnych hipotez odnoszących się do wyjasniania sytuacji.Określenie sytuacji,jej opisanie ,nazwanie ,pozwala na odnalezienie sensu działania i jego ukierunkowania

-oreintowanie działania społecznego odbywa się przez artykułowanie jego celów i uzasadnień,przez stawianie pytań po co?i dlaczego?zamierzamy podjąć działanie jak i o to w jakim kierunku można zmieniać,przekształcać środowisko życia i przestrzeń działania.

-podejmowanie aktywności jest trzecim elementem działania społecznego .Wyraża się ono w samym podejmowaniu aktywności ,bądź w jej zaprojektowaniu .Przygotowanie do podejmowania działania wymaga rozważenia odpowiedzi na pytania kto?gdzie?i jak?zamierza działać.

Mamy dwa typy działań :strategiczne i niestrategiczne ,mogą się one dokonywać według dwóch przeciwstawnych logik”formalnej logiki racjonalności”czyli strategia działania i „rachuby chwil”,czyli taktyka „tu i teraz”.Pierwsza z nich inspirowana jest przekonaniem co do pewności i skuteczności przewidywania kierunku działania ,ukierunkowała wiele działań społecznych .Druga z logik wyrosła jako obronna reakcja na niepowodzenia logiki racjonalności .W społeczno -pedagogicznym wymiarze działania,działanie społeczne rozumiane jest jako czynność społeczna ,stanowiąca”pewien układ zmiennych,które ją określają i modyfikują”.

Ramy działania społecznego pedagoga społecznego -elementy ,tworzenie ,czynniki sprzyjające,przeszkody(przydatność koncepcji habitus i patern variables-układ zmiennych ; kategoryzacji :sfera prywatna,sfera publiczna).

Ramy działania społecznego pojmujemy jako te elementy ,aspekty które określaja pole działania ,mają znaczenie dla jego kształtowania.Stanowią je 3 kategorie odniesień,które przyjmuje lub wyraża podmiot działający:teoretyczno-mtodologiczne,emocjonalne i wolicjonalne-aksjologiczne.Inaczej mówiąc,odnoszą się one do 3 sfer aktywności człowieka:poznawczej(intelektualnej),afektywnej(emocjonalnej),sprawczej(wolicjonalnej).

Tworzenie ram działania odbywało się w toku wspólnej pracy ,której wyrazem stała się metoda badanie-działanie-kształcenie,angażująca w rownym stopniu wszystkich uczestników relacji.Realizacja procesu tworzenia ram działania przebiegała w 3 etapach:

W 1 etapie pojęciem kluczowym była wiedza,Która dla wychowawcy jest ważnym elementem warsztatu pracy.Działania kierowane były do opiekunów i kierowników żłobków.Miały one udzielic odpowiedzi na pytania czy opiekunki poszukuja wiedzy a jeśli tak to gdzie jej szukaja?

W 2 etapie zaproponowano włączenie rodziców do spotkań i celem stało się doskonalenie opiekunek żłobka wobec rodziców.

Etap 3 to współdziałanie żłobków z uniwersytetem i tworzenie ram działania . Koncentruje się wokół pojęcia towarzyszenia w rozwoju małemu dziecku i jego rodzinie.

Podstawowym obszarem działalności pedagoga społecznego jest animacja społeczno-kulturalna w środowisku.Animacja jest tu rozumiana jako „ożywianie,uruchamianie sił społecznych tkwiących w środowisku ,dzięki którym można dokonywać przeobrażeń ekonomicznych,społecznych i kulturalnych,a którym celem jest harmonijny rozwój społeczności „.

Przeszkodami animacji społeczno kulturalnej mogą stac się :

-dezintegracja społeczna i kulturowa małych wsi i miasteczek ,rodziny,grup sąsiedzkich,na skutek zmian cywilizacyjnych,

-zanik autorytetów lokalnych,

-fakt ,że niektóre środowiska stanowią tylko z pozoru społeczności lokalne,ponieważ przestały być środowiskiem życia wszystkich mieszkańców,

-dylemat jak pogodzić wizję współczesnego człowieka jako obywatela świata z działaniami lokalnymi

Człowiek istnieje w dwóch sferach:

Sfera prywatna i Sfera publiczna -różnice i podobieństwa w odniesieniu do działania :

Kategoria analizy sfera prywatna sfera publiczna

Reguły kształtujące życie róznicujące indywiduum egalitarne

społeczne idea zróznicoweania i idea rozności i egalitaryzmu

wyjątkowości idea wielkości(pluralizmu)

rodzaj potrzeb potrzeby indywidualne potrzeby społecznych

stosunek do prawa deprywacja praw,które pozwalaja szcunek dla praw

zajac miejsce w spoleczenstwie

rodzaj społęczności zamknieta(ekskluzywna) otwarta (inkluzywna)

i poglebiajaca wyłączanie i sprzyjająca włączaniu

typowe dla danej sfery za- zycie osobiste,rodzinne(vita aktywność społeczna(vita

chowania podm.dzialającego contemplativa) activa)

typowe zjawiska pogłębia- emigracja przymusowa (wyko- polityka,zycie społeczne

jące przynależność do sfer rzenienie),wygnanie,niewol-

nictwo(np.w starozytnej Grecji),

pozycja społ.kobiety

przykład przejścia ze sfery akt poczecia,zycie płodowe narodziny

prywatnej w sfere publiczna

Ruchy instytucjonalne (pedagogie instytucjonalne)i ich przydatność dla pedagogiki społecznej.

Ruch instytucjonalny wyraża się w licznych działaniach zmierzających do przekształcenia placówek oświatowych i stanowi on reakcję na obserwowalne objawy zaburzeń w funkcjonowaniu tych placówek .Jest to ruch umysłowy i społeczny powstały w 1968r.

Wiodące propozycje dotyczą prób przekształcenia przestrzeni społecznych w placówkach gdzie najważniejszymi elementami są relacje między członkami społeczności.

W pedagogice instytucjonalnej wyróżnia się kilka orientacji:

• nurt reprezentowany przez ? iVasqueza-odnosi się do zmian w postrzeganiu szkoły a zwłaszcza wiedzy szkolnej.Ich hasło to:”twórzcie klase a nie zajmujcie się dziecmi”.W rozważaniach praktycznych stosowano różne techniki wzmacniające wymowę i aktywność ucznia w klasie szkolnej.Ważne jest uwrażliwienie nauczycieli na niepowodzenia szkolne,które mogą spowodować izolacje ucznia .Za niezbędne uznano stosowanie technik ograniczajacych stygmatyzację społeczną dzieci z trudnościami w nauce i w nawiązywaniu stosunków społecznych oraz sprzyjają profilaktyce wykolejeń społecznych.

• Nurt psychosocjologiczny w pedagogice instytucjonalnej wywodzi się od ?,? i R.Hess. Głównym punktem krytyki stała się szkoła .Wszystkie wydarzenia w placówce mogą być uznane za potencjalny analizator wskazujący na zaburzenia w jej funkcjonowaniu. Rezyltatem wspólnej refleksji jest przygotowanie projektu pedagogicznego placówki,który określi propozycje realizacji celów i zadań.

• Trzecia ewentualność pedagogiczna ma źródła w psychoterapii instytucjonalnej . Głównym celem jest analiza zróżnicowania miedzy tym ,co rzeczywiste ,a tym ,co wyobrażone .Ważnym elementem jest analiza stosunku wychowawczego ,wymowa odbywa się w przestrzeni społecznej w określonym czasie .Asymetryczność relacji jest szczególnie widoczna w placówkach opiekuńczych i socjalnych .Należy prowadzić rozmowę ,słuchać,wspólnie decydować,ważna jest relacja emocjonalna miedzy wychowankiem a nauczycielem.

Podstawowymi wskażnikami dla pedagogiki społecznej dotyczącymi zachęty do modyfikowania stosunków społecznych w przestrzeni społecznej placówki są:

*niezbędne jest dostrzeganie walorów osobowych wychowanka i uczynienie z tego podstawowego załozenia aktu wychowawczego;

*stosowanie technik niewelujących stygmatyzację społeczną wychowanków;

*rada wychowanków jest miejscem wymiany werbalnej ,myśli ,opracowanych praw i reguł społecznych;

*wychowawca strażnikiem prawa opracowanego przez grupę;

Aplikacyjne nurty analizy instytucjonalnej i ich zastosowanie w działaniu społecznym (np.socjoanaliza,pedagogika instytucjonalna).

W 1970 roku urodziły się we Francji dwa nurty pedagogiki instytucjonalnej, które wywodziły się z psychologii i psychoterapii instytucjonalnej.

*Pierwszy z nich ma swój rodowód w pracach takich psychologów jak Lobrot, R.Lapassade, R.Hess.Stanowi on krytykę szkoły ,podkreślając, iż nie jest ona środowiskiem promującym rozwój dzieci i młodziży .Jest raczej miejscem reprodukcji nirówności społecznych i sprzyja następującym zjawiskom.:

• szkoła uprzywilejowuje „głowy pełne” i dobrze wyposazone, a nie głowy myślące.

• Stosunki między nauczycielem i uczniem zależą od stosunków między nauczycielem i administracja szkolną .Ciągłe ocenianie nauczyciela przez administrację powoduje ,że akt wychowawczy zostaje sparaliżowany przez biurokratyczny system administracji szkolnej.

*Drugi nurt pedagogiki instytucjonalnej ma swoje źródla w psychoterapii instytucjonalnej .Przeniesienia pojęć psychoanalitycznych do pomocy i opieki na poziomie instytucji dokonał psychiatra francuski Francois Tosqulles.Dokonał on zmiany istoty dotychczasowej terapii farmakologicznej akcentując znaczenie struktur wewnątrz instytucjonalnych,poprzez stworzenie społeczności psychiatrycznej ,która umożliwiła intensyfikację wymiany społecznej zachodzącej wewnątrz szpitala jak i na zewnątrz.Wyrazem aktywności chorych może być utworzenie biblioteki ,klubu,teatru,baru itd.Dzięki temu chory na nowo staje się istotą społeczną.

W praktyce wychowawczej istnieją wymiary normatywne i ideologiczne ,których analiza ma miejsce w pedagogice instytucjonalnej .Głównym celem pedagogiki instytucjonalnej jest podjęcie analizy zróżnicowania między tym ,co wyobrażalne a tym ,co rzeczywiste ,które na ogół ogniskuje się w dysfunkcjonalności organizacyjnej .Analiza ta wymaga ujawnienia róznic między obrazem idealnym,który ma każdy z nas i obrazem idealnym posiadanym przez innych ,ale postrzeganym w perspektywie każdego z nas.

W pedagogice instytucjonalnej opartej o przesłanki psychoterapii instytucjonalnej (psychoanalizy )eksponowane są następujące zasady stosowane w praktyce wychowawczej:

-praca uczniów wynika z ich chęci :uczą się dlatego ,że chcą być stymulowani :

-wiedza jest zawsze usytuowana w miejscu jej doświadczenia w poszukiwaniu celu, w tym przypadku do oczekiwań ,które animują ucznia :

-ważnym elementem jest analiza stosunku wychowawczego między nauczycielem i uczniem :ważne są wszelkie drogi komunikacji między nauczycielem i każdym uczniem ,między uczniami i nauczycielem.

7. Etyczne aspekty działania pedagoga społecznego. Inny jego postrzeganie. Dylematy. Granice pomocy

Znajomość granic pomocy i uświadomienie sobie ich wpływu na jej zakres i jakość „chroni” przed zdewaluowaniem jej aspektu humanistycznego. Wówczas też działania pomocowe pedagoga społecznego - podjęte przez niego oraz te , które są dopiero działaniami zamierzonymi - z jednej strony mogą być autentycznie zaakceptowane przez podopiecznego, z drugiej strony on sam może w nich aktywnie uczestniczyć, ucząc się brania odpowiedzialności za to co się dzieje w obszarze tych działań, jak również za ich jakość. Znajomość i uświadomienie sobie granic leżących po stronie osoby wspieranej, które mogą utrudniać, a czasem nawet uniemożliwiać pomoc, może również osłabić siłę pojawiających się wówczas dylematów moralnych pedagoga społecznego, odnoszących się do jego własnej osoby. I tak np. pedagog społeczny może obarczyć się za winę, za to iż mimo jego dobrych intencji udzielana podopiecznemu pomoc nie przynosi zakładanych efektów. Podopieczny może również odrzucić „propozycje” pedagoga bycia z nim w układzie partnerskim. Znajomość tych możliwości a także posiadana przez pedagoga wiedza na temat różnych granic pomocy zobowiązuje do uświadomienia sobie znaczenia, jakie w procesie pomaganie może mieć uszanowanie jego podstawowych zasad, np. poszanowania świadomej decyzji o odrzuceniu pomocy przez osobę , do której jest adresowana. Oznacza to również konieczność uświadomienia sobie przez osobę pomagającą, podstawowego wymogu określającego to, co wyznacza pomoc adekwatną do potrzeb podopiecznego i jak najbardziej efektywną. Formułuje się następująco: nie można pomagać komuś, jeśli ten ktoś nie chce sobie pomóc.

W polu działania pedagoga społecznego mamy do czynienia z wyraźna asymetrią relacji. Wszelkie sytuacje pomocnicze nasycone są władzą (nieformalną, niewidzialną). W tych sytuacjach pedagog społeczny często podejmuje decyzje za innych lub przy ich współudziale. Zadaje sobie wtedy pytanie czy wybrane działania są odpowiednie, czy podjął dobrą decyzję i czy w tej decyzji nie ma za dużo władzy. I wtedy właśnie problem etyczny staje się bardzo ważny. Stąd wg. Ricouer'a istotne staje się rozdzielenie etyki od moralności.

Moralność - coś odległego, określonego uniwersalnymi normami, aplikowane jest w naszym działaniu.

Etyka - to odczucie siebie, odczuwanie jako dobre przez podmiot.

Wybór odpowiedniej decyzji powinien dać nam posmak wolności (wtedy jesteśmy pewni, że podjęliśmy właściwą decyzję).

Jednak, aby dobrze przygotować się do odpowiedzialnego dokonywania wyboru musimy odpowiedzieć sobie na parę pytań (J.Gossellin). warunkiem jest tutaj to, że decyzja musi być autonomiczna, czyli moja.

Pierwsza kategoria pytań to pytania odnoszące się do podmiotu - ja (co jest powinnością mojego zawodu?; pytamy o to, co nami kieruje, o nasz system wartości; o to, co robię?).

Druga kategoria pytań, to pytania odnoszące się do innych (z kim?, jak?, dla kogo?).

Ujęcie Innego jako symbolu pewnych relacji odsłania zespół znaczeń. W pedagogice społecznej mówi się o Innym jako Drugim Człowieku i podstawowych, wynikających z naszego nastawienia do Niego, relacjach z Nim ujętych w kategoriach etycznych.

8. „Aksjologiczne kryterium działania społecznego - miejsce wartości w polu działania społecznego”

Wartość pojmowana jest jako cenność, coś co chcemy mieć, jako abstrakcyjne wyobrażenie.

Są dwa sposoby usytuowania wartości:

1)zewnętrzne wobec pola

---dane zewnętrzne (wartości) ---działania racjonalne i pewne ---są u podstaw działania --- brak elementów emocjonalnych (afektywnych)

Działanie jest nacjonalizowane i pewne - z uprzednim namysłem, ważny jest głównie czynnik rozmowy.

2) wewnątrz pola działania

---tworzenie, i współtworzenie w relacji z innym(tworzymy to co jest dobre)---zwątpienie i niepewność ---znaczenie emocji w dokonywaniu wyborów---towarzyszą jedynie działaniu

Dużo zwątpienia w racjonalność naszego działania. Zwątpienie, że kryterium aksjologicznym jest rozum.

Funkcje w działaniu usytuowanym:

-zewnętrzne- tworzą je u podstaw działania, stanowią główne kryterium aksjologicznego działania. Wartość u podstaw, jest to cecha charakterystyczna tych, którzy to stanowisko przyjmują jak pewnego rodzaju fundamentalizm aksjologiczny(nie ma możliwości wzajemnego zrozumienia).

-wewnętrzne- najczęściej wartości które towarzyszą działaniu, są one obok. Wartości wewnątrz pola, tak jak jest wiele podmiotów w polu działania, tak każdy (teoretycznie rzec biorąc) może mieć swój własny system wartości. Zagrożeniem tego typu stanowiska jest relatywizm moralny.

K. Starczewska

Zwerbalizowała koncepcję relacjonalną (relacyjną), koncepcje według której wartości są wewnątrz pola działania, wartości powstają w relacji z innymi.

Relacyjna teoria wartości powstaje w relacji jednostki z samym sobą i z innymi w kontekście środowiska. Wartości w tym przypadku powstają poprzez doświadczenia indywidualne. Relacyjna teoria określa również sens ludzkiego doświadczania świata, ale jest jednocześnie produktem tego doświadczania.

Polem działania społecznego (pojmowanego jako tworzenie instytucji symbolicznej) jest zarazem polem znaków i wartości. Znaczenie wartości , ich miejsce w tym polu jest niezbywalne i podstawowe.

Rozpoznawanie wartości w świecie jest tożsame z naturalną do nich skłonnością człowieka. Natomiast rozumieć wartości to uchwycić ich sens, ich znaczenie, pojąć ich rolę w życiu człowieka, w jego różnych formach działania wobec siebie, wobec Innego, wobec świata. Człowiek będąc w relacji do wartości, ulega ich „mocy magnetycznej” i jednocześnie na bazie ich intencji, urzeczywistnia je. Stąd wartości same w sobie mają nośnik doskonałości. Natomiast ze strony człowieka są tym, do czego człowiek jest „zobowiązany”. Ustosunkowanie się do wartości można ująć w kategorii powinności - człowiek jest zobowiązany wobec wartości, a zatem winien się do nich w określony sposób odnieść, by mogły się one urzeczywistnić . dlatego nie wartość jest powinnością, lecz relacyjny stosunek człowieka do wartości, który w konsekwencji staje się wartościowy, czyli staje się wartością In concreto(rzeczywistą).

9. WYBRANE KWESTIE SPOŁCZNE A PRAKTYKA DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO W OBSZARZE PRACY SOCJALNEJ (wykluczanie, wyłączanie marginalizacja, sposoby włączania społecznego)

Koncepcja wyłączania społecznego podejmuje zagadnienia społecznego uczestnictwa i społecznej izolacji. Wyłączeni to ci którzy formalnie przynależą do społeczności, ale w rzeczywistości nie korzystają z przysługującym ich praw.

Wyłącznie symboliczne. Ma miejsce wtedy gdy członkowie danej społeczności mają wyobrażenie o „właściwym” systemie wartości, natomiast jednostka wyłączona ma inny. Jej wizja nie jest zgodna ze społecznymi wyobrażeniami. Występuje również częściowe wyłączenie. Jest to wyłączenie z pewnej sfery aktywności społecznej, „np. bezdomni, choć nie należą do szerszej zbiorowości- osób posiadających dom to należą do grupy osób, które łączy podobna sytuacja życiowa- brak domu”.

Ubóstwu towarzyszy ważny problem, jakim jest brak miejsca w społeczeństwie. Ten proces spychania na margines życia społecznego ludzi obejmuje coraz większe segmenty społeczeństwa polskiego. Proces ten nazywany jest  marginalizacją społeczną.  Marginalizacja wiąże się nierozłącznie z kategorią centrum i wymogiem ustalenia, gdzie ona się znajduje. Marginalizacja - oznacza także wykluczenie społeczne jednostki. Wykluczenie społeczne może w tym wypadku opisywać proces wykluczania jednostki albo stan wykluczenia. Jednostka jest społecznie wykluczona, jeżeli: a) jest ona pod względem geograficznym członkiem społeczeństwa, b) nie może uczestniczyć w normalnej aktywności obywateli w tym społeczeństwie (z powodów będących poza jej kontrolą) c) chce uczestniczyć w aktywności społeczności.

10. PEDAGOGIKA SPOŁECZNA I PRACA SOCJALNA

Praca socjalna to teoria i praktyka. To interdyscyplinarna nauka jak i rozległa płaszczyzna działań profesjonalnych, paraprofesjonalnych poza systemowych i samopomocowych. Stymuluje ład i sprawiedliwość społeczną, stoi na straży praw człowieka do życia i godności. Jest nieustannie wzbogacana środkami, metodami i siłami profesjonalnych kadr.

Praca socjalna czerpie środki z budżetu i rozprowadza je wśród potrzebujących pomocy. Kształtuje więzi społ. integruje środowisko. Praca socjalna zwraca uwagę na problemy jednostkowe, grupowe, środowiskowe. Musi umieć rozstrzygać je w szerokim kontekście środowiskowym. Pracownik socjalny poza zdiagnozowaniem pojedynczego przypadku musi dokonać analizy tego zjawiska na tle szerokich uwarunkowań społecznych i ekonomicznych. Celem jest zainspirowanie pełnego usamodzielnienia się jednostki. Praca socjalna to przede wszystkim zespół racjonalnych, przemyślanych działań, które doprowadzają jednostkę do normalnego, samodzielnego funkcjonowania społeczeństwa.

Praca socjalna opiera się na 3 metodach

Metoda prowadzenia indywidualnych przypadków rozpatrywała jednostkę w kontekście rodziny, szkoły, pracy ( oparta na psychologii głębi Freuda).

Metoda socjalnej pracy grupowej (dot. małych grup: rodzina, krąg koleżeński-rozszczepiła się na: nurt zw. z psychologią społeczną i ma również związek z psychoterapią grupową).

Metoda socjalnego organizowania wspólnoty sąsiedzkiej (praca z grupą sąsiedzką) [środowiskowa].

Pierwsi pedagogowie społ. chcieli za pomocą ruchów społ. niepodległościowych, politycznych ,pobudzić biernych do odmieniania swojego losu i narodu. Pracownicy socjalni są nastawieni na pomoc osobom słabym, niezaradnym i starają się doprowadzić ich do samodzielności. Pedagogika społeczna wypracowała teorię skutecznego ujawniania pobudzania i utrwalania sił ludzkich w środowiskach niedorozwoju i zaniedbań. Pedagogika społeczna podkreśla związek pomiędzy aktywizowanymi jednostkami i grupami społ. a ich środowiskiem życia: uruchomione siły ludzkie polepszają sytuację i warunki życia swego środowiska, z kolei owo ulepszone środowiska oddziałuje korzystniej i pobudzająco na te same jednostki. Proces ten rozwija się pod okiem kompetentnego pedagoga społ. Fundamentalną teorią pedagogiki społecznej jest ulepszanie środowiska siłami ludzi tegoż środowiska dla zapoczątkowania i rozwijania spirali melioracyjnej na coraz wyższym stopniu wzajemne oddziaływania ludzi i ich środowiska.

Helena Radlińska nie posługiwała się pojęciem pracy socjalnej i pojęciem pracownika socjalnego. W obu przypadkach stosowała przymiotnik „społeczny”. Pojęcie pracy socjalnej zostało wprowadzone do pedagogiki społecznej z zewnątrz, z innych dyscyplin, z polityki i praktyki życia społecznego.

Ped. społ. i praca socjalna to odrębne dyscypliny nauk. Teoretycznie tożsame ze względu na zbieżność przedmiotu i ich zainteresowań, praca socjalna stanowi dziedzinę pedagogiki społecznej jako jej nurt. Nurty refleksji nad pracą socjalną i kierunki myślenia w pedagogice społecznej wyraźnie się przenikają- w praktyce w pracy socjalnej poszukuje się inspiracji teoretycznej w pedagogice społecznej, sama zaś pedagogika społeczna wykazuje zainteresowanie pracą socjalną jako istotnym obszarem praktyki społecznej, nie tylko podaje ją teoretycznej analizie, ale szuka również inspiracji dla własnych poszukiwań badawczych. Nie można postawić znaku równości między pedagogiką społ. a pracą socjalną ze względu na odmienność perspektyw, różne jest definiowanie problemów przez pracowników socjalnych i pedagogów społecznych. Konsekwencją staje się tworzenie odmiennej praktyki językowej w obu tych dyscyplinach naukowych. Łączy je natomiast wspólny namysł nad społecznym sensem działań i projektami zmian.

Stygmatyzacja powoduje wykluczanie społeczne osób korzystających z pomocy i tworzenie przez nich tzw. podklasy (underclass). Istnieje kilka koncepcji ukazujących pochodzenie podklasy, przeważnie rozpatrywana jest jako efekt szybko zachodzących przemian ekonomicznych, do których część społeczności nie jest w stanie się dostosować. Jednostek takich jest tak wiele, stanowią one odrębną klasę społeczną, usytuowaną poniżej klasy robotniczej, znajdującą się tradycyjnie na dole hierarchii społecznej. Grupą tą są zdecydowanie ludzie biedni, po pewnym czasie pobierania zasiłków są oni wyłączani ze wszystkich sfer życia społecznego. Wyłączenie to przebiega w czterech wymiarach pozostających ze sobą w ścisłej korelacji. Trwała ekskluzja z życia zawodowego powoduje wyłączenie z konsumpcji (niedostatek, ubóstwo). Niedostatek ten wyklucza człowieka z tzw. „społeczności normalnych” i skazuje go na samotność, z nią natomiast związane jest wykluczenie z mechanizmów wpływu i władzy czyli marginalizacja kulturowa. Człowiek wykluczony ze społeczności łatwo popada w uzależnienie od pomocy społecznej.

Wyłączanie społeczne traktowane jest jako proces , który prowadzi do utraty więzi integrujących jednostkę ze społeczeństwem, zaś włączanie społeczne oznacza uczestniczenie jednostek w życiu społecznym. Działania włączania społecznego skierowane są do dwu podmiotów: osób wyłączonych oraz społeczeństwa, które umożliwia włączenie bądź też utrwala wyłączenie społeczne.

Sposoby włączania społecznego: * Pracownicy placówek socjalno-wychowawczych: budują oni wzajemne relacje z podopiecznymi, z drugiej zaś strony reprezentują ich interesy na zewnątrz. *spółdzielnie socjalne. Przykładem jest spółdzielnia „Barka”, która pomaga osobą trwale bezrobotnym. Organizuje warsztaty stolarskie, introligatorskie, krawiecki. * Inną formą włączania jest sieć wsparcia społecznego. Realizuje ono nie tylko pomoc i wsparcie instrumentalne, ale przede wszystkim jest miejscem spotkań osób znajdujących się w podobnej sytuacji. Komunikaty otrzymywane od innych osób bezrobotnych są zdecydowanie pozytywniej postrzegane, niż te od osób mających pracę.

11. PRACA SOCJALNA JAKO POMOC W ROZWOJU I WE WŁĄCZANIU W RELACJE SPOŁECZNE

Wg koncepcji Szatur-Jaworskiej praca socjalna odnosi się do pracy opiekuńczej, pośrednio ma powiązanie z psychoterapią, wychowaniem i organizacją uczestnictwa w kulturze. Praca socjalna może przyjmować różne formy od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój jednostek, grup.

Rola pracy socjalnej to leczenie „choroby społ.”, nacisk na powrót do normalności a nie na dynamikę i rozwój. To profesjonalne działanie polegające na pomocy jednostkom i grupom, to zdefiniowana instytucjonalnie, profesjonalna i wyspecjalizowana aktywność uzasadniająca ingerencję w procesy społeczne i indywidualne ludzkie losy. To działanie społ. ułatwiające jednostkom włączenie się w życie społ.

Wg M. Richmond i jej teorii pracy socjalnej ma ona na celu: zrozumienie jednostki, zabiegi psychoterapeutyczne, rozładowujące jej lęk, gniew, niepewność, wprowadza nadzieję i wiarę we własne możliwości.

Zadania pracy socjalnej: diagnozowanie, wspieranie, kompensowanie nierówności dysfunkcji w codziennej egzystencji jedn. grup i całego społeczeństwa.

Cel: zapewnienie społeczeństwu ładu i wdrażanie elementarnych zasad: sprawiedliwości, dbałości o przestrzeganie prawa każdego człowieka do godnego życia.

Praca socjalna zwraca uwagę na problemy jednostkowe, grupowe, środowiskowe. Musi umieć rozstrzygać je w szerokim kontekście środowiskowym. Pracownik socjalny poza zdiagnozowaniem pojedynczego przypadku musi dokonać analizy tego zjawiska na tle szerokich uwarunkowań społecznych i ekonomicznych. Metody pracy środowiskowej służą badaniu środków możliwości, zasobów ludzkich i potencjalnych obszarów ich wykorzystywania. Celem jest zainspirowanie pełnego usamodzielnienia się jednostki.

Praca socjal. to przede wszystkim zespół racjonalnych, przemyślanych działań, które doprowadzają jednostkę do normalnego, samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Praca socjalna likwiduje problemy i bariery, niezbędna jest wiedza o potencjalnych zasobach człowieka, które należy wykorzystywać przy kompensacji, reedukacja, resocjalizacja, rewalidacja. Należy wykorzystać więzy rodzinne i kontakty z osobami znaczącymi (autorytety). Celem jest aktywność i samodzielność podopiecznego i jego rodziny i upodmiotowienie świadczeniobiorcy.

Model pracy socjalnej - przykłady ( relacyjny, radykalny)

Istnieje wiele podejść teoretycznych do obszaru praktyki pracy socjalnej. Właśnie te podejścia są nazywane modelami pracy socjalnej. Z modelami łączą się metody i sposoby oddziaływania. Na wybór podejścia teoretyczno - metodologicznego do obszaru praktyki społecznej, w tym przypadku pracy socjalnej mają wpływ takie czynniki jak:

• ideologie, stanowiące zespoły przekonań większości, bądź też tych członków społeczeństwa, którzy mają więcej władzy (formalnej lub symbolicznej)

• poziom ekonomiczny rozwoju danego środowiska

• miejsce pracy socjalnej przyznane jej w sensie formalnym w danym społeczeństwie.

Przykłady modeli pracy socjalnej:

1. Model relacyjny - praca socjalna jako pomoc w rozwoju i we włączaniu w relacje społeczne.

Model ten orientuje się na działanie w obszarze pracy socjalnej, pozwala głównie na realizację jej funkcji medialnej. Polega najczęściej na pomocy osobom zagrożonym wyłączeniem, wyłączających się lub już wyłączonych. z metodycznego punktu widzenia istotna jest jest rola pracownika socjalnego, zmienna w zależności od przyjętego wzoru postępowania. Zastosowanie takiej relacyjnej i rozwojowej koncepcji pracy z jednostką sytuuje pracownika socjalnego w roli osoby towarzyszącej i ułatwiającej dokonywanie zmian, zarówno w projektach indywidualnych, jak i w samym środowisku życia jednostki. Walorem pracownika socjalnego, orientującego swe działanie w obszarze pracy socjalnej na grupę, społeczność jest aktywność, „wyraźna obecność”, inspirująca innych do czynu i sprawstwa. W obu przypadkach zrównoważenie relacji jest podstawą powodzenia.

Można powiedzieć że realizacja działania w pracy socjalnej zorientowanej relacyjnie odnosi się w istocie rzeczy do sfery prywatnej która z jakichś powodów została ujawniona i staje się przestrzenią dla działań publicznych (instytucji, pracowników itd.)

2. Model radykalnej pracy socjalnej

Radykalna praca socjalna zorientowana jest na poszukiwanie możliwości zmiany w obrębie społeczeństwa. Radykalnie zorientowane działanie społeczne ma doprowadzić więc do zmiany społeczeństwa, w którym problem się ujawnił, a nie zmiany jednostek zmagających się ze sprostaniem wymogom stawianym przez „większość”.

Praca socjalna zorientowana radykalnie odwołuje się do przesłanek bliższych sferze publicznej a której ma miejsce to, co społeczne, a więc to co polityczne.

Przesłanki metodyczne dla radykalnej pracy socjalnej:

Uświadamianie - obejmuje proces refleksji nad charakterem struktur społecznych i wypracowanie alternatywnego obrazu rzeczywistości.

Normalizacja - ukierunkowana jest na pomoc klientowi w zrozumieniu że jego sytuacja nie jest wyjątkowa ale podzielana przez wielu innych

Aktywizacja i zespołowość - wydają się być naturalna konsekwencją uświadamiania i normalizacji. Obejmują one działania prowadzące do rozpoczęcia działania przez samych klientów w celu niwelowania uświadomionych przyczyn problemów. Zespołowość może następować po poradzeniu sobie z bieżącymi sytuacjami stresowymi i obejmuje odsyłanie klientów do istniejących grup ludzi pracujących nad podobnymi problemami czy tworzenie takich grup.

Wzmocnienie - forma pomocy w uzyskaniu władzy w procesie podejmowania decyzji ich życia, wymagająca redukcji barier społecznych czy indywidualnych, a dokonywanych a dokonywaną przez zwiększenie zdolności i pewności w korzystaniu z władzy.

Praca społeczna i pracownik społeczny w koncepcji H. Radlińskiej - współczesne ujęcie profesji społecznych (krytyka, dyskusja i przykłady)

„Praca społeczna przetwarza środowisko siłami człowieka w imię ideału” - słowa te wyrażają istotę pracy społecznej i mają potwierdzenie w licznych faktach. Faktem jest, że na każdego człowieka oddziałuje środowisko społeczne jego życia, czyli warunki, okoliczności ludzie i rzeczy. Ale człowiek nie musi poddawać się biernie wpływom środowiska. Może, poznając rzeczywistość, wybierać z niej to, z czego uczyni narzędzie przebudowy środowiska. Każdy z nas jest żywą częścią środowiska dlatego postawa człowieka wobec środowiska może być twórcza. Praca społeczna polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich, na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi.Teoria pracy społecznej zajmuje się rozpoznawaniem warunków w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich w celach twórczości życiowej. Na tym tle powstają nowe specjalizacje.

Pracownik społeczny powinien umieć zorientować się w dynamice życia, powinien być profesjonalistą służącym swymi swoimi fachowymi umiejętnościami. Być człowiekiem z wyobraźnią, odważnym i gotowym do ryzyka osobistego, godnym zaufania, posiadającym umiejętność zżycia się z ludźmi. Odważny nie ulegający zewnętrznym naciskom, kierujący się tylko prawdą. W swej działalności społecznej staje po stronie słusznych żądań upośledzonych materialnie i kulturowo środowisk. Dlatego powinien znać wartość kultury sposoby upowszechniania jej dorobku i wprowadzania nowych sił w twórczość kulturalną.

Potrzebne jest przy tym głębokie zrozumienie postaw wiedzy o człowieku, społeczeństwie i kulturze oraz umiejętności radzenia sobie w coraz nowych okolicznościach.

Ponadto pracownik społeczny powinien widzieć poszczególne jednostki, współczuć z nimi, przejmować się ich losem i być zawsze gotowym do pomocy, jednocześnie strzec się wścibstwa i narzucania swego autorytetu.

Funkcje pracownika socjalnego:

* diagnostyczna - rozpoznawanie potrzeb

* planistyczna - układanie planów pracy

* terapeutyczna - prowadzenie przypadków i grup

* edukacyjna - szkolenie współpracowników i samokształcenie

* administracyjna

* organizacyjna

* koordynatorska

* usługowo - opiekuńcza

* decyzyjna

* kontrolna

* doradczo - informacyjna

Z powyższymi funkcjami jakie spoczywają na pracowniku socjalnym wiążą się również pewne wymagania, a mianowicie rozległa wiedza społeczna, umiejętność posługiwania się metodami pracy socjalnej, komunikatywność, umiejętność słuchania, musi być dobrym organizatorem, spostrzegawczość, cierpliwość, konsekwencja w działaniu, wewnętrzna równowaga i optymizm.

Prekursorska idea kształcenia w Studium Pracy Społeczno - Oświatowej WWP

Studium pracy zostało założone przez Helenę Radlińską w 1925 roku przy Wydziale Pedagogiki wszechnicy Polskiej, miało kształcić nauczycieli młodzieży pracującej, dorosłych organizatorów życia, bibliotekarzy, pracowników społecznych dla instytucji i resortów kulturalno - oświatowych i opiekuńczych. Kurs był roczny, uzupełniony rokiem samodzielnej pracy na placówkach, w tym czasie odbywały się konferencje oświatowe. W 1930 roku przyjęty schemat organizacyjny WWP - studia objęły kurs dwuletni wprowadzający do uzyskania świadectwa i czteroletni do dyplomu. Wolne dwa lata były zaliczone z innych wydziałów (zazwyczaj z poprzednich studiów). W 1937 wprowadzony własny program czteroletni, zachował wolność wyboru ściślejszej specjalizacji i w związku z nią przedmiotu dodatkowego. Na czele stała Rada Naukowa (dziekan wydziału, kierownik studium, przedstawiciele instytucji założycielskich i wykładowcy : M.Grotowski, M.B.Godecki, K.Krzeszowski. J.Korczak)

Gdy WWP uzyskała status szkoły akademickiej SPS - O stało się sekcją wydziału pedagog. na równi z innymi kierunkami studiów. Absolwenci mogli uzyskać stopnie naukowe. Równocześnie zanikł czynnik społeczny w kierownictwie. Słuchacze studium byli starsi od innych studentów, różnili się wykształceniem i doświadczeniem. Żądanie uprzedniego wykształcenia wyższego nie dało się utrzymać: ponad 60% kobiet i 50% mężczyzn zgłaszało się o zaliczenie studiów rozpoczętych nawet prawie skończonych na innych wydziałach/uczelniach.

Wszyscy zdawali wstępne kolokwium (rozmowa o spostrzeżeniach, dotychczasowych poczynaniach w pracy społecznej, zamierzeniach na przyszłość).

Wymaganie roku uprzedniej pracy społecznej rozstrzygnęło o doborze słuchaczy, wstępowali tylko ci którzy mieli już doświadczenie i pojęcie o takiej pracy. Najwięcej osób legitymowało się pracą na placówkach oświatowych i samorządowych, stowarzyszeniach młodzieży i harcerstwie, organizacjach spółdzielczych, rodzinnych i zawodowych. Radlińska starała się dawać dostęp do wielkich dzieł i wartości, zbliżyć studentów do tego co znane i przeczuwane. Uczyła odnajdowania oceny i wyboru np. przez wycieczki po kraju i zagranicy. Radlińska usiłowała pogłębić zainteresowania każdego sobą jako twórcą i towarzyszem, zwracała uwagę na konieczność zdobycia postawy badacza, rozbudzała zainteresowania filozoficzne i badawcze. Praktyka miała zbliżyć studentów do instytucji badawczych. W nauczaniu liczyła się z trudnymi warunkami pracy społecznej z koniecznością opanowania niespodziewanej sytuacji. Chciała aby absolwenci studium byli ludźmi zespolonymi ze środowiskiem swej pracy, idącymi „w tłum a nie przed tłumem”, życzliwie zainteresowanymi problemami zarówno jednostki jak i ogólnymi problemami zbiorowości.

Uczelnia ta służyła potrzebom praktycznym. Uczyła zastosowania wiedzy w życiu. Podstawowe zadania to przygotowanie pracowników czynnych.

Badanie - Działanie - Kształcenie, bardzo nowoczesna koncepcja: nie oddzielanie a równoległe kształcenie kogoś, kto potrafi badać w praktyce. Najistotniejsza cecha tego programu.

Elementy porównawcze pedagogiki społecznej

(pedagogika społeczna w Europie)

Rozwój pedagogiki społecznej przebiegał w poszczególnych krajach nieco inaczej. Związane to było z uwarunkowaniami historycznymi, jako że dyscyplina ta uzależniona jest od aktualnego stanu społeczeństwa - od gruntu , na jakim wyrasta i rozwija się.

Samodzielna teoria pedagogiki społecznej powstała w Niemczech po I. wojnie światowej jako wyraz krytyki kultury , pedagogiki reform i ruchu młodzieżowego. Pedagogikę społeczną postrzegano wówczas jako trzeci obok rodziny i szkoły obszar wychowawczych i kształceniowych zadań adresowanych do wszystkich, szczególnie jako kompensacyjna pomoc wychowawczą w sytuacjach kryzysowych. Ukształtowało się wówczas i upowszechniło pojęcie pedagogiki społecznej, której przedmiotem nie jest całość wychowania w kontekście społecznym, ale „społeczno - pedagogiczna praktyka w obrębie opieki, pomocy młodzieży i pomocy socjalnej.” Przedstawicielem tej międzywojennej koncepcji był Herman Nohl. Analizował on społeczną i materialną nędzę, będącą wynikiem przemian gospodarczo - społecznych, dokonujących się w Niemczech oraz różne nowe formy przeciwdziałania jej. Nohl zakładał, że problemy nie tkwią w ludziach ale w okolicznościach życia.

Za najbardziej interesującą i współcześnie wpływową propozycję teoretyczną określającą przedmiot i wiodące problemy pedagogiki społecznej należy uznać koncepcję p. Natorpa. Dokonał on korekty „beztroskiego” pojęcia pedagogiki, skoncentrowanego dotąd na kształceniu jednostki przy ignorowaniu kwestii społecznych. Swoistość pedagogiki Natorpa polegała na określaniu zasady, której powinna przestrzegać cała pedagogika, jeżeli chce wziąć na siebie odpowiedzialność za kształtowanie życia społecznego. Pedagogiczna twórczość

Natorpa powstała w okresie Republiki Weimarskiej, nazywanej niekiedy „pierwszym niemieckim państwem opiekuńczym”. Obecnie w Niemczech nadal kontynuuję się rozważania nad istotą pedagogiki społecznej z kierunkiem, jaki nadał im P. Natrop. Miał on także wpływ na tworzenie się myśli pedagogicznej w Polsce. H. Radlińska budując zręb polskiej pedagogiki społecznej korzystała z koncepcji Natropa. Jednak w Polskiej wersji pedagogika społeczna koncentrowała się raczej na analizie warunków życia.

Kamiński podkreśla, iż pedagogika społeczna w tym kształcie, w jakim powstała w naszym kraju, była zjawiskiem specyficznie polskim. Z pewnością w swych początkach pedagogika społeczna w Polsce nosiła piętno historyczno - politycznej sytuacji kraju (wybijanie się do niepodległości), co widać wyraźnie w koncepcji pracy oświatowej Radlińskiej, w znaczeniu, jakie przypisywała książce jako czynnikowi kształtowania bytu narodowego.

Radlińska określając charakter pedagogiki społecznej, widziała ją jako całość obejmującą działalność opiekuńczo - wychowawczą, kulturalną i socjalną, czyli to co stanowi element tworzenia środowiska wychowawczego człowieka. Każdej z tych dziedzin poświęciła wiele miejsca, widząc ich wzajemną współzależność i komplementarność. W jej ujęciu pedagogika społeczna nosiła nie tylko przesłania o charakterze normalizującym - wyrównania braków, ale też postulowała podejmowanie aktywności urzeczywistniającej możliwości społeczne, wyzwalającej nowatorstwo, twórczość, a więc stymulującej pozytywną zmianę społeczną, wykraczającą poza osiąganie normalności czy przyjmowanego standardu.

Tak więc kształtowanie się pedagogiki społecznej na terenie Europy miało swój specyficzny charakter, głównie ze względów różnicowych na polu tła historycznego, na jakim powstały. Mają jednak wiele punktów stycznych. Analiza niemieckich tekstów pedagogiki społecznej może być utrudniona właśnie przez pewne rozbieżności, jednakże podstawowy cel poszukiwań jest zbieżny z intencją polskiej pedagogiki społecznej. Chodzi o określenie warunków pozwalających na wzmocnienie możliwości pełnego rozwoju jednostek.

Można zauważyć że rozwój ped. społ. jest przykładem pozytywnej reakcji badaczy na rodzące się problemy społeczne.

---