sciaga-włokna (2), Study, Towaroznawstwo przemyslowe

Towaroznawstwo włókiennicze - jest szczególną dziedziną nauk towaroznawczych ze względu na powszechność występowania i rolę jaką w życiu pojedynczego człowieka, a także całych społeczeństw odgrywają wyroby z włókien

Szczególne znaczenie wyrobów wł. wynika z faktu, że:

- odzieżowe wyroby włókiennicze towarzyszą ludzkości od początków cywilizacji

- powszechność występowania wyrobów wł.

- rola odzieży w życiu pojedynczego człowieka

- ogromne znaczenie ekonomiczne dla wielu krajów

Towaroznawstwo wł. zajmuje się:

- produktami wytworzonymi z włókien

- metodami badań surowców i gotowych wyrobów tekstylnych

- oceną jakościową nowej odzieży

- badaniem i oceną wyrobów konfekcyjnych w procesie użytkowania i konserwacji

Wśród wyrobów włókienniczych zdecydowanie dominującą grupę stanowią tkaniny i dzianiny, wchodzące w skład odzieży jako podstawowy towar związany z egzystencją człowieka.

Włókno - ciało charakteryzujące się giętkością, cienkością i smukłością (znaczną wartością stosunku długości do wymiarów poprzecznych) wykorzystywane w przemyśle włókienniczym.

Włókna o właściwościach przędnych są podstawowymi surowcami przetwarzanymi w przemyśle włókienniczym.

Włókna najczęściej zbudowane są z polimerów, a włókna stosowane w przemyśle włókienniczym, posiadające właściwości przędne zbudowane są z polimerów włóknotwórczych.

Surowce włókiennicze stanowią materiał wyjściowy, z którego podczas procesów przetwórczych otrzymuje się:

- półwyroby (nitki, przędze, tkaniny)

- gotowe wyroby włókiennicze (odzież, firanki, dywany)

Nitka - liniowy wyrób włókienniczy - jest ogólną nazwą zespołu włókien lub jednego ciągłego włókna o postaci i właściwościach spełniających wymagania procesów wytwarzania wyrobów włókienniczych.

Przędza to nitka wykonana z włókien odcinkowych, natomiast jedwab to nitka wykonana z włókien ciągłych. Określenia "jedwab" nie należy mylić z określeniami "jedwab naturalny", "jedwab sztuczny" czy "jedwab syntetyczny", które dotyczą surowców, a nie półwyrobów, jakimi są liniowe wyroby włókiennicze. Przędze i jedwabie służą do wytwarzania płaskich wyrobów włókienniczych, takich jak tkaniny, dzianiny lub przędziny.

Tkanina to płaski wyrób włókienniczy otrzymany w procesie tkania w wyniku wzajemnego przeplatania nitek układu osnowy i wątku.

Dzianina jest płaskim wyrobem włókienniczym otrzymanym w wyniku tworzenia i łączenia oczek.

Włóknina jest płaskim wyrobem włókienniczym wytwarzanym w procesie igłowania, przeszywania lub klejenia luźnego surowca włókienniczego, tzw. runa włókienniczego, do którego może być dołączony inny wyrób płaski włókienniczy.

Przędzina to płaski wyrób włókienniczy wytwarzany w procesie przeszywania luźnego układu nitek osnowy, wątku lub runa włókienniczego; w zasadniczej części składa się z nitek (przędzy lub jedwabiu)

Gotowe wyroby włókiennicze - w odróżnieniu od surowców i półwyrobów nie są dalej przetwarzane w procesach technologicznych. Wyroby gotowe są przedmiotem powszechnego użytkowania przez konsumentów indywidualnych i zbiorowych. Ze względu na powszechność występowania znaczenie mają wyroby konfekcyjne, do których zalicza się m.in. odzież, bieliznę

Laminat włókienniczy to wyrób utworzony przez połączenie ze sobą kilku warstw płaskiego wyrobu włókienniczego z innymi materiałami w procesach klejenia lub zgrzewania. Do laminatów włókienniczych zalicza się także wyroby uzyskane w procesie powlekania. Przykładem laminatów włókienniczych są takie materiały, jak ortalion, goreteks czy hydrotex.

Wyroby konfekcyjne powstają podczas konfekcjonowania, czyli procesu technologicznego polegającego na seryjnym powstawaniu wykrojów, ich formowaniu i łączeniu. Do wyrobów konfekcyjnych zalicza się przede wszystkim odzież, a także bieliznę domową (np. prześcieradła, poszwy, wsypy na poduszki), bieliznę stołową (np. obrusy, serwetki, ręczniki) oraz inne gotowe wyroby włókiennicze.

Włókiennicze wyroby odzieżowe to wyroby powstałe z wykrojów otrzymanych na podstawie charakterystyki figury ludzkiej. Wykrojom tym nadano określoną formę przestrzenną. Odzież jest zbiorem wielu materiałów włókienniczych, a także skór, tworzyw sztucznych oraz innych materiałów, których cechy wpływają na jej wartość i właściwości użytkowe.

Podział surowców włókienniczych (wł. tekstylnych)

*Pochodzenie włókien

1. wł. pochodzenia roślinnego (wł. celulozowe)

2. wł. pochodzenia zwierzęcego (wł. białkowe)

3. wł. pochodzenia chemicznego

*Rodzaj polimeru włóknotwórczego tworzącego wł.

1. wł. chemiczne z polimerów naturalnych (wł. sztuczne)

2. wł. chemiczne z polimerów syntetycznych (wł. syntetyczne)

Ponadto wyróżnia się włókna mineralne i wł. chemiczne z materiałów nieorganicznych

Wł. naturalne to takie, które występują w przyrodzie w stanie gotowym

Wł. chemiczne to takie, których ostateczny kształt nadany został w procesach chemicznej obróbki polimerów naturalnych i syntetycznych

Wł. sztuczne to te, których polimer włóknotwórczy jest pochodzenia naturalnego, a kształt włókna nadany został przez człowieka

Wł. syntetyczne to takie, w których zarówno polimer jak i ostateczny kształt włókna jest działaniem człowieka.

Włókna naturalne organiczne

*Włókna pochodzenia roślinnego

Grupa	Nazwa włókna	Symbol
Nasienne	Bawełna	CO
		Kapok	KP
	Łykowe (łodyga)	Len	LI
		Konopie	HA
		Juta	JU
		Sunn	SN
		Kenaf	KE
		Urena	JR
		Ketnia szczawiowa	JS
		Ramia	RA
	Liściowe	Sizal	SJ
		Heneken	HE
		Manila (Abaka)	AB
		Figowe	FI
		Ostnica	AL.
Owocowe	Kokosowe	CC

*Włókna pochodzenia zwierzęcego

Grupa	Nazwa włókna	Symbol
Wełna owcza	Wełna	WO
Cienkie włosy zwierzęce (miękkie)	Alpaka	WP
		Lama	WL
		Wikunia	WG
		Guaanako	WU
		Wełna wielbłądzia	WK
		Sierść królicza	WN
		Angora	WA
		Mohair	WM
		Kaszmir	WS
		Jak	W
	Grube włosy zwierzęce (szorstkie)	Sierść bydlęca	HR
		Włosie końskie	HS
		Wełna kozia	HZ
	Jedwabie	J. morwowy	SE
		J. tussowy	ST

Włókna naturalne nieorganiczne

*Włókna mineralne

Azbest (AS)

Włókna chemiczne

*Włókna chemiczne z polimerów naturalnych

Celulozowe	Wiskoza	CV
		Modalne	CMD
		Miedziowe	CUP
		Octanowe	CA
		Trójoctanowe	CTA
		Lyocellowe	CLY
Alginowe	Alginowe	ALG

*Włókna chemiczne z polimerów syntetycznych

Grupa	Nazwa włókna	Symbol
Poliakrylowe	Akrylowe	PAN
		Modakrylowe	MAC
	Poliamidowe	Poliamidowe	PA
		Aramidowe	AR
	Chlorowe	Polichloro- winylowe	CLF
		Polichlorowiny- lidenowe	CLF
Poliamidowe	Poliimidowe	PI
Poliestrowe	Poliestrowe	PES

*Włókna elastyczne (z polimerów syntetycznych)

Grupa	Nazwa włókna	Symbol
Elastyczne	Elastomerowe	EL
Elastyczne		Elastodienowe	ED
Fluorowe	Fluorowe	PTFE
Poliolefinowe	Polietylenowe	PE
Poliolefinowe		Polipropylenowe	PP

*Włókna chemiczne z materiałów nieorganicznych

Włókna szklane (GF)

Włókna węglowe (CF)

Włókna metalowe (MTF)

Towaroznawczy podział wyrobów przemysłu włókienniczego:

1. włókna (surowce włókiennicze) - włókna tekstylne

- ciągłe

- odcinkowe - ciągłe, sztaplowe - maja ograniczoną długość

- naturalne - zwierzęce

- chemiczne - sztuczne i syntetyczne

2. liniowe wyroby włókiennicze - nitki

- przędze (np. tkackie osnowowe i dziewiarskie)

- przędze z włókien odcinkowych, z włókien ciągłych

- nici - nitka przeznaczona do szycia

- włóczki

- wyroby powroźnicze

- pozostałe liniowe wyroby włókiennicze

3. płaskie wyroby włókiennicze

tkaniny, dzianiny, włókna, przędzina, wyroby ażurowe, laminaty włókiennicze

4. gotowe wyroby włókiennicze - odzież (tekstylia i wyroby tekstylne)

- odzież i galanteria odzieżowa

- bielizna pościelowa i stołowa

- tkaniny dekoracyjna, pokrycia podłogowe

- wyroby techniczne

Produkcja surowców włókienniczych na świecie

Rodzaj surowca	Wielkość produkcji mln ton	Uwagi
włókna naturalne
bawełna	21	stopnio- wy wzrost
juta	3-4
len	500 tys ton
jedwab nat.	60-70 tys ton
wełna	1,6
włókna chemiczne sztuczne
włókna celulozowe (wiskoza 90%)	2,5	silny wzrost
włókna chemiczne syntetyczne
poliestrowe ciągłe PES	6,0	wyraźny wzrost
poliestrowe odcinkowe	8,5	wzrost
poliamidowe	4
poliakrylowe	2,5

Łączna produkcja wszystkich rodzajów włókien ok. 45 mln ton:

- wł. celulozowe naturalne 23-25 mln ton

- wł. białkowe naturalne do 15 mln ton

- wł. sztuczne 3,5 mln ton

- wł. syntetyczne 20 mln ton

Aktualne trendy w produkcji włókien:

- ciągły wzrost produkcji włókien bawełnianych

- znaczny wzrost produkcji włókien wiskozowych oraz poliestrowych

- spadek produkcji włókien akrylowych (wzrost w Chinach)

Koszty surowców pierwotnych a koszty wyrobów gotowych

Wskaźnik zmiany pierwotnej wartości surowców WZWS

WZSW = CPSP/CSP*100

gdzie:

CPSP - cena produktowa z surowców pierwotnych ($/kg)

CSP - cena surowców pierwotnych ($/kg)

Wartość WZWS zawiera się w przedziale 2500-5000%

Bardzo wysoka wartość wskaźnika WZWS wynika głównie z :

- nadmiernych marż handlowych

- kosztów produkcji, gdyż udział cen włókien w cenie wyrobów wynosi tylko 1-5%

Obecnie koszty surowców pierwotnych są niskie. Mimo tego gotowe wyroby włókiennicze są bardzo drogie. wskazuje to porównanie: z ceny włókna wynoszącej 2-20$/kg - ceny detaliczne wyrobów 50-1000$/kg. Relację tą można wyrazić za pomocą WZWS.

BAWEŁNA

- dominujący surowiec włókienniczy na świecie pod względem produkcji i zastosowania w gotowych wyrobach tekstylnych

- zasadnicze zastosowanie w wytwarzaniu odzieży, wyrobów bieliźnianych, ze względu na bdb właściwości włókien

50% - artykuły odzieżowe

30% - artykuły dekoracyjne

20% - artykuły techniczne

- ojczyzną bawełny są Ameryka Płd. i Indie skąd rozpowszechnia się do Europy, Chin

Bawełna (Gossypium) - rodzaj krzewów (uważanych za rośliny jednoroczne ze względu na uprawę tylko w pierwszym roku życia) z rodziny ślazowatych obejmujący od 4 do niemal 70 gatunków (w zależności od podziału taksonomicznego), które w stanie dzikim występują na słabo nawodnionych obszarach wszystkich kontynentów poza Australią i Antarktydą

*liście - skrętoległe, dłoniastoklapowane.

*kwiaty - duże, płatki wytwarzają rurkę, a pręciki otaczają pojedynczy słupek.

*owoce - torebki zawierające liczne nasiona z długimi włoskami, które stanowią aparat umożliwiający roznoszenie nasion przez wiatr.

Gatunki:

*b. afrykańska

*b. egipska - mieszaniec występujący tylko w hodowli

*b. indyjska

*b. kosmata, zwyczajna

*b. peruwiańska

Bawełna jest bardzo wydajną rośliną uprawną, ponieważ podczas przetwarzania traci ok. 10% suchej masy. Po usunięciu śladowych ilości wosku i białek pozostaje czysta celuloza. Charakterystyczna budowa włókna bawełnianego nadaj mu naturalną wytrzymałość, trwałość i zdolność absorpcji. każde włókno tworzy 20-30 warstw celulozy w kształcie lekko skręconej tasiemki o szerokości 10-30μm. Długość włókna bawełnianego waha się w granicach 10-22mm (krótkowłóknista), 22-33mm (średniowłóknista), 33-55mm (długowłóknista)

Widok podłużny - poskręcana wstążka (włókno przejrzałe - kształt owalny)

Przekrój poprzeczny - w środku kanał powietrzny - lumen; ścianka pierwotna - zewnętrzna warstwa tworzywa czyli celuloza; kutikula (nabłonek) - tłuszcze, woski roślinne, funkcja ochronna 0,05μm

Stopień dojrzałości a jakość bawełny

Opis	Stopień dojrzałości	Wygląd włókna
niska dojrzałość	0	płaska tasiemka
dobra dojrzałość	2,5	skręcona tasiemka, narastająca il. skrętów
włókna przejrzałe	5	przekrój wł zbliżony do owalnego

Jakość bawełny zależy od:

- gatunku

- długości i grubości włókna

- barwy

- zanieczyszczeń

- połysku

Gatunki bawełny - cechy gatunków

Gatunek	Dł mm	Masa liniowa mm	Opis gatunku
Bawełnica kiściasta	16-32	140-220	amerykań-ska, 80% prod. światowej
Bawełnica harba-doska	30-55	110-200	Sea Island egipska peruwiań-ska
Bawełnica zielna	10-25	250	Indie Chiny Mała Azja mierna jakość

Produkcja bawełny

Produkcja bawełny w Indiach zmniejszyła się. Dziś bawełnę produkuje się w wielu częściach świata: USA, Chiny, Indie, Pakistan, Uzbekistan, Brazylia, Turcja, Australia, Turkmenistan, Egipt.

W 2002r. obszary bawełniane liczyły 330 tys km², a zbiór czystej bawełny tego roku wyniósł 21 mln ton o wartości 20 miliardów dolarów.

Bawełna zmodyfikowana genetycznie

Dzięki inżynierii genetycznej uzyskano genetycznie zmodyfikowaną bawełnicę, odporną na większość szkodników. Pozwoliło to ograniczyć użycie pestycydów niemal o 80%. Areał uprawny zmodyfikowanej rośliny szacowano na 20% całości produkcji. W 2003 r. ilość bawełny uzyskana z upraw zmodyfikowanych genetycznie wyniosła w USA 67% całości.

Bawełna organiczna jest uzyskiwana z upraw nie stosujących pestycydów i dodatków chemicznych do nawozów, w oparciu o metody bardziej przyjazne ekologicznie. Używa się jej do wytwarzania ekskluzywnych produktów - od chusteczek po kimona. Istnieją różne poziomy certyfikatów dla bawełny organicznej, minimalnym wymogiem jest uprawa roślin na glebie wolnej od chemikaliów od co najmniej trzech lat.

Budowa i właściwości bawełny; właściwości wyrobów gotowych

1. skład chemiczny - celuloza 94%, pentozany 1%, białka, tłuszcze, woski, wielocukier; największy stopień polimeryzacji ze wszystkich surowców wł.

2. gęstość - 1,5 g/cm³ w warunkach normalnych, 65% wilgotności, w temp. 20^oC

3. higroskopijność - 7,5-9% w warunkach normalnych; przy 95% wilgotności względnej nawet 24-27%; w wodzie pęcznieje; dobra sorpcja i desorpcja wilgoci

4. temperatura - odporna na temp najbardziej ze wszystkich surowców wł.; można gotować z pewnym ograniczeniem (120^oC żółknie, 240^oC zwęgla się)

5. światło - pod wpływem dłuższego oddziaływania spada wytrzymałość

6. odporność chemiczna - odporna na rozcieńczone kwasy nieorganiczne HCl, H2SO4 na zimno; odporna na alkalia na zimno; woda utleniona i związki chloru osłabiają włókno

7. sprężystość - mało sprężysta; wyroby z bawełny są podatne na mięcie

Typowe tkaniny bawełniane

- tkanina bawełnopodobna: składa się z włókien, których wygląd zewn. zbliżony jest do włókna bawełnianego

- batyst: z cienkich przedz (o niskiej grubości); niska masa powierzchniowa- 70g/m²; o splocie płóciennym; duża gęstość; przeznaczenie: chusteczki, bielizna damska, bluzki, koszule

- sztruks: tkanina z okrywa gdzie wpleciono dodatkowo nitkę osnowy lub wątku; ta nitka w procesie wykańczania jest częściowo usuwana (stąd prążki)

- adamaszek: należy do tkanin jedwabnych; jest tez adamaszek bawełniany - wzorzysta żakardowa tkanina- tka się ją na krosnach żakardowych(splot atłasowy lub satynowy); na jednej ze stron tkaniny jest b. silnie wyeksponowany jeden rodzaj nitek(osnowy lub watku)

- dżins: grube tkaniny z 100% bawełny; splot skośny

- frotte: tkanina z okrywą, petelkowa- wplata się dodatkowe nitki- potem są wyciągane pętelki; ręczniki, szlafroki, płaszcze kąpielowe

- kretony i perkole: o splocie płóciennym, bielone, mocno apreturowane

- popelina: „elegancka tkanina na koszule”, z przędzy czesanej (z długich wł.), nitka osnowy jest 2x grubsza od nitki wątku; bluzki, płaszcze

Zastosowanie: bawełna dobrze miesza się z poliestrem (30% poliestru). włóknami wiskozowymi, rzadziej poliamidowymi.

*Odzież: koszule, bluzki, bielizna, piżamy, sukienki, odzież, spodnie, odzież wypoczynkowa i robocza

*Dodatki: chusteczki, koszulki, wstążki, taśmy, parasole

*Wyroby użytku domowego: bielizna pościelowa, ścierki, materiały dekoracyjne, tapicerka; ręczniki, prześcieradła

*Wyroby techniczne: odzież ochronna, plandeki

Właściwości konserwacyjne i oznaczenia dotyczące konserwacji

Nadają się do prania, gotowania, prasowania.

Zgodnie z ustawą o oznakowaniu odzieży jako bawełniane mogą być oznaczone jedynie wyroby otrzymane z naturalnych włókien bawełny

Specjalny znak służy do oznaczenia odzieży z czystej bawełny - gwarantuje jej dobrą jakość. Użycie tego symbolu do oznaczania mieszanek włókien jest zabronione (chroniony jest prawem międzynarodowym).

System numeracji włókien i przędz

Grubość włókna to ważny parametr jakościowy.

1. Grubość jako średnica przekroju poprzecznego (np. bawełna ok. 15μm, wełna 18-45μm)

- niedogodności pomiarowe

- niejednorodność przekroju

2. Grubość jako numer

- wyznaczony przez relację masy i odległości danego odcinka włókna

Numer tex (Tt) - system międzynarodowego oznaczania nitki (zalecany przez Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny ISO jako uniwersalny). Określa masę w g odcinka nitki i długości 1000m

Tt = m/l*1000

m - masa nitki, g

l - długość nitki, m

Numer metryczny - wyraża długość nitki w m przypadającą na jednostkę masy - 1g

Nm = l/m

Numer turyński den (Td) - początkowy był stosowany do oznaczania jedwabiu naturalnego, a obecnie jest powszechnie stosowany jako wyróżnik grubości nitek otrzymywanych z włókien ciągłych. Określa masę w g odcinka nitki o długości 9000m

Td = m/l*9000

Numer angielski - określa ile motków nitki można wyprząść z jednostki masy, tj. z 1 funta angielskiego (0,45g)

bawełna - motek ma dł. 840 yd [1yd = 0,91m]

wełna - motek ma dł. 560yd

len - motek ma dł. 300yd

Przeliczanie:

* Nm = 1000/Tt lub Nm = 9000/Td

* Tt = 1000/Nm lub Tt = 0,111Td

*Td = 9Tt lub Td = 9000/Nm

KAPOK
nazwa łatwo łamiących się, nieprzędnych włókien nasiennych (w formie puchu) o długości do 20-25 mm, otrzymywanych z różnych gatunków drzew z podrodziny wełniakowych, głównie z puchowca pięciopręcikowego (Ceiba pentandra) nazywanego drzewem kapokowym, uprawianego w Indonezji.
Włókna są cienkie, miękkie, jedwabiste (kapok kalkudzki jest najlepszy). Gęstość 0,20-0,35g/cm³. Włókna pozyskuje się ze strąków nasion. Same nasiona używane są do wytwarzania oleju wykorzystywanego przy produkcji mydła.
Kapok ze względu na swoją lekkość i nieprzemakalność (utrzymuje w wodzie ciężar trzydziestokrotnie przekraczający jego ciężar własny), stosowany jest wypełniania pływaków w kamizelkach ratunkowych (skąd też wzięła się ich popularna nazwa). Ponadto używany jest do produkcji gazy higroskopijnej, materiałów izolacyjnych i w tapicerstwie. Wypełnia się nim poduszki i materace. Jest łatwopalny. Znaczenie gospodarcze kapoka zmalało po wprowadzeniu gumy piankowej oraz tworzyw i włókien sztucznych.

LEN

- włókno łykowe, najstarsze wł. roślinne

- pochodzenie: Europa

- producenci: Chiny, kraje byłego ZSRR, Ukraina, Francja, Białoruś, Holandia, Egipt, Belgia, Czechy, Litwa, Polska

- wł. lnu uzyskuje się z łodygi

- są 3 postacie lnu: włóknista, przejściowa i oleista

- len siewny pospolity jest to roślina jednoroczna (wysiewa się od marca do kwietnia, okres wzrastania kończy się po ok. 90-120 dni; w górnej części rośliny rozwijają się kwiaty, na dojrzałej roślinie tworzą się torebki z ziarnami zawierające oleiste nasiona)

- przekrój poprzeczny: lumen, miąższ, wiązki łyka, kora

- łodyga składa się z części korzeniowej, łodygi właściwej i części wierzchołkowej. Na całej długości pokryta włóknem

- skład chemiczny: 64-86% celuloza, do 5% lignina, do 2% woski

- właściwości użytkowe:

*izolacyjność: przędze i tkaniny wyprodukowane z gładkich włókien mają słabe właściwości izolacyjne, sprawiają wrażenie chłodu

*higroskopijność - szybko nasiąka wodą i szybko ją oddaje do otoczenia

*wrażenie dotykowe - sztywny, twardszy od bawełny

*wytrzymałość - len na mokro zwiększa swą odporność jeśli chodzi o zrywanie; duża wytrzymałość

*rozciągliwość - najmniej rozciągliwe ze wszystkich wł. odzieżowych ok. 2%

*sprężystość - mała, gniecie się

*właściwości elektrostatyczne - nie elektryzuje się ponieważ ciągle jest wilgotny

*chwyt - sztywność w dotyku

*połysk, matowy, trudno się brudzi, nie mechaci się

- zastosowanie: odzież (wypoczynkowa, letnia, bluzki, koszule, spodnie, kostiumy), dodatki (torby, walizki, buty, taśmy), wyroby do użytku domowego (bielizna pościelowa, tapicerka, obrusy, drelichy materiałowe), wyroby techniczne (nici, plandeki, wyroby powroźnicze)

- nadaje się do prania, gotowania, prasowania

- symbol lnu gwarantuje dobrą jakość wyrobu: oznacza się nim wyroby z tkanin czysto lnianych lub półlnianych wg zasad obowiązującym w przemyśle włókienniczym. Udział lnu w mieszankach z innymi włóknami musi wynosić minimum 50%

KONOPIE

- konopie siewne z rodziny konopiowatych

- pochodzenie: Azja Środkowa

- roślina jednoroczna, wł. pozyskuje się z łodygi

- różna długość łodygi: 1,5-2m w krajach chłodnych, do 4m w krajach ciepłych

- uprawa: Włochy, Polska, Serbia, Słowenia, Rumunia, Algieria, Hiszpania, kraje byłego Związku Radzieckiego

- skład: ok., 70% celulozy, 6-7% ligniny, 2% woski

- roślina azotolubna (nitrofityczna) - najlepiej rozwija się na glebach bardzo bogatych w azot

- zastosowanie: tkaniny techniczne: worki, sznurki, plandeki, jako podkład pod dywany, wyroby powroźnicze

- właściwości przeciwgnilne

JUTA

- drugi co do ważności włókienniczy surowiec roślinny

- produkcja ok. 5 mln ton

- występowanie: Bangladesz, Pakistan, Indie, Tajwan, Brazylia (ciepły klimat)

- wysokość rośliny juty 4,5-6m

- włókna łodygowe z łyka roślin jednorocznych z rodziny lipowatych

- długość włókna technicznego 1300-1400mm; długość wł. elementarnego 3-6mm

- grubość 10-20μm

- skład chemiczny: ok. 70% celulozy, do 30% ligniny

- odporność na bakterie i pleśnie

- zastosowanie: tkaniny opakunkowe (transport morski), worki, tkaniny tapicerskie, makaty, dywany

RAMIA

- należy do wł. łykowych, z wł. rośliny ramia

- kraje dalekiego wschodu: Indie, Pakistan, USA, kraje byłego Związku Radzieckiego

- są bardziej wytrzymałe od wł. lnu

- mają połysk, co zwiększa możliwość zastosowania

- nadają się do barwienia

- materiały dekoracyjne, obrusy, do produkcji banknotów

SIZAL

- włókna liścienne (pochodzą z liści)

- główną rośliną z której pozyskuje się wł. jest agawa sizalowa

- rośnie w Brazylii, Indonezji, Meksyku, Afryce Wschodniej

- właściwości: włókna mocne, wytrzymałe na rozerwanie, odporne na wody morskie

- białe wł. łatwo się barwią

- zastosowanie: przemysł powroźniczy do wyrabiania powrozów (lin, sznurów), plecionek, mat, worków, tarcz do gry w darta i innych, bukieciarstwo - wyroby dekoracyjne

MANILA

- wł. pozyskuje się z liści bananowych

- rośnie w Filipinach, Ameryka Północna

- właściwości: podobny wygląd wł. do sizalu ale są mocniejsze

- odporne na działanie wody morskiej

- gęstość jest niższa od sizalu

- zastosowanie: produkcja lin pływających, makaty

WŁÓKNA KOKOSOWE

- wł. z owoców palmy kokosowej

- występowanie: Wybrzeże tropikalne, Indie i Sri Lanka

- owoc obrasta warstwą włókien na 8mm

- orzech moczy się przez długi czas do kilku miesięcy i uzyskuje się włókna

- właściwości: odporny na tarcie, dobra sprężystość, dobrze izoluje

- zastosowanie: wycieraczki, przemysł powroźniczy, materace, szczotki

WEŁNA

- najważniejszy przedstawiciel włókien białkowych, zwierzęcych

- pozyskiwana z owiec ( owce rasy merynos z Hiszpanii)

- światowa produkcja wełny na przełomie 1989/90 - ok. 2mln ton

- najważniejsi producenci: Australia 33%(b. dobry klimat i przestrzeń do wypasu owiec) , kraje byłego ZSRR 15%, Nowa Zelandia 9%, Chiny 7%, Argentyna 5%

- obecnie produkcja wełny stopniowo spada, wynika to głównie z ocieplenia klimatu, ludzie nie potrzebują tak dużej ilości okryć zimowych

- znaczenie i pochodzenie wełny: światowa produkcja wełny podwoiła się w stosunku do początku wieku;

- są 2 rodzaje wełny: potna i prana

- proces pozyskiwania wełny:

*strzyżenie- otrzymanie runa ( masa runa 2-10kg z owcy); długość okrywy może sięgnąć nawet do 40cm- zależy od rasy owiec, paszy i części ciała na których rośnie

* sortowanie runa dla otrzymania partii włókien o zbliżonej charakterystyce grubościowej i długości

* obróbka wstępna - rozluźnienie masy włókien, karbonizacja( usuwanie zanieczyszczeń celulozowych 5% kw. siarkowym)

* pranie - dla usunięcia tłuszczu, potu; otrzymuje się wełnę praną. Owczy wosk, którego pochodna lanolina używana jest w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym; 52-58% masy beli wełny surowej, nieodtłuszczonej stanowi włókno, reszta to owczy wosk, sól pochodząca z potu oraz zanieczyszczenia.

* wskaźnik wydajności (rendement) = ciężar wełny pranej przez ciężar wełny niepranej

- podstawowe odmiany owiec dostarczających jednolita wełnę:

*merynosowe - Australia, Nowa Zelandia, Argentyna

* cygajskie - kraje obszaru naddunajskiego

* angielskie - długo i krótkowełniste - Wielka Brytania

* crossbred - Australia, Nowa Zelandia

- budowa chemiczna włókien wełny:

*białko zwierzęce keratyna - tworzywo włókien zwierzęcych powstałych w wyniku syntezy alfa-aminokwasów (polikondensacja ) w cebulce włosowej skóry; makrocząsteczki białka połączone są ze sobą spiralnie w formie łańcuchów polipeptydowych związanych mostkami cystynowymi -S-S-;

*skład chemiczny: C -50%, O - 22-25%, N- 16-17%, H - 7%, S - 3-4%

- typy włókien wełnianych w zależności od budowy rdzenia:

*bezrdzeniowe (puchowe)

*przejściowe - b. cienki rdzeń

* rdzeniowe

* włosy martwe - prawie cała objętość włosa zajmuje rdzeń

- wygląd zewnętrzny włókna wełny: charakterystyczne łuski i karbikowatość; na 1 cm² przypada ok. 1000 łusek

* kutikula - (naskórek - łuski)

a) epikutikula: cienka warstewka powierzchni łusek, stosunkowo odporna na działanie enzymów, alkaliów o niskiej reaktywności chemicznej, hydrofobowa, grubość 0,03 - 0,09μm tj. 0,1% masy włókna

b) subkutikula - oddziela łuskę kutikuli od części korowej 8 -10% masy włókna

* kora - komórki o charakterze wrzecionowatym o wymiarach 4x100μm; budowa chemiczna mało poznana; ortokora i parakora - różnica w budowie chemicznej włosa wełny

* rdzeń - cienkościenne komórki wypełnione powietrzem

Wymiary włókien wełnianych i stopień skarbikowania

Wielkość	owce merynosowe	owce crossbred	owce ang. długowłose
dł (mm)	55-75	70-150	150 -300
gr (μm)	18-26	27-44	40-60
stopień skarbikowania	bardzo	średnio	słabo

- Wymagania jakościowe wełny: uwzględnia się długość, grubość, st skarbikowania (włókna gładkie, rozciągnięte, płaskie, normalne, ściśniona, wysoka, pętliska)

- Właściwości włókien wełnianych a właściwości wyrobów gotowych

* gęstość 1,30-1,32 g/cm³

* względna wytrzymałość na zerwanie - dość słabe włókno

* b. sprężyste - wyroby z wełny są odporne na zginanie, gniecenie, skręcanie (to b. korzystna cecha)

* higroskopijność - przy wilgotności normalnej powietrza wynosi 13.6-15%; przy wilgotności 85%- nawet 40-45%

* w wodzie pęcznieje - dobra sorpcja i desorpcja wilgoci, wyraźnie wolniejsza niż dla bawełny

* podczas wchłaniania wilgoci z wełny uwalnia się ciepło z 1g - 27kalorii

*własności termoizolacyjne:

a) b. dobre dla włókien w masie

b) ogrzewanie na sucho - nieznaczne kurczenie się

ogrzewanie na mokro - b. silne kurczenie się

c) zdolność do spilśniania się - tworzenie się zbitej, nierozdzielnej masy włóknistej pod wpływem mechanicznego ucisku, ubijania, działania ciepła i wilgoci, spowodowane występowaniem łusek; zastosowanie do produkcji filców, czapek, kapeluszy

* odporność chemiczna - odporne na rozcieńczone kw. nieorganiczne HCl, H₂SO_4,na zimno, nie odporne na alkalia, które uszkadzają wełnę w temp. 20⁰C

* odporność na drobnoustroje i owady- nieodporna na mole , bardziej odporna od bawełny na grzyby (pleśń)

- wełna żywa - okrywa włosowa z żywego zwierzęcia

- wełna ponowna (wtórna) - wełna odzyskana ze zużytej odzieży, niskie właściwości użytkowe

- wełna martwa - okrywa włosowa z martwego zwierzęcia

-zastrzeżony znak graficzny: WOOLMARK, czysta żywa wełna

MOHER

- wełna kóz angolskich, hodowanych głównie w Turcji, RPA i USA

- właściwości: wł. długie 100-250mm, lekko pofalowane, runo białe - łatwo się barwi, niska odporność na spilśnianie

- zastosowanie: okrycia wierzchnie, kołdry, szale, swetry, wysokiej jakości okrycia

- rzadko spotyka się moher 100%

- często występują domieszki wełny lub wł. poliamidowych

ANGORA

- pokrywa włosowa królika angorskiego

- królik hodowany jest w Europie, Azji, Chinach i Chile

- strzyże się 4 razy do roku

- nadają się głównie samiczki, bo dają 20% więcej sierści

- dł. włókna 36-70mm, grubość 10-13μm

- typowa przędza angorska: 70% wełny, 20% wełny angorskiej, 10% poliamid

- wełna słaba, niewytrzymała

KASZMIR

- najdroższy materiał

- okrywa kozy kaszmirskiej

- hodowane są wysoko w Himalajach

- pokrywa włosowa o wyjątkowych właściwościach

- strzyżenie raz do roku, trzeba oddzielić włosy spodnie od zewnętrznych

- włosy dzieli się ze względu na rodzaj barwy

- właściwości: wł. w ogóle nie ulega spilśnianiu, długie i cienki, doskonałe właściwości przędne, niezwykle miękkie w dotyku, lekkie, wygląd jedwabisty

WIGOŃ

- szlachetny surowiec

- pozyskuje się z lam żyjących w Andach

- wł. o właściwościach jeszcze lepszych niż kaszmir

- zwierze pod ochroną (z jednego 250g wełny)

- producenci: Peru, Boliwia, Argentyna

- wełna 120, 100, 130 - numer metryczny im większy tym cieńsza wełna

WEŁNA WIELBŁĄDZIA

- pozyskuje się z wielbłąda dwugarbnego (wykorzystuje się okres linienia, nie strzyże się)

- bardzo cienka, miękka, lekko skręcona

- barwa brązowo - beżowa

- koce, płaszcze, okrycia wierzchnie

- wełna z wielbłądów jednogarbnych się nie nadaje bo jest sztywna

JEDWAB NATURALNY

- włókno snute przez gąsienice motyla nocnego (jedwabnik morwowy)

- produkcja: Chiny, Japonia, Indie; produkcja roczna waha się w zależności od mody 40-70 tys ton

- etapy powstawania: samica składa jaja, rozwój gąsienicy, gąsienica formuje oprząd, kokon z oprzątem, uwolniony z kokonu motyl

- budowa jedwabiu:

*jedwab nie tworzy struktury komórkowej, zbudowany jest z ciągłego tworzywa białkowego (jedwab surowy), które stanowią zwitki (fibroina) połączone w jedna całość otoczką za pomocą substancji sklejającej (serycyna)

*fibroina 72-80%, serycyna 18-26% masy włókna

*dzięki takiej budowie jedwab naturalny ma skłonnośc do fibrylizacji polegającej na odczepieniu się fragmentu włókna od powierzchni - prowadzi to do zmechacenia wyrobów

- skład chemiczny: białka oraz śladowe ilości tłuszczu, etanolu, zw. nieorganicznych, barwników

- właściwości jedwabiu naturalnego:

*dł. 350-2500m (efektywna dł. do 1500m)

*grubość 13,25μm

*przekrój poprzeczny: jedwab surowy - spłaszczony trójkąt, jedwab odgotowany - przekrój owalny

* gęstość 1,37g/cm3

*wysoka wytrzymałość na zerwanie

*odporność na temp. do 140^oC w środowisku obojętnym

* niska odporność na światło słoneczne

*sorpcja wody: 12% jedwab surowy, 9,5% odgotowany (maksymalna sorpcja do 40-45%)

*odporny na słabe kwasy, nie odporny na alkalia, bardziej odporny od wełny

*bardziej odporny na mole od wełny

- zastosowanie: szale, chusty, chustki, krawaty, bluzki, koszule eleganckie, tkaniny dekoracyjne

WŁÓKNA CHEMICZNE

Polimeryzacja - zachodzi wówczas, gdy jednakowo zdolne do reakcji monomery łączą się ze sobą w łańcuchy polimerowe. W ten sposób powstają masy przędzalnicze poliamidowe (poliamid 6; poliakrylowe; polichlorowinylowe; polipropylenowe; poliolefinowe; polifluoroetylenowe)

Polikondensacja - zachodzi gdy różne monomery łączą się ze soba w polimery i towarzyszy temu tworzenie się produktu włóczonego (najczęstsze wady). Wg. tej metody przebiega produkcja mas przędzalniczych poliestrowych i poliamidowych(nylon 6,6; poliestrowe)

Poliaddycja - zachodzi wtedy, gdy 2 różne monomery łączą się w polimer w ten sposób wytwarzane są substancje wyjściowe do produkcji włókien elastomerowych

Procesy przędzenia :

* przędzenie na mokro - włókna wiskozowe, poliakrylonitrylowe (składniki wyjściowe są rozpuszczane do postaci mas przędzalniczych)

* przędzenie na sucho - wł. poliakrylonitrylowe, octanowe * przędzenie ze stopu - składnik wyjściowy roztapia się -wł. poliamidowe, poliestrowe

Filament - włókno ciągłe, pojedyncze

* monofilament - jeśli dysza przędzalnicza ma 1 otwór

*multifilament - dysza przędzalnicza ma wiele otworów ( multifilamenty mogą być teksturowane - kędzierzawione)

- filamenty z wielu dysz przędzalniczych można łączyć ze sobą lub produkować z nich włókna ciągłe.

- ze względu na długość włókien ciągłych i ich kędzierzawość rozróżnia się włókna: wełnopodobne i bawełnopodobne

- z ciętychych włokien chemicznych jednorodnych lub z domieszką wł. naturalnych powstaje przędza z włókien odcinkowych

Podział wł. chemicznych:

* włókna chemiczne z polimerów naturalnych (włókna sztuczne)

- wł. sztuczne - tworzywem są polimery dostarczone przez przyrodę (celuloza, białka włóknotwórcze); podczas przeróbki polimery naturalne uzyskuja postać włóknista

* włókna chemiczne z polimerów syntetycznych

- wł, syntetyczne - tworzywem są polimery otrzymywane w wyniku syntezy chemicznej, które po przetworzeniu uzyskują postać włóknistą

Wytwarzanie włókien chemicznych:

- tworzenie monomeru; obróbka chemiczna: polikondensacja, polimeryzacja, poliaddycja

- formowanie włókien z roztworu polimeru lub ze stopienia polimeru

- otrzymywanie włókien ciągłych (sztuczne, syntetyczne) lub odcinkowych (bawełno i wełnopodobne)

- ograniczenia w zastosowaniu wł. ciągłych nieuszlachetnionych dla wyrobów odzieżowych (gładka powierzchnia, chłodny dotyk, wąski asortyment tkanin jedwabniczych i dzianin odzieżowych)

Ekonomiczne, technologiczne i użytkowe zalety wytwarzania włókien ciętych:

- tańsze wytwarzanie; proste technologie, wydajniejsza produkcja, możliwość stosowania w mieszankach z innymi wł. naturalnymi i chemicznymi, koszt jednostkowy włókna ciągłego znacznie niższy od wł. odcinkowego

Uszlachetnianie wł. chemicznych

a) profilowanie - przepuszczanie gotowego polimeru przez otworki o żądanym kształcie (przekroje poprzeczne uzyskują kształt gwiazdki, trójkąta, litery H, Z), mają postać tasiemek

Techniki te stosowane są dla wł. PA, PE, PP.

Polepszenie właściwości użytkowych:

*zwiększenie puszystości, karbikowatości

*obniżenie skłonności do elektryzowania się

*polepszenie efektów estetycznych

Pewne pogorszenie wytrzymałości na rozciąganie i na ścieralność

b) włókna dwuskładnikowe - utworzone są z dużych trwale złączonych w jedną całość składników, które różnią się między sobą właściwościami fizycznymi. Składniki mogą być złączone:

*”bok do boku” - wł. dwuskładnikowe typu S,S

*jeden składnik w środku drugiego - wł. dwuskładnikowe typu C,C

Właściwości: trwały efekt skędzierzawienia, wyroby z tych surowców są bardzo puszyste

c) teksturowanie wł. ciągłych - nitki teksturowane.

Modyfikacja przędzy lub jedwabiu jest procesem w którym nadaje się tym nitkom noww właściwości.

Teksturowanie - polega na oddziaływaniu termicznym i mechanicznym na gotowe nitki (metody: nibyskrętu, dziewiarska, pneumatyczna), uzyskuje się nieuporządkowane rozmieszczenie włókien oraz zwiększenie elastyczności. Nitki teksturowane są puszyste, elastyczne, charakteryzują się stabilnością kształtu (strech yearh - wysokorozciągliwe przędze tekturowe; stretch - rozciągać się yearh - przędza)

Podział włókien celulozowych (sztucznych)

Sztuczne wł. celulozowe ze względu na sposób prowadzenia procesu rozpuszczania celulozy dzieli się następująco:

- proces wiskozowy: wł. wiskozowe i wł. modalne

- proces z udziałem roztworu wodorotlenku miedzi (II): wł. miedziowe

- proces octanowy: wł. octanowe, wł. trójoctanowe

- proces z udziałem rozpuszczalnika: wł. lyocellowe

WŁÓKNA WISKOZOWE CV

- główni producenci: USA, Japonia, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Francja

- obecnie stanowią 80% wszystkich wł. chemicznych

- asortyment (Polska): jedwab sztuczny wiskozowy Wiskoza (Viscose CVC - międzynarodowo)

- właściwości: gęstość 1,5g/cm³, grubość 10-40μm

- widok podłużny - charakterystyczne podłużne pasy

- długość nieograniczona

- wytrzymałość na rozciąganie słabsza niż wł. bawełniane

- sprężystość - bardzo słaba, gorsza niż bawełna

- niska odporność na ścieranie

- odporność na ścieranie jest podobna do innych włókien celulozowych

- sorpcja wody - znaczna w warunkach normalnych 11-13,5%, maxymalna 85-120%

Ujemne cechy użytkowe:

- niska wytrzymałość na zerwanie w stanie mokrym

- wysoka odkształcalność w stanie mokrym

- deformacja w praniu

- duże pęcznienie w wodzie i duży skurcz wyrobów w praniu

- mała odporność chemiczna szczególnie na alkalia (mała odporność na wielokrotne pranie)

- znaczna gniotliwość wyrobów

- duża gęstość tworzywa - wyroby są ciężkie

WŁÓKNA MODALNE (wiskomodułowe)

Włókna modalne to surowiec porównywalny z bawełną jednak o cenie wyższej o 50% w stosunku do wł. standardowych.

Są to włókna cięte o niskiej odkształcalności. Wytrzymałość na mokro jest większa niż na sucho.

WŁÓKNA MIEDZIOWE

- miękki chwyt

- duża absorpcja wody

- produkcja cechuje się dużymi kosztami

- do wyrobu podszewek wysokiej jakości

- tlenek miedzi bierze udział w rozpuszczaniu celulozy

WŁÓKNA ACETYLOWANE

- acetyloceluloza - ester celulozy i kwasu octowego

- gotowe włókna wiskozowe poddaje się estryfikacji bezwodnikiem kwasu octowego; proces ten obejmuje warstwę powierzchniową włókien

- połączenie cech wł. wiskozowych i octanowych

- właściwości acetalu i triacetatu:

*gęstość 1,3g/cm³

*grubość 10-50μm

*bardzo słaba wytrzymałość na rozciąganie

*sprężystość stosunkowo dobra, odporność termiczna, łatwopalne

*sorpcja wody - względnie niska

*mała odporność chemiczna na rozpuszczalniki organiczne, kwasy

- ograniczone zastosowanie w stosunku do innych sztucznych wł. chemicznych

- stosowane najczęściej poza przemysłem odzieżowym (w przemyśle odzieżowym stosowane na dzianiny bieliźniane, tkaniny sukienkowe, podszewkowe i krawaty)

PODZIAŁ WŁÓKIEN SYNTETYCZNYCH:

SYNTETYCZNE WŁÓKNA POLIAMIDOWE

- Polana - wł. ciągłe typu jutowego, zastosowane w produkcji dywanów

- Nylon, Perlon, Stilon, Elastil, Modylon

- drugie miejsce w zastosowaniu wł. syntetycznych po wł. poliestrowych

- w produkcji światowej i krajowej dominują wł. ciągłe ( Nylon, Stylon, Elastil)

- Wytwarzanie: w procesie polikondensacji lub polimeryzacji

ε- kaprolaktam (ogrzewanie; H₂O) →poliamid 6

- Polikondensacja prowadząca do powstania liniowych polimerów włóknotwórczych, z których są zbudowane wł. poliamidowe

- otrzymany polimer stapia się a następnie wytłacza się przez dysze przędzalnicze tzw. przędzenie ciągłych wł. ze stopu

- właściwości wł. poliamidowych:

* grubość od 6μm do 200μm

* długość - najczęściej jako włókno ciągłe, typu dywanowego (100mm)

* gęstość 1,14 - 1,15 g/cm³ (włókno i wyroby lekkie)

* wytrzymałość: najbardziej trwałe mechanicznie ze wszystkich włókien; odporne bardzo na ścieranie

* względnie niska odporność cieplna 170 -200^oC, plastyfikują się

*całkowita odporność biologiczna na bakterie, pleśnie, enzymy

* mała odporność na światło słoneczne

* niska sorpcja wilgoci - do 4,5%, ale największa wśród włókien syntetycznych

- Zastosowanie:

* wyroby pończosznicze: rajstopy, pończochy, getry, odzież sportowa, tkaniny wierzchnie - kurtki, szeroko stosowane w tkaninach i dzianinach jako domieszka wzmacniająca strukturę wyrobu (np. skarpety)

* nie nadaje się do stosowania na bieliznę ze względu na złe właściwości higieniczne (niska sorpcja wilgoci)

* wyroby techniczne - kordy na opony samochodowe, sieci, nici chirurgiczne

WŁÓKNA POLIESTROWE

- Elana, Torlen

- obecnie 1 miejsce w produkcji i zastosowaniu wł. syntetycznych

- w produkcji światowej i krajowej dominują włókna cięte - Elana

- uzyskuje się je w procesie polikondensacji prowadzącej do powstania liniowych poliestrów włóknotwórczych

kw. tereftalowy + glikol etylenowy (polikondensacja)→ politereftalan etylenowy

- włókna PE otrzymuje się poprzez przędzenie ze stopu

-właściwości:

* grubość: od 5 - 80μm

* długość: od 25 - 150mm ( w zależności od przeznaczenia)

* wytrzymałość na rozciąganie: duża

* b. dobra odporność na zginanie, odporne na mięcie

* odporność techniczna: lepsza od PA, w temp. 250⁰C topi się

- odporne biologicznie, w wyrobach z wełną mogą ulec zniszczeniu przez mole (przecięcie włókien)

* bardzo niska sorpcja wilgoci - do 0,5%

*skłonność do piklingu

WŁÓKNA POLIAKRYLONITRYLOWE

- po II wojnie światowej wytwarza się tylko włókna cięte

- 15% produkcji wśród włókien syntetycznych

10% produkcji wśród włókien chemicznych

4% produkcji wśród wszystkich surowców włókienniczych

- otrzymywanie: wł. poliakrylonitrylowe to wł. o zawartości nie mniej niż 85% akrylonitrylu, otrzymywane przez polimeryzację z akrylonitrylu

- wł. PAN otrzymuje się przez przędzenie z roztworu

- modakrylowe - wł. zmodyfikowane - zastosowanie przeciwpożarnicze

Właściwości:

*grubość - 10-40μm

*długość 45-120mm

*gęstość - 1,12 -1,17g/cm³ (wł. dość lekkie)

*wytrzymałość na rozciąganie jest słaba w porównaniu do innych wł. syntetycznych

*wł. są kruche, wyroby pillinguja się

*odporne biologicznie jak wiele wł. syntetycznych

*niska sorpcja wilgoci do 2,5%

*skłonność do elektryzowania się w obecności wełny i bawełny

*skłonność do piklingu

Zastosowanie:

- głównie do produkcji art. dziewiarskich (często domieszki wełny i bawełny), swetry, bluzki, wyroby pończosznicze, szale narzuty, sztuczne futra

WŁÓKNA POLIURETANOWE PU

- występują w dwóch odmianach:

1. wł. typu perlon (U) - obecnie znaczenie historyczne

2. wł. elastomerowe z poliuretanu usieciowanego (EL, ED) - cechują się wydłużeniem sprężystym rzędu 600-800%

- wł. elastomerowe to spandex, lycra

- wytwarzane są głównie jako wł. ciągłe

Właściwości:

- bardzo duża wydłużalność ze zdolnością do sprężystego powracania

- gęstość - 1,0g/cm³

- dobra wytrzymałość na rozciąganie

- niska sorpcja wilgoci do 1%

Zastosowanie:

- wyroby pończosznicze, odzież sportowa, kostiumy kąpielowe

WŁÓKNA POLIPROPYLENOWE PP

- to najmłodsze wł. syntetyczne stosowane w przemyśle odzieżowym

- 11% produkcji wśród wł. syntetycznych

7% produkcji wśród wł. chemicznych

3% wszystkich produkowanych włókien

- otrzymywane przez polimeryzację addycyjną z propylenu

Właściwości i zastosowanie:

- długość - 60-120mm

- gęstość 0,9-0,92g/cm³ (wł. bardzo lekkie!)

- bardzo niska sorpcja wilgoci 0,01-0,05%

- tkaniny techniczne i dekoracyjne, dywany, wykładziny podłogowe. obicia meblowe, w wyrobach odzieżowych, stosowany do dzianin w mieszankach z wełną

MIKROWŁÓKNA (na cele odzieżowe)

Podział ze względu na grubość:

wł. bardzo cienkie

- zastosowanie mikrowłókien można podzielić na 5 grup:

* sztuczne zamsze - płaszcze, żakiety, rękawice

* tkaniny imitujące jedwab naturalny - wysokogatunkowa odzież damska, suknie, bluzki

* tkaniny o super wysokiej gęstości - wodoodporna tkanina odzieżowa dla rybaków

* druga generacja sztucznej skóry

* wysokosprawnościowe mat. czyszczące

- zastosowanie tkaniny z mikropillingiem (peach skin - skórka brzoskwini) - duży popyt na tę tkaninę z których wyrabia się odzież sportową i rekreacyjną

- włókna ta obecnie nie są tak drogie jak w przeszłości; posiadają wysokie walory estetyczne; w przyszłości wyroby z tych włókien będą odgrywać większą rolę niż obecnie

Cele mieszania ze sobą włókien:

* polepszenie jakości

* większa wytrzymałość, lepsze właściwości konserwacyjne

* polepszenie puszystości, sprężystości

* zmiana wyglądu przędzy

* obniżenie kosztów

Proces przędzenia:

- przygotowanie surowca (rozluźnianie, mieszanie)

- oczyszczanie, zgrzeblenie i ewentualnie czesanie

- równoległe uporządkowanie włókien (pararelizacja)

- rozciąganie utworzonej taśmy i skręcanie

Nitkowanie: polega na skręcaniu co najmniej 2 przędz w celu:

- polepszenia odporności przędzy na rozerwanie

- ujednolicenie niejednorodnej struktury przędzy

- otrzymanie grubszej przędzy

- uzyskanie przędzy o szczególnych efektach

*zwykle kierunek, w których jest skręcona nitka jest odwrotny do kierunku, w którym skręcono włókno z przędzy

* nitki wielokrotne (złożone) powstają poprzez połączenie i skręcenie dwóch lub więcej nitek pojedynczych

* nitki skręcone wielostopniowo - przędzę najpierw się skręca tworząc nitki, a następnie określoną liczbę nitek skręca się ze sobą, tak aby powstała nitka skręcona wielokrotnie

*przędze rdzeniowe - składa się z rdzenia i oplotku, znajduje zastosowanie np. do produkcji knotów (oplot składa się z innego włókna niż rdzeń - do nitkowania można go usunąć)

Rodzaje produkcji nitek (przędzy):

- bawełniane, bawełnopodobne

- wełniane, wełnopodobne

- lniano - konopne

- przędze z włókien ciągłych ( przędza tkacka, dziewiarska, pończosznicza)

Błędy przędzy:

- zanieczyszczenia roślinne, mineralne

- nierównomierna grubość

- niedoprzędzone odcinki

- niejednorodność struktury

Dzianiny:

*rządkowe: powstają z jednej nitki; są wytworzone metodą falowania lub szydełkowania w ukł. rządkowym

* kolumienkowe - powstają z wielu nitek są wytworzone metodą szydełkowania w układzie kolumienkowym lub jako

- w dzianinach tych oczka nie ulegają pruciu

- przy tworzeniu oczek niezbędny jest przynajmniej jeden system nitek (osnowa)

- nitki tworzące oczka przebiegają wzdłuż dzianiny, najczęściej zygzakiem

Zasada tkania nicielnicowego:

* tworzenie systemu nitek osnowy

* przechodzenie nitek osnowy przez nicielnice- aby nitki się nie poruszały

* płacha - dobija poszczególne nitki wątku do tkaniny

* przesmyk tkacki i czółenko z wątkiem

* otrzymanie tkaniny surowej.

Wykonanie materiałów odzieżowych

Terminem wykończenie określa się wszelakie procesy obróbki mat. odzieżowych, służące uszlachetnieniu, ulepszeniu lub ozdobieniu.

Procesy a) chemiczne (fizykochemiczne) - pranie, odklejanie, bielenie, karbonizacja, spilśnienie, merceryzacja, barwienie, obróbka uszlachetniająca, strzyżenie- dot. Płaskich wyrobów wykonywanych z włókien odcinkowych , poprawia pow. Tkaniny usuwa nierówne włókna

b)mechaniczne- strzyżenie, drapanie, termostabilizacja

drapanie- wyciągnięcie włókien na pow., uzyskanie runa na pow.

Termostabilizacja- 1 z kocowych procesów dotyczy mieszanki z obecnością włókien syntetycznych wykonanie przemiany stanu dynamicznego struktury

Pranie tkanin- na pow. Tkanin pojawiają się zabrudzenia, różne detergenty, pranie chemiczne stosujemy odczynniki organiczne

Bielenie- dot. Tkanin celulozowych, chemiczne rozłożenie zabrudzeń, odbarwienie włókien

Barwienie- podczas procesu tkania, albo całej tkaniny albo przez drukowanie

Karbonizacja-( do wełny) usuwanie zanieczyszczeń roślinnych

Spilśnianie (falowanie)- flausz, sukno łączy się w 1 masę nie widać splotów

Merceryzacja- dot. przędzenia tkanin bawełnianych , otrzymuje się szlachetne gatunki, oddziaływanie na tkaninę ługiem sodowym od 30 do 60 sek., poprawa połysku przędzy lub tkaniny, poprawa wytrzymałości na zerwanie do 50%, spadek wytrzymałości na ścieranie, wzrasta powinowactwo do barwnika, spulchnienie przędzy

Procesy uszlachetniania materiałów (apreturowanie)

Wykończenie przeciwkurczliwe , przeciwgniotliwe, przeciwko larwom owadów, wodoodporne, antystatyczne, przeciwbrudowe, przeciwpalne

Klasyfikacja tkanin pod względem składu surowcowego;

-Tkaniny bawełniane i bawełnopodobne wykończone

-tkaniny wełniane i wełnopodobne wykończone

-tkaniny lniane i konopne wykończone

-tkaniny jedwabne i jedwabnopodobne wykończone

z pkt. widzenia przeznaczenia

-tkaniny bieliźniane, odzieżowe, stołowe, dekoracyjne, techniczne, specjalne, pończosznicze, dziewiarskie

Podział z pnkt. widzenia masy powierzchniowej;

np. podział tkanin z wełny: sukienkowe, ubraniowe, płaszczowe

Najważniejsze nazwy - wybrany asortyment handlowy tkanin

*Brokat- tkanina wzorzysta z przędzy ozdobdnej z nitkami metalowymi (brokat lekki, ciężki)

*Żorżeta ( krepa)- charakt. ziarnista powierzchnia

*Krapa- tkaniny w których zastosowano przędze krepowe, o wysokim skręcie powyżej 1500, obok siebie nitki o przeciwnym skręcie

*Żorżeta- krepa prawdziwa

*Inlet—tkanina wsypowa, gęsto tkana, tkanina bawełniana o splocie skośnym

*Adamaszek- tkanina wzorzysta, żakardowa, odznacza się wielkimi wzorami, na kapy, obrusy , serwety, kołdry

*Tkaniny atłasowe i satynowe-

*Dżins- wytrzymała tkanina bawełniana, o skośnym splocie wątkowym, początkowo nitkę osnowy przed tkaniem barwiona na niebiesko, nitka wątku była biała zastosowanie o produkcji odzieży dżinsowej , sportowej , wypoczynkowej i roboczej

Tkaniny z okrywą włosową:

*Aksamity - okrywa włosowa nie dłuższa niż 3mm

*Plusze - tkaniny z dłuższym włosem powyżej 3mm

*Frotte - tk. o węzełkowatych i pętelkowatych nitkach wątku, które tworzą nierównomierną powierzchnie, są szorstkie

*Sztruks (cord)- tk. z okrywą, prążki biegną wzdłuż osnowy, powstają po przecięciu dodatkowej wprowadzonej nitki wątku

*Flausz - powstaje w procesie wykończenia tkanin , tk. wełniana zgrzewna ( z przędzy zgrzewnej), bardzo miękka , z długą okrywą włosową, powstaje w procesie drapania

*Flanela - tk. bawełniana lub typu bawełnianego o splocie płóciennym, dwustronne lub jednostronne drapane

*Kora - tk. Bawełniana poddana miejscowemu działaniu ługu sodowego dzięki czemu jej pow. staje się marszczona, stosowana na bluzki , sukienki

Wyroby przemysłu tkanin dekoracyjnych:

Tkaniny pluszowe, wyroby włókiennicze tkane, dywany, wykładziny, chodniki kapy, serwety, wyroby ażurowe np. firanki oraz:

*Gobelin - odmiana dywanu gładkiego ściennego, dzieło tkactwa artystycznego

*Dywan - wyrób dekoracyjny użytkowy lub wyłącznie dekoracyjne (ścienny) o dużej masie powierzchniowej 650-930 g/m2 i sztywności , gładki lub z jednostronna okrywą , wytwarzany ręcznie lub mechanicznie

*Kilim - odmiana dywanu gładkiego, najczęściej ściennego, wyplatanego ręcznie

*Tkanina szemillowa- z tkaniny szamillowej ozdobnej

Przemysł wyrobów odzieżowych:

funkcja odzieży zależy od jej przeznaczenia , inne funkcje spełnia kostium kąpielowy, ubrania wizytowe,

Podstawową funkcją odzieży jest:

*ochrona przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi.

*bardzo ważną role odgrywa wygląd zewnętrzny, krój fason, barwa. Jest to funkcja związana z estetyką i wynika z mody , z obyczajów kulturowych danej społeczności, własnych upodobań i możliwości finansowych. Należy uwzględnić trendy w modzie, *Funkcja społeczna -pewne grupy w społeczeństwie ubierają się w określony rodzaj odzieży

Odzież

- wyrób odzieżowy, wyrób powstający z wykrojów otrzymanych na podstawie charakterystyki figury ludzkiej , wykrojem tym nadano formę przestrzenną , odzież jest zbiorem wielu materiałów włókienniczych skór, tw. Sztucznych, których dobór wpływa na jej wartość użytkową.

Asortyment odzieży

to zbiór wyrobów odzieżowych spełniających określone funkcje względem użytkownika

Grupy asortymentowe odzieży

wyroby odzieżowe

okrycia np. płaszcze. Kurtki
ubiory, marynarki, spodnie, żakiety, bluzki
bielizna np. koszule, piżamy, spodenki
nakrycia głowy np. czapki, berety, kapelusze
galanteria odzieżowa- chusteczki do nosa, szale , rękawiczki, krawaty

Produkcja odzieży może być masowa - więcej niż 50 szt , krótkoseryjna oraz indywidualna

*1 etap- modelowanie- dobór materiałów w zależności od przeznaczenia odzieży, wieki, płci

*wykonanie produktu ( pomysł)

*rysunek modelowy

*sporządzenie pierwowzorów

kolekcja to zestawienie modeli odpowiadających aktualnemu zapotrzebowaniu rynku

Przy tworzeniu kolekcji konieczne jest uwzględnienie następujących etapów:

-zwrócenie uwagi na trendy w modzie

-określenie grupy nabywców

-analiza reakcji klienta

-zbadanie zapotrzebowania na produkt

I. Przykład tworzenia kolekcji

Poszukiwanie pomysłu

Wybór pomysłu

Projektowanie modeli, szkic

Pierwsza narada dotycząca kolekcji- kontrola techniczna

Seria zerowa, pierwsza kolekcja

Testowanie kolekcji

Druga narada dotycząca kolekcji

Zatwierdzenie kolekcji

Sprzedaż

Produkcja

II. Konstruowanie- przygotowanie rysunków, detali, szablonów,, przygotowanie do produkcji masowej

III. Rozkrój- seryjna produkcja wykrojów

IV. Szycie, klejenie- łączenie detali i wykrojów różnymi technikami, ścieg- to sposób wiązania nitek między dwoma sąsiednimi nakłuciami igły. Szew- to miejsce łączenia elementów odzieży za pomocą odzieży

V. Operacje wykończające- oczyszczanie wyrobu, prasowanie, parowanie, przyszywanie guzików, znaków inf.

VI. Odbiór jakościowy- wady wyrobów tekstylnych- błędy konfekcyjne- powstałe w procesie konfekcjonowania, błędy materiałowo surowcowe, błędy nabyte ( transport, przechowywanie)

Bezpieczeństwo produktów włókienniczych

Źródło: ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów z 12,12. 2003, rozporządzenie RM w sprawie bezpieczeństwa i znakowania produktów włókienniczych

Włókno tekstylne w rozporządzeniu- jednostka strukturalna mająca właściwą dla siebie elastyczność, delikatność, wysoki wskaźnik długości w stosunku do maksymalnego wymiaru poprzecznego, która dzięki tym cechom jest odpowiednia do stosowania we włókiennictwie, a także elastyczne taśmy lub rurki, których widoczna szerokość nie przekracza 5mm

Produkt włókienniczy- to surowiec, półprodukt, na każdym etapie przetwarzania lub produkt składający się wyłącznie z wł. tekstylnych, a także wyrobów, których co najmniej 80% stanowią włókna tekstylne.

Wytwarzanie produktów włókienniczych powinno zapewnić zachowanie przez produkt składu związków chemicznych i dopuszczalnego poziomu ich emisji, bezpiecznego dla konsumentów.

Bezpieczeństwo wyrobów włókienniczych ocenia się w szczególności przy uwzględnieniu takich wymagań jak: występowanie substancji, których obecność jest zabroniona, dopuszczalna zawartość amin, które w warunkach redukcyjnych nie mogą być odszczepione z barwników azowych, dopuszczalne zawartości wolnego lub uwalniającego się formaldehydu, dopuszczalna wartość emisji związków lotnych z włókienniczych elementów wyposażenia wnętrz, materiałów tapicerskich

Wykaz substancji i preparatów, których stosowanie w wyrobach włókienniczych jest zabronione: nikiel, kadm, rtęć, ołów, arsen, pentochlorofenol jego sole lub estry, fosforan, polichlorowane biferyle lub terfenyle, tlenek trisfofiego - TRIS, polibromobiferyle

Dopuszczalne związki wyposażenia wnętrz, w tym mat. tapicerskich: fomaldehyd, styren, etylobeznzen, toluen, octan winylu, ksylen, butadien, chlorek winylu.

Dopuszczalna ilość formaldehydu w wyrobach włókienniczych: najmniej w wyrobach dla dzieci, więcej w wyrobach o bezpośrednim kontakcie ze skórą

Znakowanie produktów włókienniczych:

-oznaczenie produktów włókienniczych wprowadzonych na rynek polski powinno być w języku polskim

-stosuje się nazwy wł. tekstylnych podaną w załączniku do rozporządzenia RM

-nazwy ”jedwab” nie wolno używać do włókna tekstylnego jako wł. ciągłego

-oznaczenie produktu włókienniczego musi zawierać skład surowcowy produktu, sposób konserwacji produkt