Nauka Prawa Kanonicznego- w znaczeniu podmiotowym to praca twórcza jak każda inna nauka. Przedmiotem jej jest szeroko pojęte prawo Kościoła. Nauka prawa kan. W znaczeniu przedmiotowym, zwana kanonistyką to uporządkowany i odpowiednio uzasadniony system wiedzy, która pozwala nam poznać rzeczywistość prawną Kościoła. Przedmiotem kanonistyki jest źródło prawa Kościelnego oraz jego aspekty teologiczne.
ZARYS ROZWOJU PRAWA KAN.1.Początki kanonistyki- W okresie patrystycznym nie powstały żadne dzieła o charakterze wyłącznie kanonistycznym. Jednakże w dziełach zarówno Ojców Kościoła jak i pisarzy starochrześcijańskich znalazło się wiele wypowiedzi typowo kanonistycznych., które później zostały wykorzystane w zbiorach prawa kan. O znajomości prawa w Kościele pierwszych wieków świadczy instytucja zwana audientia episcopalis, dzięki której biskupi mogli sądzić nawet sprawy osób świeckich.
2. Usamodzielnienie się kanonistyki- Nauka prawa przez długi czas była uprawiana razem z teologią (każdy teolog był kanonistą a kanonista teologiem). Wyodrębnienie się nauki prawa kanonicznego nastąpiło w wyniku rozkwitu obu tych nauk w warunkach uniwersyteckich. Na przełomie XII i XIII w. Rozkwit teologii uwidocznił się w dziele słynnego mistrza paryskiego Piotra Lombarda, rozkwit zaś prawa kanonicznego w zbiorze ustaw kościelnych nazwanym Dekretem-opracowanym przez Gracjana. Kanoniści wykładając prawo i wypracowując własną metodę zafascynowali się prawem rzymskim.
3. Pod urokiem prawa rzymskiego- Rozkwit nauki prawa kan.który doprowadził do jej usamodzielnienia ma związek z renesansem nauki prawa rzymskiego (ośrodkiem był uniwersytet w Bolonii - szkoła glosatorów-założona tam przez genialnego prawnika Irneriusza (1088- 1125). Z połączonych elementów prawa rzymskiego, germańskiego i kanonicznego powstał nowy system ius commune. System ten przenikną do krajów europy. Przesunięcie się kanonistów w stronę prawa świeckiego miało także ujemny wpływ na dalszy rozwój nauki prawa kanonicznego. Objawiało się to w tendencji do niedostrzegania w prawie kanonicznym czynnika teologicznego i traktowania tego prawa na równi z rzymskim.
4. Ośrodki nauki kanonistycznej w średniowieczu. Uniwersytety zaczęły się mnożyć w różnych krajach. Pierwsze miejsce zdobył uniwersytet w Bolonii (początek XIw.). drugą z kolei był uniwersytet w Paryżu (od 1200). Do najstarszych uczelni należą Cambridge(1209), Oxford(1214), Padwa(1222), Neapol(1224), Tuluza(1229), Siena(1240), Salamanca(1254), Rzym(1303), Grenoble(1339), Piza(1343), Praga(1348), Kraków(1364), Wiedeń(1365), Heidelberg(1386), Kolonia(1388), Ferrara(1391). Nauka prawa kan. rozwijała się w seminariach, które zakładano z polecenia Soboru Trydenckiego.
5. Studia kanonistyczne ważnym czynnikiem ogólnej formacji naukowej. Studia prawnicze w średniowieczu cieszyły się dużym zainteresowaniem łączyło się to z zapotrzebowaniem na wykształconych prawników rozbudowującej się administracji kościelnej, w sądownictwem kościelnym itp. Również władcy na swych dworach otaczali się wykształconymi prawnikami, którzy prowadzili kancelarie.
6. Rozwój literatury Kanonistycznej Pierwsze prace kanonistyczne miały nazwę glos (krótkie wyjaśnienia trudnych wyrazów w zbiorach ustaw) były to dopiski między wierszami albo na marginesie ustawy. Objaśnienia za pomocą których streszczano jakiś materiał nazrywano sumami. Obszerniejsze objaśnienia to komentarze.Duży i zasadniczy wpływ na rozwój n.prawa kan. Po jej usamodzielnieniu się miały-poza Dekretem Gracjana-prace pierwszych dekretystów.Ze szkoły bolońskiej byli:Paucapalea,Rolandus Bandinelli-późniejszy Aleksander III, Rufinius Omnibonus,Ioannes Faventinus(zm.1190),Stephanus Tornacensis(zm.1203).Literaturę kanonistyczną wzbogacili:Bernardus Papiensis(zm.1216),Petrus Hispanus,Richardus Anglicus,Tancredus(zm.ok.1234-1236).Ożywiona działalność następuje po Sob.Tryd.W tym ok.wyróżnili się Ioannes Paulus Lancelotti(zm.1590),Augustinus Barbosa(zm.1649),Manuel Gonzales Tellez(zm.1649),Ludovicus Engel(zm.1674).XIX i XX: S.Aichner,B.Bargilliat,L.Billot,D.Bouix,F.Cavagnis.
ROZWÓJ NAUKI PRAWA KANONICZNEGO W POLSCE Początki prawa zbiegają się a początkami Kościoła. Polska, bardzo wcześnie, bo z chwilą przyjęcia chrztu znalazła się w zasięgu oddziaływania prawa kan. Dostarczało ono norm nie tylko w życiu kościelnym ale i codziennym. Kanonistyczne ośrodki dydaktyczno-naukowe a) szkoły katedralne - Proces nauczania prawa był realizowany bezpośrednio w szkołach. Program lepiej zorganizowanych szkół obejmował m.in. elementy studium prawa kanonicznego. W Krakowskiej szkole Kated. Wykł.z prawa prow. Bp.Wincenty Kadłubek ok.1150-1223.b) uniwersytety zagraniczne - częste wyjazdy Polaków na studia zagraniczne to element kształtowania się kultury prawnej w Polsce (zwłaszcza uniwersytet w Bolonii).Włoskim wydziałom wykształcenie zawdzięcza m.in.M.Kopernik,promowany w Ferrarze w 1503r.,Stanisław Hozjusz, który doktorat obojga praw otrzymał w Bolonii w 1534r.
c) Uniwersytet Krakowski - nadał wysoką rangę nauczaniu Prawa kan. w Polsce. Odnowiony w 1400r. Przez W Jagiełłę UK zatrzymał dawną strukturę katedry prawa kan. Dopiero w 1533 staraniem bp. Tomickiego utworzono katedrę prawa rzymskiego. Na wydziale prawa UK było 6 katedr: reguł prawa, instytucji prawa kanonicznego, świętych kanonów, procesu oraz prawa rzymskiego. Zajęcia dydaktyczne (wykłady, ćwiczenia i dysputy).d) inne uczelnie- Akademia Lubrańskiego- Collegium Hosianum (1565 Braniewo)- Uniwersytet Wileński (1578)- Akademia Zamojska (Zmość 1595)- Uniw. Lwowski (1759)- Uniw. Wrocławski (1641)
- Akademia duchowna w Wilnie i w Petersburgu- KUL (1918)
Pierwszą uczelnią Wa-wy, w której uczono prawa kanonicznego było kolegium prawne założone w 1807r. Przekształcone w roku następnym w Szkołę Prawa w 1816 wcieloną do Królewskiego Uniwersytetu Warsz.W okresie międzywojennym prawo wykładano też na uniw.w Krakowie Lwowie i Wilnie. W roku 1954/55 przestały funkcjonować wydziały teologiczne w Krakowie i Warszawie.W 1945 powstała Akademia Teologii Katolickiej w Wa-wie z 3 wydziałami: teologicznym, prawa kan. i filozofii chrześcijańskiej. Wydział prawa kan. tej uczelni stał się z czasem ważnym ośrodkiem prawa kan. w Polsce.
PODSTAWY PRAWNE ORGANIZACJI NAUKI PRAWA KAN.
WYDZIAŁY PRAWA KAN. - Wydział jest jednostką organizacyjną szkoły wyższej prowadzącą zasadniczą prace dydaktyczną, wychowawczą i naukową. W skład wydziału wchodzą katedry, które organizują i prowadzą prace związaną z określonym przedmiotem nauczania lub badania naukowego. W Polsce dwie uczelnie wyższe dysponują wydziałem prawa kanonicznego: KUL oraz Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie.
Obowiązujące przepisy w sprawie organizacji nauki prawa kan. na wydziałach kanonistycznych są zawarte w konstytucji apostolskiej Sapientia Christiana. Zgodnie z tymi przepisami studia kanonistyczne obejmują 3 cykle: podstawowy, specjalny i doktorancki. Podstawowy cykl studiów trwa przynajmniej rok i obejmuje dyscypliny, które są wymagane do podjęcia wyższych studiów prawniczych , studia cyklu specjalistycznego trwają 2 lata i są poświęcone głębszemu studium całego Kodeksu Prawa Kan. oraz dyscyplin pokrewnych. W czasie trzeciego cyklu studiów, który trwa przynajmniej rok kandydaci na doktorów doskonalą swoją naukową formacje kanonistyczną, oraz przygotowują rozprawę doktorską.SEMINARIA DUCHOWNE - przepisy regulujące nauczanie prawa kan. w seminariach znajdują się w różnych dokumentach kościelnych. Zawiera je przede wszystkim KPK Kongregacja do spraw wychowania katolickiego, zwraca uwagę, aby w każdym wyższym seminarium duchownym koniecznie funkcjonowała katedra prawa kan. Prawo kan. powinno stanowić osobny przedmiot wykładowy. Wychowanie seminaryjne alumnów ma na uwadze 3 cele podstawowe: duchowny, pastoralny i naukowy. W osiąganiu wszystkich celów prawo kan. powinno pomagać i wszystkie cele powinny stanowić harmonijną całość.
ŹRÓDŁA POZNANIA POWSZECHNEGO PRAWA KOŚCIOŁA
POJECIE ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA - Szersze - nazywamy to wszystko, co nam pozwala w większym lub mniejszym stopniu odtworzyć stan prawny istniejący w przeszłości lub obecnie obowiązujący. To odtworzenie może się odbyć w różny sposób: za pomocą materiałów normatywnych, dokumentów, akt urzędowych, czy różnego rodzaju pomników historiograficznych.
Ściślejsze - są to pomniki lub księgi, które zawierają zebrane ustawy (zbiory prawa).
Źródła prawne to środki autentycznej i wiarygodnej informacji o prawie. Wiedza zdobyta na podstawie informacji zawartych w źródłach nosi nazwę wiedzy źródłowej.
Źródła poznania prawa kan. odgrywają istotną rolę w pracy naukowej prawnika - kanonisty. Jednakże kanonista nie może swojej wiedzy naukowej ograniczać do źródeł poznania tylko prawa obowiązującego. Konieczny jest zwrot do dawniejszych źródeł prawa kan. znajomość rozwoju prawa kan. daje możność podejścia historycznego w badaniach kanonistycznych
PODZIAŁ ŹRÓDEŁ POZNANIA WG RÓŻNYCH KRYTERIÓW.1 -ze względu na wiarygodność historyczną.
- prawdziwe (autentyczne)- fałszywe - jest przypisywany niewłaściwemu autorowi lub zawiera treść fałszywą.
2 - ze względu na metodę zastosowaną przy gromadzenu materiału prawnego- chronologiczne - ustawy są zebrane wg czasu ukazywania się- systematyczne - wg porządku logicznego i przedmiotowego
3 - ze względu na powagę prawną- prywatne - jeśli został sporządzony przez autora prywatnego i nie otrzymał aprobaty właściwej władzy- publiczne - jeśli został sporządzony i opublikowany bądź zatwierdzony przez prawodawcę.4 Zbiory urzędowe mogą mieć różny stopień autentyczności. Mogą byś zbiorami autentycznymi prawnie w szerokim znaczeniu, jeżeli zostały zaaprobowane przez prawodawcę w ten sposób iż ustawy w nich zawarte nie zyskały znaczenia większego niż miały poza zbiorem. Mogą być one autentyczne pod względem prawnym w znaczeniu ścisłym, jeżeli zostałt zaaprobowane przez prawodawcę w ten sposób iż zawarte w nich ustawy, niezależnie od swojej autentyczności historycznej stały się obowiązujące.
WAŻNIEJSZE ZBIORY PRAWA KAN. PRZED UKAZANIEM SIĘ DEKRETU GRACJANA
1) PISMA PAPIESKIE - Kościół w początkowym okresie istnienia kierował się prawem ewangelicznym, przykładem i wskazówkami apostołów i ich bezpośrednich następców oraz żywą tradycją. Z czasem dla ochrony wspólnoty, jej praw i członków okazały się potrzebne konkretne dyspozycje prawne.
Najstarsze znane pisma papieskie: List Klemensa I do Koryntian (dot. Sporów powstałych w gminie korynckiej); fragment listu Sotera I (potępia doktrynę monanistów); list Wiktora I (w sp. Sporu o datę paschy); list Dionizego (właściwa nauka o Trójcy). Od IV wieku papieże wydaja coraz więcej pism w sprawach kościoła. Początkowo dotyczyły spraw dogmatycznych. W II połowie IV w. Mają one charakter ustawy dyscyplinarnej.
2)ZBIORY PSEUDOAPOSTOLSKIE - Nauka Dwunastu Apostołów - autor nieznany. Zbór powstał w Syrii lub Palestynie zawiera przepisy dot. Postu liturgii, sakramentów św. Itp.Didaskalia seu Doctrir, a Doctrina Apostolorum et sanctorum discipulorum nostri Salvatoris. Zbiór napisany w II p III w. W Syrii lub Palestynie dla chrześcijan nawróconych z pogaństwa. Zawiera przepisy dot. Biskupów, zarządu majatkiem doczesnym, małżonków, wdów, chrztu postu i pokuty.Triditio Apostolica - napisane ok. 218 r przez św. Hipolita antypapieża (przep. moralne, dyscyplinarne i liturgiczne)Konstytucje Apostolskie - największy zbiór prawno - liturgiczny z okresu wczesnego chrześcijaństwa. Powstał IV - V w.Kanony Apostaolskie - Znalazły się one w liczbie 85 w ostatnim rozdziale księgi VII w/w Konstytucji uznzne za obowiązujące na wschodzie.
Cannones Hippoliti Autorstwo zbioru obejmującego 38 kan. przypisuje się Hipolitowi.
Testamentum Domini Nostri Jesu Christi. Zbiór powstały w II p V w. W Syrii. I cz. To pouczenia dane przez Chrystusa przed wstąpieniem do nieba, cz II to przepisy dot. Katechumenów.
3) PIŚMIENNICTWO WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIE - Ojcowie Kościoła, Doktorzy Kościoła, pisarze kościelniOjcowie Kościoła - kościelni pisarze starożytni, którzy głosząc prawowierną naukę Kościoła stali się godnymi zaufania świadkami wiary Kościoła. Ojców Kościoła dzielimy na Apostolskich, wcześniejszych, oraz późniejszych.Doktorzy Kościoła - pisarze kościelni wybitnie odznaczający się pod względem uczoności kościelnej oraz świętości życia. Na wschodzie: Atanazy, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom
Pisarze Kościelni - uczeni, którzy żyjąc w łączności z Kościołem w swoich pismach i swoim życiem nie zupełnie wiernie ukazali wiarę przekazaną autorytatywnie przez przodków.
4)ZBIORY WSCHODNIE - najstarszymi zbiorami prawa są kolekcje postanowień soborów i synodów, które po ustaniu prześladowań, często odbywały się na wschodzie. Zbiory dzielimy na chronologiczne i systematyczne.
5)ZBIORY ZACHODNIE - a) - regionalne grupy zbiorów: włoska, afrykańska, galijska, hiszpańska, i irlandzka
b) - księgi pokutne - księgi pokutne zawierały szczegółowe określenia co do pokut publicznych jakie spowiednicy mieli nakładać na penitentów za poszczególne przewinienia. Zazwyczaj miały charakter prywatny. Najstarsze księgi pokutne pochodzą z II p VI w. Najwięcej ich powstało między VII a IX w. Księgi pokutne powoli traciły na znaczeniu wraz z przyjęciem się zasady, ze spowiednicy mają własną powagą określać pokuty penitentom, a nie wg z góry ustalonego katalogu. c) - księgi liturgiczne - to ustalone teksty stosowane w liturgii oraz przepisy dotyczące ceremonii liturgicznych. Główne księgi liturgiczne to sakramentarze i ordines.
Sakramentarze - księgi używane do odprawiania Mszy św i niektórych nabożeństw liturgicznych. Najważniejsze z zachowanyuch: sacramentarium leonianum i gregorianum
Inne księgi liturgiczne to: - comes - księga czytań mszalnych w liturgii rzymskiej
- antiphonarium - antyfonarz zawierający początkowo antyfony mszalne i oficjium brewiarzowe.
d) - księgi formuł - wzory sporządzania dokumentów. Znajdujemy w nich formularze akt dotyczących wyboru papieża, mianowania biskupów, odbywania synodów, nadawania urzędów, udzielania przywilejów.
e) - kapitularze królów frankijskich - zbiory królewskich dyspozycji prawnych w państwie frankijskim na przestrzeni od VI do XI w. Kapitularze dzielimy na świeckie i kościelne; pierwsze dotyczyły spraw państwowych, drugie zaś tylko kościelnych. Kościelne były wydawane za zgoda synodów albo biskupów. Były także wydawane własna powaga królewska.f) - kapitularze biskupów - w państwie Karolingów od VIII do X w. Również biskupi wydawali swoje kapitularze. Były to zbiory ustaw diecezjalnych, wydawanych na synodzie diecezjalnym, za pomocą których biskupi wprowadzali w życie w swoich diecezjach prawo powszechne oraz postanowienia synodów prowincjonalnych. Przyczyniały się one do lepszego utrzymania dyscypliny kościelnej, ułatwiały przeprowadzenie reform.g) - zbiory apokaliptyczne państwo frankijskie otoczyło opieką organizacje i działalność kościelną, starało się umocnić pozycje Kościoła poprzez immunitety, nadania ziemskie, fundacje klasztorne, oraz rozszerzyć swoimi metodami zasięg oddziaływania kościelnego. Zbytnia jednak ingerencja w wewnętrzne sprawy kościelne stosowana przez Karola Wielkiego, zmusiła do szukania sposobów uwolnienia się kościoła od tej zależności. Jednym z tych sposobów było fałszowanie źródeł prawa kościelnego. Teksty te zamieszczano w zbiorach razem z ustawami autentycznymi. Apokryficzne zbiory prawa kościelnego pojawiły się w IX w.h) - Zbiory poprzedzające dekret Gracjana - 1- grupa włoska - Collectio: Anselmo dedicatia; septuaginta quattuor titulorum; Anselmi Lucensis; Carditalis Deusdedit; Britannica
2- grupa francuska - Collectio Abbonis Abbatist, zbiory Iwona z Chartres; Collectio Algieri Leodiensis
3 - grupa niemiecka - Decretum Burchardi WormatiensisDEKRET GRACJANA - to zbiór przepisów prawnych, zaczerpniętych z kanonów soborów powszechnych, ważniejszych synodów, dekretałów papieskich, pism ojców kościoła i pisarzy kościelnych oraz ksiąg używanych w różnych kościołach partykularnych. Gracjan był kamedułą z klasztoru świętych Feliksa i Nabora w Bolonii, gdzie pełnił funkcję magistra teologii. Przyjmuje się, że dekret powstał ok. 1140 r.Składa się z 3 cz.
I) Podzielona na 101 dystynkcji, które dzielą się na kanony; pierwszych dwadzieścia dystynkcji jest poświęconych zagadnieniu podziału i źródeł prawa. Pozostałe zaś traktują o osobach duchownych w ogólności, o ich warunkach i przeszkodach, do przyjęcia święceń.
II) Obejmuje 36 spraw, które dzielą się na kwestie, te na kanony
III) Jest podzielona na 5 dystynkcji, które dzielą się na kanony
Dekret Gracjana nie był urzędowym zbiorem ustaw kościelnych. Zawarte w nim teksty ustaw zawsze miały takie znaczenie prawne, jakie miały poza nim. To dzięki dekretowi Gracjana nauka prawa kan. mogła usamodzielnić się i szybko rozwinąć.COMJPILATIONES ANTIQUAE - po ukazaniu się Dekretu Gracjana zaszła potrzeba zgromadzenia nowego materiału prawnego, którego dostarczyły Sobory Laterańskie, oraz ustawodawstwa papieży Aleksandra III i Innocentego III. Nowych zbiorów prawa kan. było wiele. Pięć z nich przyjęła szkoła bolońska.Kompilacja pierwsza - sporządził w 1190 Bernard z Pawii zawiera materiał prawny, oraz dekretały papieskie , podzielony na pięć ksiąg, wg haseł: o jurysdykcji kościelnej, prawo procesowe z wyjątkiem karnego, prawo osobowe, prawo małżeńskie, prawo karne.Kompilacja druga - sporządzona w latach 1210 - 1212 zawiera dekretały Klemensa III i Celestyna IIIKompilacja trzecia - Zawiera dekretały Innocentego III. Pierwszy urzędowy zbiór prawa kan.Kompilacja czwarta - zawiera dekretały Innocentego IIIz lat 1210 - 1216 oraz uchwały soboru Laterańskiego IV.Kompilacja piąta - zawiera dekretały Honoriusza III oraz konstytucję cesarza Fryderyka.DEKRETAŁY GRZEGORZA IV - kompilacje nie przyczyniły się do uporządkowania stanu prawnego w kościele w sposób doskonały. Korzystanie z dużej ilości zbiorów, niekiedy zawierających wątpliwe, sprzeczne przepisy prawne, było niewygodne przy nauczaniu prawa kościelnego, jak i jego stosowania w praktyce. Dlatego tez Grzegorz IX podjął decyzję sporządzenia nowego zbioru prawa kan., który by zaradził wszystkim niedociągnięciom dotychczasowych zbiorów. Nowy zbiór prawa kan., po czteroletniej pracy, został promulgowany bullą Rex Pacificus Grzegorza IX w 1234. Zbiór ten początkowo był nazywany kompilacją. Dekretały Grzegorza IX zostały podzielone na 5 ksiąg i podzielone wg haseł jak pierwsza kompilacja.
KSIĘGA VI BONIFACEGO VIII - Papież Bonifacy VIII powołał komisję kodyfikacyjną, której zadaniem było zebranie dekretałów znajdujących się poza zbiorem Grzegorza IX oraz usunięcie wątpliwości i sprzeczności zaistniałych w prawie dotychczasowym. Nowy zbiór ustaw kościelnych, opracowanych w latach 1296 - 1298, ptomulgował Bonifacy VIII Otrzymał on urzędową nazwę Liber Sextus Decentralizum. Księga VI Bonifacego VIII jest podzielona na pięć ksiąg, księgi dzielą się na tytuły i capita. Na końcu zbioru zamieszczono 88 regół prawnych.KLEMENTYNY - Klementyny wprowadził w życie Jan XXII 1317 czyniąc w nich pewne poprawki. Były zbiorem urzędowym, ale nie ekskluzywnym, gdyż nie znosiły ustaw, które były wydane po ukazaniu się księgi VI Bonifacego VIII. Był to ostatni zbiór urzędowy przed KPK promulgowanym 1917
EKSTRAWAGANTY - są to dekretały i konstytucje papieskie, które nie znalazły się w urzędowych zbiorach prawa kanonicznego. Zbiory tych dokumentów prawnych były potrzebne, gdyż Klementyny nie były zbiorem ekskluzywnym. Ekstrawaganty Jana XXII zawierają 20 dekretałów tegoż papieża. zostały podzielone nie na księgi, lecz na tytuły, te zaś na capita. Ekstrawaganty powszechne opublikowane w 1500r zawierały 70 dekretałów papieskich, będących w powszechnym użyciu od Urbana IV do Sykstusa IV
CORPUS IURISI CANONICI - są to zbiory dokumentów prawnych stanowiących pewną całość. Dzisiaj tych nazw używamy na określenie 6 zbiorów prawa kan. : Dekretu Gracjana , dekretałów Grzegorza IX, Księgi VI Bonifacego VIII, Klementyn, Ekstrawagantów Jana XXII i Ekstrawagantów powszechnych
PIERWSZY KODEKS PRAWA KANONICZNEGO - Komisja powołana przez Piusa IX w 1867 r. Opracował i przedstawił ojcom soborowym projekt kilku działów prawa kan. . jednak dzieła kodyfikacyjnego nie przeprowadzono, gdyż na skutek zajęcia Rzymu i państwa kościelnego Sobór przerwano w dniu 20 X 1870.
Po soborze watykańskim I zagadnienie rewizji prawa kan. było przedmiotem żywych zainteresowań w Kościele. Stolica Apostolska niektóre działy prawa kan. zaczęła bezzwłocznie porządkować. dzieła kodyfikacji prawa kan. podjął się Pius X. Na czele powołanej komisji kodyfikacyjnej złożonej z 16 kardynałów stanął sam papież. Do współpracy zaproszono tez uniwersytety katolickie. Prace nad kodyfikacją prawa kan rozpoczęły się 1904 r. I trwały 8 lat. Po śmieci Piusa X dzieło kontynuował i dokończył Benedykt XV. Pierwszy KPK promulgował 27 maja 1917 Benedykt XV. W życie wszedł 19 V 1918r.KPK odstąpił od formy kazuistycznej jakie miało prawo dekretałowe. Pod względem formy upodobnił się do nowoczesnych kodeksów państwowych. Poszczególne przepisy zostały ujęte w krótkie i jasne normy nakazujące lub zakazujące. Został zachowany podział prawa na pięć ksiąg. Na początku Kodeksu zamieszczono dwa dokumenty: Konstytucję Apostolską: Providentissima Mater Ecclesia BenedyktaXV oraz Professio catolicae fidei. Na końcu zaś - osiem dokumentów, do których przepisy kodeksowe odsyłają. Pod względem powagi prawnej Kodeks prawa kanonicznego był zbiorem urzędowym i powszechnym i ekskluzywnym. W zasadzie dotyczy tylko Kościoła łacińskiego. Wszystkie dotychczasowe zbiory urzędowe utraciły moc prawną. Wszelkie ustawy zarówno powszechne jak i partykularne, przeciwne przepisom kodeksu, zostały zniesione, chyba, że o niektórych ustawach partykularnych co innego postanowiono. Zniesione zostały wszelkie kary dotychczasowe, jeżeli nie było o nich żadnej wzmianki w KPK. Także ustawy dyscyplinarne, które dotychczas istniały straciły charakter obowiązujący. Wszelkie inne zwyczaje przeciwne przepisom Kodeksu mogły zachować moc prawną pod warunkiem, że Kodeks na to wyraźnie zezwalał.DRUGI KODEKS PRAWA KANONICZNEGO - UWAGI WSTĘPNE. W poprzednim kodeksie dostrzeżono pewne braki, jednakże nie mogły one podważyć jego wielkiego znaczenia. Pierwszy kodeks mógł spełnić tylko nadzieje tych, którzy go stworzyli. Z upływem czasu kodeks ten wymagał nowelizacji. Jan XXIII zrozumiał, że nowych problemów nie da się rozwiązać za pomocą tylko nowelizacji istniejących ustaw kościelnych. Lecz zachodzi konieczność dokonania rewizji całego kodeksu
WAŻNIEJSZE DATY - 25,01,1959 Jan XXIII zmiar zwołania soboru powszechnego i synodu rzymskiego oraz dostosowania KPK do potrzeb Kościoła
28,03,1963 - Jan XXIII ustanawia papieską komisję do spraw rewizji KPK
03,07,1963 - umiera Jan XXIII następca Paweł VI
12,11,63 - pierwsza sesja PK ds RKPK
06,08,78 umiera Paweł VI następca JP II
27,11,83 wchodzi w zycie KPK
STRUKTURA NOWEGO KODEKSU - nowy KPK składa się z 7 ksiąg. Zwiększona ich liczba wyniknęła z właściwego rozłożenia materiału zawartego w księdze trzeciej poprzedniego kodeksu. Tytuły ksiąg otrzymały brzmienie adekwatniejsze do treści księgi i bardziej eklezjalne. Całość została ujęta w 1752 kanony.
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA - KPK jest uzupełnieniem SW II. Jest owocem Soboru. Nowe prawo opiera się na założeniu, ze Kościołem jest cały lud boży. Stąd prawo to każdej osobie należącej do kościoła i każdej funkcji spełnianej w Kościele przyznaje należną godność. Nowy kodeks wzmacnia władzę która zespala wspólnotę wiernych. Dlatego pojawiły się nowe instytucje prawa kan. : kolegium biskupów, synod biskupów, konferencje biskupów, rady kapłańskie i duszpasterskie, kolegium konsultorów. Wydatnie zmalała liczba kanonów karnych. Redukcja przestępstw i kar została podyktowana zwiększoną odpowiedzialnością duszpasterzy i większą dojrzałością religijną wiernych, oraz koniecznością szukania nowych, bardziej skutecznych motywacji działania i życia zgodnie z prawem kościoła. Większą autonomie uzyskały kościoły partykularne. W wielu przypadkach KPK odsyła do prawa świeckiego danego kraju, jeśli nie sprzeciwia się ono prawu Bożemu, a prawo kanoniczne inaczej nie postanowiło.
FUNDAMENTALNE PRAWO KOŚCIOŁA - myśl opracowania fundamentalnego prawa kościoła, wspólnego dla kościołów łacińskiego i wschodnich, rzucił Paweł VI. Prace nad tym prawem rozpoczęły się w 1966 r . w 1967 r. Został powołany do życia specjalny zespół konsultorów którego zadaniem było opracowanie odpowiedniego projektu prawa fundamentalnego. Projekty z 1969 r. Ani z 1970 r. Nie spotkały się z pełną aprobatą. W związku z tym Paweł VI powiększył specjalny zespół konsultorów odpowiedzialny za opracowanie projektu fundamentalnego prawa Kościoła. Powstały w ten sposób zespół mieszany opracował schemat fundamentalnego prawa kościelnego zgodnie z postulatami. Jan Paweł II otrzymał go w 1980. ze względu na sprzeczne opinie o przedłużonym schemacie Papież zadecydował że LEX Ecclesiae fundamentalis nie będzie promulgowany razem z nowym KPK. Wiele postanowień soborowych ma charakter ustawy kościelnej, niektóre postanowienia soborów wytyczają kierunek ustawodawstwa kościelnego bądź dostarczają teologicznych podstaw prawa.DEKRETY SOBORÓW - wiele postanowień soborowych ma charakter ustawy kościelnej, niektóre postanowienia soborów wytyczają kierunek ustawodawstwa kościelnego bądź dostarczają teologicznych podstaw prawa. Stąd dla poznania prawa kanonicznego, a także dla zrozumienia jego, ducha i uwarunkowań, nieodzowna jest znajomość dekretów soborowych.
SOBORY PRZEDTRYDENCKIE - było ich 15 soborów powszechnych. Sobór w Konstancji (1414-1418), zwołany nielegalnie, lecz uznany przez Grzegorza XII za prawowity od XIV sesji. Obradował głównie nad trzema sprawami: jedności w kościele, obrony wiary przed doktryną Jana Wilklefa i Jana Husa, oraz reformy kościoła.. Sobór Bazylejski zwołany przez Eugeniusza IV w 1431 stał się schizmatyckim i dlatego jego uchwały nie uzyskały aprobaty papieskiej. W XVI w przed soborem Trydenckim odbył się sobór Laterański V. Miał na celu zaprowadzenie pokoju między narodami chrześcijańskimi, zwrócenie uwagi na niebezpieczeństwo ze strony Turków, oraz wewnętrzną reformę Kościoła.SOBÓR TRYDENCKI - zwołał Paweł III 8. 12. 1545. w 1562 obradom soborowym przewodniczył kardynał Stanisław Hozjusz. Sobór odbył 25 sesji. Na sesjach tych oprócz dekretów dogmatycznych wydano wiele dekretów dyscyplinarnych. Uchwały soborowe zatwierdził i promulgował Pius IV. Postanowienia soboru miały istotne znaczenie dla reformy życia kościelnego, oraz poważny wpływ na prawodawstwo Kościoła. Nie wszystkie kraje katolickie przyjęły postanowienia tego soboru. Wiele krajów przyjmowało je z oporami i stopniowo. Polska przyjęła je od razu i bez zastrzeżeń
SOBÓR WATYKAŃSKI I - zwołany przez Piusa IX 8.12.1896. ze względu na niesprzyjające warunki polityczne, spowodowane zajęciem Rzymu papież zawiesił obrady soborowe w X.1870 r. Sobór wydał natomiast konstytucje dogmatyczne Dei Filius o wierze katolickiej i Pastpr aeter-nus - o prymacie Papieża, które miało swoje odbicie w KPK.SOBÓR WATYKAŃSKI II - 25.I1959 Jan XXIII, że zamierza zwołać sobór powszechny oraz dokonać rewizji prawa kan. Okres przygotowawczy do zwołania soboru trwał od 1960 do 1962. utworzonych zostało 10 komisji przygotowawczych, 3 sekretariaty i komisja centralna. Sobór miał 4 sesje, które trwały do 1965 roku. W soborze wzięło udział 66 ojców soborowych m.in. Kard. Wyszyński i Kard. Wojtyła. Wzięli w nim tez udział :
-eksperci, współpracowali z poszczególnymi komisjami soborowymi
-audytorzy, wywodzący się spośród katolików świeckich i sióstr zakonnych
-obserwatorzy, reprezentowali chrześcijańskie wspólnoty niekatolickie
-członkowie Soborowego Biura Prasowego, opracowywali oficjalne komunikaty w różnych językach. Owocem soboru jest 16 dokumentów, które dzielą się na :
- konstytucje - obowiązująca nauka Kościoła, nie zawierająca orzeczeń nieomylnych
- dekrety - bezpośrednie normy dyscypliny wewnątrzkościelnej i zachęty skierowane do wiernych
- deklaracje - wyrażają stosunek kościoła do określonych problemów.
AKTA STOLICY APOSTOLSKIEJ
1 Bullaria - zbiory konstytucji papieskich, które były wydawane w formie bulli. Stanowiły bogate źródło poznania prawa kan., miały charakter prawny (Magnum Bullarium Romanum, Bullarium Benedykta XIV). Nie wszystkie bullaria zostały opracowane krytycznie. W wielu przypadkach mają poważne braki, niekiedy nawet przytaczają teksty dokumentów fałszywych.
2 Regesty dokumentów papieskich - zwięzłe streszczenie dokumentu o charakterze prawnym. Wprowadzono je bardzo wcześnie, bo w IV w. Rejestrowano w nich chronologicznie wszystkie dokumenty papieskie, zanim zostały wysłane do adresata. Istniały nie tylko dla celów dowodowych, ale też ze względu na konieczność utrwalenia tworzącej się praktyki w załatwianiu różnych spraw.
3 REGULY KANCELARII APOSTOLSKIEJ - W Kancelarii Apostolskiej obowiązywały specjalne przepisy, które podczas pontyfikatu danego papieża traciły swą moc prawną z chwilą jego śmierci. Odnosiły one do zewnętrznej formy pism papieskich, wskazywały na beneficja zastrzeżone papieżowi, dotyczyły spraw sądowych.
Pierwszy zbiór reguł kancelarii papieskiej pochodzi od Jana XXII. Kancelaria Apostolska przestała istnieć w 1973 r.; zadania jej przejął Papieski Sekretariat Stanu.
4 AKTA KURII RZYMSKIEJ Dykasterie Kurii Rzymskiej, zwłaszcza kongregacje i trybunaty, w okresie potrydenckim wydały wiele dekret6w, instrukcji, orzeczeń decyzji.
- Thesaurus resolutionum.
5 ACTA APOSTOLICAE SEDIS Już w 1865 r. w Rzymie zaczął się ukazywać miesięcznik, w kt6rym zamieszczano teksty pism papieskich I dykasterii Kurii Rzymskiej
Od 1908r. miesięcznik ten nazywał się Acta Apostolicae Sedis. Zamieszczane w nim wszelkie ustawy kościelne wydawane przez Stolice Apostolską.
ŹRÓDŁA NAUK TEOLOGICZNYCH - źródłami poznania prawa kanonicznego są również źródła nauk teologicznych nie tylko w znaczeniu szerokim, ale także w znaczeniu ścisłym, gdyż niekiedy dostarczają one obowiązujących norm moralno prawnych. Takimi źródłami są PŚ i Kodeksy Doktrynalnych Wypowiedzi Kościoła.1 PISMO ŚWIĘTE - Pismo Święte zawiera i wyraża prawdy objawione przez Boga, spisane pod natchnieniem Ducha Świętego, mające na celu skierowanie człowieka ku zbawieniu. Pismo Święte łącznie z Tradycją Świętą stanowi depozyt słowa Bożego powierzony Kościołowi. Chcąc odczytać myśl Pisma Świętego należy zwrócić uwagę między innymi na rodzaj literacki danej księgi. Inaczej bowiem hagiograf wyrażał prawdę w księgach historycznych, a inaczej np. w księgach prorockich czy poetyckich
Pismo Święte obejmuje 73 księgi: 46 ksiąg Starego Testamentu i 27 ksiąg Nowego Testamentu. Między księgami Starego I Nowego Testamentu istnieje ścisła łączność. W księgach Starego Testamentu zarysowany jest plan zbawienia; zakładał on przygotowanie zapowiedzenie oraz przedstawienie za pomoce obrazów typicznych przyjścia Odkupiciela. Księgi Starego Testamentu udostępniają wszystkim znajomość Boga sprawiedliwego i miłosiernego.
2 KODEKS DOKTRYNALNYCH WYPOWIEDZI KOŚCIOŁA - Zawierają interpretację Pisma Świętego i Tradycji kościoła. Urząd ten w sposób prosty, jasny interpretuje to, co w źródłach zawiera się nieraz w sposób ukryty i niejasny.
PRAWO KATOLICKICH KOSCIOLOW WSCHODNICH - Kościoły Wschodu rządzą się własnym prawem, ale podobnie jak Kościół łaciński, od dłuższego czasu odczuwały potrzebę przeprowadzenia kodyfikacji prawa kościelnego.
Prace nad kodyfikacją wschodniego prawa kościelnego rozpoczęty się za pontyfikatu Piusa XI. W 1929 r. została powołana specjalna Komisja Kardynalska, kt6rej zadaniem było przeprowadzenie studiów nad stanem prawnym w poszczególnych Kościołach wschodu W 1935 r., Pius XI powołał Papieską Komisję do Zredagowania Kodeksu Wschodniego Prawa Kanonicznego.
Zostały opracowane, ważniejsze działy wschodniego prawa kanonicznego. W 1949 r. weszło w życie nowe prawo małżeńskie, w 1 r. prawo procesowe, a w roku następnym prawo zakonne i majątkowe.