06_ Teoria produkcji (podaży)

- koszty a produkcja

(dr Marian Krupa®)

AGENDA:

1. Przedsiębiorstwo i jego funkcje

2. Przychód, koszty, zysk - wprowadzenie

3. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

4. Krzywe kosztów krańcowych i utargu krańcowego a optymalny poziom produkcji - rozwinięcie teorii podaży

5. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa uwzględniające wartości krańcowe utargu i kosztów - podsumowanie

1. Przedsiębiorstwo i jego funkcje

PRZEDSIĘBIORSTWO - wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową.

PROCES PRODUKCJI - proces transformacji czynników wytwórczych na produkty gotowe, przy czym uzyskane efekty produkcji mogą być albo dobrem konsumpcyjnym, albo stać się czynnikiem wytwórczym w następnym procesie produkcji [J. Laudańska-Trynka].

Do najważniejszych funkcji przedsiębiorcy należy:

1. inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego typu innowacji techniczno-organizacyjnych;

2. podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa;

3. podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wprowadzaniem innowacji.

Pod względem własności wyróżniamy przedsiębiorstwa:

1. prywatne

2. spółdzielcze

3. państwowe

4. komunalne

5. przedsiębiorstwa będące własnością pracowników (spółki pracownicze)

Pod względem prawnym wyróżniamy:

1. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

2. spółki cywilne, unormowane przepisami prawa cywilnego

3. spółki prawa handlowego: spółki osobowe (jawne i komandytowe) oraz kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne)

Własność - zbiór efektywnie wykorzystywanych (a nie tylko zapisanych w kodeksie lub w konstytucji) uprawnień czy praw własności, jakimi dany właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu własności.

Wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje własności:

1. własność prywatna - wyłączne uprawnienia własnościowe jednostek, które mogą dobrowolnie być przekazywane

2. własność publiczna - uprawnienia własnościowe nie są wyłączne i dobrowolnie przekazywane przez jednostki

Odrębnym rodzajem własności, nie dającym się jednoznacznie zakwalifikować ani do własności prywatnej, ani do własności publicznej, jest własność spółdzielcza.

[R. Milewski]

Własność jest zjawiskiem stopniowalnym. Własność może występować w różnych formach instytucjonalno-prawnych (z punktu widzenia odpowiedzialności majątkowej):

1) spółki z nieograniczoną odpowiedzialnością (spółki cywilne)

2) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (spółki z o.o.)

3) spółki komandytowe - (odpowiedzialność mieszana)

Podstawowa teza wynikająca z badań teoretyków praw własności głosi, że system społeczno-gospodarczy oparty na własności prywatnej i zapewniający swobodny transfer praw własności prowadzi do relatywnie (w porównaniu z innymi systemami) najlepszej alokacji zasobów gospodarczych.

Dla każdego przedsiębiorstwa istotna jest odpowiedz na dwa PYTANIA:

1. Jak przy danym poziomie produkcji, kształtują się koszty wytwarzania?

2. Ile wyniosą przychody (utarg) ze sprzedaży tej produkcji?

2. Przychód, koszty, zysk - wprowadzenie

Teoria podaży - decyzje przedsiębiorstwa dotyczące wielkości produkcji i podaży zależą zarówno od kosztów produkcji, jak i przychodów ze sprzedaży.

[D. Begg...]

Wprowadzenie do teorii podaży:

[D. Begg...]

Przychód (utarg) przedsiębiorstwa - ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie, na ogół jednego roku.

Koszty przedsiębiorstwa - wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie.

ZYSKI - stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.

ZYSK = przychody - koszty

Koszty wytwarzania przy każdym poziomie produkcji zależą od:

1. zastosowanej technologii - określającej wielkość nakładów inwestycyjnych na tzw. czynniki produkcji niezbędne do wytworzenia danej produkcji;

2. cen poszczególnych czynników - określają sumę wydatków na inwestycje.

Przychody uzyskane ze sprzedaży zależą od: kształtowania się krzywej popytu na wyrobu danego przedsiębiorstwa.

Przepływ gotówki - jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Kapitał fizyczny - maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji.

Amortyzacja - utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

Zapasy - dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży.

Kredyty - pożyczki środków finansowych w celu realizacji inwestycji, produkcji dóbr, kosztów prowadzenia działalności. Od wszystkich pożyczanych sum przedsiębiorstwo musi płacić odsetki, które to z kolei mogą być wliczone do kosztów bieżących przedsiębiorstwa.

Bilans - zestawienie wszystkich posiadanych przez firmę aktywów - to co firma posiada; oraz wszystkich jej zobowiązań (pasywów) - to co firma jest winna innym.

Zyski nie podzielone - stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie, a nie przeznaczona na wypłatę dywidend dla akcjonariuszy.

Koszt alternatywny - suma dochodów utraconych (potencjalnych) w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań. (inaczej: koszt utraconych możliwości).

Zysk EKONOMICZNY (nadzwyczajny) - zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.

[D. Begg...]

Koszt księgowy a koszt alternatywny - dwie istotne różnice:

Koszt księgowy - zawiera większość pozycji wchodzących do kosztów ekonomicznych, ale na ogół pomijają koszt wynagrodzenia czasu pracy właściciela przedsiębiorstwa (jeżeli tam etatowo pracuje) oraz koszt kapitału finansowego zaangażowanego w przedsiębiorstwie.

Koszt ekonomiczny - koszty alternatywne wykorzystania zasobów.

Rachunek wyników w ujęciu księgowym [PLN]
Wpływy Koszty ZYSK księgowy	80 000 50 000 30 000
Rachunek wyników w ujęciu ekonomicznym
Wpływy Koszty Koszt w ujęciu księgowym Koszt czasu pracy właściciela Koszt alternatywny kapitału firmy (30 000) [10%] RAZEM koszty: ZYSK ekonomiczny (nadzwyczajny)	80 000 50 000 25 000 3 000 78 000 2 000

[D. Begg...]

Sprawozdania finansowe firmy

Firma ABC Sp z o.o. RACHUNEK WYNIKÓW za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1993 r.
I. UTARG (wpływy): Produkt X Produkt Y	200 000 zł. 300 000
RAZEM Utarg:	500 000
Koszt materiałów i surowców (X,Y)	150 000
ZYSK brutto (operacyjny):	350 000 zł.
II. KOSZTY OGÓLNE (wydatki): Płace Czynsze Koszty podróży Reklama Telefon Materiały biurowe Inne wydatki	230 000 zł. 15 000 10 000 20 000 5 000 3 000 1 000
RAZEM Koszty ogólne:	284 000 zł.
ZYSK netto (przed opodatkowaniem):	66 000 zł.
III. Podatki Podatek dochodowy (10%)	6 000
ZYSK netto (po opodatkowaniu):	60 000 zł.

[Opr. na podst. D. Begg...]

max ZYSKU = UTARG oraz KOSZT

Firma ABC Sp z o.o. BILANS na dzień 31 grudnia 1993 r.
AKTYWA		PASYWA
I. Środki obrotowe:		I. Zobowiązania krótkookres.:
Gotówka w kasie	30 000	Zobowiązania	40 000
Należności	55 000	Pożyczka bankowa	50 000
Zapasy	80 000	Płace należne	55 000
RAZEM:	165 000	RAZEM:	145 000
II. Środki TRWAŁE:		II. Zobowiązania długookres.:
Budynki	300 000	Kredyt inwestycyjny	80 000
mniej amortyzacja (20%)	60 000
Maszyny i urządzenia	250 000
mniej amortyzacja (20%)	50 000
RAZEM:	440 000	RAZEM:	80 000
		III. Kapitał NETTO (własny):
		Kapitał własny	380 000
AKTYWA razem:	605 000	PASYWA razem:	605 000

max WAROTŚCI FIRMY (kapitał netto) =

AKTYWA oraz ZOBOWIĄZANIA

3. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

Maksymalizacja zysku - celem działania każdego przedsiębiorstwa jest zarabianie pieniędzy (maksymalizacja utargu i minimalizacja kosztów).

Ale...

O ile tworzenie zysku jest ważne a nawet konieczne, niektórzy ekonomiści zauważają, że tak naprawdę realizujemy w działalności gospodarczej wiele innych celów (np. poczucie niezależności, możliwości rozwoju zawodowego, satysfakcja z wykonywanego zawodu, poczucie bezpieczeństwa itd.) które wyznaczają nam maksymalizację sumy satysfakcji.

Każde przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysku będzie z pewnością dążyło do wytwarzania takiej wielkości produkcji, która zapewni najniższy z możliwych poziom kosztów - MAKSYMALIZACJA ZYSKU.

Maksymalizacja zysku nie jest równoznaczna z maksymalizacją utargu!

ZYSK?

ZYSK jest specyficzną formą dochodu:

1. Nie może być negocjowany lub ustalany wcześniej - jest wartością wynikową.

2. Może być nie tylko dodatni (+) - może być też strata (-)

Osiąganie zysku jest podstawowym warunkiem sprawnego pod względem ekonomicznym funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa.

[R. Milewski (red.)]

Kluczowa rola ZYSKU w przedsiębiorstwie wynika:

1. Wielkość osiąganego zysku decyduje o możliwościach rozwojowych przedsiębiorstwa (postęp technologiczny, inwestycje).

2. Wielkość zysku wpływa na stopień samofinansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa (płynność finansowa).

3. Od wielkości zysku zależy wysokość dywidend (patrz akcjonariusze) oraz wzrost wartości przedsiębiorstwa (akcji)

4. Zysk pełni funkcję motywacyjną dla wszystkich interesariuszy (pracownicy, partnerzy handlowi, społeczność lokalna, media)

5. Zysk określa poziom inwestycji ale również zatrudnienia, promocji, sponsoringu itd.

[R. Milewski (red.)]

Tablica. Utarg całkowity, koszty całkowite i zysk a wielkość produkcji.

Produkcja (ilość/tydz.)	Cena za jednostkę	Utarg całkowity	Koszt całkowity	ZYSK
0	-	0	10	-10
1	21	21	25	-4
2	20	40	36	4
3	19	57	44	13
4	18	72	51	21
5	17	85	59	26
6	16	96	69	27
7	15	105	81	24
8	14	112	95	17
9	13	117	111	6
10	12	120	129	-9

[D. Begg...]

Rysunek. Utarg całkowity, koszty całkowite i zysk a wielkość produkcji.

4. Krzywe kosztów krańcowych i utargu krańcowego

a optymalny poziom produkcji - rozwinięcie teorii podaży

Rozwinięcie teorii podaży:

Wykorzystanie utargu krańcowego i kosztu krańcowego do wyznaczenia optymalnego rozmiaru produkcji - patrz: paradygmat max. ZYSKU!:

Koszt krańcowy - wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

Utarg (przychód) krańcowy - wzrost przychodów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

Założenie: ZYSK max Utarg krańcowy = Koszt krańcowy

Tablica. Cena, utarg całkowity i krańcowy.

Produkcja (ilość/tydz.)	Cena sprzedaży (PLN/szt.)	Utarg całkowity (PLN/tydz.)	Utarg krańcowy (PLN/tydz.)
0	-	0
1	21	21	21
2	20	40	19
3	19	57	17
4	18	72	15
5	17	85	13
6	16	96	11
7	15	105	9
8	14	112	7
9	13	117	5
10	12	120	3

[D. Begg...]

Tablica. Utarg krańcowy i koszt krańcowy a decyzje o rozmiarach produkcji.

Produkcja (ilość/tydz.)	Utarg krańcowy	Koszt krańcowy	ZYSK krańcowy (utarg krańcowy - (minus) koszt krańcowy)	DECYZJA o rozmiarach produkcji
0	0	0	-
1	21	15	6	Zwiększyć
2	19	11	8	Zwiększyć
3	17	8	9	Zwiększyć
4	15	7	8	Zwiększyć
5	13	8	5	Zwiększyć
6	11	10	1	Zwiększyć
7	9	12	-3	Zmniejszyć
8	7	14	-7	Zmniejszyć
9	5	16	-11	Zmniejszyć
10	3	18	-15	Zmniejszyć

[D. Begg...]

Koszt krańcowy i utarg krańcowy możemy przedstawić za pomocą krzywych ciągłych dla:

1. dla krzywej kosztów krańcowych przyjmujemy wskaźnik - MC

2. dla krzywej utargu krańcowego przyjmujemy wskaźnik - MR

Maksymalizację zysku zapewniają takie rozmiary produkcji, przy których krzywa kosztów krańcowych przecina się z krzywą utargu krańcowego, czyli:

MC = MR

Rysunek. Utarg krańcowy i koszt krańcowy a decyzje o rozmiarach produkcji.

UTARG KRAŃCOWY

Ponieważ krzywa popytu na nachylenie ujemne - zwiększenie sprzedaży wiążę się z koniecznością obniżki ceny.

Możemy sformułować dwie prawidłowości:

1. utarg krańcowy (MR) spada wraz ze wzrostem produkcji

2. utarg krańcowy jest niższy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielkość wpływu uzyskanych ze sprzedaży poprzednich jednostek.

Kształt krzywej utargu krańcowego zależy od

kształtu krzywej popytu na produkty przedsiębiorstwa.

Rysunek. Wpływ przesunięcia krzywej popytu (wzrost) na wielkość produkcji.

Przesunięcie w górę linii utargu krańcowego prowadzi do wzrostu produkcji.

Krzywa MR przesuwa się w prawo (do góry).

KOSZT KRAŃCOWY

Optymalna wielkość produkcji jest uzależniona również od wielkości kosztu krańcowego.

Wzrost kosztów (kosztów krańcowych) powoduje zmniejszenie opłacalności produkcji na pierwotnym poziomie. Wymusza to konieczność obniżenia produkcji (minimalizacja straty).

Rysunek. Wpływ zmian (wzrost) kosztów na wielkość produkcji.

Wzrost kosztu krańcowego prowadzi do zmniejszenia produkcji.

Krzywa MC przesuwa się w lewo (na dół).

5. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa uwzględniające wartości krańcowe utargu i kosztów - podsumowanie

Jeżeli tylko koszt krańcowy przewyższy utarg krańcowy, najbardziej korzystne dla przedsiębiorstwa jest zmniejszenie produkcji, gdyż pozwala zaoszczędzić pieniądze.

Innymi słowy: ograniczając rozmiary produkcji, oszczędza firma więcej, nie ponosząc dodatkowych (krańcowych) kosztów, niż traci w wyniku rezygnacji z dodatkowych (krańcowych) przychodów.

Zatem zasada optymalizacji rozmiarów produkcji jest wtedy:

Przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysków powinno dopóty zwiększać rozmiary produkcji, dopóki przychody krańcowe są większe od kosztów krańcowych.

20

Zmniejszyć!

Zwiększyć!

Zysk krańcowy

MC=MR

---