Agregacja - sumowanie wielkości mikroekonomicznych.
Agregaty - wielkości makroekonomiczne (makrowielkości gospodarcze) powstałe w wyniku agregacji.
Dwie grupy wielkości ekonomicznych:
A.występujące w postaci zasobów,
B.występujące w postaci strumieni.
Zasoby - wielkości ekonomiczne ujmowane w danym momencie.
Strumienie - określają tempo, w jakim zmieniają się określone zasoby, są to więc wielkości ekonomiczne ujmowane w przedziale czasu.
Zasady agregacji:
A.sumujemy wielkości jednorodne,
B.sumujemy zasoby dotyczące tego samego momentu,
C.sumujemy strumienie dotyczące tego samego przedziału czasu.
Sposoby ujęcia wielkości ekonomicznych:
1.ilościowe (rzeczowe) - w jednostkach naturalnych (fizycznych),
2.wartościowe - w jednostkach pieniężnych:
A.nominalne - w cenach bieżących,
B.realne - w cenach stałych (porównywalnych) - są to ceny niezmienne przyjmowane z jednego okresu, który nazywamy bazowym; najczęściej są nimi ceny obowiązujące w początkowym roku badanego okresu.
Deflowanie polega na podzieleniu nominalnej produkcji w cenach bieżących, wytworzonej w końcowym roku badanego okresu, przez wskaźnik (indeks) ogólnego poziomu cen (deflator), wyrażający wzrost cen w badanym okresie. Dowiemy się jaki był wzrost realnej produkcji w badanym okresie, np. w latach 2004 2010.
Produkt krajowy brutto (PKB) - syntetyczna miara wartości produkcji wytworzonej w danym kraju, w ciągu jednego roku, przez wszystkie czynniki produkcji znajdujące się w tym kraju bez względu na to kto jest ich właścicielem.
Metody obliczania PKB:
1.sumowanie produktów - polega na sumowaniu wartości dóbr wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku:
A.sumowanie wartości dodanych (wartość dodana - przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji; wartość przeniesiona - koszty nabytych rzeczowych czynników produkcji),
B.sumowanie wartości dóbr finalnych (dobra finalne - dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika; dobra pośrednie - dobra w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych dóbr),
2.sumowanie dochodów - polega na dodawaniu dochodów czynników produkcji (płac, rent, procentów, zysków), powstających w procesie wytwarzania dóbr w danym roku,
3.sumowanie wydatków - polega na sumowaniu wydatków na krajowe dobra finalne:
Produkt narodowy brutto (PNB) - miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.
Dochody osobiste i rozporządzalne dochody osobiste
Łączną wartość dochodów osobistych otrzymamy korygując PNB. Kategoria PNB w cenach czynników produkcji odzwierciedla wielkość łącznych dochodów powstających w procesie produkcji. Gdy odejmiemy od niej wartość amortyzacji, podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa i zyski niepodzielone (część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw, a nie do podziału między akcjonariuszy), otrzymamy łączną wartość dochodów osobistych uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach
Rozporządzalne dochody osobiste - wielkość dochodów, które gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności. Obliczamy je sumując dochody z różnych źródeł, w tym płatności transferowe (np. emerytury, zasiłki) oraz pomniejszając o podatki bezpośrednie i składki na fundusz ubezpieczeń społecznych.
Rodzaje popytu na pieniądz (motywy utrzymywania pieniądza):
1.transakcyjny - dążenie do posiadania pieniądza w związku z planowanymi zakupami, 2.przezornościowy - dążenie do posiadania pieniądza w związku z nieplanowanymi zakupami,
3.spekulacyjny - dążenie do posiadania pieniądza w celu dokonania korzystnych lokat, czyli mogących przynieść maksymalne korzyści w danych warunkach.
Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:
1.przeciętny (ogólny) poziom cen (zależność dodatnia),
2.realny dochód narodowy (zależność dodatnia),
3.stopa procentowa (jest ona kosztem alternatywnym utrzymywania pieniądza gotówkowego; zależność ujemna).
Funkcje banku centralnego
Można wyróżnić dwie grupy takich funkcji:
Bank państwa:
1.bank emisyjny - ma ustawowe prawo emisji pieniądza gotówkowego,
2.realizuje politykę pieniężno-kredytową państwa, w szczególności politykę w zakresie podaży pieniądza regulując jego ilość w obiegu,
3.zajmuje się przychodami i wydatkami budżetu państwa (między innymi zarządza długiem publicznym),
4.udziela w razie potrzeby kredytu państwu,
5.przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i za granicą,
6.udziela kredytów i pożyczek rządowych,
7.przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje,
8.nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą,
9.zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne,
10.prowadzi politykę kursów walutowych, w ramach której dąży do ich stabilizacji poprzez interwencyjny skup lub sprzedaż walut obcych na rynku walutowym;
Bank banków:
1.nadzoruje działalność wszystkich banków w kraju,
2.centralizuje ich płynne rezerwy,
3.zaopatruje je w pieniądz,
4.jest kredytodawcą ostatniej instancji - w momencie zachwiania płynności (wypłacalności) systemu bankowego może udzielić bankom komercyjnym i innym instytucjom finansowym kredytu, przy czym stosowana wówczas stopa procentowa (stopa redyskontowa) jest z reguły bardzo wysoka.
Budżet państwa - plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.
Składa się z:
A.dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny), B.dochodów i wydatków władz lokalnych (budżety lokalne, inaczej terenowe), C.ubezpieczeń społecznych.
Najważniejsze funkcje budżetu państwa:
fiskalna - gromadzenie dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań,
redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak np. zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla najuboższych,
stymulacyjna - oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze (np. na poziom dochodu narodowego, zmiany strukturalne, kształtowanie poziomu akumulacji i tempa wzrostu gospodarczego, regulowanie poziomu i kierunków konsumpcji) i aktywności zawodowej, osłabianie lub wzmacnianie bodźców do pracy).
Zasady polityki budżetowej:
rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku, przy czym rok budżetowy nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym,
zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa, co oznacza, że żadna z dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego,
jedności - budżet państwa powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporządzone jako odrębne dokumenty, ale muszą łączyć się w jedną zwartą całość,
jawności - budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości (dotyczy to wszystkich etapów: tworzenia, uchwalania, wykonania, kontroli),
równowagi budżetowej - dążenie do tego, aby bieżące dochody były wystarczające do pokrycia wydatków budżetowych.
Stany budżetu państwa:
równowaga budżetowa - wydatki państwa równe są dochodom budżetowym,
nadwyżka budżetowa - nadwyżka dochodów budżetowych nad wydatkami państwa,
deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwa nad dochodami budżetowymi.
Sposoby finansowania deficytu budżetowego:
podniesienie podatków (od dochodów osobistych, od dochodów przedsiębiorstw),
pożyczki zaciągane u społeczeństwa (u ludności, przedsiębiorstw) - emisja i sprzedaż papierów wartościowych, np. obligacji państwowych, bonów skarbowych,
sprzedaż części majątku państwa, np. przez prywatyzację znacjonalizowanych przedsiębiorstw,
dodatkowa emisja pieniędzy - odbywa się za pośrednictwem banku emisyjnego, któremu rząd zleca zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych; w zamian za obligacje bank emisyjny otwiera państwu długoterminowy kredyt umożliwiający finansowanie jego wydatków,
kredyty zaciągane w bankach, a często na podobnych zasadach w innych instytucjach finansowych, np. w firmach ubezpieczeniowych, które traktują korzystnie oprocentowane obligacje państwowe jako źródło stałego dochodu,
kredyty zagraniczne.
Dług publiczny państwa - suma deficytów budżetowych okresów poprzednich. Jest on finansowym zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych. Tak więc pożyczki nie są dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy środków na pokrycie deficytów. Rozróżnia się krajowy i zagraniczny dług publiczny. Z długiem publicznym wiążą się koszty jego obsługi (spłaty odsetek i rat), które pomniejszają przyszłe dochody budżetu i najczęściej są powodem zaciągania następnych pożyczek.
Majątek publiczny - suma nadwyżek budżetowych (akumulacja budżetowa) powstała w okresach poprzednich.
Dochody budżetu państwa
Źródła dochodów budżetowych państwa:
A. podatki, B.cła, C.dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw,D.opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne.
Podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.Płatnikami podatków są osoby fizyczne i prawne.
Podatki uzasadnione są głównie koniecznością:
A.zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego,B.dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami,C.ograniczania konsumpcji niektórych produktów (np. alkoholu, papierosów),D.wykorzystania ich jako narzędzia polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.
Klasyfikacja podatków
Ze względu na przedmiot opodatkowania wyróżniamy podatki:
dochodowe - pobierane od dochodów osobistych ludności i od dochodów osób prawnych,
konsumpcyjne (podatki od wydatków) - nakładane na dobra będące przedmiotem obrotu, np. podatek obrotowy, od wartości dodanej (VAT), akcyza, niekiedy do tych podatków zaliczane jest cło,
majątkowe - płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (spadkowe).
Często stosowany jest podział podatków na bezpośrednie i pośrednie.
Podatki bezpośrednie - nakładane na dochody i majątek; podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa.
Podatki pośrednie - nakładane na wydatki; zawarte są w cenie nabywanego dobra; konsument płaci je za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku; może on ciężar tego podatku w całości lub w części przerzucić na kupujących.
Ze względu na zmienność stopy opodatkowania wyróżniamy podatki:
proporcjonalne (liniowe) - obowiązuje jedna stopa podatkowa niezależnie od wysokości dochodów,
progresywne - stopa podatkowa wzrasta wraz ze wzrostem dochodów,
degresywne (regresywne) - stopa podatkowa maleje wraz ze wzrostem dochodów.
Rodzaje polityki budżetowej:
aktywna (dyskrecjonalna) - podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą na osiągnięcie zamierzonych w danej sytuacji celów gospodarczych,
pasywna - wykorzystanie właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych; instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury; dlatego określane są jako automatyczne stabilizatory koniunktury (najważniejsze to: podatki od dochodów ludności, podatki od przedsiębiorstw, podatki pośrednie, zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych, programy pomocy dla rolnictwa, takie jak subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów rolnych).
Luka inflacyjna - nadwyżka globalnego (agregatowego) popytu nad globalną (agregatową) podażą.
Globalny (agregatowy) popyt - łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach (chodzi o dane czynniki determinujące wielkość) .
Globalna (agregatowa) podaż - łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek.
Luka deflacyjna - odwrotność luki inflacyjnej.
Inflacja - proces wzrostu ogólnego (przeciętnego, średniego) poziomu cen.
Czysta inflacja - ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.
Deflacja - odwrotność inflacji.
Stagflacja - połączenie inflacji ze stagnacją gospodarczą, czyli zatrzymaniem wzrostu produktu krajowego bruttu; towarzyszy jej wysokie bezrobocie.
Slumpflacja - połączenie inflacji ze spadkiem produktu krajowego brutto.
Rodzaje inflacji
1.Z punktu widzenia tempa (stopnia) inflacji (wielkości wzrostu cen):
A.pełzająca do 5% rocznie,
B.umiarkowana - do 10% rocznie,
C.galopująca - dwu- i trzy cyfrowa,
D.hiperinflacja - szybki i ciągle przybierający na sile wzrost cen uniemożliwiający sterowanie procesami ekonomicznymi.
2.Według sposobu przejawiania się:
A.otwarta (jawna, cenowa) - przejawia się poprzez wzrost ogólnego poziomu cen; to typowa forma przejawiania się inflacji w krajach o gospodarce rynkowej,
B.ukryta (stłumiona) - sytuacja, gdy w danym kraju wprowadzane są administracyjne ograniczenia wzrostu cen i na ogół płac (zamrożenie cen i płac); pojawiała się sporadycznie w niektórych krajach w określonych okresach historycznych.
3.Biorąc pod uwagę oczekiwanie (przewidywanie inflacji):
A.oczekiwana (inercyjna) - taka, której podmioty gospodarcze spodziewają się,
B.nieoczekiwana - taka, której podmioty gospodarcze nie spodziewają się.
Przyczyny inflacji
Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji -Według monetarystów inflacja jest zjawiskiem czysto pieniężnym. Jej przyczyną jest zbyt wysokie tempo wzrostu nominalnej podaży pieniądza w gospodarce. Zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują identyczne zmiany poziomu cen, a także płac, lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie.
Grupy Inflacji:
Przyczyny popytowe - inflacja popytowa (ciągniona przez popyt) - pierwotny impuls wzrostu cen wystąpił po stronie popytu globalnego, który ustalił się na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia .
nadmierny popyt globalny zgłaszany jest przez:
A.gospodarstwa domowe,
B.przedsiębiorstwa,
C.państwo (nie stwierdzono jednoznacznego związku pomiędzy wysokością deficytu budżetowego a wysokością inflacji - zależy to od sposobu jego finansowania),
D.zagranicę (ceny w danej gospodarce są atrakcyjne dla zagranicznych podmiotów).
Przyczyny podażowe - inflacja podażowa (określana też jako kosztowa lub pchana przez koszty, chociaż nie są jedyną przyczyną) - pierwotny impuls wzrostu cen wystąpił po stronie podaży globalnej; według teorii kosztowej przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od popytu globalnego na towary.
Podstawowe typy inflacji podażowej:
A.kosztowa - spowodowana wzrostem kosztów; szczególnym przypadkiem inflacji kosztowej jest inflacja płacowa (żądaniowa, roszczeniowa) - występuje tu spirala inflacyjna: wzrost płac - wzrost cen, choć może być odwrotnie: wzrost cen - wzrost płac (wzrost cen spowodował żądania podwyżki płac),
B.pchana przez zyski - wywołana dążeniem do wzrostu zysków; podniesienie cen przy nie zwiększonym popycie na wytwarzane dobra jest możliwe przy określonej pozycji rynkowej przedsiębiorstw, na ogół monopolistycznej; może być wykorzystana sytuacja zmniejszenia się konkurencji w danej branży,C.wywołana przez podatki - nie są składnikiem kosztów, ale uwzględnia się je w kalkulacji cen,
D.strukturalna - producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki, przede wszystkim na zmiany popytu na dobra i zmiany techniki produkcji; zmiany w strukturze gospodarki wywołują pojawienie się niedoborów lub „wąskich gardeł”; jeśli niedobór dotyczy dobra o istotnym znaczeniu dla gospodarki (np. paliwa, stal), wzrost jego ceny zostanie przeniesiony na ceny wielu innych dóbr.
Skutki Inflacji
Inflacja powoduje wiele negatywnych skutków ekonomicznych, społecznych i politycznych. Zasięg negatywnego oddziaływania na gospodarkę jest uzależniony od skali podwyżek cen i długości utrzymywania się inflacji.
Skutkiem inflacji jawnej jest spadek siły nabywczej pieniądza, czyli deprecjacja (przeciwnym zjawiskiem jest aprecjacja). Siła nabywcza pieniądza to ilość dóbr, które można nabyć za jednostkę (bądź sumę) pieniądza.
Skutki umiarkowanej inflacji
A.redystrybucja dochodów i majątku - dotyczy szczególnie nieoczekiwanej inflacji (przy oczekiwanej inflacji podmioty gospodarcze dostosowują się do niej w pewnym stopniu i uwzględniają wzrost poziomu cen przy zawieraniu umów.
B.ucieczka w dobra rzeczowe - zmniejszenie skłonności do oszczędzania oraz zjawisko „ucieczki od pieniądza” i wzmożone zakupy dóbr rzeczowych, co może prowadzić do podejmowania nieracjonalnych decyzji, a często - w przypadku łatwo psujących się artykułów żywnościowych - do marnotrawstwa,
C.wpływ na bezrobocie - praca własna studenta,
D.konsekwencje dla wzrostu gospodarczego
E.ewaluacja waluty - wzrost cen krajowych, w tym towarów na eksport przy danym kursie walutowym, powoduje podrożenie tych towarów za granicą, co może powodować trudności ze zbytem;
Skutki inflacji galopującej i hiperinflacji
Te rodzaje inflacji prowadzą do całkowitego zakłócenia procesu produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji, aż do zjawiska ucieczki od pieniądza i przechodzenia na wymianę naturalną.
Polityka przeciwdziałania inflacji:
polityka administracyjnego ograniczania wzrostu cen i płac - administracyjne ustalenie wzrostu cen najczęściej połączone z hamowaniem dynamiki płac; instrument stosowany w przeszłości w wielu krajach, w tym wysokorozwiniętych; w dłuższym okresie polityka nieskuteczna, gdyż zniesienie ograniczeń powodowało pojawienie się na nowo, ze wzmożoną siłą, zjawisk inflacyjnych; skuteczna kontrola cen i płac wymaga rozbudowania systemu nadzoru i ponoszenia w związku z tym dodatkowych kosztów;
polityka pieniężna;
polityka budżetowa - przeciwdziałanie deficytowi budżetowemu (związane z rolą państwa w kreowaniu dodatkowego popytu, który może wywołać tendencje inflacyjne); polityka płacowa - na ogół przyjmuje się, że wzrost płac nie będzie czynnikiem inflacjogennym, jeśli ich dynamika będzie proporcjonalna do wzrostu wydajności pracy; wymaga to zgody związków zawodowych i rezygnacji przez nie z nadmiernych żądań,
polityka cenowa - oddziaływanie na politykę cenową przedsiębiorstw, mające na celu przeciwdziałanie stosowaniu przez nie praktyk monopolistycznych i zawyżania cen.
Ludność w wieku produkcyjnym obejmuje:
1.aktywnych zawodowo (zasoby siły roboczej) - osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach (zwłaszcza płacowych) dla danej gospodarki; obejmują:
A.zatrudnionych,
B.bezrobotnych - osoby w wieku produkcyjnym które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy,
2.biernych zawodowo (nie należących do zasobów siły roboczej).
Współczynnik aktywności zawodowej - odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która należy do zasobów siły roboczej (procentowy udział zasobów siły roboczej w zasobach ludności w wieku produkcyjnym).
Stopa bezrobocia - odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako poszukująca pracy (procentowy udział bezrobotnych w zasobach siły roboczej).
Przyczyny i rodzaje bezrobocia
Można wyróżnić bezrobocie ze względu na znaczenie jego przyczyn:
1.związane z niedopasowaniami strukturalnymi - może występować w sytuacji równowagi na rynku pracy (całkowita podaż siły roboczej równa jest całkowitemu popytowi na siłę roboczą) oraz w sytuacji nierównowagi na rynku pracy; obejmuje bezrobocie:A.frykcyjne - niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia, występujący jako normalne zjawisko w każdym dynamicznym społeczeństwie - pojawiają się niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą;B.strukturalne - powstaje z powodu niedostosowania kwalifikacji pracowników i zapotrzebowania pracodawców (inaczej niedopasowania struktury podaży siły roboczej i popytu na nią) w sytuacji, kiedy struktura popytu i produkcji nieustannie zmieniają się;
2.związane z nadwyżką globalnej (całkowitej) podaży siły roboczej (podaży w skali całej gospodarki) nad globalnym (całkowitym) popytem na siłę roboczą - jest to bezrobocie nierównowagi; istnieją różnice poglądów w kwestii jego przyczyn:
A.bezrobocie klasyczne - neoklasycy tłumaczą je zbyt wysokimi płacami; płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu wynikającego ze stanu równowagi na rynku pracy (czyli poziomu, przy którym krzywe podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą przecinają się),B.bezrobocie związane z niedostatecznym popytem (koniunkturalne, keynesowskie) - keynesiści tłumaczą je niedostatecznym popytem globalnym; pojawia się wtedy, kiedy faktyczna produkcja jest mniejsza od produkcji potencjalnej.
Bezrobocie równowagi (naturalne) - bezrobocie towarzyszące stanowi równowagi na rynku pracy; oznacza ono nadwyżkę liczby osób poszukujących pracy (decydujących się wejść do zasobu siły roboczej) przy stawce płacy realnej odpowiadającej równowadze na rynku pracy, ale nie akceptujących ofert pracy nad liczbą osób akceptujących oferty pracy przy tej stawce; odstawowymi rodzajami bezrobocia równowagi są: bezrobocie frykcyjne i strukturalne.
Skutki bezrobocia
Bezrobocie wywołuje negatywne skutki społeczne i ekonomiczne, mające znaczenie dla bezrobotnych i dla gospodarki jako całości.
Skutki dla bezrobotnych:
A.pogorszenie poziomu życia bezrobotnych,
B.frustracja,C.wzrost niezadowolenia,
D.rozwój szeregu niekorzystnych zjawisk społecznych.
Skutki makroekonomiczne:
A.niepełne wykorzystanie zasobów siły roboczej,
B.produkcja faktyczna niższa od potencjalnej (w związku z wyżej wymienionym skutkiem).
Przeciwdziałanie bezrobociu
Narzędzia walki z bezrobociem można różnie klasyfikować - z punktu widzenia głównych teorii ekonomii oraz działalności państwa.
Główne teorie ekonomii
Ekonomia podażowa - opisuje stosowanie bodźców mikroekonomicznych w celu zmiany poziomu pełnego zatrudnienia, wielkości produkcji potencjalnej (produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać czynniki produkcji, czyli zasoby kapitału, pracy i ziemi) oraz naturalnej stopy bezrobocia:
1.oddziaływanie na podaż pracy:
A.obniżka krańcowej stopy podatku dochodowego ( krańcowa stopa opodatkowania - odsetek każdej dodatkowej jednostki dochodu, przejmowany przez państwo w formie podatku; między ceną płaconą przez nabywcę a ceną otrzymywaną przez sprzedawcę pojawia się wtedy klin podatkowy),
B.osłabienie monopolistycznych wpływów związków zawodowych (osłabienie ich potęgi) - zmiany przepisów prawnych regulujących działanie związków zawodowych oraz polityka dochodowa polegająca na bezpośrednim oddziaływaniu na wysokość płac,
2.oddziaływanie na popyt na pracę - związane z czynnikami wpływającymi na popyt inwestycyjny przedsiębiorstw, a są to: oczekiwania co do wielkości przyszłej produkcji i zysków, koszt nowych dóbr kapitałowych, stopa procentowa:
A.oddziaływanie państwa na cenę nowych dóbr kapitałowych za pomocą dotacji (subwencje inwestycyjne) lub ulg podatkowych,
B.obniżenie stopy procentowej - w długim okresie chodzi o zmianę struktury popytu globalnego - zwiększenie popytu inwestycyjnego, a nie o zmianę wielkości popytu globalnego,
C.subwencje umożliwiające dotkniętym zwolnieniami przekwalifikowanie się, D.pomoc państwa absolwentom szkół w podnoszeniu kwalifikacji i zdobywaniu pierwszych doświadczeń zawodowych, E.specjalne przedsięwzięcia mające zachęcić bezrobotnych korzystających długo z zasiłków do powrotu do zasobu siły roboczej.
Ekonomia keynesowska - likwidacja bezrobocia typu keynesowskiego polega na pobudzaniu wzrostu popytu globalnego.
Działalność państwa
Aktywna polityka państwa na rynku pracy - jej celem jest redukcja bezrobocia; opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych:
1.polityka makroekonomiczna - ma na celu głównie ograniczenie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy; w zależności, która teoria jest podstawą polityki, instrumenty są skierowane na stwarzanie warunków rozwijania produkcji (teoria neoklasyczna) lub na stymulowanie globalnego popytu na towary (teoria keynesowska):
A.wykorzystanie instrumentów budżetowych (podatków, wydatków budżetowych),
B.wykorzystanie instrumentów pieniężnych (stopy procentowej, podaży pieniądza),
2.polityka mikroekonomiczna - obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej; instrumenty te mają zazwyczaj charakter selektywny, gdyż adresowane są do określonych grup siły roboczej (np. długookresowo bezrobotnych, młodzieży); mają więc podstawowe znaczenie dla ograniczania bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego; mogą też mieć pewne znaczenie dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach nierównowagi na rynku pracy:
A.publiczne programy zatrudnienia (szczególnie programy „robót publicznych”) - polegają na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego, B.subsydiowanie zatrudnienia - polega na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które zrezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy,
C.pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek, D.szkolenia zawodowe, umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i zmianę kwalifikacji,
E.usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące zwłaszcza gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy.
Pasywna polityka państwa na rynku pracy - jej celem jest pomoc socjalna dla bezrobotnych; obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych:
A.zasiłki dla bezrobotnych - najważniejsza forma pomocy finansowej; zróżnicowane rozwiązania w poszczególnych krajach; różnice dotyczą głównie kryteriów przyznawania zasiłków, ich wysokości, maksymalnego okresu pobierania; wynikają nie tylko z możliwości finansowych budżetu państwa, ale też, a czasem przede wszystkim ze znaczenia przypisywanego oddziaływaniu zasiłków na intensywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych,
B.jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy,
C.dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę.