HISTORIA DOKTRYN

POLITYCZNYCH

I PRAWNYCH

SKRYPT SKRYPTU
(będący streszczeniem zawierającym subiektywnie najważniejsze informacje)

SKRYPT SKRYPTU na egzamin u Profesora Ryszarda M. Małajnego

Opracowanie wersji pierwotnej: YAGAZ

Aktualizacja: CADE

Katowice 2010

1. STAROŻYTNOŚĆ  I  ŚREDNIOWIECZE
   

1. Pojęcie doktryn politycznych i prawnych

Doktryna - usystematyzowany zbiór idei, teorii oraz programów politycznych, zmierzający do wywarcia realnego wpływu na rzeczywistość. Jest to pojęcie szersze od idei, ideologii, myśli, koncepcji, teorii, programu. Przedmiotem rozważań hdpip są prawo, władza i państwo.

2. Ideologia sofistów starszych V w. p.n.e.

Celem ich działalności nauczanie - gramatyka, matematyka, retoryka, wiedza o państwie i prawie. Wiedza osadzona w rzeczywistości. Łączył ich pragmatyzm i relatywizm. Byli politycznie zaangażowani.
Protagoras z Abdery - punktem odniesienia jest człowiek będący miarą rzeczy i zjawisk, zmysły informują o tym, co istnieje - sensualizm, prawo i moralność mają umowny charakter.
Gorgiasz - człowiek elementem społeczeństwa, sensualizm, wynikiem poznania jest wiedza
Prodikos - umowa poprzedza wszystkie zjawiska społeczne, rezultatem państwa samopoznanie człowieka i ludzkiej natury.

3. Ideologia sofistów młodszych

Umownemu prawu można przeciwstawić niepisane prawo natury. Istnieje prawo silniejszych.
Hippiasz z Elidy - wolność i niewola są z prawem natury sprzeczne.
Kallikles - społ. poskramia silniejsze osobowości. Prawo stanowione - gwałt słabych na silniejszych
Trazymach - skutecznie czyniona niesprawiedliwość jest oznaką mocy i czymś bardziej „szlacheckim i pańskim” niż sprawiedliwość. 

4. Myśl polityczna Sokratesa V-IV w. p.n.e.

Pierwszy filozof, którego przedmiotem badań był człowiek. Twórca etyki, cnota jest wartością absolutną, jest pożytkiem, szczęściem i wiedzą. Demokracja - ustrój oparty na pozorach wiedzy, Oligarchia, Tyrania / Monarchia, Arystokracja 

5. Myśl ustrojowa Platona V-IV w. p.n.e.

W przemianach ustrojowych ważna świadomość. Monarchia, Arystokracja / Timokracja (oparta na odwadze skażonej arogancją i kłótliwością) Oligarchia (oparta na cenzusie majątkowym)
Demokracja (ubodzy zwyciężają, wolność -> anarchia) Tyrania (absolutna wolność -> absolutna niewola). Państwo idealne to twór świadomy, wprowadzony przez filozofów, społecznie zróżnicowany, oparty na hierarchii, na szczycie filozofowie.

6. Myśl ustrojowa Arystotelesa IV w. p.n.e.

Etyka Nikomachejska, Polityka. Krytyk Platona, obce mu były ambicje polityczne. Twierdzenie generalne musi mieć pokrycie w zgromadzonych faktach. Analiza musi poprzedzać wnioskowanie. Państwo należy do tworów natury, człowiek z natury stworzony do życia w państwie. Celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka. Ustroje właściwe Królestwo, Arystokracja, Politea i niewłaściwe Tyrania, Demokracja, Oligarchia. Najlepszy ustrój reprezentowany przez ludzi posiadających średnią własność, oni kierują się rozumem. Niewolnicy stworzeni do niewoli. Natura stróż powszechnego ładu.

7. Myśl polityczna cyników od V w p.n.e. - V w.

Antystenes, Krates, Diogenes. Człowiek to naturalnie wolna jednostka mająca żyć zgodnie z naturą. Cnota zapewnia szczęście, kult wiedzy. Poglądy bliskie anarchizmowi, odrzucali prawo stanowione, ludzie z natury równi, miarą wartości jest praca, państwo złe, bo nie pochodzi z natury, człowiek obywatelem świata, krytycy demokracji.

8. Myśl polityczna epikurejczyków IV - III w p.n.e.

Filozofia życia - rozważania na temat jak osiągnąć pełne szczęście. Człowiek może osiągnąć szczęście w wewnętrznym spokoju poprzez rozum i cnotę. Stan ataksji - całkowitego uspokojenia. Państwo jest wynikiem ewolucji. Celem państwa w wyniku umowy społecznej jest obrona obywateli przed innymi państwami i ludźmi

9. Myśl polityczna stoików III w p.n.e.

Zenon z Kition, Kleantes, Chrzyzup z Cylicji. Dzielą filozofię na fizykę, logikę i etykę. Cnota jest wartością absolutną. Cnota jest wiedzą - ludzie są mądrzy albo głupi. Cnoty kardynalne - przezorność, dzielność, sprawiedliwość, umiarkowanie. Wady kardynalne - głupota, tchórzostwo, niesprawiedliwość, rozwiązłość. Ideał człowieka to mędrzec - wolny od przeżywania uczuć. Państwo jest wartością samą w sobie służącą ludziom.
Polibiusz - każde państwo osiąga szczyty by przejść w stan upadku. Władze osiągają silne jednostki.
Władza wodzów -> władza królów -> arystokracja -> oligarchia -> demokracja -> tyrania. Królestwo, Arystokracja, Demokracja / Jedynowładztwo, Oligarchia, Ochloracja
Cyceron - państwo to rzecz ludu. Prawo wywodzi się z rozumu a jego źródłem jest natura. Prawo sprawiedliwe - prawo naturalne. Brak represji - nakłanianie do należytego zachowania

10. Myśl polityczna Augustyna IV-V w.

Wpływ na niego wywarły dzieła Platona oraz Biblia. Bóg jest jedynym bytem absolutnym. Ludzkość dzieli się na Bożych wybrańców, grzeszników i bezbożnych. Państwo Boże przenika głęboka miłość Boga. Państwo ziemskie przenika egoizm i ziemska pożądliwość. U podstaw państwa jest rodzina. Państwo to wspólnota obywateli zawarta ku wspólnemu pożytkowi. Cechy państwa - sprawiedliwość, dążenie do pokoju i porządek. Władza państwowa pochodzi od Boga. Prawo: wieczne, naturalne, ludzkie.

11. Myśl ustrojowa Jana z Salisbury XII w.

Policraticus, Metalogicon. Stał po stronie papieża, był zwolennikiem władzy jednoosobowej. Książe powinien przedkładać dobro publiczne nad swoje prywatne interesy. Państwo imituje naturę: głowa książę, dusza kler, serce senat, uszy, oczy, język prokuratorzy, ręce żołnierze i urzędnicy, nogi rolnicy. Jak głowa działa to reszta też. Książe otrzymuje władzę za zgodą i z rąk kościoła. Kościół może władzę odebrać.

12. Myśl ustrojowa Tomasza z Akwinu XIII w.

Summa teologiczna, Summa filozoficzna. Idea hierarchii - na jej czele Bóg. Społeczna natura człowieka - musi żyć w społeczeństwie. Państwo jest bytem logicznie pierwszym w porównaniu do wszystkich innych form organizacji. Podstawą państwa jest pokój, porządek i sprawiedliwość. Władza pochodzi od Boga. Poddani mają prawo nie słuchać władzy, gdy jest niezgodna z prawem Bożym i moralnością, przekracza uprawnienia, jest niesprawiedliwa. Władza religijna przewyższa świecką. Politea, Rządy optymatów, Monarchia / Tyrania, Oligarchia, Demokracja. Cechy prawa: rozporządzenie rozumu, ma na celu dobro powszechne, ustanowione przez suwerena. Nieodłącznym elementem sankcja i kara. Prawo wieczne - normy Boskiego rozumu. Prawo naturalne - współuczestnictwo człowieka w prawie wiecznym. Lex humana - skonkretyzowanie norm prawa naturalnego. Prawo Boże - zawarte w piśmie świętym.

13. Myśl ustrojowa Marsyliusza z Padwy XIII-XIV w.

Defensor pacis, Defensor minor. Religia umacnia moralność, kościół to wspólnota wiernych wierzących w Chrystusa. Kościół nie jest najważniejszą częścią państwa. Prekursor pozytywizmu prawniczego. Państwo równa się prawo - norma pochodząca od ustawodawcy opatrzona sankcją przymusu państwowego. Celem państwa jest zabezpieczenie pokoju społecznego. Suwerenną władzą lud-ustawodawca niemający nad sobą zwierzchnika. Idea praworządności - obowiązek przestrzegania własnego prawa przez rządzących. Jednolitość władzy skupiona w rękach suwerena. Lud wybiera rząd.

14. Myśl polityczna Niccolo Machiavellego XV-XVI w.

Traktat Książę. Jego rozważania cechuje realizm i praktycyzm. Walka między bogatymi i biednymi stanowi przyczynę zmiany ustrojów i obowiązujących praw. Zły charakter natury ludzkiej. „Rządzenie nie polega na czym innym jak na utrzymaniu poddanych w stanie, w którym nie mogą oni ani nie są zmuszeni ci szkodzić. W tym celu należy albo odpowiednio się przed nimi zabezpieczyć, ale zapewnić im taki dobrobyt, aby nie pragnęli zmiany swego losu.” W przypadku zaburzeń ustanowienie rządów autorytarnych, zdolnych siłą swej władzy zaprowadzić porządek. Nowy władca: przychylność mieszkańców, zabezpieczenie własności i poparcie produkcji, kierowanie się ostrożnością i chytrością, polityka podstępu i wiarołomstwa, korzystanie z technik propagandowych

2. RENESANS

 15. Myśl polityczna Ulricha von Hutten XV-XVI w.

Arminius, Nowe Dialogi. Odrodzenie się w państwach niemieckich zasad postępowania i norm moralnych panujących kiedyś wśród plemion germańskich. Marcin Luter jego naturalnym sojusznikiem. Konieczność nawiązania sojuszu rycerstwa z miastami. Rycerstwo ma znaczącą rolę w przeobrażeniach. Miasta i mieszczaństwo mają dążyć do obrony interesów Niemców. Starał się przekonać do swoich tez Karola V.

 16. Myśl polityczna Tomasza Münzera XV-XVI

Zwolennik Lutra. Głosił coraz bardziej radykalne poglądy społeczne. Potępiał wszelką hierarchię - duchowną i świecką, Pismo Święte jedynym źródłem wiary, zasadnicza przebudowa ówczesnego ustroju społecznego. Chłopi doprowadzili do zburzenia istniejącego porządku, zostali pokonani, Münzer poniósł męczeńską śmierć.

17. Myśl polityczna Ulricha Zwingli XV-XVI w.

Twórca i przedstawiciel reformacji w Szwajcarii. Nie godził się na połączenie z niemiecką reformacją. Organizował gminy wyznaniowe gdzie nabożeństwa odprawiano w języku narodowym. Władza pochodzi od Boga, celem państwa jest pokój, władza ma utrzymywać pokój i porządek, poddani mają słuchać władzy, najlepsi chrześcijanie najlepszymi urzędnikami, najtrwalsze są państwa gdzie króluje prawdziwa religia, sukcesy Szwajcarii zagwarantują jedność obywateli. Ideałem państwa wspólnota ludzi wolnych, żyjących szlachetnie i prosto.

18. Myśl polityczna Marcina Lutra XV-XVI

Do szlachty chrześcijańskiej narodu niemieckiego o naprawie społeczeństwa chrześcijańskiego, O władzy świeckiej i należnym jej posłuszeństwie. Wpływ dzieł Arystotelesa oraz system św. Augustyna. 95 tez skierowanych przeciwko odpustom - krytyczne opinie dotyczące wiary i kościoła. Prymat władzy świeckiej nad duchowną, monarchowie otrzymali swoje uprawnienia z woli Bożej, należy im się podporządkowywać, państwo jest w stanie powstrzymać rozpowszechnianie się zła i zepsucia. Instytucja państwa jest konieczna do pohamowania antyspołecznej natury i skłonności człowieka.

19. Myśl polityczna Jana Kalwina XVI

Urządzenie wiary chrześcijańskiej. Pod wpływami św. Augustyna, odrzucił jednak jego koncepcję kościoła. Bóg wyznacza nam miejsce w społeczeństwie. Głosił pochwałę pracy, która jest moralnie dobra i jest cnotą. Pochwała autorytetu państwa realizującego wolę Boga, Republika Arystokratyczna - władzę sprawują najlepsi. Reforma rady miejskiej Genewy. Za wykroczenia przeciwko przykazaniom kary duchowne oraz wymierzane przez władze świeckie.

20. Myśl ustrojowa Jeana Bodin XVI

Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, Metoda łatwego poznania historii, Odpowiedź na niedorzeczności p. Malestretti. Posługiwał się metodą historyczną, empiryczną, i porównawczą. Podstawą państwa jest rodzina. Prawo wyłoniło się z rodzin i ma ochraniać rodzinę, która jest jego celem. Cechą władzy suwerennej jest ciągłość, niepodzielność, niezbywalność, niezależność, nieograniczoność i bezwarunkowość. Prawo powinno być sprawiedliwe, odpowiadające wymogom prawa boskiego i naturalnego. Monarchia (patrymonialna „królewska” i tyrania), Rządy ludowe. Ludzie nie mają prawa wystąpienia przeciwko władcy, chyba, że gwałciłby prawa naturalne i ludzkie. Kościół podlega państwu.

21. Myśl polityczna Erazma z Rotterdamu XV-XVI

Pochwała głupoty, Spongia. Papież humanistów. W centrum jego zainteresowania człowiek. Republikańska forma rządów - lud ma prawo weta. Władza ma być wzorem cnót moralnych i obywatelskich. Panujący powinien dużo podróżować po państwie. Duże znaczenie ma edukacja. Był piewcą tolerancji religijnej - irenizmu. Przeciwny wojnom.

22. Renesansowe utopie XV-XVI

Wspólna własność i powszechność obowiązku pracy.

Tomasz Moore (Morus) - Książeczka zaiste złota i niemniej pożyteczna jak przyjemna o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd wyspie Utopii. Wszystkich panujących ocenia źle. Należy znieść własność prywatną. Zasady Utopii: 54 okręgi miejsko rolnicze, stolicą Amaurotum - codzienne obrady trzech najstarszych i najbardziej doświadczonych obywateli każdego miasta, demokracja, rodzina podstawą, demokratyczne wybory, 30-sto rodzinne grupy wybierają filarchę, 10 rodzinami kieruje protofilarcha, 200 filarchów wybiera księcia spośród 4 przedstawionych przez lud kandydatów. Książe pełni urząd dożywotnio, najważniejsze sprawy dyskutowane publicznie, obowiązek nauki, praca obowiązkiem, najcięższa praca dla niewolników (jeńcy i przestępcy), przeciwnicy wojen, tolerancja religijna.

Giovanni Domenico Campanella - Civitas solis (Państwo Słońca). Republika kapłańska, na czele Metafizyk HOH (Słońce), 3 współrządców Pon (moc), Sin (mądrość), Mor (miłość) - zbierają się codziennie, tylu funkcjonariuszy ile cnót, szczególnym ciałem zgromadzenie ludowe, rozprawy trwają 3 dni, prawa nieliczne i jasne, brak własności prywatnej, obowiązek pracy, brak niewolnictwa, pieniądz w obrocie zewnętrznym, nieznana tradycyjna rodzina, wierzą w boga - słońce.

Franciszek Bacon - Novum Organum, Now Atlantyda (niedokończona). Życie skupia się wokół Domu Salomona (Kolegium sześciu dni), własność ogólnospołeczna, fundamentem rodziny, zasady monarchiczne, sieć urzędów.

 23. Myśl polityczna polskiego Renesansu

I poł XV w.

Stanisław ze Skarbimierza (De bellis iustus), Paweł Włodkowic (De potestatae papae) - prawa każdego narodu do decydowania o swoim losie.

Jan Ostróg - Memoriał o poprawie Rzeczypospolitej. Król, jako twórca praw, przeciw utrzymaniu zależności od papiestwa.

Filip Buanaccorsi (Kallimach) - Rady (Dla Jana Olbrachta). Zniesienie przywilejów szlacheckich i kościelnych.

Biernat z Lublina, Sebastian Petrycy z Pilzna - przedstawiciele mieszczaństwa.

Program egzekucji praw XVI

Nihil novi (nic nowego bez nas), udział w stanowieniu praw przez szlachtę. Król jest głową w ciele królestwa, nie może nic stanowić bez stanów sejmowych (senatorów i posłów). Osłabienie magnackiej przewagi ekonomicznej. Poddanie urzędników sejmowej kontroli. Opodatkowanie duchowieństwa, sekularyzacja dóbr kościelnych, niezależność od papiestwa - Mikołaj Sienicki, Jakub Przyłuski

Andrzej Frycz Modrzewski - O poprawie Rzeczypospolitej. Skonstruował ideę złagodzenia przedziałów stanowych. Domagał się kodyfikacji praw. Bronił chłopów i mieszczan

Nurt regalistyczno-senacki

Krzysztof Warszewicki - O najlepszym ustroju wolności. Potępił sejmowładztwo.

Piotr Powęski (Skarga) - Kazania sejmowe. Potępił nadmiar wolności szlachty.

Ideologia demokracji szlacheckiej

Stanisław Orzechowski - Polska domeną szlachty, nie-szlachta to słudzy państwa, król stróżem przywilejów. Państwo polskie powstało dla umocnienia i obrony katolicyzmu.

24. Myśl ustrojowa Andrzeja Frycza Modrzewskiego XVI

Mowy o karze za mężobójstwo, O języku ojczystym. Państwo to rzeczpospolita, człowiek animal sociale - musi żyć w państwie. Zwolennik rządów królewskich elekcyjnych. Król rządzi wraz z senatem i urzędnikami. Wzmocnienie władzy królewskiej i ograniczenie roli sejmów. Prawo ma chronić najsłabszych. Wyższość dobrych obyczajów nad prawem. Spisanie prawa. Rola szlachty wedle zasług dla państwa, likwidacja sądownictwa patrymonialnego, właściwe miejsce dla mieszczaństwa, przeciwnik wojen, opodatkowanie świeckich i duchownych, brak podatku dla chłopów - płacą czynsz, nabożeństwa w języku ojczystym, odpowiednie wychowanie młodego pokolenia.

 25. Ideologia złotej wolności szlacheckiej XVI

Wolność szlachecką stanowiły artykuły henrykowskie, szlachta mogła zwoływać rokosze.

Stanisław Orzechowski - Turycki, Rozmowa albo dyalog około egzekucyjej Polskiej Korony. Rzeczpospolita jest państwem szlachty, szlachta to rycerstwo mające herb i pierścień. Władza skupiona w rękach stanu szlacheckiego. Państwo ma teokratyczny charakter, rzeczpospolita opiera się na religii katolickiej. Ochrona wiary podstawowym zadaniem monarchy.

26. Ideologia polskich arian XVI

Wyodrębnili się z kościoła kalwińskiego na synodzie w Pińczowie w 1562 r.

Faust Socyn - prawnik i humanista.

Arianizm z założenia ruchem religijnym a nie politycznym. Głównie przedstawiciele Jan Crell, Jan Stegmann. Konieczność krytycznego interpretowania Biblii. Przeciwko pańszczyźnie i poddaństwu chłopów, wyrzeczenie się majątków, utrzymanie z własnej pracy, posłuszeństwo władzy państwowej, arianie nie mogą obejmować urzędów, nie mogą brać udziału w wojnie i odpowiadać złem na zło (wyjątek: wojna obronna), wszyscy ludzie są braćmi.

III. WIEK  XVII  I  OŚWIECENIE

27. Myśl ustrojowa Grocjusza XVI-XVII

Huig de Groot - Dzieje oswobodzenia Holandii, Wolność mórz, O prawie wojny i pokoju. Czołowy przedstawiciel XVII-wiecznej szkoły prawa natury. Normy praw natury uwolnione od treści religijnych, wiąże je z naturą człowieka. Prawa naturalne są ponadczasowe. Zasady prawa natury: obowiązek poszanowania cudzej własności, obowiązek wynagradzania szkód z własnej winy, obowiązek dotrzymywania umów, obowiązek poniesienia kary za przestępstwa. Istotą państwa jest zwierzchnictwo - zrzeczenie się przez ludzi ich praw. Różne sposoby nabycia własności, dopuszczalne niewolnictwo, twórca prawa międzynarodowego publicznego, ofiarami wojny nie mogą być kobiety i dzieci.

 28. Myśl ustrojowa Benedykta Spinozy XVII

Wolność jest podstawową kategorią - życie rozumne i zgodne z naturą, świadomość udziału w bycie wieczystym, wyzwolenie się od uczuć, rozpaczy, gniewu, zawiści. Człowiek, który wie, co jest dla niego złe, jest prawdziwie wolny. W społeczeństwie człowiek nie posiada prawa natury - musi postępować zgodnie z wolą powszechną. Cechą stanu natury jest anarchia - jej przeciwieństwem państwo. Władza musi być akceptowana. Demokracja, Monarchia / Republika Oligarchiczna - elita intelektualna.

 29. Myśl ustrojowa Samuela Pufendorfa XVII

Oddzielił sferę prawa naturalnego od teologii i prawa pozytywnego. Odróżniał ius naturale i ius positivum. Przewaga ius naturale - jest wcześniejsze niż państwo. Człowiek posiada dwie skłonności:
instynkt samozachowawczy i instynkt życia społecznego. Każdy powinien chronić swoje życie i majątek, nikt nie może działać na szkodę społeczeństwa. Państwo to 3 stopniowa umowa społeczna. Zapewnienie społeczeństwu bezpieczeństwa i porządku. Społeczeństwo nie może się przeciwstawiać jeśli władca wywiązuje się ze swoich obowiązków.

 30. Ideologia Rewolucji Angielskiej XVII

1640-1660 - Jej źródłem konfilkt pomiędzy monarchą a rosnącym w siłę mieszczaństwem. Rojaliści - Robert Filmer, Independenci - Cromwell - niezależność i swoboda działania każdej z gmin, Diggerzy - odrzucali stosowanie przemocy

James Harrington - Prerogatywa ustroju ludowego, Oceana. Najlepszy jest ustrój mieszany. Połączenie czynnika monarchicznego (magistratura), arystokratycznego (senat) i demokratycznego (Grupa Uprzywilejowana).

Robert Filmer - Nie ma innej formy ustrojowej poza monarchią patrymonialną. Ludzie nie są wolni z natury. Przeciwnik praw natury i teorii umowy społecznej.

Gerrard Winstanley - Jego autorytetem była Biblia. Ideał ustrojowy to republika komunistyczna. Państwo ma być oparte na komunistycznej idei własności ziemi. Strażnikami ustroju starsze doświadczone osoby (65 lat)

 31. Myśl ustrojowa Thomasa Hobbesa XVI-XVII

The Elements of Law: Natural and Politics, De corpore, De homine, De cive; Lewiathan. Wszyscy ludzie są równi z natury. Fundamentalnym prawem natury jest dążenie do pokoju. Umów należy dotrzymywać. Państwo naturalne (władca zdobywa obywateli) i państwo polityczne (ludzie ustanawiają władcą konkretną osobę). Państwo to zło konieczne - ludzie tracą wolność. Przeciwnik ustroju mieszanego. Demokracja, arystokracja i monarchia. Kościół podporządkowany państwu.

32. Myśl polityczna Johna Locke'a XVII

List o tolerancji, Dwa traktaty o rządzie. Metoda badawcza to empiryzm i sensualizm. Prekursor liberalizmu politycznego. Każdy ma prawo do ukarania przestępcy, który narusza prawo natury. Jedyną drogą do wolności jest połączenie naturalnie wolnych jednostek na podstawie umowy każdego z każdym w społeczeństwo. Jednostki zawierając umowę społeczną tworzą państwo. Społeczeństwo ma prawo do obrony i obalenia rządu. I etap: porozumienie się ludzi i utworzenie społeczeństwa, II etap: powstanie konkretnej władzy państwowej. Władza ustawodawcza, wykonawcza, federatywna. Umiarkowana Monarchia. Państwo jest reprezentantem społeczeństwa, może ustanawiać podatki wyłącznie za społeczną akceptacją. Nie wyróżniał władzy sądowej. Państwo ma być z założenia tolerancyjne.

33. Myśl polityczna Monteskiusza XVII-XVIII

O duchu praw. Szczególne wrażenie wywarł na nim ustrój polityczny Holandii i Anglii. Przedstawiciel liberalizmu arystokratycznego. Człowiek podlegał prawom natury przed powstaniem państwa. 4 prawa natury: pokój pomiędzy jednostkami, zaspokajanie potrzeby pożywienia, potrzeba łączenia się w pary, pragnienie życia w społeczeństwie. Nie można ustalić jednego uniwersalnego modelu ustroju ani prawa. Konkretny ustrój powinien odpowiadać warunkom. Despocja / Monarchia - oparta na ciałach pośredniczących. W każdym państwie istnieją trzy rodzaje władzy: władza prawodawcza, wykonawcza rzeczy prawa narodów i wykonawcza rzeczy prawa cywilnego - teoria podziału władz. Dwuizbowy parlament, władza wykonawcza należąca do monarchy posiadającego prawo weta. Władza sądowa sprawowana przez trybunały. Sędziowie są ustami ustawy.

34. Myśl polityczna Jana Jakuba Rousseau XVIII

Umowa społeczna, Uwagi o rządzie polskim, Emil - czyli o wychowaniu. Zwolennik demokracji i suwerennej władzy ludu. Powstanie własności prywatnej zapoczątkowało podziały ludzi. Umowa społeczna utrwala powszechną równość. Twórcą praw powinien być lud: prawa polityczne, prawa cywilne, karne, zwyczajowe. Zasady władzy: suwerenność ludu jest niezbywalna, niepodzielność. Najlepsza demokracja bezpośrednia. Zwolennik ograniczonej własności.

35. Myśl polityczna Edmunda Burke'a XVIII

Prekursor konserwatyzmu. Podstawą porządku moralno politycznego i obyczajowego każdego społeczeństwa jest przymierze z Bogiem. Ludźmi kieruje prawo natury, którego źródłem jest Bóg. Odrzucał koncepcję umowy społecznej - ewolucyjny charakter powstania państwa. Różnorodność społeczeństwa jest zaletą - wymusza kompromis. Szczególne znaczenie wiary dla jednostki.

36. Ideologia Rewolucji Amerykańskiej XVIII

Silnie oddziaływała angielska myśl polityczna. Zachowali dystans wobec europejskich konstrukcji. Prawa natury są nie tylko zbiorem nakazów moralnych, ale tworzą zarazem system abstrakcyjnej sprawiedliwości, któremu człowiek musi się podporządkować. Bronili praw fundamentalnych, będących odbiciem praw naturalnych.

Prawica - wielka burżuazja, skrajne skrzydło reprezentowali federaliści - George Washington, Alxeander Hamilton, John Jay, James Madison, Beniamin Franklin. Silna władza centralna i zależny od prezydenta parlament.

Lewica - demokraci, mieli zwolenników wśród żołnierzy, pospólstwa miejskiego i farmerów. Przywódcami byli Thomas Jefferson (żądał autonomii stanów, szerokich prerogatyw dla parlamentu, rozdziału kościoła od państwa, ograniczonej władzy prezydenta, skutecznych gwarancji praw obywatelskich), Thomas Paine (demokratyczny kształt ustroju amerykańskiego, zasada suwerenności ludu oraz równych praw, tolerancja religijna, rzecznik praw kobiet). Zwyciężyła koncepcja pośrednia. Ustrój amerykański odrzucił powszechne prawo wyborcze.

37. Ideologia Rewolucji Francuskiej XVIII

Uwieńczenie politycznych aspiracji francuskiego mieszczaństwa. Zwycięstwo wszystkich wrogów tyranii.

Jakobini

Herbertyści - lewica, Jacques Rene Herbert, zwolennicy skrajnego terroru wobec kontrrewolucjonistów

Dantoniści - prawica, Georges Jacques Danton, złagodzenie terroru w stosunku do przeciwników politycznych, jak najszybsze wszczęcie rokowań pokojowych.

Pomiędzy - Jean Paul Marat, Maximilien Robespierre, Antoine Saint-Just

Grupa Robespierra wygrała. Głosili potrzebę nowej konstytucji, własność prywatna przestała być prawem naturalnym, granicą prawa każdego człowieka są prawa innego człowieka. Rząd jakobiński zniósł istniejące ciężary feudalne bez odszkodowań. Zgromadzenie ludu atrybutem suwerenności.

Babuwizm

Sprzysiężenie równych - Filip Bounarotti - obalenie rządów burżuazyjnej prawicy. Czołowym teoretykiem Grocchus Babeuf - komunista utopijny francuskiego oświecenia. Uspołecznienie wszystkich form własności, zalecał produkcję zbiorową. Opracowywał zasady i technikę zamachu stanu.

Bonapartyzm

Ideologia głosząca potrzebę istnienia scentralizowanej, silnej, nowoczesnej monarchii, która stawia sobie za zadanie odpowiadać potrzebom ludu. Napoleon dokonał przewrotu, jego jedynowładztwo przybrało formę konsulatu, a od 1804 r. cesarstwa. Władzę wywodził z woli narodu. Odrzucenie idei parlamentaryzmu jako organu władzy państwowej. Ponad parlamentem stoi rząd z szefem na czele.

38. Oświeceniowe utopie XVII-XVIII

W utopijnych wizjach Oświecenia dominował nurt komunistyczny.

Jan Meslier - Testament - opublikowany po jego śmierci. Francuski ksiądz katolicki, przedstawiciel materializmu, ateista. Bronił chłopów przed wyzyskiem. Testament zawierał osiem dowodów fałszywości i jałowości religii: religia nie pochodzi od Absolutu, religia jest wytworem duchownych i służy ich interesom, wiara oparta na tajemnicy nie może być prawdziwa. Religia promuję władze despotów. Krytykował monarchię absolutną, biurokrację, wojsko, szlachtę. Należy siłą obalić niesprawiedliwy ustrój. Komuny miały gwarantować egalitaryzm, równy podział pracy i równy zakres korzystania z jej efektów.

Morelly - Bazyliada; Kodeks natury, czyli prawdziwy duch jej praw. Społeczeństwa dzieliły się na żyjące w głodzie i skażone cywilizacją. Komunizm - własność najważniejszych dla społeczeństwa dóbr będzie wspólna. Zniesienie własności, podstawą utrzymania będzie rolnictwo. Władza należeć ma do: senatu, rady najwyższej, naczelnika rodu.

Gabriel Bonnot de Mably - Zasady Praw, O rządzie i prawach Polski. Krytykował własność prywatną jak podstawę nierówności i przyczynę podziału. Chwalił ascetyzm moralny. Prawo nie dzieli ludzi na biednych czy bogatych. Stan natury został naruszony przez wynalezienie metalurgii i rozwój rolnictwa. Republika demokratyczna - możliwość realizacji wspólnego interesu, Monarchia Ograniczona / Monarchia Absolutna, Republika Arystokratyczna. Prawa powinny być łagodne i ludzkie. Najlepsze stopniowe reformy, zwolennik tolerancji religijnej.

 39. Myśl ustrojowa Stanisława Leszczyńskiego XVII-XVIII

Człowiek jest istotą społeczną, musi żyć w grupie. Każdy spełnia określoną funkcję. Reforma usuwająca narosłe w ciągu lat nieprawidłowości. Istnienie sejmu nieustającego, ograniczenie możliwości stosowania liberum veto, wybór monarchy przez sejm w podwójnym składzie, reforma wymiaru sprawiedliwości, reforma skarbu, reforma obronności, rezygnacja z pańszczyzny i wprowadzenie systemu czynszowego. Prawo cywilne i moralne. Prekursor europejskiego federalizmu.

40. Myśl ustrojowa Stanisława Konarskiego XVIII

O skutecznym rad sposobie. Założyciel Collegium Nobilium w 1740 r., nazywany patriarchą polskich pijarów. Zwolennik sejmu stale gotowego, dwuizbowego na wzór angielski. Zasada większości miała stale wiązać króla. Ograniczenie liberum veto. Posesjonaci wyłączeni z wyborów. Władza wykonawcza (król) + rada rezydentów (sekcja sprawiedliwości, policji, skarbu, wojny)

41. Myśl ustrojowa Hugona Kołłątaja XVIII-XIX

Prawo polityczne narodu polskiego, Ostatnia przestroga dla Polski, O sukcesji tronu i sprawach najważniejszych. Współautor uniwersału połanieckiego. Jeden z głównych twórców konstytucji 3 maja. Dziedziczna monarchia konstytucyjna z ograniczoną władzą panującego. Oddzielenie legislatywy od egzekutywy, dwuizbowy sejm uwolniony od szlachty gołoty. Władza wykonawcza - król z ministrami. Władza sądownicza - sądy ziemskie, 5 letnia kadencja - 4 sędziów + 1 pisarz. Człowiek jest z natury wolny, podatki jedynie za zgodą stanów, wolność głoszenia poglądów, tolerancja religijna, wolność osobista chłopów bez przyznania im własności ziemi, reforma armii, językiem urzędowym - polski.

42. Myśl ustrojowa Stanisława Staszica XVIII-XIX

Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestrogi dla Polski, Ród Ludzki. Członek Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Skarbowej Księstwa Warszawskiego. Z jego inicjatywy utworzono Szkołę Akademiczno - Górniczą w Kielcach oraz powołano Korpus Górniczy. Wszystkim obywatelom przysługują jednakowe prawa. Krytykuje magnatów. Władza ustawodawcza i wykonawcza nie mogą być podzielone. Król może być tylko stróżem praw. Ograniczenie roli senatu - sejm jednoizbowy, oczynszowanie chłopów i ograniczenie wyzysku, zupełna równość szlachty i mieszczan, utworzenie 4 komisji uzależnionych od sejmu: skarbowej, wojskowej, zagranicznych interesów i policji. Sejm nieustający, wybory do sejmu oparte na cenzusie majątkowym, głosowanie tajne. Sądy kryminalne, ziemskie i sądy dla chłopów, skłócenie 3 mocarstw zaborczych, każdy obywatel - właściciel powinien płacić podatki, zniesienie ceł zaporowych od eksportu.

43. Myśl polityczna Immanuela Kanta XVIII

Krytyka czystego rozumu, Krytyka praktycznego rozumu, Nauka prawa. Twórca klasycznej szkoły idealizmu filozoficznego. Powszechne zjednoczenie narodów świata. Prawo zabezpiecza wolność jednostki. Wolność równość i obywatelska podmiotowość. Władza ustawodawcza i wykonawcza nie powinny być skupione w jednym organie. Władza sądownicza sprawowana przez sędziów przysięgłych. Państwo nie może ograniczać wolność.

IV. WIEK  XIX

44. Myśl polityczna Georga Hegla XVIII-XIX

Nauka logiki, Encyklopedia nauk filozoficznych, Zasady filozofii prawa. Dzieje ludzkości to walka o wolność. Koncepcja suwerenności monarchy wywodzi się z suwerenności ludu. Naród bez monarchy jest jedynie bezkształtną masą. Hierarchia urzędów hamulcem ustrojowym. Uprawnienia korporacji i gmin. Stan średni grupujący wykształconą inteligencję najpełniej wyrażający świadomość prawną narodu. Stan ziemski uprawniony do działalności politycznej z urodzenia. Prawo jest zjawiskiem obiektywnym. Prawo jest więc pozytywne. Prawa muszą być powszechnie znane.

45. Myśl polityczna Johanna Fichtego XVIII-XIX

Próba krytyki wszelkiego objawienia - przekazana Kantowi, Mowy do narodu niemieckiego. Przeciwny oddzieleniu moralności od polityki. Do podstawowych kategorii należą wolność i własność. Państwowy porządek prawny reglamentuje porządek gospodarczy. Prawo jest gwarantem wolności.

Najważniejszy rodzaj działania gospodarczego to produkcja rolna. Zamknięte państwo handlowe. Potrzeba edukacji narodowej.

46. Niemiecka szkoła historyczna XVIII-XIX

Gustaw von Hugo - Prawo rozwija się wraz z historią niezależnie od woli ustawodawcy. Ważnym źródłem prawa jest zwyczaj. Pierwszeństwo ma prawo zwyczajowe.

Fryderyk Karol von Savigny - O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki prawa, Das Recht des Besitzes. Krytykuje ideę zdrowego rozsądku i utylitaryzm. Potępia oświeceniowy indywidualizm. Szkoła historyczna przyjmuje założenia: ciągłość dziejów, teraźniejszość jest kontynuacją przeszłości, przyszłość jest wartością samą w sobie niepodlegającą krytyce. Prawo jest związane z przeszłością, ustawodawca ma obowiązek badania historii, ustawodawca nie tworzy, lecz odkrywa prawa, wyrazem świadomości prawnej jest prawo zwyczajowe. Rzymskie prawo cywilne jest najdoskonalszym wyrazem techniki prawa. Związek prawa z ogólnym życiem narodu - element polityczny prawa, związek naukowy - element techniczny prawa.

Grzegorz Fryderyk Puchta - Prawo zwyczajowe, Kurs instytucji, Kleine zivilisitische Scrhiften. Kładzie nacisk na cechy narodu. Prawo wywodzi się z Pisma Świętego. Prawo jest boskim porządkiem danym człowiekowi. Prawo znajduje się w stadium niewinności, później w okresie zróżnicowania i skomplikowania, a następnie w okresie nauki prawa. Prawo zwyczajowe, ustawowe i prawnicze.

47. Myśl polityczna Alexisa de Tocqueville XIX

O demokracji w Ameryce, Wspomnienia, Dawny ustrój i rewolucja. Zwolennik liberalizmu arystokratycznego. Minister spraw zagranicznych II Republiki. Koncepcje człowieka: Godność, Wolność, Cnota. Tylko cnotliwi mogą kierować społeczeństwem. Wolność przybiera charakter centralny w jego myśli politycznej - wolność społeczna i moralna. Najważniejsza z cech demokracji jest równość szans wszystkich ludzi. Demokracja jest przeciwieństwem arystokracji, bo opiera się na prawie, a arystokracja na przywilejach. Wolność wyrażania opinii przez wolną prasę i swobodę stowarzyszania się. Aktywność polityczna obywateli. Nadrzędny charakter prawa naturalnego nad pozytywnym. Prawo powinno zapewniać podział, równoważenie się władz i chronić wolność jednostki.

48. Myśl polityczna Herberta Spencera XIX

Statyka społeczna, Właściwa sfera działalności rządu, Jednostka wobec państwa. Krytykował współczesny liberalizm. Każda jednostka ma swobodę działania dopóki nie narusza praw innego człowieka. Atakował prawo boskie królów i prawo boskie parlamentów. Dobro ogółu jest kategorią fałszywą. Jeśli jednostki żyją w biedzie jest to efekt indywidualnych decyzji. Nagminne zmiany prawa wskazują na jego słabość. Legislator tworząc prawa powinien sięgać do historii prawa własnego i innych społeczeństw. Zjawiska życia społecznego pochodzą od zjawisk życia jednostki. Determinizm biologiczny - życie polityczne to dynamika walki.

49. Myśl polityczna Benjamina Constant XIX-XX

Adolf, Dzienniki poufne, O reakcji. Przeiciw Rousseau i krytyczny kontynuator Monteskisza. Wprowadził pojęcie wolności pozytywnej i wolności negatywnej. Wolność pozytywna to wolność i prawo uczestniczenia w życiu politycznym. Wolność negatywna to wolność OD państwa - wyznania, wypowiedzi, swoboda wyboru zajęcia itp. Najważniejsza wolność negatywna. Sześć podziałów władz: ustawodawcza reprezentacyjna stała, ustawodawcza reprezentacyjna opinii, władza królewska, wykonawcza ministerialna, municypalna, sądowa.

50. Utylitaryzm Jeremy Benthama XIX-XX

Utylitaryzm - filozofia zdrowego rozsądku. Wprowadzenie do zasad moralności i prawoznawstwa. Uważał, że angielski system prawa jest wadliwy. Celem każdego działania powinno być osiągnięcie maksimum satysfakcji. Miarą oceny jednostkowe szczęście człowieka. Inny rodzaj szczęścia poza szczęściem jednostki nie istnieje. Odrzucał poglądy szkoły prawa natury. Motywem działania człowieka jest dążenie do osiągniecia maksimum pożyteczności i minimum przykrości. Nie ma czegoś takiego jak interes społeczny. Przyjemność i dobrobyt najważniejsze. Własność jest niezbędna. Różnica między prawem i moralnością - posiadają jednak ten sam cel. Nieodłącznym elementem prawa jest sankcja. Gwarancją szczęścia jest wolność.

51. Utylitaryzm Johna Stuarta Milla XIX

Utylitaryzm, O wolności, O rządzie reprezentacyjnym, Zasady ekonomii politycznej, System logiki. Podstawą wolność - wolność obywatelska. Z natury społeczeństwo i jego władza dążą do stłamszenia wszelkiej indywidualności. Wewnętrzna wolność jednostki (sumienia), zewnętrzna wolność (wyboru), wolność stowarzyszenia się w celach wspólnych. Sądy przysięgłych, wolna administracja lokalna. Wzrost wpływu państwa jest szkodliwy. Rząd reprezentacyjny - cały naród lub jego część wykonuje za pośrednictwem deputowanych, okresowo wybieralnych, władze najwyższej kontroli. Odrzuca władzę despotyczną. Tworzenie prawa wyłącznie domeną komisji legislacyjnej.

52. Myśl ustrojowa Roberta von Mohl XIX

Niemiecki minister sprawiedliwości. Koncepcja państwa prawnego. Analizuje 3 klasyczne formy państw: ludowładztwo, arystokrację i jedynowładztwo. Despocję opisywał, jako państwo, w którym zwierzchnik ma tylko prawa a lud tylko obowiązki.

53. Pozytywizm prawniczy Johna Austina XIX

The Province of Jurisprudence Determined. Lectures on Jurisprudence or the Philosophy on Positive Law (Po śmierci). Przedmiotem prawoznawstwa winno być wyłącznie prawo pozytywne. 3 cechy konstytutywne: rozkaz suwerena, sankcja, obowiązek zachowania podwładnego. Prawa właściwe i niewłaściwe. Z prawem wiąże się nieodłącznie jego dwustronny uprawniająco-zobowiązujący charakter. Prawo zwyczajowe i precedensowe mają prawny charakter. Suweren ograniczony w jakikolwiek sposób przestaje być suwerenem.

54. Pozytywizm prawniczy Rudolfa Iheringa XIX

Der Zweck im Recht, Der Kampf ums Recht, Prawo rzysmkie na różnych etapach swego rozwoju. Należał do przeciwników szkoły prawa natury, jak również szkoły historycznej. Wprowadził metodę teologiczną (celowościową) - pozwala na przyjęcie wykładni celowościowej. Prawo to zbiór norm, które ochraniają interesy jednostki (teoria interesu). Prawo jest dynamiczne. Celem praw jest pokój. Wyróżniał prawo w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. Nie był zwolennikiem poglądu o wyższości prawa zwyczajowego. Wręcz odwrotnie - to ustawodawstwa jest wyrazem rozwoju kultury. Wyższość prawa stanowionego.

55. Państwo w poglądach Georga Jellinka XIX

Ogólna nauka o państwie, Deklaracja praw człowieka i obywatela, Prawo mniejszości. Państwo jest wyrazem stosunków woli. Państwo jest organizacją przymusową. 3 elementy państwa: ludność, suwerenna władza, terytorium. Państwo nie może działać w tych sferach, które dotyczą wewnętrznego życia człowieka. Funkcja zew. Państwa - ochrona przed atakiem, funkcja wew państwa - utrzymanie porządku. Rozwój prawodawstwa polega na wypieraniu wszelkich innych form powstania prawa niż stanowione. Uznaje tylko 2 formy państwa: monarchię i republikę.

56. Prawo w poglądach Georga Jellinka

Istotę prawa wiąże z państwem. Do norm prawnych zalicza się te, które: dotyczą zachowania uchwytnego zewnętrznie, są zewnętrzne i ustalone przez autorytet, przestrzeganie ich jest zagwarantowane przez władzę. Psychologiczna koncepcja obowiązywania prawa - działa na wolę człowieka, jako bodziec. Prawem jest wszystko to, co zostało ustanowione bądź usankcjonowane przez państwo.

57. Ideologia anarchistyczna XIX

Anarchos - bezrząd. Zdecydowanie wrogi stosunek do państwa. Wolność indywidualna najwyższym dobrem. Max Stirner, William Godwin, Proudhon, Kropotkin, Bakunin. Nurty: indywidualistyczny, kolektywistyczny, komunistyczny i syndykalistyczny.

Piotr Józef Proudhon - Co to jest własność?, Teoria własności. Zniesienie własności prywatnej i państwowej. Brak własności jest czymś gorszym niż jej istnienie. Tylko własność uzyskana własną pracą może być podstawą sprawiedliwego społeczeństwa. Uporządkowanie ekonomicznego chaosu poprzez instytucję darmowego kredytu zapewniającą jednakowe warunki wszystkim ludziom. Granicą wolności określonej jednostki jest wolność innej.

Michał Bakunin - Państwowość a anarchia, Reakcja w Niemczech. Centralną kategorią jest wolność - totalna i niepodzielna. Człowiek może osiągnąć świadomość i realizację swojego człowieczeństwa tylko w społeczeństwie. Społeczeństwo dominuje nad jednostką. Państwo jest zawsze formalne, oficjalne i narzuca sztuczne reguły zachowania. Należy likwidować państwo, kościół, prawa, armię, policję, banki, uniwersytety - brak równości. Po obaleniu państwa ma spontanicznie powstać nowe społeczeństwo anarchistyczne. Ustrój anarchistyczny opierać się ma na własności kolektywnej. Społeczeństwo jest wieczne, tj istniało zawsze towarzysząc ludzkiemu gatunkowi. Równość ludzi jest wpisana w ludzką świadomość. Organizacja państwowa niszczy wspólnoty lokalne, także jednostkową osobowość ludzi. Państwo związkiem poddanych. Kropotkin wyraźnie skłania się ku rewolucji. Rewolucja jest czymś naturalnych, towarzyszącym rozwojowi. Celem rewolucji ma być zniesienie państwo, własności prywatnej i pracy najemnej.

58. Socjalizm utopijny XVIII-XIX

Przedstawiciele socjalizmu utopijnego są przeciwnikami rewolucji.

Claude Henrie De Saint-Simon - Społeczeństwo nie jest tylko federacją jednostek, jest to organizm odpowiadający mechanizmowi ludzkiego ciała. Uważał, że złoty okres czeka ludzi, a jego źródłem ma być praca, a następnie produkcja. Epoka industrii. Władzę ma zastąpić racjonalne administrowanie. Był zwolennikiem ustroju parlamentarnego.

Charles Fourier - Prawa wibracji - wibracja wschodząca i zachodząca. Okres zwany gwarantyzmem (przed powstaniem doskonałej cywilizacji). Początkuje epokę wrastania. Likwidacja nędzy, utworzenie kooperatyw wiejskich i miejskich. Likwidacja handlu na rzecz wymiany dóbr między miastem a wsią. Powołanie falang - 1800-2000 mieszkańców na 2000ha. Centrum - falanster. Najwyższa instytucja - ciało Sybili. Ciałem kierowniczym Aeropag. Ziemię pokryję 600 000 falansterów, utworzą one Imperium Globu. Monarchia z siedzibą w Konstantynopolu.

59. Socjalizm naukowy XIX

Socjalizm stanowi konieczne stadium rozwoju społecznego.

Karl Heinrich Marks - Manifest Komunistyczny, Walki klasowe we Francji, Kapitał, Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej.

Friedrich Engles - Manifest Komunistyczny, Położenie klasy robotniczej w Anglii. Zbudowanie społeczeństwa bezklasowego. Rewolucja obejmująca cały świat. Walka klas motorem postępu społecznego, ekonomicznego, kulturowego i politycznego. Odrzucenie poglądu o wiecznym charakterze państwa. Pewne jest, że klasa robotnicza musi usunąć stary aparat ucisku. Rozwiązaniem ustrój komuny. Prawo jest to wola klasy panującej podniesiona do rangi ustawy.

60. Reformizm Eduarda Bernsteina XIX-XX

Rewizjonizm - przeciwnicy leninowskiego i stalinowskiego marksizmu poddający w wątpliwości pewne fragmenty marksistowskiej doktryny. Zaproponował prowadzenie działalności reformatorskiej mającej na celu polepszenie klasy robotniczej. Nie był przeciwnikiem kapitalizmu. Kapitalizm przerodzi się w socjalizm na drodze ewolucji. Zniesienie pieniądza i wprowadzenie barteru. O przynależności do danej klasy stanowi wysokość realnego dochodu.

61. Rewizjonizm Karla Kautsky'ego XIX-XX

Materialistyczne pojmowanie dziejów, Nazajutrz po rewolucji socjalnej. Był niemieckim działaczem ruchu robotniczego. Nowe państwo wiąże się z pojawieniem się absolutystycznej formy rządów w feudalizmie. Parlament to jedyny słuszny środek pozwalający ludowi na kontrolowanie władzy. Po zdobyciu władzy przez proletariat państwo stanie się republiką demokratyczną. Proletariat powinien ograniczyć się do usunięcia pozostałości monarchii i zniesienia przywilejów biurokracji oraz wojska. Krytykował więc leninowski katalog gwarancji władzy proletariatu. Rewolucja lutowa w Rosji faktycznie przyniosła klasie robotniczej pełną demokracją, a październikowa unicestwiła wolność ludzi. Był zwolennikiem gospodarki planowej. Socjalizm stopniowo wyłania się z kapitalizmu.

62. Solidaryzm Leona Duguita XIX-XX

Reprezentował solidaryzm prawniczy. Prekursorami byli E. Durkheim i L. Bourgeois. Człowiek jest istotą społeczną i nie może żyć bez społeczeństwa, jest istotą świadomą swej odrębności mimo przynależności do grupy. Rodzaje solidarności: mechaniczna, organiczna. Normy społeczne powstają spontanicznie. Był przeciwnikiem idei suwerenności państwa. Celem państwa jest uzbrajanie w sankcję norm społecznych. Prawo tworzone jest, gdy większość społeczeństwa dojdzie do wniosku, że jakieś czyny nie są obojętne na zasadę solidarności. Zarówna właściciele jak i robotnicy pełnią określone funkcje społeczne. Teza o walce klasowej jest więc całkowicie błędna

V. WIEK  XX

63. Myśl społeczna Kościoła Rzymskokatolickiego XIX-XX

Leon XIII­ - Rerum Novarum. Dostrzegał potrzebę zabrania głosu w sprawach społecznych. Szczególną uwagę poświęcił klasie robotniczej. Jego nauczanie odnosi się do problemów istoty i sprawowania władzy. Władza zwierzchnia jest pochodzenia boskiego. Każda forma władzy jest sprawiedliwa. Za to, co czynią rządzący odpowiedzą przed Bogiem. Upowszechnienie własności oraz solidarność robotnicza. Skrócenie czasu pracy, państwo winno dbać o potrzeby duchowe. Państwo ma bronić robotników od niewolniczej pracy u chciwych pracodawców. Praca kobiet i małoletnich powinna być chroniona. Prawo do wypoczynku w każdej umowie o pracę. Nadmierne wyzwolenie robotników obraca się niekorzystnie przeciwko im samym. Współpraca pomiędzy właścicielami i robotnika ma być postawą do nowego porządku społecznego

64. Ideologia leninowska XIX-XX

Państwo a rewolucja. Doprowadził do obalenia Rządu Tymczasowego i powstania rządu Rady Komisarzy Ludowych. Twórca III Międzynarodówki Komunistycznej. Rewolucja jedyną formą przejęcia władzy w państwie, przejście od jednej formacji społeczno ekonomicznej do wyższej. Sytuacja rewolucyjna: niemożliwe do pogodzenia sprzeczności klasowe, zubożenie klas wyzyskiwanych, władza nie może żyć po nowemu a klasa wyzyskiwana po staremu. Niezbędna rola państwa i władzy państwowej w rękach proletariatu. Zniknięcie rozróżnienia pomiędzy pracą fizyczną a umysłową. Kto nie pracuje ten nie je, każdy według swoich zdolności, każdemu według jego potrzeb. Odrzucał parlamentarny system rządów oraz zasadę trójpodziału władz w imię wprowadzenia systemu rad. Zagrożenie w biurokratyzmie.

65. Ideologia stalinowska XX

O Leninie. Zagadnienia Leninizmu. O Wielkie Wojnie Ojczyźnianej. Rewolucja w jednym kraju. Przeciwności klasowe w miarę postępu socjalizmu. Rosja najsłabszym ogniwem 1917 roku, ma przyczynić się do obaleniu burżuazji i krzewienia rewolucji w innych krajach. Różnica między zwycięstwem socjalizmu a ostatecznym zwycięstwem socjalizmu. Jego poglądu potępił Nikita Chruszczow na XX Zjeździe KPZR.

66. Ideologia trockistowska XX

Nasza rewolucja. Twórca IV Międzynarodówki. Komisarz do spraw wojskowych i przewodniczący rewolucyjnej rady wojskowej. Rewolucja permanentna - wynikać będzie ze skrajnego zacofania kraju. Rewolucja agrarna i w jej następstwie rewolucja demokratyczna odniesie zwycięstwo tylko w walce zjednoczonych robotników. Rewolucja w Rosji nie może zatrzymać się na etapie demokratycznym. Nie ma wyjścia ze sprzeczności pomiędzy socjalistycznym programem ekonomicznym a zacofaniem. Klasie pracującej Rosji potrzeba pomocy europejskiego proletariatu.

67. Ideologia faszystowska XX

Benito Mussolini - Doktryny faszyzmu. Faszyści podkreślali, że dysponują w gruncie rzeczy nie tylko programem politycznym, ale i pewną filozofią życia. Niechęć ujmowania ideologii faszystowskiej w teoretyczne zasady i do racjonalnego stosowania tych zasad. Odrzucenie zasad, które stały u źródeł liberalizmu. Odrzucenie i totalna krytyka marksizmu socjalizmu, komunizmu, który sprowadza ludzi do stanu zwierząt myślących tylko o tym by się wypaść i utuczyć. Pochwała elit - mają zasługi dla państwa. Nieuniknioność wojny wydobywa z jednostek i narodów maksimum zdolności i poświęcenia. Krytyka systemu parlamentarnego. Nacjonalizm, ksenofobia i nienawiść do obcych.

68. Ideologia nazistowska XX

Narodowy socjalizm, jako protest przeciw klęsce Niemiec w I Wojnie Światowej. Adolf Hitler - Mein Kampf. Joseph Goebbels, Alfred Rosenberg. Państwo, jako zbiór ludzi pod administracją rządu, państwo to środek do celu, którym jest zachowanie narodu i jego kultury. Edukacja rasowa. Krytykował demokrację parlamentarną - degrengolada i tchórzostwo. Demokracja germańska odrzucała zasadę większości na rzecz wybitnych jednostek. Narodowi potrzebne są silne jednostki, Zatarcie granic między państwem i partią. Liberalizm, komunizm, pacyfizm - wspierane przez Żydów. Niemcy reprezentują rzeszę aryjskich nadludzi, czystych rasowo, zdolnych do kierowania światem. Teoria krwi i braku przestrzeni życiowej.

69. Ideologia endecka XX

Roman Dmowski - Myśli nowoczesnego Polaka. Zygmunt Balicki - Egoizm narodowy wobec etyki. Polski ruch o ideologii nacjonalistycznej. Ewoluował od ideologii konserwatywno-narodowej w stronę bojowego nacjonalizmu. Permanentna walka o przetrwanie między narodami. Narody sąsiednie zagrożeniem dla Polaków. Rosjanie geopolityczni sojusznicy przeciwko Niemcom. Neoslawinizm - solidarność narodów słowiańskich +_Rosja przeciwko państwom germańskim. Państwo jednolite narodowościowo, zwarte terytorialnie, kształtem nawiązujące do tradycji piastowskiej. Narodowo Demokracja była zdecydowanym przeciwnikiem idei jagiellońskiej i federalizmu, preferując polskie państwo narodowe. Żydzi, jako żywioł silny i niebezpieczny. Nie Polacy obywatelami II kategorii aż do asymilacji.

70. Ideologia sanacyjna XX

Odzyskanie niepodległości przez Polskę i wzmocnienie kraju. Działalność spiskowa i konspiracyjna oraz na arenie wojskowej. Swoją działalność oparł na opcji austro-węgierskiej. Nie jest możliwe zbudowanie silnej Polski bez osłabienia Rosji. Utworzenie federacji Polski, Litwy, Ukrainy, Białorusi przeciw Rosji. Idea Międzymorza - Polska Estonia Litwa Rumunia Ukraina. Naród to twór państwa ukształtowany w długim procesie rozwoju historycznego. Sanacja moralna (uzdrowienie). Rządy autorytarne oparte na armii i zwolennikach zwalczające komunizm. BBWR - kult wodza, krytyka partyjniactwa. Wartością nadrzędną jest państwo. Odrzucono konkurencję między jednostką a państwem. Podstawowym celem ludzkiego zachowania jest dbałość o dobro państwa. Równość wobec prawa, wolność sumienia, słowa i zrzeszeń. Żadne działanie jednostki nie mogło być w sprzeczności z celami państwa. Odpowiedzialność prezydenta przez Bogiem i historią

71. Doktryna państwa dobrobytu XX

Państwo opiekuńcze, państwo socjalne, państwo dobrobytu. Koncepcja głoszona po II wojnie światowej w wysoko uprzemysłowionych krajach zachodnich. Zakłada ingerencję państwa w życie gospodarcze oraz rozszerzanie systemu świadczeń i usług socjalnych przy demokracji, jako systemie politycznym. Odwołuje się m.in. do W. Beveridge, J. Rawls, A.C. Pigou, J.M. Keynes, A. Lewrner, J.K. Galbraith, Otto von Bismarck, W.E. Gladstone, B Disraeli, H McMillan, F.D. Roosvelt, J.F. Kennedy. Czynniki wpływające na dobrobyt - efektywność systemu społeczno gospodarczego, efektywność rynku pracy, prywatne ubezpieczenia, dobrowolna działalność dobroczynna osób prywatnych i instytucji.

72. Doktryna konwergencji XX

James Burnham - Rewolucja menadżerów. Kowergencja to ewolucja prowadząca do upodobnienia. Menadżerowie jako odrębna grupa społeczna, powstała w wyniku rozwoju technologicznego. Staną się nową klasą rządzącą, która wyprze klasę kapitalistów. Burnham uważał, że rozwój technologii doprowadzi do unifikacji ideologicznych różnic między państwami. Państwo przejmuje własność prywatną. Powstanie systemu różnego zarówna od kapitalizmu jak i komunizmu. Z jego teorii czerpali Raymond Aron, Sorokin, Rostow. Teorie konwergencji opierały się na błędnych założeniach i nie sprawdziły się w praktyce.

73. Liberalizm Augusta von Hayek XX

Pionierskie badania w dziedzinie teorii pieniądza i cyklów koniunkcyjnych - Nagroda Nobla. Ekonomista austriacki, filozof, obrońca gospodarki wolnorynkowej, przedstawiciel liberalizmu konserwatywnego i szkoły neoaustriackiej. Społeczeństwo wolne to społeczeństwo działań spontanicznych i przypadku. Społeczeństwo jest zbiorem jednostek o różnorakich celach. Równość wobec prawa. Gwarantami wolności są wolny rynek i rozproszenie własności. Zdecydowany przeciwnik socjalizmu. Prawo to ramy formalne, dzięki którym może być realizowana wolność. Ustawodawca odkrywa normy sprawiedliwości. Zminimalizowanie roli państwa. Demarchia - władza publiczna przestrzega przepisów legalnie ogłoszonych i ustalonych. Państwo ograniczone. Parlament - zgromadzenie prawodawcze, zgromadzenie zarządzające, kadencja jednarozwa i długa (15 lat).

74. Teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa XX

Justice as Fairness; A Theory of Justice; Sprawiedliwość, jako uczciwość wzajemna: polityczna, nie metafizyczna. Współpraca i współżycie ludzi wymagają ustalenia zasady sprawiedliwości. Każda osoba ma mieć równe prawo do równej wolności. Wszelkie pierwotne dobra społeczne mają być rozdzielane równo, chyba, że z korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych. Teoria Rawlsa osłabia wszelkie teorie autokracji i technokracji.

75. Libertarianizm Roberta Nozicka XX

Anarchia, Państwo i Utopia. Przeciwnik koncepcji państwa dobrobytu i liberalizmu socjalnego. Przedstawiciel libertarianizmu w jego odmianie prawicowej. Skrajnie indywidualistyczne stanowisko. Atomizm społeczny. Uważał, że państwo to zło konieczne. Społecznie to suma jednostek. Realizowanie przez jednostkę jej praw może być potencjalnie szkodliwe dla innych - konieczność umowy społecznej. Państwo ma chronić samoposiadanie - co oznacza że jednostki należą tylko do siebie. Wolność oznacza, że każdy może dowolnie dysponować samym sobą i swymi talentami. Państwo wykraczające poza „program minimum” nie jest państwem sprawiedliwym.

76. Teoria prawa Leona Petrażyckiego XIX-XX

Twórca szkoły psychologizmu prawniczego. Norma prawna jest normą o charakterze impreatywno atrybutywnym: z jednej strony zawiera obowiązek, z drugiej zaś uprawnienie. Norma moralna to norma imperatywna - zawiera wyłącznie obowiązek. Naukowa polityka prawa. Przeżycie emocji prawnej przez jednostkę jest źródłem normy prawnej. Ideałem prawa stanowionego powinno być dążenie do zgodności z poczuciem sprawiedliwości. Każdy dojrzały człowiek ma rozwinięte poczucie prawa, a w przypadku braku należy mówić o idiotyzmie prawnym.

77. Teoria państwa Leona Petrażyckiego

Państwo to zbiór ludzi połączonych przez to, że pewnym osobom z tego grona przyznaje się pewne prawa, innym zaś odpowiednie obowiązki. Podstawowym zadaniem państwo miało być stymulowanie przeżyć prawnych. Wyraźnie rozdziela państwo i prawo. Prawo tworzy państwo, państwo czasami musi zwalczać prawo, prawo jest zjawiskiem psychologicznym, dwie funkcje prawa - rozdzielcza i organizacyjna. Władza państwowa jest hierarchią, czołowe miejsce zajmuje najwyższa suwerenna władza. Szereg władz podległych tzw. Specjalnych władz społecznych. Kapitalizm cechuje się psychiczną i etyczną postawą egoizmu, wynikającą z funkcjonowania wolnego rynku; socjalizm zaś jest ustrojem, w którym w pewnym sensie następuje powrót do motywacji społeczeństwa rodowego.

78. Teoria prawa Hansa Kelsena XIX-XX

Czysta nauka prawa. Przedstawiciel normatywizmu. Kontynuator pozytywizmu prawniczego XX wieku. Twórca kierunku o nazwie normatywizm, który wskazuje na konieczność zrezygnowania z łączenia prawa z moralnością. Dwie sfery: sein (bytu) i sollen (powinności). Prawnika obchodzić ma jedynie obowiązywania prawa. Podstawowe znaczenie mają formalna geneza prawa, oparcie na normie kompetencyjnej i formalna skuteczność prawa. Każda norma obowiązuje na mocy upoważnienia ze strony normy wyższego rzędu a zwieńczeniem jest norma podstawowa - Grundnorm. Jest najważniejsza w systemie, wykracza nawet poza konstytucję.

79. Teoria państwa Hansa Kelsena

Kocepcje państwa - byt czysto formalny (normy prawne), fakt polityczny i socjologiczny (pozaprawny). Neguje suwerenność państwa. Zwolennik suwerenności narodu. Opowiada się za podziałem władz i ich wzajemną kontrolą i współdziałaniem. Podstawowymi formami demokracja i autokracja. Demokracja naturalna - bezpośredni udział ludzi w tworzeniu demokracji. System demokracji politycznej - zasada mniejszości i większości w parlamencie. Podstawą demokracji jest wonlość a nie równość.

80. Jurysprudencja analityczna H.L.A. Harta XX

Pojęcie prawa. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli pozytywizmu prawniczego (w jego miękkim odłamie). Najwyższe kryterium oraz ostateczna reguła uznania. Rozdzielenie prawa i moralności, przeciwnik koncepcji prawno naturalnych. System prawa zawiera reguły pierwotne - reguły uznania, zmiany, rozstrzygania.

81. Współczesna jurysprudencja analityczna

Współczesna jurysprudencja analityczna wiąże się z filozofią i etyką utylitaryzmu. Wyeliminowanie ocen moralnych z procesów sądowego stosowania prawa. Podtrzymują pozytywistyczną koncepcję pojęciowego oddzielania prawa od moralności. Analiza istniejącego aparatu pojęciowego, tworzenie nowego aparatu pojęciowe, racjonalne uzasadnianie instytucji i praktyk, analiza konsekwencji społecznych.

82. Teoria prawa Olivera W. Holmesa XIX-XX

Przedstawiciel funkcjonalizmu prawniczego. Jego doktryna - Socjologiczna rewolta. Stosowania prawa, tworzenie prawa przez sądy, prawo w działaniu przeciwstawiane prawu w książkach. Głównym źródłem prawa jest doświadczenie. Źródłami prawa: aktualne potrzeby, teorie moralne i polityczne, bieżąca polityka. Prawo to oznajmienie o warunkach, w których publiczna siła zostanie użyta w stosunku do człowieka przy pomocy sądu.

83. Idealizm prawniczy Roście Ponda XX

Charakter społeczny prawa - narzędzie do osiągnięcia pewnych celów. Zadania prawnika polegają na funkcjonalnej interpretacji pojęć i zjawisk oraz poszukiwaniu i wypracowywaniu społecznych kompromisów. Prawo zajmuje się ochroną interesów społeczeństwa. Prawo powinno utrzymywać społeczną równowagę - inżynieria społeczna. Sześć postaci interesów społecznych - powszechne bezpieczeństwo, zabezpieczenie rodziny, religii itp., ochrona poczucia moralności, zachowanie niezbędnych dóbr społecznych, ogólny postęp, ochrona życia jednostki.

84. Realizm prawniczy Karla N. Llewellyna XX

Teoretyk prawa związany ze szkołą realizmu prawniczego. Prawo to ogół decyzji sądowych, nie zbiór reguł. Reguła to nie wartość, lecz przepowiednia tego, co sąd uczyni. Tradycyjne zasady i pojęcia prawa nie dają bowiem prawdziwego obrazu zachowania się adresatów i sądów. Prawo powinno być ujmowane w ruchu. Prawo to środek do społecznego celu. Społeczeństwo zmienia się szybciej niż prawo. Później zmienia poglądy - staje się zwolennikiem analizy prawa z punktu widzenia psychologii społecznej.

85. Współczesna amerykańska filozofia prawa

Kierunek empiryczno-socjologiczny - orientacja funkcjonalna, orientacja pragmatyczno-instrumentalna - szeroko rozumiana praktyka sądowego stosowania prawa

Teorie prawa natury - zakładające obowiązywanie pewnych zasad słusznych i sprawiedliwych. Główne zasady prawa natury (Jerome Frank) - miłość bliźnich, równe traktowanie, prawo do wolności i bezpieczeństwa.

Policy irneted jurisprudence - Podkreśla błędność założenia modelu, który określa, które normy są prawem. Sędziowie powinno stosować prawo stworzone przez inne instytucje, a nie tworzyć własne

Neoanalityczy jurysprudencja

Kierunek Neomarskistowski

86. Poglądy na prawo Lona L. Fullera XX

Moralność prawa, Anatomia prawa. Krytyk pozytywizmu prawniczego. Prawo powinno być ogólne, ogłoszone, nie działać wstecz, być jasne, niesprzeczne, możliwe do spełnienia, stabilne. Te warunki decydują o wewnętrznej moralności prawa.

87. Poglądy na prawo Ronalda Dworkina XX

Krytyk pozytywizmu prawniczego. Jego integralna teoria prawa jest jedną z dominujących teorii w krajach anglosaskich. Sądy powinny stosować prawo stworzone przez inne instytucje kiedy tylko jest to możliwe. Prawo składa się nie tylko z norm, ale także z zasad i wskazówek politycznych, jak również z innych standardów postępowania. Społeczeństwa nie ma żadnych praw w stosunku do jednostki - TYLKO jednostka w stosunku do społeczeństwa i do innych jednostek. Prawo do równości - fundamentalne znaczenie. Prawo do wolności - tylko, jeśli zgodne z prawem to równości.
Typologia praw - prawa absolutne i nieabsolutne, abstrakcyjne i konkretne zasady, abstrakcyjne i konkretne prawa, moralne, legalne i instytucjonalne. Prawo nie jest zbiorem porad dla sędziów i innych urzędników, jakie decyzje powinni podejmować, ale stanowi, że ich obowiązkiem jest uznanie i egzekwowanie określonych norm.

Część druga.  TRZY TEORIE  PODZIELONEJ  WŁADZY

VI. TEORIA  USTROJU  MIESZANEGO

88. Ideologiczne źródła teorii ustroju mieszanego

Teoria ustroju mieszanego wynika ze źródeł instytucjonalnych i intelektualnych. 1) Nazwanie form rządu (Herodot - Dyskusje), 2) Ustalenie, który są dobre a które złe, zdrowe i patologiczne (Sokrates), 3) Zmieszanie form rządu (Platon)

89. Instytucjonalne źródła teorii ustroju mieszanego

Ustrój Sparty - rozdział władzy monarchicznej pomiędzy dwóch królów, geruzja, 5 eforów i apella (zgromadzenie ludowe)

Ateny (po reformach Solona) - 4 klasy podatkowe, urzędy archontów i skarbnika, rada (boule), zgromadzenie ludowe (eklezja).

Ustrój Krety

Ustrój republikańskiego Rzymu

90. Klasyfikacje form rządu - podwójna triada

Platon (M, A, D / T, O, D) Arystoteles (M, A, P / T, O, D), Polibiusz i Cyceron (K, A, D / T, O, O)

91. Doktryna ustroju mieszanego Platona

Niektóre rządy należy ze sobą połączyć, sprawowanie nieograniczonej władzy deprawuje rządzących, należy wprowadzić określone prawa i ich przestrzegać, dobrze jest podzielić władzę. Organem rządzącym rada (boule), 360 członków. 37 urzędników - stróże praw. Najważniejsze decyzje podejmowane przez „nocne zebrania” - winny one czuwać nad dobrem państwa i należytym kierunkiem jego działania.

92. Doktryna ustroju mieszanego Arystotelesa IV p.n.e.

Arystotelesowska koncepcja politei - Kombinacja oligarchii i demokracji. Porzucenie spekulacji, skupienie się na faktach. Fundament politei stanowią społeczny podział władzy i liczny stan średni. Umiarkowanie i środek są najlepsze. Średni stan w optymalnej sytuacji, bo ani nie pożądają jak biedni dóbr obcych, ani też drudzy nie pożądają ich mienia, jak to robią ubodzy w stosunku do bogatych.

93. „Czynniki ustrojowe” Arystotelesa

Czynnik obradujący nad sprawami państwowymi - zgromadzenie ludowe, czynnik rządzący, czynnik sądzący - 8 rodzajów. W oligarchii wysoki cenzus, w demokracji niski, trzeba wziąć wartość pośrednią

 94. Cykl ustrojowy Polibiusza II p.n.e.

Pierwsz forma rządów - dziedziczne królestwa. Królestwo -> Tyrania -> Arystokracja -> Oligarchia -> Demokracja -> Ochlokracja -> Królestwo

95. Rzymski model ustrojowy wg Polibiusza

Władza wykonawcza - dwóch konsulów - dzięki nim Rzym przypomina królestwo. Senat - zarządza skarbem, ustala reguły rozstrzygania konfliktów między interesem publicznych a interesami prywatnymi, tym sposobem Rzym przypomina arystokrację. Zgromadzenie ludowe (komicja) - dokonują wyboru na urzędy i zatwierdzają lub odrzucają prawa, tym samym Rzym przypomina demokrację. Do konsulów należy pełnia władzy nad sprawami wojskowymi, jeśli jednak Senat zastosuje taktykę obstrukcji, to legioniści nie otrzymają żołdu. Komicja mogą ograniczyć kompetencje i przywileje senatu, a nawet prywatny majątek. Komicja są pozbawione inicjatywy.

96. Koncepcja ustroju mieszanego Cycerona I p.n.ne

De re publica, De legibus. Czynnik zwierzchni w postaci władzy królewskiej. Udział w rządzeniu powinni też mieć przedniejsi obywatele, pewne zaś sprawy trzeba pozostawić osądowi i woli ludu. Sympatie Cycerona skupiały się głównie na arystokracji (optimates). Koncesje na rzecz plebsu jako wentyl bezpieczeństwa, chroniący przed buntem. Etapy ewolucji ustroju w Rzymie - utworzenie komicji centurialnych przez Serwiusz Tulliusza, ustanowienie republiki z instytucją konsulów, powołanie trybunów ludowych. Przestrzeganie praw natury jako prawa rozumu. Prawa państwowe muszą być zatem zgodne z prawami natury.

97. Doktryna ustroju mieszanego Tomasza z Akwinu XIII

Summie teologii, O władzy monarchów. Rządy sprawiedliwe (K, A, R) i niesprawiedliwe (T, O, D). Istnieje ustrój, który jest zmieszany, i ten jest najlepszy. Swą wizję ustroju uzasadniał argumentami biblijnymi, a ściślej Starym testamentem. Przytacza przykład Izraela, gdzie Bóg nadał mu ustrój mieszany, dzięki czemu państwo to zachowało korzyści płynące z monarchii, ale uniknęło przeistoczenia się w tyranię.

98. Koncyliarystyczna wizja ustroju mieszanego

Ruch koncyliarystów wyrażał się w dążeniu do uznania zasady, że sobór generalny jest nadrzędnym organem prawodawczym i doktrynalnym Kościoła. Uznali zatem, że ustrój Kościoła jest ustrojem mieszam, zaprowadzonym przez Boga.

Jan z Paryża XIII w. - O władzy królewskiej i papieskiej. Pod wpływem Tomasza z Akwinu. Ustrój optymalny obok elementów monarchii i arystokracji powinien zawierać także elementy demokracji, ale nie po to by wielu mogło wnieść pozytywny wkład, leczy aby wielu zadowolić.

Piotr Olivi - O ogłoszeniu wyboru papieża. Ustrój mieszany optymalny dla kościoła, kościół jest korporacją.

Karynał Pierre d'Ailly - Traktat o Kościele, soborze powszechnym, kapłanie rzymskim i władzy kardynałów. Pełnia władzy kościelnej należy się do całego Kościoła, papież wyłącznie symbolizuje władze, a sobór powszechny ją reprezentuje.

Kanclerz Jean Geron - O władzy kościelnej. Opowiadał się za wyższością elementów demokratycznych w kościele. Ustroje państw mogą podlegać zmianą, lecz ustrój Kościoła nie, ponieważ został ustanowiony przez Chrystusa.

99. Doktryna ustroju mieszanego Machiavellego XV-XVI

Książę, Rozważania nad pierwszymi dziesięcioma księgami Tytusa Liwiusza. Uważany za największą chlubę teorii ustroju mieszanego w epoce odrodzenia. 2 formy państwa - księstwo i republika. Recypował klasyfikację form rządu i cykl ustrojowy Polibiusza. Kraje przeobrażają się wielokrotnie, a ulegając nieustannym zmianom przechodzą od stanu wysokiego zorganizowania do zupełnego rozprężenia i ponownie od stanu anarchii do sprawnego funkcjonowania.

Projekt ustroju Florencji - Republika rządzona przez bogate mieszczaństwo. Kolegium, - 65 członków bogatych. 12 średnich. Rada dwustu - 160 członków bogatych, 40 średnich. Rada tysiąca - reprezentacja najniższych

100. Odpowiedź Karola I XVII

Odpowiedź Jego Królewskiej Mości na Dziewiętnaście Propozycji obu izb Parlamentu. Monarchia - jej całe zło to tyrania. Arystokracja - wadą są fakcje i podziały. Demokracja - wadą są zamieszki, gwałt i wyuzdanie. Ustrój Anglii jest mieszanką tych prostych form, i tak długo jak będzie między nimi równowaga, państwo będzie pozbawione wad. Do Króla należy władza wykonawcza, Izba Gmin jest orędownikiem wolności, prawo nakładania podatków, impeachment. Izba lordów - organ do pomocy każdemu z pozostałych w przeciwstawianiu się nadużyciom któregoś z nich - władza sądownicza.

101. Doktryna mieszanej monarchii

Zmodyfikowanie kanonów teorii ustroju mieszanego zaowocowało sformułowaniem doktryny mieszanej monarchii.

Robert Sheringham XVII w.- Prawa królów podtrzymane. Wskazuje na istnieje monarchii mieszanej. Król nie pełnej i całkowitej władzy, istnieje współdziałanie poszczególnych władz.

Polityczny katechizm - anonimowa broszura. Władza króla nie pochodzi z łaski bożej, lecz od ludu.

Philip Hunton XVII w. - Traktat o monarchii. Najlepsza ilustracja doktryny mieszanej. Najwyższe dowództwo państwa podzielone na 3 elementy. Monarsze przypada najwięcej władzy. Suwerenność króla jest ograniczona pod pięcioma względami - nie może stanowić prawa, ogranicza go common law, istnieją zasady wymierzania sprawiedliwości, nie może przekazać swojej korony, władza królewska jest ograniczona w zakresie nakładania podatków i danin.

102. Republika agrarna Harringtona XVII w.

Rzeczpospolita Oceana. Ustrój całego państwa determinują stosunki agrarne. Otóż jeżeli do jednostki należy cała ziemia w kraju, to państwo ma postać monarchii absolutnej. Do utrzymania władzy politycznej nieodzowne jest posiadanie od 2/3 do 3/4 ziemi. Arystokracja posiada znacznie większe majętności, może doprowadzić do monopolizacji i zepchnięcia reszty ludzi do poddaństwa lub niewoli. Aby zapobiec - ustanowienie prawa agrarnego (limity ziemi, przepisy zapobiegające koncentracji majątków), ustanowienie ustroju mieszanego

Przeciwnicy ideo ustroju mieszanego - Jean Bodin - suwerenność jest podzielna, Thomas Hobbes - władza nie może spoczywać w kilku rękach, Robert Filmer - nie ma monarchii mieszanej, Samuel Pufendorf - status mixtus oznacza chorą formę państwa

VII. TEORIA  USTROJU  RÓWNOWAGI

103. Doktryna ustroju równowagi Bolingbroke'a XVIII w

Uwagi o historii Anglii z zapisków Humpreya Oldcastle. Najbardziej znany współtwórca i propagator teorii ustroju równowagi. Podkreślał przede wszystkim częściowy podział prawnych sfer działania pomiędzy koronę, Izbę Lordów i Izbę Gmin. Władza parlamentu jest najwyższa, nie arbitralna. Wolność obywateli jest więc zabezpieczona wyłącznie w ustroju konstytucyjnym, ufundowanym na podziale władzy i systemie hamulców, będącym antytezą ustroju arbitralnego. Rządy partii politycznych prowadzą do rządów fakcji.

104. Kanon „gotyckiej równowagi” XVI-XVIII

Głoszono ideę równowagi per se (samo przez się). Uznano, że władza Króla, Izby Lordów oraz Izby Gmin została tak zrównoważona, że żaden stan ani organ nie może naruszyć praw drugiego ani zagrozić wolności jednostki.

Jonathan Swift - Zalecał równowagę jako aksjomat zarówno polityki zagranicznej jak i wewnętrznej.

James Harrington - oprócz agrarystycznej wizji ustroju mieszanego spopularyzował także hasło gotyckiej równowagi.

Algernon Sideny - Dyskrusy dotyczące ustroju. Ustrój gotycki to monarchia mieszana, która tworzy optymalną formę rządu

Edmund Burke - Twierdził, że hierarchia, harmonia i równowaga są cechami porządku naturalnego.

105. Doktryna ustroju równowagi Blackstone'a XVIII

Komentarze do praw Anglii. Zdefiniowanie prawnych sfer działania państwa i określanie ich zakresu. Władza prawodawcza - stanowienie ustaw. Władza wykonawcza - kompetencje bezpośrednie (sprawy zagraniczne) i uboczne (ustanawianie urzędów). Władza sądownicza - stały pion organów złożony z sędziów zawodowych. Społeczno polityczne aequlibrium wynika nie z reguły rozdziały władzy, lecz z pozycji ustrojowej stanów w państwie.

106. Idea ustroju ograniczonego

Kanony teorii ustroju równowagi podważano rzadko. Uważano, że centralnym punktem zainteresowania było ograniczenie bądź ujęcie w karby władzy aparatu państwa.

VII. GENEZA  TEORII  ROZDZIAŁU  WŁADZY

107. Idea nadrzędności prawa

Rozdział aparatu władzy na poszczególne grupy organów, grupy te powinny być względnie równorzędna i niezależne. Niewielkie możliwości ingerencji w działalność pozostałych.

W dobie średniowiecza ideolodzy twierdzili , że monarcha powinien sprawować pełnię władzy (plentitudo potestas) na wzór rzymskich cesarzy, inni zaś, że władza powinno być organiczna, a ograniczenia mają mieć postać boskich nakazów i starodawnych zwyczajów (potestas limitata). Jednocześnie z coraz większym rezonansem spotykała się rewolucja wówczas idea suwerenności ludu.

108. Gubernaculum et iurisdictio XIII

Anglia to kraj, w którym najwcześniej zaczęto kwestionować omnipotencję władzy monarchy - Wielka Karta Wolności, 1215 r.

Henry of Bracton - O prawach i zwyczajach Anglii. Istnieją dwie sfery władzy królewskiej: gubernaculum et iurisdtictio. W obrębie gubernaculi król zachowuje pełnię władzy. W obrębie iurisdictionis król nie może być rządcą autokratycznym, gdyż jego kompetencje mają charakter delegowany.

109. Dominium politicum et regale XIII

Sir John Fotescue wymienił 3 rodzaje ustrojów: monarchię absolutną (dominium regale), republikę (dominium politicum) i formę mieszaną (dominium politicum et regale). Ten który rządzi regaliter et politice może stanowić prawa, nakładać daniny wyłącznie za zgodą poddanych. Musi przestrzegać prawa natury, wspomagać go powinna rada. Formułę ustroju politycznego Anglii Fortescue określał, jako regimen politicum et regale - zaraz ograniczony i absolutny

110. Emancypacja prawnych sfer działania państwa

We wszelkiej działalności państwa dopatrywano się wyłącznie przejawów uniwersalnej władzy sądowniczej. W późnym średniowieczu w parlamencie widziano organ prawo tworzący, a nie tylko ustalający.

111. Klasyfikacja prawnych sfer działania państwa w okresie „Wielkiej Rebelii”

1640-1660. Filmer pisał, że są dwie części władzy najwyższej - prawodawcza i wykonawcza. Wiliam Ball, że jest władza prawodawcza należąca do ludu, i wykonawcza należąca do króla. Wielka Rebelia przyczyniła się do emancypcji nowocześnie rozumianej władzy sądowniczej. Harrington zdefiniwał porządek wykonawczy. Marchamont Nedhom określił piastunów władzy wykonawczej, jako stałych administratorów i szafarzy prawa i sprawiedliwości. Charles Dallison - odróżniał suwerenną władzę od władzy oceniania prawa. Clement Walker (Theodorus Verax) - Król jest najwyższym rządcą królestwa. Nie może jednak wydawać, uchylać lub zmieniać jakiejkolwiek ustawy bez zgody Parlamentu. Nie może również ani sam, ani z Parlamentem sprawować wymiaru sprawiedliwości.

112. Doktryna podziału władzy Locke'a

Podział prawnych sfer działania państwa i wzajemne relacje między poszczególnymi organami. Władza prawodawcza - wydawanie stabilnych ustaw, ustanawianie kar za ich naruszanie. Wykonawcza - pilnowanie wykonywania ustanowionych i obowiązujących ustaw, karanie przestępstw. Federacyjna - prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju. Locke nie wyróżniał władzy sądowniczej. Mocno akcentował on jednak zasadę niezależności sądów i uważał, że państwo powinno głównie spełniać funkcję arbitra w sporach między obywatelami. Relacje między rozdzielonymi organowi spoczywają na strukturze hierarchii. Najwyższą władzą legislatywa. Za optymalną formę rządu Locke uważał liberalną arystokrację. Wolność może zagwarantować wyłącznie system oddzielonych i odseparowanych organów państwa. Można łączyć władzę wykonawczą z władzą federacyjną, ale nigdy z władzą prawodawczą. Akty uchwalane przez władze prawodawcza powinny być ogólne, niesprzeczne z prawem natury, zapewniać równą ochronę wszystkich, nie działać wstecz i nie pozbawiać obywateli własności bez ich zgody. W porównaniu do Locka doktryna Monteskiusza jest pełniejsza.

VIII. MONTESKIUSZOWSKA  DOKTRYNA  PODZIAŁU  WŁADZY

Wyodrębnienie trzech prawnych sfer działania państwa. Przydzielenie ich trzem odrębnym organom. Wprowadzenie systemu hamulców ustrojowych. Uwzględnienie społecznego podziału władzy.

113. Kanon pierwszy  - przedmiotowy podział władzy

Pierwsza władza to władza prawodawcza. Druga władza to władza wykonawcza. Trzecia to władza sądzenia.

114. Kanon drugi - podmiotowy podział władzy

Prawodawcza - legislatywa, wykonawcza - egzekutywa, sądownicza - judykatywa.

115. Kanon trzeci - system hamulców ustrojowych

Podział na dwie izby - izba wyższa nie ma zdolności stanowienia, jedynie odrzucania ustaw uchwalonych przez izbę niższą. Prawo egzekutywy do zwoływania legislatywy. Wyposażenie monarchy w prawo weta ustawodawczego.

116. Kanon czwarty - społeczny podział władzy

Izba niższa powinna skupiać przedstawicieli ludu (czyli burżuazji), wyższa zaś - reprezentantów szlachty i ma być dziedziczna. Monarcha otrzymuje egzekutywę. Oskarżeni mają być sądzenia przez sędziów wywodzących się z tego samego stanu.

IX. DOKTRYNA  PODZIAŁU  WŁADZY  THE  FOUNDING  FATHERS

117. Motywacja konstytucjonalizacji podziału władzy

Przed rewolucją 1776 r. istniała pewna forma trójpodziału władzy - władza wykonawcza w rękach gubernatora, ustawodawcza sprawowana przez Ogólne Zgromadzenie, a sądownicza przez sądy (nie były niezawisłe). Chciano odpędzić widma tyranii i anarchii. Lekarstwem na to miał być odpowiedni system hamulców. Kolejną obawą despotyzm legislatywy - władze w konstytucji nie mogą przejąć lub ograniczyć innej. Hydra fakcji - grupa obywateli popychanych przez wspólny cel do działania sprzecznego z interesem społeczeństwa. Ujednolicenie poglądów i interesów obywateli lub pozbawienie ich swobody myślenia i działania może zapobiec fakcjom. Anarchia nieograniczonej demokracji to kolejna motywacja. Demokracja rozumiana była jako rządu ludu prowadzące do upadku. Sprawność działania machiny państwowej - kolejna motywacja konstytucjonalizmu podziału władz. Natura ludzka jako motywacja konstytucjonalizmu. Wyrazem zaufania miał być ustrój reprezentacyjny, wyrazem jego braku - system hamulców. Natura władzy państwowej - ostatnia z motywacji konstytucjonalizmu, była uważana za brutalną, bezceremonialną, aktywną, skłonną do wykraczania poza swe prawa.

118. Koordynacja organów państwa

Nieodzowne było uzbrojenie organów państwa w hamulce służące wzajemnej ingerencji w swoją działalność. Natomiast te dziedziny danego organu, które dotyczyły innych organów, powinny podlegać ich kontroli. Podział władzy nie powinien iść dalej, niż do stopnia wykluczającego możliwość podporządkowania jednego organu przez drugi.

119. Władza prawodawcza

Możność normowania zachowania jednostki. Pojęcie to rozciągano także na takie materie, jak nakładanie podatków, przyznawanie rządowi funduszy czy wypowiadanie wojny i zawieranie traktatów. W artykule I §1 Konstytucji wszystkie uprawnienia ustawodawcze przysługują Kongresowi Stanów Zjednoczonych. Na podstawie konstytucji Kongres stał się wyłącznym organem ustawodawczym spośród organów Unii.

120. Władza wykonawcza

Urzeczywistnianie aktów legislatywy, uprawnienia o charakterze dyskrecjonalnym. Członkowie Konwencji Konstytucyjnej zgodnie zadecydowali powierzyć Prezydentowi wykonanie aktów Kongresu, prawo weta, naczelne dowództwo sił zbrojnych i milicji poszczególnych stanów, prawo łaski, prawo obsadza urzędów (ważne stanowiska za zatwierdzeniem senatu, 2/3 obecnych senatorów), zawieranie traktatów, prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, zwoływanie w sytuacjach nadzwyczajnych jednej lub dwu izb kongresu, obowiązek kierowania do parlamentu unii orędzi o stanie państwa

121. Władza sądownicza

Rozstrzyganie konfliktów w sprawach karnych i cywilnych oraz interpretowanie obowiązującego prawa. Sąd najwyższy uczyniono instancją odwoławczą, o zakresie spraw decydował Kongres, w pięciu kategoriach spraw nadano mu właściwość pierwotną. SN ma prawo do badania konstytucyjności aktów prawnych egzekutywy i legislatywy. Prawo wytyczania granic uprawnień. Ojcowie konstytucji uważali sądownictwo za najsłabszy z trzech działów władzy, że nigdy nie będzie mogło z powodzeniem zaatakować którejś z pozostałych władz, trzeba wyposażyć go w środki ochrony przed atakami innych władz.

122. Struktura organów

Legislatywa - dwuizbowość. Izbie złożonej z przedstawicieli ludu trzeba przeciwstawić drugą izbę, składającą się z obywateli o największej mądrości, doświadczeniu i cnocie (zalety te wiązano z bogactwem). Wydłużenie procesu legislacyjnego korzystanie wpływa na jakość parlamentarnych aktów prawnych i na stabilność polityki państwa.

Egzekutywa - Wieloosobowa egzekutywa byłaby potencjalnych źródłem. Jednoosobowa egzekutywa gwarantuje szybsze podejmowanie decyzji. Gerry i Butler uzasadniali potrzebę wprowadzenia monokratycznej ezgekutywy względami militarnymi - inaczej byłby trójgłowy generał.

Judykatywa - Nie uregulowali w niej kwestii liczby członków Sądu Najwyższego. Liczba członków początkowo wynosiła 5, wzrosła do 10. Od 1869 r. na mocy konwenansu konstytucyjnego skład jest dzwięcioosobowy.

123. Tryb powoływania organów

Zachowanie niezależności organów państwa jest związanie również ze sposobem ich powoływania. Poszczególne organ winny być powoływane niezależnie od siebie przez różnie podmioty, za pomocą odmiennych procedur i na kadencję różnej długości.

Legislatywa - Izba Reprezentantów - wybór bezpośredni przez naród. Senat - legislatury stanowe mają lepsze wyczucie interesu państwa i wybiorą senatorów o najlepszych cechach charakteru oraz odpowiedniej pozycji społecznej i majątkowej.

Egzekutywa - Prezydenta powoływało kolegium elektorskie wybierane bezpośrednio przez naród, jeśli zaś kolegium elekcji nie dokona, to kompetencja ta przypadnie Izbie Reprezentantów, a w razie nie wybrania przez ten organ - Senatowi.

Judykatywa - Sędziów SN wyznacza prezydent, a nominację zatwierdza senat.

124. Kadencja organów

Legislatywa - Izba Reprezentantów - 2 lata. Senat - 6 lat, rotacja 1/3 składu co 2 lata.

Egzekutywa - Czteroletnia kadencja. Od momentu odmówienia przez Waszyngtona kandydowania po raz trzeci, powstał precedens, który dał początek konwenansowi konstytucyjnemu przestrzeganemu aż do prezydentury F.D. Roosvelta, wybieranego czterokrotnie. W 1951 r. weszła w życie XXII Poprawka dopuszczając wyłącznie jedną reelekcję.

Judykatywa - Urząd pełniony dożywotnio pod warunkiem należytego sprawowania się.

Obligatoryjna kadencyjność legislatywy i egzekutywy, dożywotnia kadencyjność judykatywy.

125. System hamulców ustrojowych

Weto ustawodawcze - Przyznane Prezydentowi - ustawy, uchwały, zarządzenia, rezolucje (za zgodnym stanowiskiem IR i Senatu) za wyjątkiem odroczenia obrad. Weto ma charakter zawieszający i może być przełamane przez Kongres większością 2/3 głosów.

Impeachment - Prezydenta stawia w stan oskarżenia IR, sądzić go będzie Senat pod przewodnictwem Prezesa Sądu najwyższego. W rozpatrywanym trybie objęto równocześnie Wiceprezydenta, sędziów SN i sądów niższych instancji, sekretarzy departamentów i wszystkich funkcjonariuszy cywilnych Stanów Zjednoczonych. Orzeczenie skazujące zapada większością 2/3 obecnych senatorów. W trybie impeachment wykluczył udział ławy przysięgłych.

Judical review - prawo sądów powszechnych z Sądem Najwyższym do interpretowania konstytucji jak i do badania zgodności z nią aktów prawnych, przede wszystkim ustaw federalnych. Kompetencję tę przypisał judykatywie expressis verbis prezes SN John Marshall w najsłynniejszym w historii orzeczeniu tego organu, a mianowicie Marbury v. Madison z 1803 r.

„Władza nad sakiewką” - Wszelkie wypłaty ze Skarbu Państwa są dopuszczalne wtedy, kiedy ustawa przyznaje na ten cel fundusze.

126. Społeczny podział władzy

Naród amerykański wcale nie jest monolitem, gdyż można w nim wyodrębnić dwie warstwy. W skład pierwszej wchodzą ludzie odznaczający się bogactwem, talentami i dobrym urodzeniem (elite, a nie arystokracja), w skład drugiej zaś ludzie, którzy tych cech nie posiadają. Interesy tych warstw są sprzeczne. Zadanie utrzymania między nimi równowagi spoczywa na neutralnym prezydencie strzegącym przede wszystkim interesu ogólnospołecznego.

X.  FRANCUSKA  DOKTRYNA  PODZIAŁU  WŁADZY

127. Doktryna podziału władzy Jana Jakuba Rousseau

Źródłem prawa może być jedynie wola powszechna (władza prawodawcza to nic innego jak wyrażenie suwerennej woli ludu). Suwerenność była dla Rousseau niepodzielna. Wyróżniał on władze wykonawczą (cały aparat państwowy, tj parlament, administracja i sądy) oraz władzę prawodawczą (jej domeną stanowienie praw). Władze sądowniczą naród-suweren powinien powierzyć wybieralnym sędziom. Dwupoziomowy podział władzy. Na najwyższym poziomie mamy rozdział pomiędzy suwerena i egzekutywę, na niższym zaś podział samej egzekutywy. Kategorycznie odrzucał on społeczny rozdział władzy. Był zapalonym przeciwnikiem zasady podziału władzy, gdy pisał o społeczeństwie abstrakcyjnym. Ten jego zapał słabł jednak, gdy zajmował się społeczeństwem realnym. Odmówił też ludowi ingerowania w proces rządzenia, gdyż wtedy lud zmieniłby się w rząd.

128. Doktryna podziału władzy Benjamina Constant

O monarchii konstytucyjnej i rękojmi władz publicznych, Wykład polityki konstytucyjnej. Wzorował się z jednej strony na doktrynie podziału władzy Monteskiusza, z drugiej zaś na brytyjskim systemie rządów za panowania Jerzego III. Opowiadał się bowiem za parlamentarną odpowiedzialnością rządu. Wyróżnił pięć władz: Wykonawczą - diarchia egzekutywy (oddzielenie od niej monarchy), Królewską - uznał ją za klucz do wszelkiej organizacji politycznej, Sądowniczą, Prawodawczą - władza reprezentacyjna stała (izba niższa) i władza reprezentacyjna opinii (izba wyższa(, Samorządowa lub municypalna - w celu stworzenia jej przeciwwagi.

Jako jeden z pierwszym autorów europejskich przedstawił argumenty przemawiające za szkodliwością omnipotencji tego organu. Izba wyższa oparta na arystokracji rodowej ochrania panującego i pełni funkcję otaczającej tron elity oraz stanowi gwarancję przeciw despotyzmowi. Izba Deputowanych miała zaś reprezentować opinię publiczną. Obie izby powinny mieć też prawo inicjatywy ustawodawczej na równi z egzekutywą. Obok barier między organami niezbędne są także więzi między nimi. Piastowanie mandatów deputowanych również przez ministrów.

129. Koncepcja władzy neutralnej Constanta XVIII-XIX

Akty wydane przez głowę państwa muszą być zaopatrywane w kontrasygnatę odpowiedniego ministra. Do uprawnień monarchy powinno należeć: mianowanie i usuwanie ministrów; prawo sankcji wobec ustaw (weto absolutne); prawo rozwiązywania parlamentu i odraczanie jego sesji; prawo łaski na wypadek orzeczenia przez sąd zbyt surowej kary; prawo decydowania o wojnie i pokoju oraz zawierania traktatów; prawo powoływania parów; prawo powoływania sędziów zawodowych wymagające kontrasygnaty oraz sędziowie nieusuwalni. Król, jako szef państwa powinien pełnić rolę arbitra.

130. Doktryna podziału władzy Leona Duguita XIX

Traktat państwa konstytucyjnego. Zaatakował zasadę absolutnego podziału władzy. Wszelkie podziały aktów na akty woli państwa i akty jej realizacji są błędne. Dla wykonania każdej funkcji państwa konieczne jest współpraca wszystkich organów. System parlamentarny jest najlepszą formą demokracji przedstawicielskiej. Współpraca organów a nie ich separacja. Sądy powinny się cieszyć największą niezależnością. Równowaga między parlamentem a rządem. Materialnym kryterium odróżniającym władzę prawodawczą od innych władz jest powszechność prawa. Uchwała parlamentu może być ustawą w sensie formalnym. Z materialnego punktu widzenia jest aktem administracyjnym lub sądowniczym. Wyróżniał wyłącznie „elementy”, „organy” i „funkcję państwa”, starannie zaś unikał określenia „władze”. Faktyczny rozdział władz jest niemożliwy, gdyż władze tworzą części suwerenności, a przecież suwerenność jest jedna i niepodzielna, nie może zatem składać się z części.

131. Doktryna podziału władzy Adhemara Esmeina XIX-XX

Prawo konstytucyjne. Wykazanie odrębności władzy sądowniczej. Wymiar sprawiedliwości stanowi osobną władzę: wymierzanie sprawiedliwości było pierwszą potrzebą ludzkich społeczeństw, wyrok zawsze poprzedza wykonanie kary, sędziowie są tylko delegatami władzy wykonawczej i w jej imieniu wymierzają sprawiedliwość. Przeciwnicy odrębności władzy sądowniczej uważają, że wyraźnym dowodem jej jedności z władzą wykonawczą jest prawo łaski - zastosowanie prawa łaski w cale nie znosi jednak wyroku, nie czyni więc ujmy władzy sądowniczej. Celowość utrzymywania sądownictwa administracyjnego: władza sądownicza powinno rozstrzygać sprawy cywilne i karne, natomiast administracja publiczna i spory administracyjne należą do władzy wykonawczej; spory administracyjne są materią mieszaną, na poły wykonawcza, a na poły sądowniczą; sądom powszechnym nie powinno przysługiwać prawo uchylania aktów władzy wykonawczej.

132. Doktryna podziału władzy Maurice  Hauriou XX

Zasada prawa publicznego. Naród złożony jest z jednostek, które są istotami społecznymi, dąży do personifikacji. Wyróżniał w państwie trzy elementy, a mianowicie trzy władze, funkcje i organy. Każda władza stanowi bezpośredni wyraz woli narodu, więc jest autonomiczna.

Władza woli immanentnej - jej organem jest ciało wyborcze, a funkcją organizowanie wyborów.

Władza deliberalna - jej organ to parlament, a funkcja to stanowienie prawa

Władza zdolna do realizacji egzekucji - jej organy to szeryf państwa, ministrowie i inni funkcjonariusze, jej funkcją jest zaś bieżące administrowanie państwem.

Jego zdaniem władza sądownicza znajduje się na innej płaszczyźnie niż pozostałe dwie - Nie jest częścią suwerenności politycznej, jest zaś częścią suwerenności narodu, a nie władzy aparatu państwowego.

133. Doktryna podziału władzy R. Carré de Malberga XX

Przyczynek do ogólnej teorii państwa. Odrzucił podział funkcji państwa na formalne i materialne. Uznał, że nie ma kryterium rozdziału funkcji państwa według ich treści. Istnieje wyłącznie formalny rozdział funkcji państwa. Podział władzy na wykonawcza i prawodawczą jest bez sensu gdyż o treści jednej i drugiej decyduje parlament. Władza parlamentu powinno być najwyższa i niepodzielna, powołania odpowiednich organów mają przyczyniać się do osiągnięcia wspólnego celu i do zapewnienia dominacji jednej i niepodzielnej woli - legislatywy. Podział władzy, jako podział pracy pomiędzy organy według pewnej hierarchii. Organy administracyjne i sądownicze są całkowicie podporządkowane. Supremacja ustawy i władzy ustawodawczej jest podstawową reguła nowoczesnego państwa konstytucyjnego. Koncepcja pluralizmu jest niezgodną i nieodzowną jednością państwa. Ograniczona separacja funkcji jest niemożliwa. Niemożliwa jest tez prawa równość organów, gdyż zawsze któryś będzie dominować.

XI. NIEMIECKA  DOKTRYNA  PODZIAŁU  WŁADZY

134. Doktryna podziału władzy Immanuela Kanta XVIII

Metafizyka obyczajów. Przedmiotem jego rozważań nie było państwo realne, lecz abstrakcyjne państwo czystego rozumu. Najwyższe dobro prawne to wolność jednostki. Triada polityczna - można ją wyrazić, jako triada logiczna:

Przesłanka większa - suwerenna władza rządząca, sprawowana przez ustawodawcę

Przesłanka mniejsza - władza rządowa. Może ja sprawować osoba prawna bądź fizyczna, która jest funkcjonariuszem państwa. Jej rozkazy mają formę dekretów lub rozporządzeń, muszą być zgodne z ustawami.

Wniosek - władza sądownicza sprawowana przez sędziów. Przyznawanie każdemu tego, co mu się należy według ustawy.

Te trzy władze powinny być wzajemnie skoordynowane, wzajemnie podporządkowane i wzajemnie zjednoczone, aby żadna z nich nie mogła sobie uzurpować uprawnień należnych do innej.

135. Doktryna podziału władzy Georga Hegla XVIII-XIX

Zarys filozofii prawa. Państwo nie może spoczywać na ulotnej równowadze ustrojowej. Podkreślał wartość narodowej integracji. Rozumność ustroju polega między innymi na jego wewnętrznym zróżnicowaniu.

Władza prawodawcza - władza ustalania woli powszechnej. Granica między ustawodawstwem a administracją nie została precyzyjnie zakreślona. Im dokładniejsza norma ustawowa tym bardziej zbliżona jest administrowania. Do władzy ustawodawcze nie należy konstruowanie ustroju na nowo - ma go tylko twórczo rozwijać. Po pierwsze określa to, co państwo daje obywatelom, po drugie nakłada podatki i obowiązek służby wojskowej. Należy powołać legislatywę głównie ze względów politycznych

Władza rządowa - władza.Roztrzygania kwestii partykularnych. Powinnością jest wykonywania obwiązujących aktów prawnych, zwłaszcza książęcych decyzji. Ma zapewniać przestrzeganie praw. Obejmuje władze policyjną i sadowniczą sprawowaną przez urzędników wykonawczych państwa. Popierał sądy przysięgłych. Zachowanie właściwej proporcji między centralizmem instytucji rządowych a samodzielnością wspólnot i korporacji.

Władza książęca - władza suwerenna uosabiająca jedność państwa - Regierung. 3 koncepcje całości: ogólność ustroju i ustaw, porada, jako stosunek szczególnego do ogólnego oraz element ostatecznej decyzji, jako samostanowienie (Triada: ogólność - szczególność - jednostkowość). Na rozmaitych szczeblach aparatu państwa funkcjonariusze wykonują czynność zlecone im przez przełożonych. Zwierzchnikiem tej hierarchii - suweren. Wyłącznie dziedziczna monarchia - władca personifikacją państwa. Prawo marchy: powoływanie rządu, sprawowanie naczelnego dowództwa sił zbrojnych, kierowanie sprawami zagranicznymi, decydowanie o wojnie i pokoju, prawo łaski. Subiektywną gwarancją władzy jest miłość do narodu, charakter idee. Gwarancją obiektywną są instytucje ustrojowe.

136. Społeczny a organiczny podział władzy według Hegla

Legislatywa powinna być wyraziciele interesów stanu prywatnego. Stan ten ma chronić władze książęcą przed izolacją. Stan prywatny - empiryczny ogół poglądów i myśli wielu, najważniejsza jest w nim szlachta tworząca stan naturalnej obyczajowości. Potrzebna jest legislatywa dwuizbowa. Dziedziczna izba wyższa składająca się z szlachty, izba niższa powinna reprezentować pozostałe warstwy społeczne. Posłowie izby niżej powinni być wybierani przez korporacje reprezentujące różne grupy zawodowe.

Ustrój polityczny jest organizmem. Wzajemny stosunek władz nie w postaci sylogizmu, lecz dialektycznej triady, w której poprzez tezę, antytezę i syntezę jest budowana polityczna jedność państwa. Władze, jako elementy organicznej całości są ze sobą powiązane, przenikając się nawzajem.

137. Koncepcja podziału władzy Friedricha Schmitthennera XIX

Zarys powszechnego lub idealnego prawa konstytucyjnego. Władza państwowa jest ze swej istoty niepodzielna, choć przejawia się w różnych aspektach. Zatem według objawów dzieli się na uchwalającą i wykonawczą. Wg przedmiotu na personalną i terytorialną. Wg stron życia państwowego na wewnętrzną i zewnętrzną. Wg okoliczności celów państwa na władzę prawa i władzę dobrobytu, przy czym pierwsza obejmuje władzę ustawodawczą i sądowniczą, a druga sprawy finansów, gospodarki państwa, opieki społecznej i kultury. Jego idolem była Regirung, tj. silna władza centralna. Każda władza jest wewnętrzną moralną albo zewnętrzną materialną - pierwsza polega na przestrzeganiu prawa, a druga rozpada się na stosunku rzeczowe, ustalanie prawa i stosunki osobowe, czyli zmuszanie do przestrzegania prawa. W ramach władzy ustawodawczej wyróżnił 3 elementy - legislacyjny, sądowniczy i zarządzający. Władza ustawodawcza i wykonawcza należą do jednej niepodzielnej władzy państwowej.

138.Doktryna podziału władzy Georga Jellinka

Ogólna nauka o państwie. Odrzucił Monteskiuszowski podział władzy. Każdy organ państwowy reprezentuje władzę państwa. Możliwy jest rozdział kompetencji, ale nie rozdział władzy. Materialne funkcje państwa wynikają z materii aktów państwowych, formalne zatem są determinowane przez formę, czyli źródło i kształt odnośnych aktów państwowych.

Ustawodawstwo - w sensie materialnym - stanowienie ogólnych i abstrakcyjnych norm prawnych. W sensie formalnym - stanowienie prawa przez władcę.

Wymiar sprawiedliwości - w sensie materialnym - wydawanie samodzielnych orzeczeń. W sensie formalnym - wszystkie akty pochodzące od sądów.

Administrowanie - Wszystkie działania państwa niebędące prawodawstwem ani wymiarem sprawiedliwości. W sensie formalnym - działalność organów państwa z wyjątkiem legislatywy i sądów.

Państwo, którego rząd działałby tylko na mocy ustaw, byłoby politycznie tworem niemożliwym. Akty administracji dzielą się na akty rządowe i wykonawcze.

139. Doktryna podziału władzy Hansa Kelsena XX

Ogólna teoria prawa. Podział władzy zawiera trafne założenia, np. rozróżnienie między stanowieniem prawa a jego stosowaniem. Kelsen zredukował klasyczny trójpodział prawnych sfer działania państwa do dwupodziału, wyróżnił stanowienie norm i ich stosowanie. Stosowanie rozbił na wymiar sprawiedliwości wykonywanie. Większość aktów państwowych to akty zarazem stanowienia i stosowania prawa. Błędem jest nazywanie fundamentalnej zasady monarchii konstytucyjnej podziałem władzy. Funkcje, które niegdyś spełniał monarcha nie zostały odseparowane tylko podzielone między jego parlament i sądy.

XII. ANGLOSASKA  DOKTRYNA  PODZIAŁU  WŁADZY

140. Koncepcja podziału władzy Johna Taylora XVIII-XIX

Dociekanie zasad i polityki rządu Stanów Zjednoczonych. Senator i jeden z przywódców antyfederalistów. Zwolennik silnej pozycji ustrojowej stanów i restrykcyjnej interpretacji przepisów Konstytucji. Im bardziej władza jest podzielona, tym bardziej oddala się od klasy złych moralnie istot. Nie akceptował społecznego rozdziału władzy. Wszystkie 3 organy powinny być równorzędne i niezależne od siebie oraz dysponować instrumentami obrony tej niezależności. Kongres i legislatywy stanowe były największym obiektem zainteresowań. Podział władzy jego zdaniem nie może istnieć bez hamulców, ani hamulce bez podziału. Egzekutywa - kompetencje przyznane jej w Konstytucji są zbyt szerokie. Egzekutywa wykazuje naturalną tendencję do powiększania swej władzy. Judykatywa - jej domeną powinny być konflikty między jednostkami. Nie powinna natomiast rozstrzygać żadnych konfliktów między organami państwa. Sądu mają wdrażać prawo, a nie je interpretować. Doktryna podziału Taylora ma charakter trójpłaszczyznowy. Pierwsza i najważniejszą płaszczyznę stanowi rozdział władzy między aparat państwowy i naród, druga podlega podziałowi między aparat federalny i stanowy, trzecia to podział władzy na szczeblu federacji. Cały system podzielonej władzy nie jest równoważony przez wzajemną zazdrość poszczególnych organów, lecz przez ich wzajemne zobowiązania wobec narodu.

141. Koncepcja podziału władzy Jeremy Benthama XVIII-XIX

Kodeks Konstytucyjny; Ogólny przegląd kompletnego zbioru ustaw. Krytykował teorię ustroju równowagi. Mimo to akceptował niektóre jej kanony, np. tezę o trzech podstawowych formach rządu: Monarchii, Arystokracji i Demokracji, których zalety uznawał. Poddał krytyce monteskiuszowski trójpodział. Zaproponował aż siedem władz, a władzę wykonawczą podzielił na 12 działów. Musi istnieć władza nadrzędna nad wszystkimi. Wprowadzenie hierarchii władz wzorowanej na konstytucji francuskiej. Władzą faktycznie najwyższą byłaby władza prawodawcza. Parlament władzą najwyższą, gdyż żaden organ nie może uchylać, zmieniać ani odmawiać stosowania się do jego ustaw; może ustalać reguły postepowania dla organów administracji i sądownictwa, jego władza prawodawcza powinna być nieograniczona. Opowiadał się za ustanowienie systemu hamulców, które miały służyć wyłącznie legislatywie przeciw egzekutywie i judykatywie. Hołdował zasadzie incompatibilitatis (Premier nie powinien być członkiem Parlamentu).

142. Egzekutywa  a legislatywa w poglądach Woodrow Wilsona

Wprowadzenie w USA parlamentarno-gabinetowego modelu rządów. Jako prezydent stał się zwolennikiem silnej prezydentury. Hamulce zostały ustanowione po to, aby zapewnić niezależność każdemu z trzech najwyższych organów państwa. Tymczasem doprowadziły do ich odizolowania, a w konsekwencji do ich odpowiedzialności oraz ingerowania w sprawy egzekutywy. Nie może istnieć skutecznie działający aparat państwowy bez przywództwa.

143. Koncepcja podziału władzy Franka J. Goodnow XIX-XX

Polityka i administracja. Zakwestionował adekwatność triady monteskiuszowskiej. Działalność państwa rozdziela się na dwa nurty: działania nieodzowne od wyrażania jego woli (polityka) oraz działania nieodzowne do realizowania tej woli (administracja). Na politykę składają się takie materie jak uchwalanie konstytucji i ustaw, sądowe interpretowanie prawa, kontrola organów administracyjnych, działalność partii politycznych. Administracja natomiast to działalność organów administracyjnych i rozstrzyganie konfliktów prawnych przez sądy. Polityka powinna sprawować nadzór nad administracją. Pragnął harmonii między organami.

144. Doktryna podziału władzy Hermana Finera XX

Teoria i praktyka nowoczesnego ustroju. Skrytykował zasadę podziału władzy w ujęciu amerykańskim. Działalność aparatu państwowego, aby była kompletna, potrzeba uchwala i wykonywania. Novum zaproponowane przez Finera podlega przede wszystkim na połączeniu organów państwa ze społecznymi podmiotami władzy (elektoratem i partiami politycznymi).

145. Doktryna podziału władzy W. I. Jenningsa

Prawo i ustrój. Miał wątpliwości czy w jego ojczyźnie (Wielka Brytania) istnieje formalny podział władzy i czy jest to także rozdział materialny. Parlament - jego zadaniem jest uchwalanie aktów prawnych. Sady - rozpatrują sprawy cywilne i karne. Stanowią normy ogólne w wyniku interpretacji ustaw, stosowania prawa zwyczajowego i prawa słuszności. Organy administracyjne decydują o dziedzinie czystej polityki, dokonują inspekcji i przeprowadzają dochodzenia. Podsumowując - nie jest możliwe precyzyjne wytyczenie linii demarkacyjnej między zadaniami Parlamentu i rządu, czy administracji i sądów. Parlament powinien ustalać podstawowy reguły polityki państwa, a rząd stosować je do bieżących problemów.

XIII. REFLEKSJE  OGÓLNE

146. Amerykańska a europejska doktryna podziału władzy

W USA i WB zawsze pojawiali się zarówno przeciwnicy idei rozdziały jak i jej zwolennicy. W USA krytyczne uwagi na jej temat J.M. Landisa i chwalące wypowiedzi A.T. Vanderbilta. Jej obrońcy byli tam zwykle liczniejsi, a jej krytycy mniej krytyczni niż w Zjednoczonym Królestwie, gdzie sprawa ta wygląda dokładnie na odwrót. W Wielkiej Brytanii istnieje podział władzy de iure, a w USA de facto.

147. Stosunek autorytaryzmu, faszyzmu i nazizmu do idei podziału władzy

Wszystkie ustroje w większym lub mniejszym stopniu hołdowały idei wodzostwa i prymatu państwa nad społeczeństwem. Dla faszystów demokracja wyrażała w rzeczywistości zaś egoistyczny pogląd na państwo. Zgodnie z tymi założeniami najwyższa była władza prawodawcza, wykonawcza i sądownicza, skoncentrowane w rękach wodza. W hitlerowskich Niemczech centralizacja ta objęła także cały aparat państwowy, rekrutujący się głównie z członków partii nazistowskiej.

148. Stosunek marksizmu, leninizmu i stalinizmu do idei podziału władzy

Jeden z podstawowych warunków powodzenia rewolucji proletariackiej stanowiło silne scentralizowanie i skoncentrowanie władzy. W jednym państwie nie mogą równocześnie funkcjonować dwie suwerenne władze. Pierwowzorem wg. Marksa odpowiedniego aparatu państwowego stała się Komuna Paryska - skoncentrowała ona w swych rękach pełnię władzy. Włodzimierz Lenin opowiadał się za całkowitym scentralizowaniem władzy, wysunął koncepcję dyktatury i proletariatu. Rządzący powinni ustanawiać prawa i nie podlegać niczyjej kontroli. Formalnie dominującą rolę, czyli tzw. nadrzędne kierownictwo powierzono tzw. Organom władzy państwowej - powybieranie lub powoływanie przez nie pozostałych organów, określanie ich struktury organizacyjnej, reguł funkcjonowania i kompetencji; kontrolowanie ich działalności. Akceptowano co najwyżej względne rozgraniczenie kompetencji pomiędzy nimi.

149. „Neutralna” krytyka idei podziału władzy

Jej przeciwnicy twierdzą, że pozostaje ona po prostu bezużyteczna, gdyż dystynkcja trzech odrębnych władz pozostaje nierealna, a sama idea podziału to jedynie mit ukrywający rzeczywistą naturę władzy. Według opinii K. Loewensteina połączenie organów prawodawczych i wykonawczych lepiej służy skuteczności działania niż rozbicie jednolitego w istocie procesu rządzenia państwem. C.H. Wilson pisał, że sytuacja idei podziału władzy jest dwuznaczna. Rozdział trzech prawnych sfer działania między trzy ograny oraz ich personalne wyodrębnienie nie stanowią jeszcze same w sobie gwarancji tych praw i wolności. H. Kelsen uważał początkowo, że cała władza powinna należeć do narodu.
A.F. Pollard wyraził pogląd, że w XVIII w. Za przyjęciem zasady podziału władzy przemawiało wiele przesłanek, lecz później straciły one na znaczeniu.

150. Podział władzy - pro czy contra?

Zbyt daleko idące rozdzielenie organów (tj. ich separacja) prowadzi nieodwołalnie do paraliżu całej machiny państwowej albo do podporządkowania sobie całego aparatu państwowego przez jeden organ. Wołanie o sprawność i skuteczność funkcjonowania machiny państwowej może niekiedy prowadzić do dyktatury.

---