Prawo Kanoniczne, Prawo kanoniczne


PRAWO KANONICZNE

POJĘCIE PRAWA KANONICZNEGO

Teoretycy prawa nie dają nam ścisłej def. prawa, ponieważ jest ono pojęciem pierwotnym. Nie potrafimy dokładnie określić czym jest prawo, mimo że towarzyszy ono człowiekowi od najdawniejszych czasów, a jego potrzeba w życiu społecznym nie jest kwestionowana.

Prawo w znaczeniu podmiotowym (sensu subiectivo) to moralne i nienaruszalne upoważnienie do posiadania, działania bądź żądania w odniesieniu do czegoś, co mi się ściśle należy ze wzgl. na równość wszystkich ludzi i sprawiedliwość; służy dobru własnemu.

Prawem w szerszym znaczeniu jest upoważnienie jurysdykcyjne, które komuś przysługuje nie dla dobra własnego, lecz dla dobra innych.

Człowiek z natury istotą społeczną, wchodzi w różne relacje które są regulowane przez prawo, aby życie mogło się właściwie układać, a człowiek doskonalić i dążyć do celu.

Wraz z uprawnieniami subiektywnymi możemy mówić o prawie.

Stosunek prawny zachodzi, a prawo staje się czymś aktualnym, gdy człowiek nawiązuje relacje społeczne.

Prawo jest potrzebne ze względu na drugiego człowieka. Zobowiązuje mnie, abym uszanował to, co drugiemu się należy, ale też zobowiązuje innych, aby mi nie przeszkadzali w rozwoju i dążeniu do właściwego mi celu. Prawo podmiotowe jest relacją pomiędzy osobą a działaniem lub zaniechaniem działania innych.

Porządek prawny jest systemem relacji prawnych zachodzących w życiu społecznym wprowadzającym stan ładu, bezpieczeństwa, równości międzyludzkiej i wobec dobra wspólnego, realizowanego w społeczności. Prawa podmiotowe wypływają z naturalnej godności osoby ludzkiej, bądź z prawa przedmiotowego (normy współżycia społecznego).

Godność osoby ludzkiej i przysługujące jej prawa:

+ prawo do życia fizycznego

+ prawo do życia umysłowego i moralnego

+ prawo do kultu religijnego

+ prawo do życia rodzinnego

+ prawo do pracy

+ prawo do swobodnego wyboru zawodu i powołania

+ prawo do użytkowania dóbr materialnych zgodnie z obowiązkami osobistymi i ograniczeniami społecznymi

Teologia → O ← prawo

↓

eklezjologia, katolicka nauka społeczna

teologia prawa bliska prawu

Prawo przedmiotowe (sensu obiectivo) to normy współżycia społecznego czyli przepisy prawne, określające relacje pomiędzy poszczególnymi osobami oraz pomiędzy jednostką i społecznością, w tym celu, aby człowiek z natury swej przeznaczony do życia społecznego, mógł się doskonalić zgodnie z powołaniem i osiągnąć właściwy sobie cel, a społeczność mogła istnieć, spełniać swoją jednoczącą funkcję i przyczyniać się do dobra wspólnego.

Ze względu na powstanie prawo przedmiotowe dzielimy na:

  1. Boże (ius divinum)

    1. naturalne (ius naturale) - zbiór norm nakazujących lub zakazujących, obiektywnych, powszechnych, niezmiennych, które uzdalniają podmioty rozumne do spełniania aktów moralnie dobrych, a unikania złych; porządek działania wyznaczony ludziom w akcie stworzenia; podstawą porządku odwieczne prawo Boże; odwieczne prawo Boże to plan odwiecznej mądrości czyli nakaz woli Bożej, ustanawiający ład moralny, zobowiązujący człowieka do działania moralnie dobrego; prawo odwieczne jest przyczyną sprawczą prawa naturalnego; p. naturalne jest wrodzone każdemu człowiekowi, wszczepione w naturę ludzką przez Boga w akcie stworzenia, składnik ludzkiej natury, zawiera zasady powszechne, niezmienne; rozróżniamy w nim trojakiego rodzaju zasady:

prawodawca - obowiązek do wyciągania wniosków konkretnych, nadać temu wyraz normy prawnej (p. cywilne, p. kanoniczne)

    1. pozytywne (ius divinum positivum) - zostało dane człowiekowi przez objawienie Boże; źródłem objawienia jest Pismo Święte obu Testamentów i święta Tradycja, są one (Vat II) jakby zwierciadłem , w którym kościół pielgrzymujący na ziemi ogląda boga, od którego wszystko otrzymuje, aż zostanie doprowadzony do oglądania Go twarzą w twarz takim, jaki jest.

Pismo Św. i Tradycja to jeden święty depozyt słowa bożego powierzony kościołowi

Pozytywne prawo Boże = prawo ewangeliczne = prawo Chrystusa

Prawo Nowego Testamentu = prawo Nowego Zakonu (zawarte w obj. Bożym NT)

Prawo to obowiązuje wszystkich ludzi, bo objawienie skierowane do każdego człowieka

  1. Ludzkie (ius humanum)

    1. świeckie (ius civile) - wydawane przez kompetentny organ władzy państwowej; środek celowego oddziaływania na stosunki społeczne; zawiera ogół przepisów regulujących stosunki między ludźmi danej społeczności, określających zasady ich postępowania lub zawierających zakazy, których naruszenie grozi karą; gałęzie p. ś.:

Każda z tych gałęzi może tworzyć kodeks; kodeks powstaje w wyniku aktu prawotwórczego, a nie zwykłej systematyzacji prawa; uchwalenie kodeksu powoduje uchylenie dotychczasowych przepisów danej gałęzi.

P. świeckie cywilne jest dopełnieniem prawa naturalnego, bo:

+ p. naturalne nie dostarcza norm dla aktów z natury obojętnych

+ nakazy p. naturalnego nie są jednakowo oczywiste dla człowieka

+ p. naturalne nie ma dostatecznej sankcji

Normy prawne wydawane przez władzę świecką muszą być:

+ godziwe - zgodne z prawem Bożym

+ wydane przez prawowitą władzę ze wzgl. na dobro ogółu

+ możliwe do zachowania (uwzględnia możliwości fizyczne i moralne sił człowieka)

    1. kanoniczne (ius canonicum) - właściwość Kościoła jako społeczności wierzących w Chrystusa, rządzonej przez papieża i bpów, realizującej cel zbawczy i eschatologiczny w warunkach tego świata; autorem p. k. jest kompetentna władza kościelna; jeśli jest czysto kościelne to adresatami są tylko członkowie Kościoła; ale też są normy prawa Bożego (wyjaśnianego przez Magisterium Kościoła); KPK 1917 r. Benedykt XV; KPK 1983 r. Jan Paweł II - aktualne obecnie, ma charakter powszechny

Podział p. kanonicznego ze wzgl. na:

KPK 25. 01. 1983 r. Sacrae disciplinae leges Jan Paweł II, obowiązuje od Pierwszej niedzieli adwentu

1990 r. kodeks dla obrządków katolickich, ale o rycie wschodnim, obowiązuje od 1991 r., JPII

KANON - <grec. καυου> pierwotnie oznacza sznur ciesielski używany przy wznoszeniu budowli, pion, niezmienny punkt, przenośnie - prawidło, wzorzec, normę; określa normy postępowania wydane przez Kościół, przepis podstawowy

Normy generalne - zasady wykorzystywane przez inne kanony

1. K A N O N Y W S T Ę P N E

1. 1. KPK A KOŚCIÓŁ ŁACIŃSKI

1. Przepisy KPK nie zobowiązują wszystkich katolików, KPK dotyczy tylko Kościoła łacińskiego (kan. 1)

2. Kościół łaciński - Ecclesia latina - Kościół rzymskokatolicki/zachodni:

3. Kościół katolicki to także Kościoły wschodnie (dekret Orientalium Ecclesiarum)

4. Katolickie Kościoły wschodnie:

5. Kościoły wschodnie rządzą się własnym prawem, ma ono charakter personalny tzn. że wierni tego obrządku mają obowiązek zachować swoje prawo nawet wtedy gdy opuszczą terytorium swojego patriarchatu; jednak gdy uzyskają stały pobyt na terytorium bpa łac. Podlegają jurysdykcji i pieczy duszpasterskiej tego bpa

(można jednak powiedzieć, że niektóre przepisy kanoniczne Kościoła łac. pośrednio obowiązują katol. Wsch. - jeśli konstytucje papieskie dotyczą dogmatów wiary lub z natury rzeczy ich dotyczą)

1. 2. KODEKS A PRAWO LITURGICZNE

prawo liturgiczne - zespół norm regulujących obrzędy, jakie należy zachować przy sprawowaniu czynności liturgicznych

liturgia ważnym elementem życia Kościoła

cel liturgii:

czynności liturgiczne nie są czynnościami prywatnymi, ale kultem Kościoła, a Kościół to lud święty zjednoczony i zorganizowany pod zwierzchnictwem biskupów

liturgia składa się:

zadania prawa liturgicznego:

prawo liturgiczne jest częścią porządku prawnego Kościoła, ale nie znalazło się w KPK

obowiązujące dotychczas ustawy liturgiczne zachowują swoją moc, chyba że któraś z nich jest sprzeczna z kanonami

prawo liturgiczne wyłączone z KPK

mimo wszystko przepisy o charakterze liturgicznym są obecne w wielu kanonach, np. o posłudze uświęcania; kodeksowe przepisy liturgiczne mają moc nadrzędną nad pozakodeksowymi i jeśli nastąpi kolizja to przepisy liturgiczne poza KPK tracą moc prawną

źródła prawa liturgicznego:

+ Inter Oecumenici (24. 09. 1964 r.)

+ Tres abhinc annos (04. 05. 1967 r.) Kongregacji Obrzędów

+ Liturgicae instaurationes (05. 09. 1970 r.) Kongregacji Kultu Bożego

też Instrukcja Eucharisticum Mysterium Kongregacji Obrzędów (25. 05. 1967 r.)

(niektóre zakony: dominikanie, kartuzi, premonstratensi, też diecezje mają własną liturgię w ramach obrządku łacińskiego)

Kościół jest zainteresowany utrzymaniem zwyczajów liturgicznych mających swe źródło w tradycji narodowej jeśli odpowiada zasadom)

1. 3. KODEKS A UMOWY STOLICY APOSTOLSKIEJ

Stolica Apostolska jako podmiot prawa międzynarodowego zawiera z narodami i innymi społecznościami politycznymi dwustronne umowy o charakterze międzynarodowym. Nazywa się je konkordatem. Przedmiotem umowy między St. Ap. A państwem są wszystkie lub niektóre sprawy, którymi są zainteresowane strony.

Konkordat ratyfikowany i prawnie ogłoszony jest umową dwustronną, mającej charakter umowy partykularnej zarówno kościelnej jaki i państwowej, obowiązującej obie strony na zasadzie sprawiedliwości; jest to jednak traktat międzynarodowy.

Może wygasnąć na skutek zaistnienia przyczyn określonych w samej umowie, albo prawnego wypowiedzenia jej, zawarcia nowej umowy bądź istotnych zmian zewnętrznych danego państwa; umowa nie gaśnie jeśli tylko zmienia się forma rządu; z natury umowy konkordatowej wynika, że nie może ona wygasnąć na skutek zmiany powszechnego prawa kanonicznego w odniesieniu do przedmiotu tej umowy.

1. 4. KODEKS A PRAWA NABYTE I PRZYWILEJE

Nowy KPK, gdy wchodzi w życie może napotkać trudność w postaci praw słusznie przez kogoś nabytych lub przywilejów wcześniej udzielonych, o których nie wspomina się w nowym prawie lub są niezgodne z przepisami nowego prawa; jak je traktuje KPK? Te które są aktualnie w użyciu pozostają nienaruszone. Ta zasada nie działa jeśli kanony wyraźnie odwołują prawa nabyte bądź przywileje. (kan. 4)

PRAWO NABYTE - (ius quaesitum) - prawo subiektywne, które ktoś nabył na podstawie aktu prawnego, dokonanego na mocy obiektywnej normy prawnej; od prawa nabytego należy odróżnić subiektywne prawo wrodzone, należne każdemu człowiekowi na mocy prawa naturalnego;

Prawa rzeczywiście nabyte, jeśli nie zostały utracone przed wejściem w życie nowego KPK, nadal zachowują swoją moc, chociażby były przeciwne przepisom tego Kodeksu, chyba że zostały wyraźnie odwołane; zasada: iura aliis quaestia integra manent.

Np.: nominacja wikariusza sądowego, wystawiona na czas nieokreślony prawnie przed wejściem w życie nowego KPK na czas nieokreślony, nadal zachowuje swoje znaczenie prawne, chociaż przepis kan. 1422 każe obecnie wystawić taką nominację na czas określony.

PRZYWILEJ - (privilegium) - łaska udzielona osobie fizycznej lub prawnej szczególnym aktem prawnym (kan. 76. 1); chodzi tu o przywileje udzielone przez St. Ap. (papież, Kuria Rzymska) nie zaś o te udzielane prawem powszechnym; przywilej udzielony przez St. Ap. nadal pozostaje w mocy, jeśli był w użyciu w chwili wejścia w życie nowego KPK i nie został odwołany ani przez dawcę ani prze nowy KPK; odwołanie zaś przez KPK musi być wyraźne (odpowiednia klauzula - kan. 509. 1); zasada ta odnosi się do przywilejów „przed prawem” i „przeciw prawu”. UWAGA: przez nieużywanie lub postępowanie przeciwne ustają tylko te przywileje, które są ciężarem dla innych (kan. 82)

1. 5. KODEKS A ZWYCZAJE PRAWNE

ZWYCZAJ PRAWNY - stałe i jednakowe postępowanie wiernych w jakiejś dziedzinie życia kościelnego, odpowiadające warunkom określonym w prawie, stanowiące niepisaną normę prawną dla danej społeczności; KPK a zwyczaje istniejące w chwili wejścia w życie nowego KPK - kan. 5

1. 6. KODEKS A DOTYCHCZASOWE PRAWO KANONICZNE

Kan. 6; z chwilą wejścia w życie nowego KPK tracą moc prawną:

Zachowują nadal moc prawną:

Gdy wchodzi nowe prawo nie zawsze oznacza to zerwanie z dawnym; nowe nawiązuje do dawnego; prawo kan. cechuje ciągłość, bo nie wszystko trzeba i można reformować w Kościele; prawo dawniejsze ma duże znaczenie dla zrozumienia i tłumaczenia prawa obowiązującego; kanony w takim stopniu, w jakim zawierają prawo dawne powinny być interpretowane z uwzględnieniem tradycji kanonicznej; aby poznać tę tradycję trzeba zapoznać się ze źródłem obowiązującego prawa, jak i wykładnią tego źródła, stosowaną przez uznanych autorów.

2. U S T A W Y K O Ś C I E L N E

2. 1. POJĘCIE USTAWY

USTAWA -

  1. w prawie państwowym - akt prawny o charakterze ogólnym, powszechnie obowiązujący, uchwalony w specjalnym trybie przez najwyższy organ władzy państwowej; ustawa zawiera normy zachowania się o najwyższej mocy prawnej

  2. w prawie kościelnym - lex; p. kanoniczne nie podaje definicji ustawy; omnis definitio in iure periculosa est; klasyczna def. ustawy przekazana przez św. Tomasza z Akwinu: lex est quaedam ordinatio rationis ad bonum commune ab eo qui curam habet communitatis promulgata;

ustawa to obowiązująca, rozumna i stała norma postępowania, mająca na celu dobro wspólne społeczności, należycie ogłoszona przez właściwego przełożonego

ustawa to norma:

pośrednio ustawa służy dobru poszczególnych członków, gdyż dobro wspólne nie jest wartością oderwaną od dobra jednostki

ordinatio fidei a ordinatio rationis - ustawa jest normą wiary; jest produktem rozumu oświeconego wiarą

ustawa jest szczególnym przekazem wiary, dostosowanym do ducha i mentalności epoki oraz warunków, w jakich żyje człowiek

2. 2. PODZIAŁ USTAW

KPK nie przeprowadza podziału ustaw; zazwyczaj dzieli się je na:

  1. w zależności od ich autora:

Wykonywali władzę ustawodawczą zarówno indywidualnie, jak i kolegialnie

Dokumenty papieskie sporządzone zwyczajnym sposobem nazywamy:

W urzędowym organie Acta Apostolicae Sedis dokumenty papieskie otrzymują nazwę nie ze wzgl. na formę, lecz na treść.

Pisma papieskie z uwzględnieniem ich treści to:

Dokumenty papieskie są cytowane przez podanie początkowych ich słów, zwanych arengą

Papież rządzi całym Kościołem przy pomocy Kurii Rzymskiej; dykasterie Kurii Rzymskiej nie mają z natury swej władzy ustawodawczej, jednakże na podstawie upoważnienia papieskiego mogą wydawać przepisy obowiązujące wszystkich lub niektórych wiernych; w takich przypadkach w dokumentach K. R. jest wyraźna wzmianka o upoważnieniu lub aprobacie papieskiej; akty K. R.:

Trybunały St. Ap. wydają wyroki , które nie mają znaczenia ustawy, ale zawarta w nich jurysprudencja dostarcza niższym trybunałom sądowym wytycznych rozstrzygania spraw

Kolegium Biskupów jako autor ustawy - razem z Biskupem Rzymu jako głową nigdy bez niego, również stanowi podmiot władzy nad całym Kościołem (kan. 336); władza ta w sposób uroczysty sprawowana jest na soborze powszechnym (kan. 337. 1)natomiast poza soborem - przez zjednoczoną działalność bpów rozproszonych po świecie, określoną lub zaakceptowaną przez papieża (kan. 337. 2)

  1. w zależności na przedmiot i skutek u.:

- u. nakazujące,

  1. w zależności od tego czy ustawa wiąże osobę bezpośrednio czy poprzez terytorium, na którym osoba ta znajduje się:

  1. w zależności od zakresu ich obowiązywalności:

2. 3. PRZEDMIOT USTAWY

przedmiot ustawy wynika już z samego jej określenia; materia ustawy musi być rozumna, czyli godziwa, sprawiedliwa, możliwa do wykonania, mająca na uwadze dobro wspólne społeczności; przedmiot ustawy winien mieścić się w granicach kompetencji Kościoła, dotyczyć przyszłości

Kompetencja Kościoła rozciąga się na wszystko, co dotyczy jego misji:

szczególne znaczenie w życiu tej wspólnoty ma: słowo Boże, kult Boży, sakramenty

Ze wzgl. na przedmiot ustaw rozróżniamy:

Czy akty wewnętrzne mogą być przedmiotem ustaw kośc.?

Ustawa kośc. może i faktycznie nakazuje akt wewnętrzny złączony koniecznie z aktem zewnętrznym i prze siebie potrzebny do jego bycia fizycznego, np.: kto jest obowiązany złożyć przysięgę, zawrzeć kontrakt powinien mieć intencję przysięgania, zawierania kontraktu, gdyż inaczej czyn zewnętrzny nie byłby ludzki

Ustawa kośc. może nakazywać akt wewnętrzny złączony koniecznie z aktem zewnętrznym i przez siebie potrzebny do jego bycia moralnego i sprawiedliwego, np.: Kościół nakazuje wiernym uczestniczenie we Mszy św. , duchownym modlitwę brewiarzową, sprawowanie sakramentów; czynności te zakładają uwagę wewnętrzną i wzbudzenie właściwej intencji.

Czy Kościół może nakazywać lub zabraniać akty czysto wewnętrzne oraz wewnętrzne przypadłościowo złączone z zewnętrznymi?

  1. teoria negatywna - odmawia, władza ustawodawcza nie może sięgać dalej niż wł. wykonawcza i sądownicza; w przeciwnym razie nie byłoby możności wyegzekwowania ustawy; nakaz wewn. dotyczy porządku niewidzialnego, Kościół zaś jest społecznością widzialną; św. Tomasz, F. Suarez

  2. teoria pozytywna - zezwala, nie wszystkie normy postępowania przepisane przez Kościół muszą być egzekwowane przez władzę wykonawczą czy sądowniczą; w Kośc. istnieje władza zakresu wewnętrznego; za akty wewn. człowiek będzie odpowiadał przed Bogiem; Kośc. dąży do uświęcenia człowieka również przez akty wewn., dlatego może ja nakazywać.

Praktyka pokazuje, że Kościół nakazuje akty czysto wewn. np.: prawo kanoniczne żąda, aby alumni poznawszy całą doktrynę katolicką opartą na objawieniu uczynili ją pokarmem własnego życia duchowego (kan. 252. 1); aby duchowni odprawiali rekolekcje, oddawali się rozmyślaniu (kan. 274. 2); aby proboszcz aplikował Mszę świętą za parafian we wszystkie niedziele i święta nakazane (kan. 534. 1)

Kan. 9 - ustawy dotyczą przyszłości, a nie przeszłości, chyba że z ustawy wyraźnie co innego wynika; jest to zasada: lex non retrotrahit - ustawa nie działa wstecz; dotyczy działań przyszłych, mających nastąpić po wydaniu ustawy; gdyby ustawa dotyczyła przeszłości trudno by było mówić o normującej roli ustawy i jej wpływie na życie wiernych; ważność i nieważność ustawy należy rozpatrywać na podstawie ustaw zreformowanych, lecz obowiązujących w czasie ich dokonania; nowa ustawa może wyjątkowo dotyczyć skutków czynności przeszłych, jeśli domaga się tego konieczność osiągnięcia jakiegoś szczególnego celu, np.: może ustanowić karę za przyszłe czynności zakazane , jeśli tego domaga się szczególna ciężkość przekroczenia i przynagla konieczność zapobieżenia zgorszeniu lub jego naprawienia (kan. 1399); może uniezdolnić osobę do działania na skutek jakiegoś braku lub przestępstwa popełnionego dawniej; może odwołać prawa i przywileje dawniej nabyte; może unieważnić wcześniejszy akt prawny, jeśli jest on rozwiązalny.

2. 4. PROMULGACJA USTAWY

Ustawa zredagowana przez właściwego przełożonego nie od razu obowiązuje; aby mogła być normą postępowania musi być przedtem odpowiednio ogłoszona we wspólnocie, dla której została przeznaczona - promulgacja

PROMULGACJA - akt prawny, poprzez który prawodawca ogłasza nową ustawę, przekazując ją do wiadomości osób zainteresowanych i wprowadzenia w życie; istotne stadium powstania ustawy; ustawa kośc rodzi się w chwili jej promulgacji (kan. 7); ustawy nie trzeba ogłaszać każdej osobie zainteresowanej z osobna, wystarczy ogłosić wspólnocie.

Sposób ogłaszania ustaw w Kośc:

ustawy partykularne promulgowane w sposób określony przez ustawodawcę (kan. 8. 2); zazwyczaj umieszcza się je, zwł. ustawy bpie, w urzędowym organie diecezjalnym, ewentualnie bezpośrednio do wiadomości wiernych (na kongregacjach duchowieństwa diecezjalnego, listy pasterskie); obowiązują po upływie miesiąca od dnia ich promulgacji, chyba że w samej ustawie określono inny termin; poprzedni KPK: ustawy bpie wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia.

Dzień ogłoszenia ustawy nie zawsze pokrywa się z dniem jej wejścia jej w życie; między promulgacją a wejściem w życie potrzebny jest czas na zapoznanie się z jej przepisami - vacatio legis; okres 3 miesięcy od dnia, którym dany numer Acta Apostolicae Sedis jest oznaczony, chyba że z natury rzeczy wiążą natychmiast albo w ustawie został wyraźnie wyznaczony krótszy lub dłuższy okres jej nieobowiązywalności (kan 8. 1)

Ustawy zawierające orzeczenia dogmatyczne lub interpretację prawa Bożego obowiązują od chwili ogłoszenia.

Ogłoszenie ustawy różne od rozgłoszenia ustawy

ROZGŁOSZENIE - (divulgatio legis) - rozpowszechnienie wiadomości o ustawie; dzięki temu łatwiej wchodzi w życie; nie jest to warunek obowiązywalności ustawy

AKCEPTACJA - (acceptatio legis) - nie należy do istoty ustawy; wierni nie mają w Kościele władzy ustawodawczej takiej jak przedstawiciele ludu w parlamencie, wynika to z konstytucji Kośc i ze związku jej z wiarą (u. jest kategorią wiary); za przyjęciem ustawy przemawia autorytet wiary, a nie wola ludu

Jednak nie można w praktyce lekceważyć akceptacji u. przez wiernych; ani życia religijnego ani wspólnoty nie zbuduje się na podstawie wydania samej ustawy. By ustawa była skuteczna potrzebny jest pozytywny stosunek wiernych do niej; motywy ustawy we wstępie do ustawy lub w akcie promulgacyjnym.

2. 5. OSOBY PODLEGAJĄCE USTAWOM KOŚCIELNYM

Ustawom czysto kośc podlegają osoby, które:

Kośc Wsch mają możność kierowania się własnymi normami dyscyplinarnymi - Vat II uwzględnia ich autonomię

Brak uwzględnienia autonomii dla odłączonych Kośc Zach, ale duch ekumenizmu sprzeczny jest z narzucaniem im prawa Kośc katol

dostatecznego używania rozumu nie mają:

osoby, które osiągnęły etap używania rozumu przed ukończeniem 7 r. ż. podlegają tylko tym ustawom, które przekazują lub wyjaśniają prawo Boże

2. 6. MOC WIĄŻĄCA USTAW POWSZECHNYCH I PARTYKULARNYCH

Zakres mocy obowiązującej ustaw:

  1. ustawy powszechne obowiązują na całym świecie tych, dla których zostały wydane (kan. 12. 1); moc wiążąca ustawy związana z przynależnością do grupy ludzi dla której ustawa została wydana; niektóre ustawy powszechne dotyczą wszystkich wiernych; większość z nich została skierowana do określonych osób, np.: duchownych, zakonników, świeckich

  2. jeśli jakaś ustawa nie obowiązuje na danym terytorium, spod jej przepisów wyjęci są wszyscy, którzy na nim aktualnie przebywają (kan. 12. 2), np.:

  1. ustawy wydane dla określonego terytorium wiążą tych, dla których zostały wydane i którzy maja na nim stały pobyt lub tymczasowy, jeśli aktualnie na nim przebywają, z zachowaniem jednak przepisu kan. 13 (kan. 12. 3); o pobycie stałym i tymczasowym jest mowa w przepisach kan. 102-106; ustawy partykularne obowiązują mieszkańców stałych i tymczasowych danego terytorium, nie zaś podróżnych; mieszkańcy ci, jeśli opuszczają swoje terytorium, nie podlegają ustawom wydanym dla tegoż terytorium

  2. ustawy partykularne mają charakter terytorialny, nie personalny, chyba że z przepisu ustawy co innego wynika (kan. 13. 1)

ustawa jest terytorialna, jeśli wiąże osobę pośrednio: poprzez terytorium, na którym ta osoba się znajduje. Terytorialność ustawy może być:

ustawy partykularne z zasady są względnie terytorialne, a tylko wyjątkowo, określone przez prawo, bezwzględnie terytorialne.

Uzasadnienie terytorialnego charakteru ustawy partykularnej:

  1. PODRÓŻNI - osoby, które znalazły się na terytorium, na którym nie mają pobytu stałego, ani tymczasowego, nie podlegają

przekroczenie własnej ustawy partykularnej mogłoby zaszkodzić własnemu terytorium, jeśli ustawa ta dotyczyłaby np.: obowiązku rezydencji, uczestnictwa w synodzie lub posiedzeniu rady diecezjalnej

prawodawca niekiedy wprost zaznacza w ustawie, że ma ona charakter personalny, musi jednak domagać się tego pożytek własnego terytorium, np.: bp diecezjalny mógłby żądać, aby jego kapłani, mający urząd kościelny w diecezji, nie podejmowali żadnej pracy poza diecezją; aby przebywający poza diecezją uczestniczyli w podatku diecezjalnym na potrzeby seminarium duchownego,

Ustawy wydane dla utrzymania porządku publicznego - ustawy, które wprost i bezpośrednio zmierzają do dobra powszechnego danego terytorium; są wydane przede wszystkim dla odwrócenia publicznej szkody, zabezpieczenia ogólnego spokoju i porządku, np.: ustawy określające porządek zewnętrzny w sanktuariach, dotyczące partykularnych powinności w dni pokutne (kan. 1253), ustawy, których przekroczenie mogłoby wywołać publiczne zgorszenie

Partykularne ustawy karne, jeśli mają na uwadze tylko uświęcenie duchownych diecezjalnych nie obowiązują duchownych, którzy gdzie indziej mają pobyt stały lub tymczasowy.

Ustawy wydane dla formalności aktów - przepisują zewnętrzną formę aktu prawnego czy to do ważności, czy tylko godziwości, np.: kontraktów testamentów; locus regit actum, prawo kościelne niejednokrotnie odsyła do przepisów prawa państwowego (kan. 22)

Przepisy prawa państwowego ma na uwadze przepis kan. 13. 2, nakazujący podróżnym stosować się do miejscowych ustaw dotyczących nieruchomości, czyli gruntów, budynków (kan. 1284. 2)

  1. TUŁACZE - nie mają ani stałego, ani tymczasowego pobytu (kan. 100); ordynariusz miejscowy może dla tułaczy, którzy faktycznie przebywają na jego terytorium, wydać specjalne ustawy, gdyż są oni jego aktualnymi podwładnymi (kan. 107. 2)

  2. Czy prawodawca podlega swoim ustawom?

pośrednio związany ustawą, by nie naruszyć jedności i nie dać zgorszenia innym członkom wspólnoty

podobnie stosunek aktualnego prawodawcy do poprzednika

2. 7. SKUTKI USTAWY

SKUTEK OGÓLNY - obowiązek moralny wykonania przepisu przez osobę podlegającą danej ustawie; nie ma takiej ustawy, która nie wywoływałaby takiego skutku; wszystkie ustawy kościelne obowiązują w sumieniu; mają być normami postępowania i rzeczywiście budować wspólnotę

Obowiązek zachowania w sumieniu - ma oparcie w prawie naturalnym i w autorytecie wiary; ustawa ma ścisły związek z wiarą; konsekwencją przyjęcia wiary jest posłuszeństwo tym, którzy mają władzę rządzenia ludem Bożym

Bezpośredni przedmiot obowiązku moralnego to:

Spełnienie obowiązku wynikającego z ustawy:

USTAWY NAKAZUJĄCE - zobowiązują w sumieniu do działania, przedmiot obowiązku moralnego pokrywa się z obowiązkiem prawnym nakazu; żąda czynu dobrego z swej istoty i z okoliczności, z celu zamierzonego przez prawodawcę - dobro wspólne; jej wykonanie to spełnienie po ludzku w swoim czasie i miejscu całkowicie tego co nakazuje; obowiązuje jak długo trwa tylko na czas na który została wydana w pewnych oznaczonych warunkach życia, a nie na stałe,

USTAWY ZAKAZUJĄCE - zobowiązuje w sumieniu do zaniechania działania, przedmiot obowiązku moralnego pokrywa się z obowiązkiem prawnym zakazu; zabrania tylko czynu złego, czy to z istoty czy z okoliczności, szkodliwego tu i teraz dla społeczności; jej wykonanie to wstrzymanie się od czynu zabronionego; obowiązuje jak długo trwa i na stałe, bo zła nigdy nie wolno czynić

USTAWY DOPUSZCZAJĄCE - zezwalające - upoważniają jednostkę do działania, lecz nie nakładają obowiązku korzystania z tego prawa subiektywnego; jest rzeczywistym prawem dla korzystającego, a rodzi obowiązek moralny u innych - inni są zobowiązani do nieprzeszkadzania, dotyczy wszystkich podwładnych i samego prawodawcę, jeśli prawo powszechne na coś komuś pozwala to ani biskup diecezjalny, ani Konferencja Biskupów nie może tego ograniczyć, np.: ustawa bpa nie może przepisywać skomplikowanych warunków dopuszczania obcych kapłanów do odprawiania Mszy św., skoro kan. 903 zezwala na dopuszczenie do ołtarza kapłana, który przedstawi rektorowi kościoła pismo polecające własnego ordynariusza

USTAWY UNIEWAŻNIAJĄCE - stawiają wymogi aktowi prawnemu, czyniąc go nieważnym, jeśli został dokonany niezgodnie z przepisami, np.: kan. 1108. 1 określający kanoniczną formę zawarcia małżeństwa

USTAWY UNIEZDALNIAJĄCE - stawiają wymogi osobie, która ma dokonać jakiegoś aktu prawnego, pośrednio uniezdalniając akt prawny, jeśli został on dokonany przez osobę nie odpowiadającą przepisanym wymogom, np.: kanony stanowiące o rozrywających przeszkodach małżeńskich

Obie ustawy nie zobowiązują w sumieniu do zaniechania aktu, któremu bezpośrednio lub pośrednio stawiają warunki, lecz tylko do uważania danego aktu za nieważny, a w konsekwencji do podporządkowania się skutkom nieważności danego aktu, np.: ustawa partykularna przepisując formę ważnych zaręczyn nie zobowiązuje pod grzechem narzeczonych do zachowania tej formy, narzeczeni mogą zastosować inną formę zaręczynową, jednakże poniosą konsekwencje: zaręczyny ich będą nieważne

Są jednak i takie, które w sumieniu zobowiązują do zaniechania danego aktu, który z mocy prawa jest nieważny:

Nie wszystkie ustawy, które zabraniają aktu lub przepisują mu warunki są ustawami uniez. lub unieważ., a jedynie tylko te, które wyraźnie postanawiają, ze akt jest nieważny lub osoba niezdolna (kan. 10)

W powyższych ustawach muszą być użyte słowa jasno mówiące o nieważności aktu lub niezdolności osoby - patrz kan. 1108

Ustawa jest unieważniająca lub uniezdalniająca jeśli zawarte w niej słowa pośrednio mówią o nieważności aktu lub niezdolności osoby, np.: żądając pewnych warunków lub kwalifikacji

Są jednak i takie słowa, które wyrażają zakaz, ale jednocześnie mogą wyrażać wymóg kwalifikacji do ważności, dlatego interpretując ustawę należy zwracać uwagę na jej kontekst.

Od powyższych dwóch ustaw należy odróżnić ustawy przewidujące możliwość unieważnienia aktów lub przyznające prawo domagania się przywrócenia stanu poprzedniego (kan. 125. 2, 1645); takie ustawy nie czynią aktu nieważnym od początku lecz dają podstawę do jego rozwiązania.

USTAWA KARNA - gdy norma jest obwarowana sankcją karną; kto ją przekroczy jest zobowiązany moralnie i prawnie (w sumieniu i przed Bogiem i przed społecznością kościelną) do poddania się karze wiążącej i przyjęcia nałożonej kary

Czy ustawa kośc. może być czysto karna (tzn. nie zobowiązująca w sumieniu i przed Bogiem a tylko wobec wł. kośc.)? tak, jeśli do osiągnięcia celu wystarcza sama kara pojęta zewnętrznie - potrzebna by nie ograniczać wolności człowieka i nie powiększać jego grzechów; nie, bo ustawa wprowadza obowiązek moralny, aby mogła wywołać skutek musi obowiązywać w sumieniu - kary nie można wymierzyć, jeśli nie było przestępstwa, ono zakłada winę, wina wymaga istnienia obowiązku moralnego.

2. 9 INTERPRETACJA USTAW

INTERPRETACJA - w sensie ogólnym - wyjaśnienie słów lub myśli, które są mniej jasne przez jaśniejsze, czyli odnajdywaniem właściwego sensu użytych wyrazów lub twierdzeń

W odniesieniu do ustaw oznacza wyjaśnienie treści ustawy wg myśli i woli prawodawcy.

Interpretacja ustawy nazywana też wykładnią prawa.

Aby stosować i przestrzegać normę trzeba znać właściwy sens zawarty w ustawie.

Zadaniem interpretacji jest wykrycie sensu prawdziwego, co prawodawca faktycznie postanowił.

Na ogół przyjmuje się, że prawodawca to przekazał, co wyrażają słowa użyte w ustawie.

Zasada wykładni ustaw (kan. 16-18):

  1. ze wzgl. na stopień niejasności:

  1. ze wzgl. na zakres

np. filius - w sensie ścisłym oznacza syna rodzonego, a w szerokim też adoptowanego

  1. ze wzgl. na zastosowane środki

  1. ze wzgl. na autora:

W praktyce ustawy powszechne lub partykularne wydane przez najwyższą władzę kośc mogą interpretować autentycznie: papież, Kolegium Biskupów z papieżem jako głową (kan. 331, 336), Papieska Komisja Interpretacyjna (powołana na mocy Motu proprio Recognito Iuris Canonici Jana Pawła II z dnia 2. 01. 1984 r. ); Kongregacje Rzymskie i inne dykasterie (wł. administracyjna i wykonawcza) mogą dokonywać interpretacji stwierdzającej (deklaratywnej), a za aprobatą papieża iterpr. wyjaśniającej zawężającej lub poszerzającej

2. 10 ZASADY INTERPRETACJI

kan. 17 Ustawy kośc należy rozumieć wg własnego znaczenia słów uwzględniając

Gdy znaczenie słów wątpliwe i niejasne należy:

Ściśle tłumaczy się ustawy karne, ustawy ograniczające swobodne wykonywanie uprawnień, ustawy zawierające wyjątek od zasady ustawowej (kan. 18)

Czyli ustawy przykre - ściśle; ustawy łaski (korzystne) - szeroko

2. 11 LUKA W PRAWIE

Brak normy prawnej, która regulowałaby konkretny stan faktyczny, bo ustawa nie jest w stanie objąć wciąż zmieniającego się życia człowieka.

Ustawa wątpliwa nie jest ustawą wyraźną

Kan. 19 w razie luki należy stosować:

  1. ustawy wydane w sprawach podobnych - tzw. stosowanie analogii ustawy, musi być podobieństwo przypadków czyli stanu faktycznego oraz ta sama przyczyna przepisu; nie można stosować: przy wymierzaniu kar, przy ustawach unieważniających i uniezdalniających (kan. 10), przy nieprawidłowości do święceń (kan. 1040), przy przywilejach (kan. 77), przy aktach administracyjnych (kan. 36. 2), przy wszystkich przypadkach, w których jest zabroniona interpretacja rozszerzająca (kan. 18, 36.1)

  2. ogólne zasady prawa z zachowaniem słuszności kanonicznej - tzw. stosowanie analogii prawa, prawo kośc jest systemem logicznym powiązanym zasadami, ogólne zasady prawa są dostrzegalne przy spojrzeniu na całość systemu prawa kan., na jego tendencje rozwojowe, na jego ducha; ogólne zasady prawa muszą być realizowane zgodnie z duchem prawa kan. I duchem Kośc (z wyrozumiałością: miłosierdzie, prawda, dobro Kośc, zbawienie dusz, dobroduszność)

  3. jurysprudencję i praktykę Kurii Rzymskiej - stały sposób rozstrzygania spraw przez St. Ap. w drodze sądowej: stosowanie prawa kan. i rozwijanie nauki tego prawa; odbywa się na drodze administracyjnej

  4. powszechną i stałą opinię uczonych - od pewnego czasu istnieje bez przerwy przynajmniej wśród większości uczonych; oni nie mają wpływu na powstanie normy prawnej, ale ich opinie stanowią regułę praktyczną

Wymienione praktyki są równorzędne, nie trzeba stosować ich po kolei

2. 12 PRZYCZYNY ZWALNIAJĄCE OD ZACHOWANIA USTAW

Przyczyny ze strony ustawy:

    1. Wątpliwość.

To stan umysłu zawieszonego między dwiema opiniami sprzecznymi pozbawionymi obiektywnej oczywistości; brak pewności. Może być:

      1. wątpliwość negatywna - gdy umysł skłania się zarówno do twierdzenia jak i do przeczenia, gdyż żadna z opinii nie jest oparta na argumentach uzasadniających; ignorancja, brak wiedzy

      2. wątpliwość pozytywna - umysł zawiesza sąd, gdyż istnieją racje pozytywne za i przeciw; różni się od opinii, opinia - umysł skłania się bardziej do jednego sądu, mając wątpliwość co do drugiego; w praktyce są tym samym (człowiek raczej skłania się do jakieś opinii pod wpływem której działa;

W odniesieniu do ustaw:

    1. wątpliwość prawna - dotyczy istnienia bądź trwania jakieś ustawy albo zakresu ustawy istniejącej;

kan. 14 - w razie tej wątpliwości ustawa nie obowiązuje w odniesieniu do przedmiotu, którego wątpliwość dotyczy, winna być uszanowana naturalna wolność człowieka, która jest wcześniejsza od ustawy; zasada ta odnosi się też do wątpliwych ustaw unieważniających i uniezdalniających

    1. wątpliwość faktyczna - istnieje pewność co do istnienia ustawy i jej mocy obowiązującej, natomiast zachodzi wątpliwość, czy w danym konkretnym przypadku istnieją wszystkie warunki fizyczne i prawne do tego, aby tą ustawę można było aplikować

kan. 14 - ordynariusze mogą od ustaw dyspensować, byleby - gdyby chodziło o dyspensę zastrzeżoną - władza, której zarezerwowano dyspensowanie, zwykła udzielać tej dyspensy; w. f. Nie podważa mocy obowiązującej ustawy; odnosi się to bezwzględnie do ustaw unieważniających i uniezdalniających; w przypadku ustaw karnych: nie można ich aplikować, jeśli przestępstwo nie jest pewne; dyspensa tutaj zabezpiecza przed grzechem i nieważnością, np.: gdyby przy zawieraniu małżeństwa rzeczywiście miała miejsce przeszkoda rozrywająca, małżeństwo takie bez udzielonej dyspensy byłoby nieważne, zawarte zaś po udzieleniu dyspensy w związku z wątpliwością co do stanu faktycznego będzie ważne

    1. Brak faktu, na którym opiera się domniemanie ustawy

Fundamentem wydania ustawy jest jakiś stan faktyczny; ustawa zakłada fakt rzeczywisty; ale też przypadki, gdy ustawa wydana na fakt domniemany, np.: ojcem dziecka jest ten, na którego wskazuje prawnie zawarty związek małżeński (kan. 1138. 1)

Ustawa oparta na fakcie domniemanym nie obowiązuje w zakresie wewnętrznym i nie powoduje żadnych skutków prawnych, jeśli fakt ten w rzeczywistości nie zaistniał; domniemanie musi ustąpić miejsca prawdzie; ale zobowiązuje gdy trzeba uniknąć zgorszenia lub zła

Taka ustawa obowiązuje w zakresie zewnętrznym, choćby fakt ten nie istniał, dopóki nie udowodni się, że rzeczywiście nie zaistniał; domaga się tego porządek publiczny.

Ustawa oparta na fakcie domniemanym różna od ustawy opartej na domniemaniu powszechnego niebezpieczeństwa lub fikcji prawnej.

    1. Brak celu ustawy w przypadku szczególnym

Cel wyznacza prawodawca; z czasem cel ustaje:

  1. dla całej społeczności

  2. w przypadku szczególnym -

      1. gdy cel ustaje częściowo to ustawa nie przestaje obowiązywać, bo pozostałe cele nadal ożywiają ustawę

      2. gdy cele stały się nieaktualne to ustawa nie przestaje obowiązywać, bo ustawa stałaby się dla jednostki bezużyteczna; ustawa z natury swej dotyczy społeczności i dobra wspólnego, a to wymaga solidarnego przestrzegania, np.: zezwolenie ordynariusza miejscowego na zawarcie małżeństwa mieszanego (kan. 1124) jest potrzebne, choćby w konkretnym przypadku stronie katolickiej i potomstwu zrodzonemu w takim małżeństwie nie groziło żadne niebezpieczeństwo natury duchowej

      3. gdy cel ustawy ustał całkowicie w konkretnym przypadku a zachowanie jej niesie za sobą krzywdę i szkodę lub niedogodność dla jednostki wówczas obowiązek zachowania ustawy wygasa

odnosi się to do ustaw nakazujących, zakazujących, dopuszczających i karnych

bezwzględnie wszystkich obowiązują ustawy unieważniające i uniezdalniejące dla dobra publicznego

Przyczyny ze strony podmiotu:

1. Nieznajomość ustawy

Brak wiedzy, którą z natury możemy i powinniśmy poznać; też błąd jako stan nieznajomości pozytywnej - posiadanie fałszywej wiedzy; stan przejściowej niewiedzy to nieuwaga

Rodzaje nieznajomości:

  1. prawna - jeśli odnosi się do istnienia, natury lub zakresu danej ustawy

      1. dotyczy ustawy

      2. dotyczy kary

  2. faktyczna - jeśli nie wiadomo czy w konkretnej sytuacji spełniają się wszystkie warunki, aby można było aplikować daną ustawę

      1. dotyczy faktu własnego

      2. dotyczy faktu cudzego - może być notoryczny jeśli jest powszechnie znany

Ze wzgl. na podmiot n. może być:

Skutki n. i błędu w odniesieniu do ustaw

2. Niemożliwość przestrzegania ustawy

      1. fizyczna (absolutna) - nie może zachować z powodu braku sił, wolności, narzędzi; zawsze zwalnia od zachowania ustawy (kan. 125. 1, 1323)

      2. moralna - mógłby zachować, ale wiąże się to z narażeniem na zło lub utratą dobra prywatnego; zwalnia od zachowania ustawy; aby mogła zwalniać nie może być wewnętrznie zła lub powodować szkody dusz (kan. 1323) w przeciwnym razie może tylko zmniejszyć winę i karę (kan. 1324. 1); dla dobra publicznego

im ważniejsza ustawa tym większa przyczyna tłumacząca jej niezachowanie

u. nie może wymagać czynów heroicznych, chyba że wynika to z dobrowolnie przyjętego urzędu lub stanowiska

3.Epikia

Sposób roztropnego stosowania prawa pozytywnego w wyjątkowej sytuacji, oparty na założeniu, ze ustawodawca w danym przypadku nie mógł i nie chciał zobowiązać z całą ścisłością; powoduje skutki tylko w zakresie wewnętrznym; jednakże przełożony powinien ją uwzględnić, gdyby ktoś dowodził, że działał w dobrej wierze, albo gdyby chodziło o wymierzanie kary

Zastosowanie, np.: gdyby ktoś miał zostawić bez opieki osobę ciężko chorą, aby spełnić niedzielny obowiązek uczestniczenia we Mszy św.; gdyby chory lub osłabiony fizycznie musiał pościć; dotyczy u. nakazujących, zakazujących, unieważniających, uniezdalniających, np.: małżeństwo katolika z osobą nieochrzczoną, zawarte wbrew przepisowi kan. 1086. 1, prawdopodobnie byłoby ważne gdyby tenże katolik sam jeden przebywał wśród nieochrzczonych i nie miał możności postarać się o dyspensę od przeszkody

Epikia (stosowana w zakresie sumienia) różna od słuszności kanonicznej (stosowana w zakresie zewnętrznym)

2. 13. WYGAŚNIĘCIE USTAW

1. Wewnętrzne przyczyny wygaśnięcia

  1. zmiana materii - u. rodzi się w konkretnych warunkach i dla określone społeczności; wraz ze zmianą okoliczności przedmiot ustawy przestanie odpowiadać ogólnie stawianym wymaganiom, u. przestanie być godziwa, sprawiedliwa, użyteczna, możliwa do wykonania, dlatego idzie w zapomnienie bez specjalnego aktu prawodawczego, ale w praktyce wymaga się, aby prawodawca orzekł.

  2. Ustanie celu - gdy cel zostanie całkowicie osiągnięty lub okazać się więcej nieosiągalny wtedy ustawa jest niepotrzebna dla społeczności:

      1. Ustawa wygasa - cel u. ustaje całkowicie i powszechnie

      2. Ustawa wygasa częściowo - cel ustał tylko w stosunku do części u.

      3. Ustawa nie wygasa - zamierzony cel trwa w stosunku do społeczności, choćby dla poszczególnych osób nie istniał

Gdy ustaje przyczyna celowa nie jest potrzebny specjalny dekret przełożonego, wystarczy faktyczna opinia publiczna, jednak w praktyce powinien się ukazać dla celów porządkowych

2. Zewnętrzne przyczyny wygaśnięcia

  1. odwołanie - przez odwołanie u. przez tego, kto ją ustanowił, jego następcę bądź jego zwierzchnika

      1. odwołanie wyraźne - ustawodawca wyraźnie oznajmia, że określoną ustawę odwołuje:

          1. w całości - abrogacja

          2. w części - derogacja

          3. zmienia - obrogacja

może też dokonać się za pomocą klauzul ogólnych

      1. odwołanie równoznaczne - ustawa późniejsza jest wprost przeciwna ustawi poprzedniej albo w całości porządkuje przedmiot ustawy wcześniejszej

u. jest wprost przeciwna ustawie wcześniejszej gdy niemożliwe pogodzenie ustawy nowej i starej

u. porządkuje przedm. u. wcześn. gdy na nowo zajmuje się całą treścią poprzedniej ustawy

nowa u. powszechna uchyla dotychczasową u. powszechną, nie znosi prawa partykularnego lub specjalnego, chyba że nowa u. wyraźnie stanowi coś innego (kan. 20)

kan. 6. 1 - wyjątek, odwołał u. przeciwne KPK powszechne i partykularne, aby utorować drogę nowemu KPK dla skutecznego wejścia w życie

PRAWO SPECJALNE - zostało wydane osobno dla określonych osób prawnych lub fizycznych

Nowa u. partykularna odwołuje lub zmienia wcześniejszą u. partykularną tego samego ustawodawcy lub jego poprzednika; u. partykularna może uchylić u. powsz. gdy wyda ją ustawodawca powszechny; u. partykularna wyższego ustawodawcy np. synodu plenarnego może uchylić u. niższego ustawodawcy partykularnego np. synodu prowincjonalnego, diecezjalnego, gdyż niższy ustawodawca partykularny jest na synodzie plenarnym współustawodawcą

u. niższego przełożonego nie może uchylić u. wyższego przełożonego

gdy wątpliwość czy u. została odwołana należy przyjąć, że nie została odwołana; u. późniejszą należy w miarę możności odnieść do poprzednich i z nimi uzgodnić (kan. 21); odwołanie ustawy należy ściśle interpretować; musi być całkowita pewność, aby uznać u. za odwołaną

  1. zwyczaj przeciwny ustawie - jeśli odpowiada warunkom przepisanym przez ustawę, może uchylić ustawę całkowicie lub częściowo; zwyczaj powszechny znosi u. powsz.; zwyczaj partykularny znosi u. partyk i powsz w danym miejscu (kan. 23-28)

2. 14 UZUPEŁNIAJĄCY CHARAKTER USTAW PAŃSTWOWYCH

wł. świecka nie ma żadnych uprawnień ustawodawczych w Kośc; Kośc niekiedy korzysta z prawa świeckiego; wiele instytucji zapożyczonych z prawa świeckiego; KPK czasem kanonizuje wiele u. państwowych danego kraju uznając je za obowiązujące w Kośc lokalnym, np. dotyczące przedawnienia w sprawach spornych - kan. 197, 1268, umów - kan. 1062. 1, 1286, 1290, ugody i sądów polubownych - kan. 1714

u. państwowe uwzględnione przez prawo Kośc jeśli nie są przeciwne prawu Bożemu i gdy KPK w danym przypadku nie stanowi inaczej kan. 22

2. 15. PAŃSTWOWE AKTY NORMATYWNE

Przybierają nazwę w zależności od autora i mocy prawnej:

  1. USTAWA - akt prawny zawierający normy o najwyższej mocy prawnej, wydany przez najwyższą wł ustawodawczą; są:

      1. Konstytucyjne - u. zasadnicza, określa ustrój państwa, naczelne władze, prawa i obowiązki obywateli

      2. Zwykłe - wypływają z konstytucji, normują różne dziedziny życia społ, jeśli czyni to w sposób wyczerpujący nosi nazwę KODEKSU (k. rodzinny i opiekuńczy, karny cywilny); taka u. nie może być sprzeczna z u. konstytucyjną

  2. DEKRET Z MOCĄ USTAWY - akt prawny wydany przez Radę Państwa w okresach między sesjami Sejmu; jeśli Sejm nie zatwierdzi przestaje obowiązywać w terminie ustalonym przez Sejm

  3. ROZPORZĄDZENIE - akt prawny wydany przez naczelny organ wykonawczy (Rada Ministrów, członkowie tej Rady); reguluje życie społ w granicach nakreślonych przez ustawę

  4. Akty normatywne TERENOWYCH ORGANÓW - wł państwowej i terenowych organów wykonawczo-zarządzających, mogą mieć postać uchwał rad narodowych, zarządzeń prezydiów rad narodowych, zarządzeń porządkowych rad narodowych lub prezydiów tych rad; organy terenowe łączą zadania z zadaniami gospodarza terenu

Organy promulgacyjne w Polsce to Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki urzędowe poszczególnych ministerstw, dzienniki urzędowe wojewódzkich rad narodowych

3. Z W Y C Z A J P R W N Y

3. 1 POJĘCIE ZWYCZAJU

ZWYCZAJ - to co powszechnie przyjęte w danej społeczności, co zostało utwierdzone przez tradycję; zwyczaj faktyczny bo powtarzanie w sposób jednolity tych samych czynności

z. faktyczny może przekształcić się w z. prawny jeśli uzyska zgodę prawodawcy

z. prawny jest źródłem obowiązującej normy postępowania, podobnie jak ustawa

Czyli zwyczaj prawny składa się z:

Kośc ceni zwyczaje; wiele praw ma źródło w zwyczaju; zwyczaj łączy wspólnotę; składa się na porządek prawny Kośc

Również stały sposób postępowania indywidualnego, choć nie rodzi normy obiektywnej, może wywołać skutki prawne, jeżeli odpowiada warunkom tzw. przedawnienia

PRZEDAWNIENIE - sposób nabycia lub utraty prawa subiektywnego oraz uwolnienia się od obowiązków (kan. 197)

Kan. 5 - zwyczaje jakie KPK zastał wchodząc w życie

Kan. 23-28 - zwyczaje tworzące się i istniejące po wejściu w życie KPK

3. 2. POJĘCIE ZWYCZAJU

A. ze wzgl. na zasięg i przyczynę sprawczą:

B. ze wzgl. na stosunek do ustawy:

C. ze wzgl. na czas trwania:

3. 3. WARUNKI POWSTANIA ZWYCZAJU

1. Zgoda prawodawcy

Musi być zatwierdzony przez prawodawcę zgodnie z przepisami kanonów 24-28 (kan. 23); wierni mogą wytworzyć normy postępowania ale moc obowiązywania może nadać jedynie ustawodawcza władza kośc; zgoda prawodawcy może być:

  1. wyraźna - prawodawca wyraźnie oznajmia że dany zwyczaj aprobuje

  2. milcząca - gdy prawodawca nie sprzeciwia się zwyczajowi wiedząc że on istnieje i mając możność sprzeciwienia się

  3. legalna - gdy wynika z ustawy, która uprzednio aprobuje wszystkie zwyczaje odpowiadające przepisanym warunkom

Do powstania zwyczaju prawnego wystarcza zgoda legalna kan. 26 (nie jest wymagane specjalne zatwierdzenie ustawodawcy)

Zgoda wyraźna lub milcząca nadają zwyczajowi moc obowiązującą natychmiast przed upływem wymaganego czasu

2. Warunki ze strony społeczności

  1. społeczność musi być zdolna do przyjęcia ustawy (kan. 25); zwyczaj powoduje te same skutki co u.; ma na uwadze dobro wspólne społeczności; przykłady takich społeczności: