Microsoft Word - Makroekonomia.doc

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 1

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

MAKROEKONOMIA

Dr Eric Ambukita

EKONOMIA – jest to nauka badająca w jaki sposób ludzie (pojedyncza lub w zorganizowanych
zespołach) wykazują zasoby, będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia róŜnych potrzeb
materialnych i nie materialnych.

MIKROEKONOMIA – bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę takie
jak gospodarka domowa, przedsiębiorstwo, rynki produkcji i usług itp.

MAKROEKONOMIA – zajmuje się analizą gospodarki jako całości. Bada między innymi czynniki
wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych jak np.:

globalna produkcja i konsumpcja

globalna podaŜ

produkt krajowy brutto PKB

produkt narodowy

inflacja

bezrobocie

Ekonomia - podział:

pozytywna – zajmuje się obiektywnym naukowym wyjaśnieniem zasad funkcjonowania

gospodarki

negatywna – odnosi się do polityki gospodarczej opierającej się na teorii ekonomii

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO ( PKB )

Mierniki makroekonomii SNA (system rachunkowości narodowej)

System SNA oparty jest na koncepcji pracy produkcyjnej Jeana B. Saya, stwierdzającej, Ŝe
kaŜda praca społeczna, uŜyteczna jest pracą produkcyjną i tym samym wytwarzającą
bogactwo narodowe np.:

–

lekarze

–

sportowcy

–

pisarze

–

malarze... itp. wytwarzają dochód narodowy.

Ludność produktywna i nie produktywna

W systemie SNA proponuje się stosowanie następujących grup mierników

makroekonomicznych:

mierniki mierzące poziom produkcji w kraju:

–

PKB - produkt krajowy brutto

–

PNB - produkt narodowy brutto

–

PNN - produkt narodowy netto

mierniki obrazujące poziom dochodów i konsumpcji społeczeństwa:

–

DN - dochód narodowy

–

DO - dochód osobisty

–

DODD - dochód osobisty do dyspozycji

Mierniki bezrobocia

Mierniki inflacji

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 2

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Składniki produktu krajowego brutto:

dobra i usługi finalne to dobra które są nabywane przez ostatecznych uŜytkowników czyli nie

w celu ich dalszej obróbki lub sprzedaŜy

np.: chleb , kreda, komputer, długopis

dobra i usługi pośrednie (niefinalne) - to takie dobra które są nabywane do dalszej obróbki

czyli do wytwarzania innych dóbr i usług w celu ich sprzedaŜy

np. mąka, zborze, drewno

Produkt krajowy brutto:

Jest to suma wartości dóbr i usług finalnych wytworzonych przez podmioty krajowe i

zagraniczne danego kraju w danym czasie

Jest miarą produkcji wytwarzanej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium

danego kraju niezaleŜnie kto jest ich właścicielem

PKB moŜna obliczyć w taki sposób Ŝe:

PKB = PNB – dochody netto z tytułu własności lub pracy uzyskanej za granicą

PKB jest to suma popytu konsumpcyjnego, inwestycyjnego, zagranicznego oraz zakupy

rządowe:
PKB = K + I + G + E

= eksport - import

2) PKB a PNB
PNB jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezaleŜnie od
miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji

PNB = PKB powiększone o dochody netto z tytułu własności za granicą

PNB składa się zarówno z samochodów, rakiet, czołgów jaka i z kiełbasy, chleba bądź usług
oświatowych, medycznych, religijnych, fryzjerskich.

W analizie PNB naleŜy zwrócić uwagę, Ŝe dotyczy on tylko tych dóbr finalnych które przeszły przez
rynek co oznacza, Ŝe pomidory wyhodowane przez farmera, które farmer sam konsumuje w swoim
gospodarstwie domowym nie wchodzą do PNB. Natomiast gdyby te same pomidory zostały sprzedane
przez farmera sąsiadowi (w detalu, w punkcie skupu) i byłyby przeznaczone do bezpośredniej
konsumpcji wówczas powiększyłyby PNB.
Do PNB nie wlicza się transferów rzeczowych i pienięŜnych. Oznacza to, Ŝe samochód osobowy
sprzedany przez jedno gospodarstwo domowe innemu gospodarstwu domowemu nie powiększa PNB.
(wynika to z definicji PNB, Ŝe dobro finalne tylko jeden raz jest wliczone do PNB. MoŜe one potem
zmieniać właścicieli ale nie zmienia PNB.
JeŜeli babcia wygrała 100000 zł i oferuje je wnukowi to suma ta tylko jeden raz powiększy PNB
kiedy będzie wydana na zakup dóbr finalnych.

PNB jest równy całkowitej wartości dodanej na wszystkich etapach produkcji
Wartość dodana stanowi przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. Jest
tworzony na kaŜdym etapie produkcji.

Stadia produkcji

Wartości w jednostkach
pienięŜnych

Wartość dodana
W jednostkach pienięŜnych

1)rolnik (orze, sieje, zbiera
zborze sprzedaje młynarzowi)
2)młynarz (mieli, mąka,
sprzedaje piekarzowi)
3)piekarz (piecze, sprzedaje nam

100

250

350

100

150

100

Dobra finalne jest to chleb i kosztuje 350j pienięŜnych i tyle teŜ wynosi całkowita wartość dodana.

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 3

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Gdy chcemy porównać PNB w czasie czyli zbadać dynamikę PNB to wtedy PNBn nominalnego
trzeba wyeliminować ruch cen ( inflację), moŜna to uczynić dwoma metodami:

I – za pomocą cen stałych ( porównywalnych)
II – za pomocą deflatora PKB

Aby otrzymać realny PNB (PNBr) który moŜna porównać w czasie naleŜy w odniesieniu do
porównywalnych okresów przyjąć cenę z jednego roku jako stałą porównywalną.

ROK Produkt narodowy brutto nominalny Produkt narodowy brutto realny oraz z 1994r.
1992 Cena

* Q

=PNBn 1992

Cena

* Q

=PNBn 1992

1993 Cena

* Q

= PNBn 1993

Cena

* Q

= PNBn 1993

1994 Cena

* Q

= PNBn 1994

Cena

* Q

= PNBn 1994

1995 Cena

* Q

= PNBn 1995

Cena

* Q

= PNBn 1995

1996 Cena

* Q

= PNBn 1996

Cena

* Q

= PNBn 1996

1997 Cena

* Q

= PNBn 1996

Cena

* Q

= PNBn 1996

Q – wielkość produkcji

Porównywalność międzyokresowa PKB
PKBn w cenach bieŜących czyli obowiązujących w danym czasie, okresie.
PKBr - (realny) w cenach stałych wzięty za podstawę (bazę) z jednego roku.
Stosunek PKB w ujęciu nominalnym do PKB w ujęciu realnym pomnoŜone przez 100 nazywamy
deflatorem.
Deflator PKB= (

PKBn

PKBr

)*100

Porównywalność międzynarodowa PKB:

PKB w/g kursu walutowego =

PKB(w pln)

kurs waluty danego kraju

PKB wg parytetu siły nabywczej waluty

Kurs walutowy jest to liczba jednostek walut obcych jaką moŜna otrzymać przy wymianie na
jednostkę waluty krajowej.

Nominalny i realny PKB
Dobro

Ilość wytwarzana Cena(zł) za sztukę Wartość produktu ceny

bieŜącej

Wartość produkcji
Cena z roku 1998

Jabłka

1998 2001
100 150

1998 2001
2 4

1998 2001
200 600

1998 2001
200 300

Kurczaki 100 140 4 6 400 840 400 560
RAZEM

600 1140
PNBn PNBn

600 860
PNBr PNBr

1988 jest rokiem bazowym, stosunek = 1
Wartość wskaźnika wynosi 100 (

PKBn

PKBr

* 100 = 100)

Dla roku 2001

PKBn

PKBr

*100=(

1140

860

)*100=1,67*100=167⇒deflator

Na podstawie deflatora PKB moŜna powiedzieć Ŝe ceny w całej gospodarce wzrosły ze 100 do 167,4
co oznacza Ŝe wzrosły o 67,4% w latach 1998-2001

PKB a PNB

Dochód narodowy jest to PNN wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie

amortyzacji od PKB w cenach czynników produkcji

dochód osobisty DO = DN – niepodzielne zyski przedsiębiorstwa

DODD – dobra osobiste do dyspozycji = DO – podatki osobiste i osobiste opłaty

niepodatkowe

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 4

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

W tych równaniach brakuje PKB który w określonych sytuacjach jest równy PNB dlatego w
róŜnych modelach makroekonomii będziemy uŜywać zamiennie PKB i PNB

PKB jest ogólnie stosowany jako miernik dobrobytu społecznego i posiada zalety i wady:

ZALETY

łatwy do obliczenia

łatwo daje się porównać z czasie i przestrzeni (nie tylko międzynarodowo ale takŜe między

regionami, powiatami, gminami itp.).

WADY:

nie ujmuje on produkcji która nie jest przeznaczona na rynek

nie ujmuje rezultatów gospodarki, cieni, szarej strefy

nie ujmuje czasu wolnego który jest dobrem wykorzystywanym przez człowieka w takim

samym stanie jak Ŝywność, ubiór...

PKB pojmuje produkcję anty-dóbr np.:

wszystkich efektów zewnętrznych zakłócających środowisko naturalne człowieka

produkcja tytoniu

narkotyki( nie słuŜą zdrowiu człowieka)

które to produkty nie słuŜą zdrowiu człowieka.

Realne PNB na jednego mieszkańca jest to globalne PNB podzielone przez liczbę ludności danego
kraju. Jest on bardziej wiarygodnym wskaźnikiem ilości dóbr i usług przypadających na jedną osobę
w gospodarstwie.
PNB per capita jest tylko wielkością średnią. Ilość usług i dóbr dostępna dla konkretnych ludzi zaleŜy
od sposobu podziału wytworzonego w gospodarce dochodu.

BEZROBOCIE

Bezrobocie oznacza taką sytuację na rynku pracy kiedy nie wszyscy zdolni do pracy znajdują
zatrudnienie.

W Polsce przyjmuje się, Ŝe są to osoby które:

zarejestrowały się w urzędzie pracy właściwym dla miejsca zamieszkania

ukończyły 18 lat

nie ukończyły: kobieta 60 lat, męŜczyzna 65 lat,

nie nabyły prawa do emerytury

nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego

nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej

nie uczą się w szkołach róŜnego typu (w trybie dziennym)

Ta część społeczeństwa znajdująca się w wieku produkcyjnym i będąca zdolna do pracy jest
zatrudniona lub poszukuje pracy jest zaliczana do całkowitego zasobu siły roboczej danego kraju

Struktura ludności w wieku produkcyjnym

Ludność w wieku

produkcyjnym

Bierni zawodowa

Aktywni zawodowo

(zasoby siły roboczej)

Zatrudnieni

Bezrobotni

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 5

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Zasoby i strumienie na rynku pracy

Zasoby zatrudnienia

Zasób bezrobocia

Zasób osób nie naleŜących

do siły roboczej

Do grona zatrudnionych zalicza się w tym ujęciu wszystkich ludzi którzy są właścicielami
przedsiębiorstw, własności indywidualnej.
W drugim przypadku dotyczy to osób które są jednocześnie pracownikami swojego przedsiębiorstwa.

Do grona bezrobotnych naleŜą osoby które nie pracują i poszukują pracy.
Bezrobocie = Zasoby siły roboczej – Zatrudnienie

Zmiana poziomu bezrobocia zaleŜy od:

Zmian w zasobach siły roboczej

Zmian w rozmiarach zatrudnienia

Zmiany w zasobie siły roboczej wynikają z odpływu i napływu ludności do grona osób aktywnych
zawodowo. Są to absolwenci uczelni. Kolejne źródło to osoby które nie były dotychczas aktywne
zawodowo lub w pewnych momencie zdecydowały się na poszukiwanie pracy.

Podstawowym kanałem odpływu z grona osób zdolnych do pracy jest przechodzenie części
zatrudnionych i poszukujących pracę na stan spoczynku, dobrowolna rezygnacja z dalszego
zatrudnienia (ze względu na konieczność wychowywania dzieci) lub z poszukiwania pracy.
W wielu krajach słabo rozwiniętych istotną przyczyną zmniejszania się grupy osób aktywnych
zawodowo jest emigracja.

Zmiany w rozmiarach zatrudnienia wynikają z jego wzrostu albo redukcji. Podstawowym kanałem
wzrostu zatrudnienia są nowe inwestycje w wyniku których tworzone są nowe miejsca pracy. Przy
danym poziomie nakładów inwestycyjnych ilość tych miejsc zaleŜeć będzie od zastosowania techniki
produkcji.
Podstawową przyczyną redukcji zatrudnienia jest ograniczenie rozmiarów produkcji w okresie recesji
gospodarczej.

Podstawowe formy bezrobocia moŜna podzielić na:

Bezrobocie klasyczne – występuje ono wówczas gdy płace utrzymywane są na poziomie

wyŜszym

od poziomu równowagi na rynku pracy.

struktura

płac

zasoby

siły roboczej

podaŜ

popyt

punkt równowagi:

wielkość popytu

i podaŜy są sobie równe

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 6

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Bezrobocie strukturalne – wynika ono ze zmian w strukturze gospodarki narodowej

sprawiających, Ŝe pewne przedsiębiorstwa lub nawet całe branŜe (gałęzie) przestają
funkcjonować albo pojawiają się nowe.

Bezrobocie frykcyjne (przejściowe) – występuje wtedy gdy ludzie przechodzą z jednego

miejsca pracy na drugie wymagające podobnych kwalifikacji.

Bezrobocie przymusowe – rozumiemy je jako taką sytuację na rynku pracy kiedy to część

siły roboczej gotowa jest podjąć pracę za obowiązującą płacę oraz akceptuje pozostałe
warunki pracy a mimo to nie mogą znaleźć zatrudnienia. Przyczyną bezrobocia
przymusowego jest niedostateczny popyt na rynku towarowym (popyt konsumpcyjny i
inwestycyjny)

Bezrobocie koniunkturalne – spowodowane jest przez recesję gospodarczą

Bezrobocie dobrowolne

BEZROBOCIE JEST KOSZTEM DLA PAŃSTWA. POWODUJE KOSZTY ZARÓWNO

EKONOMICZNE JAK I SPOŁECZNE.

Ekonomiczne skutki bezrobocia przejawiają się w kosztach wynikających z:

–

róŜnicy pomiędzy tym co bezrobotny mógłby wyprodukować gdyby pracował a w sytuacji

kiedy pozostaje bez pracy

–

pozostawienia w stanie bezczynności maszyn i urządzeń na nieobsadzonych stanowiskach

pracy

–

obniŜonego popytu bezrobotnych na środki konsumpcji – zasiłek dla bezrobotnego jest niŜszy

od przeciętnej płacy

–

konieczności wydatkowania środków na zasiłki dla bezrobotnych. Przy danych zasobach

budŜetu państwa przeznaczenie ich na ten cel powoduje uszczuplenie środków na inne waŜne
cele np. budowa dróg itp.

Negatywne społeczne skutki bezrobocia wiąŜą się z:

Powstawaniem tak zwanego nowego ubóstwa

–

brak środków na właściwe odŜywianie co moŜe pociągnąć za sobą obniŜenie

przeciętnego okresu Ŝycia, wzrost śmiertelności niemowląt, spadek kondycji fizycznej
i psychicznej młodzieŜy,

–

brak środków finansowych na kupno mieszkania oraz jego wyposaŜenia co naturalnie

zakłóca Ŝycie rodziny i uniemoŜliwia jej właściwe funkcjonowanie

–

brak środków finansowych na uczestnictwo w Ŝyciu kulturalnym co wpływa na

duchowe uboŜenie społeczeństwa

–

wzrost rozmiarów tych form patologii społecznych które wynikają m. in. z ubóstwa

(np. kradzieŜe, prostytucja)

Brakiem szans na awans społeczny

–

spadek aktywnego uczestnictwa w Ŝyciu społecznym co moŜe stanowić realne

zagroŜenie dla rozwoju procesu demokratyzacji w danym kraju

–

brak motywacji do zdobywania kwalifikacji i ich dalszego pogłębiania

–

wzrost rozmiaru tych patologii społecznych które wynikają z realnych perspektyw

(alkoholizm, narkomania)

Wzrostem zagroŜenia ryzyka utraty pracy

–

pogorszenie pozycji zatrudnionych wobec pracodawców w zakresie wynagrodzenia

–

dobrowolne rezygnowanie pracowników z niektórych uprawnień (np. zwolnienia

lekarskie w sytuacji rzeczywistej choroby) w obawie przed utratą pracy

Stopa bezrobocia =

liczba bezrobocia

zasoby siły roboczej

* 100%

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 7

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Koncepcje przeciwdziałania bezrobociu:
Formy walki z bezrobociem moŜna w praktyce podzielić na pasywne i aktywne

do pasywnych form walki naleŜy zaliczyć przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych. Nie

likwidują one bezrobocia ale mają charakter pomocy społecznej udzielonej bezrobotnemu
który ma dzięki temu zabezpieczone minimum egzystencji i moŜe podjąć takie decyzje
osobiste które pozwolą mu znaleźć pracę

aktywnymi formami walki są:

–

odpowiednia polityka podatkowa państwa –powinna ona zawierać przede wszystkim

system ulg inwestycyjnych dla sektora prywatnego. Te ulgi przyczyniają się do
tworzenia nowych miejsc pracy likwidujących bezrobocie (np. ulgi podatkowe dla
osób prywatnych)

–

przekwalifikowanie zawodowe najczęściej organizowane i finansowe przez państwo

lub samorząd

–

organizowanie prac interwencyjnych zwanych czasami robotami publicznymi

–

tworzenie miejsc pracy przez sektor publiczny np. budowa autostrady

–

zwiększenie zatrudnienia w sektorze publicznym przyczyniający się do likwidacji luki

między realnym PKB a potencjalnym PKB

INFLACJA

Inflacja jest zjawiskiem gospodarczym przejawiającym się w trwałym wzrostem ogólnego poziomu
cen w określonym czasie.

Miary poziomu inflacji:

deflator PKB

indeks cen towarów konsumpcyjnych (dóbr) CPJ

indeks cen dóbr produkcyjnych PPJ

Stopień nasilenia się zjawiska inflacji mierzy się takŜe poprzez ustalenie indeksu cen PNB oraz
rocznej inflacji która jest liczona z indeksów cen konsumpcyjnych (CPJ)

Roczna stopa inflacji =

CPJt1 – CPJt0

CPJt0

* 100%

CPJ

– indeks cen towarów konsumpcyjnych w danym roku przyjętym do badania

CPJ

– indeks w roku bazowym (wyjściowym)

np... Poziom cen w roku bieŜącym wynosi 110% a poziom cen w roku poprzednim 105%.
Stopa inflacji = (110-105)105 * 100%

Indeks cen towarów konsumpcyjnych obejmuje dobra i usługi regularnie nabywane przez
konsumentów w ramach tzw. „koszyka dóbr konsumpcyjnych”

CPJ =

koszt koszyka towarów konsumpcyjnych w roku t1

koszt koszyka towarów konsumpcyjnych w roku t0

* 100%

Rodzaje inflacji:
W teorii ekonomi najczęściej inflację klasyfikuje się według dwóch kryteriów:

według kryterium tempa wzrostu stopy inflacji:

pełzająca – inflacja jednocyfrowa – kiedy to ceny rosną umiarkowanie (umownie

przyjmuje się Ŝe wzrost do 5%)

krocząca – indeks cen do 10% rocznie

galopująca – dotyczy ona wzrostu cen od 10% do 100%

hiperinflacja – dotyczy ona wzrostu cen powyŜej 100%

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 8

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

według kryterium przyczyn inflacji:

inflacja popytowa (teoria inflacji popytowej) pojawia się w sytuacji w której popyt

globalny przekracza zdolności produkcyjne gospodarki (gdy całkowita wielkość
planowanych wydatków wzrasta szybciej niŜ całkowita wielkość produkcji). W takiej
sytuacji zaspokojenie potrzeb nabywców jest niemoŜliwe przy takim poziomie cen, a
więc zgodnie z prawem popytu wzrastają ceny.

inflacja kosztowa – pojawia się wtedy gdy nałoŜone są ograniczenia na podaŜ jednego

towaru lub jakiś zasobów

inflacja strukturalna – jeŜeli struktura strefy podaŜowej nie odpowiada strukturze

popytu zgłoszonego przez społeczeństwo

inflacja instytucjonalna – jest ona skutkiem błędnej polityki gospodarczej państwa

inflacja monetarna – zwiększenie ilości pieniądza w obiegu

(teoria monetarna):
M*V = P*Q
M – masa pieniędzy w obiegu
V – szybkość obiegu
P – poziom cen
Q – ilość produkcji

Zgodnie z tym równaniem nie zakłócona realizacja popytu globalnego wymaga by iloczyn zasobów
pieniądza (M) i szybkości obiegu pieniądza (V) był równy iloczynowi poziomom cen (P) i rozmiarów
produkcji (Q). KaŜdy wzrost zasobu pieniądza w tempie wyŜszym od stopu wzrostu produkcji musi
prowadzić do wzrostu cen. Przyczyną inflacyjnego wzrostu cen jest więc nadmierna w stosunku do
potrzeb ilość pieniądza w obiegu. Monetaryści uwaŜają, Ŝe ilość pieniędzy w obiegu kształtowana jest
przez państwo. Ostateczną przyczyną inflacji jest błędna polityka pienięŜno-gospodarcza państwa.

Inflacja jest kosztem. Powoduje zarówno koszty ekonomiczne jak i społeczne. MoŜe stać się podobnie
jak bezrobocie kosztem politycznym.

Ekonomiczne skutki inflacji przejawiają się w kosztach wynikających z tego, Ŝe:

Cena przestaje być instrumentem alokacji zasobów czyli przestaje spełniać jedną z

podstawowych swoich funkcji.

Cena powinna być parametrem w oparciu o który podejmują swoje decyzje zarówno

konsumenci jak i producenci

Wysoki poziom inflacji powoduje spadek skłonności do oszczędzania. Konsumenci kupują na

zapas tylko dlatego, Ŝe jutro towary będą droŜsze. Producenci kupują z jednej strony na zapas
dobra inwestycyjne z drugiej strony wstrzymują się od sprzedaŜy wyprodukowanych przez
siebie gotowych towarów (po to Ŝeby jutro sprzedać po wyŜszej cenie).

Inflacja hamuje inwestycje. Wynika to z:

niewiadomej co do efektów poczynionych nakładów

jest to spowodowane (związane z inflacją) wzrostem oprocentowania kredytów na

inwestycje

Wysoki poziom inflacji prowadzi w konsekwencji do ucieczki kapitału krajowego za granicę

Wraz z upływem czasu inflacja prowadzi do dewaluacji

Inflacja powoduje, Ŝe kaŜde odroczenie płatności powoduje korzyści dla dłuŜników a straty

dla wierzycieli.

Społeczne skutki inflacji:

Inflacyjny wzrost cen obniŜa realne dochody przede wszystkim tej części ludności która

pracuje w tzw. sferze budŜetowej oraz utrzymuje się ze świadczeń społecznych

Na inflacji tracą wszyscy oszczędzający, głównie te osoby które gromadzą pieniądze na

czarną godzinę.

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 9

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Polityka antyinflacyjna:
Narzędzie polityki antyinflacyjnej jest określone przez przyczyny, źródła inflacji:

Inflacje mające źródła w nadmiernie rosnącym popycie (popytowa lub monetarna) musi być

zwalczona przez ograniczenie zbędnych wydatków budŜetowych, wzrost opodatkowania
dochodów oraz ograniczenie w dostępie do kredytów (polityka pienięŜno-kredytowa).

Inflacja mająca źródła w rosnących kosztach produkcji musi być zwalczona głównie przez

tworzenie odpowiedniego otoczenia infrastrukturalnego pozwalającego na sprawniejsze
funkcjonowanie prywatnych przedsiębiorstw, tworzenie warunków do rozwoju konkurencji
oraz prawidłowe kształtowanie kursów walut.

INFLACJA A BEZROBOCIE

rodki do zastosowania dla przeciwdziałania bezrobociu niestety nakręcają inflację przyczyniając się

do wzrostu popytu. Związek pomiędzy tymi dwoma zjawiskami nie jest jednoznacznie postrzegany w
teorii ekonomii.
Neokenesiści opierają się o tak zwaną krzywą Phillipsa

Ta krzywa wykazuje duŜy stopień zaleŜności między tymi zjawiskami – niskiemu stopniowi inflacji
towarzyszy wysoka stopa bezrobocia natomiast przy wysokiej stopie inflacji występuje niski stopień
bezrobocia. Krzywa Phillipsa na nachylenie ujemne. Z jej przebiegu wynika, Ŝe początkowe
ograniczenia stopy bezrobocia (przesuwanie się po krzywej z punktu A do B) wiąŜe się z niewielkim
tylko wzrostem stopy inflacji. KaŜde dalsze ograniczenie bezrobocia powoduje coraz szybszy wzrost
inflacji (przesuwanie się po krzywej z punktu B do C jest juŜ nieopłacalne). Wybrane rozwiązanie
znajduje się pomiędzy A i C.

Nowe niekorzystne zjawiska gospodarcze które pojawiły się na świecie w latach 70-tych postawiły
znak zapytania co do zasadności teorii Phillipsa. Bardzo szybkiemu w tym czasie wzrostowi stopy
inflacji nie towarzyszył juŜ niestety spadek stopy bezrobocia. Ze względu na to, Ŝe wysokiemu
poziomowi inflacji towarzyszył zastój gospodarczy. To zjawisko nazywamy stanflacją.

Deflacja – odwrotność inflacji. Polega na utrzymującym się spadku cen towarów i czynników
produkcji.

Stanflacja – połączenie stagnacji (zastój gospodarczy) i inflacji, oznacza taki stan koniunktury w
którym równocześnie ma miejsce i stagnacja i inflacja.

Slumpflacja – mamy tu do czynienia zarówno ze spadkiem produkcji jak i z inflacją

Dezinflacja – szybki spadek inflacji

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 10

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

HANDEL ZAGRANICZNY

Autarkia gospodarcza

– gospodarka zamknięta w której nie ma wymiany handlowej

Handel zagraniczny – jest to odpłatna wymiana towarów i usług między kontrahentami

mającymi stałą siedzibę w róŜnych krajach

Handel zagraniczny obejmuje

import – jest to przywóz do kraju towarów zakupionych za granicą

eksport – jest to sprzedaŜ za towarów za granicę i ich wywóz z kraju

reeksport – jest to sprzedaŜ za granicę towarów importowanych

–

reeksport pośredni – występuje wtedy gdy towar przechodzi przez kraj

reeksportera

–

reeksport bezpośredni – występuje wtedy gdy reeksporter kieruje towar

wprost od sprzedającego do nabywcy z pominięciem swojego kraju, a
dokonuje tylko rozliczenia za zakupione i sprzedane towary

tranzyt – jest to usługa polegająca na umoŜliwieniu innym krajom przewozu osób,

dóbr i ładunków przez swoje terytorium

Stosunki gospodarcze z zagranicą obejmują:

obroty towarowe

(handel widzialny)

obroty usługowe

(handel niewidzialny)

obroty majątkowo-kredytowe

(kapitałowe)

np. kredyty prywatne, inwestycje portfelowe

obroty związane z ruchem osób pomiędzy państwami – turystyka, migracje siły

roboczej.

Przyczynami dla których kraje włączają się w wymianę handlową z innymi krajami:

nierównomierny podział surowców na ziemi

( zasoby węgla, ropy naftowej itp.)

zróŜnicowanie warunków klimatycznych

odmienna struktura gospodarki danego kraju

(kraje rozwinięte i nierozwinięte)

nierówny poziom techniczny który decyduje iŜ pewny kraj osiągnął w pewnych

dziedzinach produkcji wyjątkowo wysoki poziom

(Japonia – sprzęt elektroniczny)

róŜnica w kosztach wytwarzania niektórych towarów w róŜnych krajach. RóŜnice te

prowadzą do zróŜnicowania cen w skali międzynarodowej, przy czym róŜnicy w
kosztach naleŜy poszukiwać przede wszystkim w nierównomiernym usytuowaniu
niektórych krajów do posiadania czynników produkcji, czyli inaczej zasobów
naturalnych, kapitału i pracy.

Na poziom kosztów produkcji wpływają teŜ naturalne, ekonomiczne, techniczne i organizacyjne
warunki wytwarzania produktów

Najczęściej wymiany dokonuje się za pośrednictwem pieniędzy ale rozliczenia mogą być dokonane
w dwojaki sposób:

bez udziału pieniądza

z udziałem pieniądza

Do rozliczenia transakcji za granicą za pomocą pieniądza niezbędna jest moŜliwość przeliczenia
dowolnej kwoty wyraŜonej w walucie zagranicznej w walutę krajową i odwrotnie. UmoŜliwia to kurs
walutowy. Kurs walutowy jest to cena płacona w walucie krajowej za walutę obcą, lub cena
jednostki waluty krajowej wyraŜona w walucie obcej.

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 11

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Kurs walutowy ma tutaj dwie funkcje:

Informacyjna – stanowi on bezpłatną informację dla eksporterów i importerów, producentów i

inwestorów, osób fizycznych oraz organów państwowych przy podejmowaniu decyzji
gospodarczych w fazie planowania jak i zarządzania

Cenotwórcza – polega na przenoszeniu zagranicznego układu cen na układ krajowy przy

moŜliwości porównywania cen towarów krajowych z cenami towarów zagranicznych.

Rynek na którym są dokonywane są transakcje kupna i sprzedaŜy waluty obcej to rynek walutowy.

KURS WALUTOWY I KURS RÓWNOWAGI

Poziom kursu walutowego jest określany przez wiele czynników:

Relacja popytu do podaŜy walut obcych na krajowym rynku walutowym

RóŜnice w poziomie cen w kraju i za granicą

Popyt na obcą walutę powstaje przede wszystkim dlatego, Ŝe pewne towary moŜna nabyć tylko w tej
walucie

, np. jeŜeli chcemy kupić samochód w Niemczech musimy mieć Euro.

Im większy import z jakiegoś kraju tym większy jest popyt na jego walutę i odwrotnie.

w Polsce

w Niemczech

1 Euro = w PLN

15 zł.

15 Euro

10 Euro

10 zł.

1 Euro = 2,5 PLN

15 zł

6 Euro

10 Euro

25 zł.

1 Euro = 1,5 PLN

15 zł.

10 Euro

15 zł.

W przypadku 1/1 polskie towary są drogie dla Niemców, stąd mamy następujące konsekwencje:

spada popyt na złotego

niemiecki towary są bardzo tanie dla Polaków

wzrasta popyt na Euro czyli podaŜ na złotówki jest wysoki na rynku niemieckim

nadmiar złotego (równe odcinkowi AB) prowadzi do spadku ich cen (spadku kursu)

W przypadku ½,5 polskie towary są bardzo tanie dla Niemców. Nadmiar popytu na zł. ze strony
Niemców powoduje wzrost kursu złotówki.
W przypadku wzrostu kursu do 1,5 zł za Euro towary w oby krajach nie są wzajemnie ani droŜsze ani
tańsze. Mamy wtedy kurs równowagi.

Kurs równowagi:

poziom cen w kraju K w walucie K

poziom cen w kraju Z w walucie Z

1,0

1,5

2,5

kurs
walut

popyt i podaŜ zł.

na rynku niemieckim

nadwyŜka zł. na

rynku niemieckim

zł.

pop

yt n

zło

tów

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 12

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

KURS WALUTOWY A INFLACJA

Zakładamy, Ŝe cena butelki wina wzrasta z 15 zł do 20 zł a kurs euro pozostaje na tym samym
poziomie, 1 euro = 1,5 zł. Niemcowi wtedy juŜ nie wystarczy 10 euro na nabycie wina w Polsce
dlatego, Ŝe będzie musiał wymienić ( 20/1,5 = ) ok. 13,3 euro. Wzrost cen w Polsce o około 33% przy
równoczesnej stabilizacji cen w Niemczech powoduje, Ŝe towary Polskie stają się droŜsze dla
Niemców a niemieckie tanie dla Polaków

Na rynku niemieckim spada popyt na złotego a jednocześnie wzrasta jego podaŜ.

Inflacja jest przyczyną spadku kursu równowagi walut krajowych.

Zmiana kursu równowagi zaleŜy od zmian relacji poziomu cen w obu krajach

Realny kurs walutowy R(

) = kurs równowagi w okresie t

poziom cen w kraju K w okresie tn

poziom cen w kraju Z w okresie tn

POLITYKA KURSOWA

Polityka kursu walutowego zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poziomu kursu z punktu
widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej. Zmiana kursu walutowego moŜe być
jednorazowa o polegać na jego obniŜce (dewaluacja) bądź na jego podwyŜce (rewaluacja,
rewaloryzacja). MoŜe się teŜ dokonywać przez pewien okres czyli oznacza to pewien proces obniŜania
się kursu (deprecjacja) lub jego wzrastania (aprecjacja).

Mechanizmy ekonomiczne dewaluacji
Przyczyną dla której dewaluacja jest niekiedy przeprowadzana  jest dąŜenie danego kraju do
poprawienia sytuacji w bilansie płatniczym. W przypadku gdy w danym kraju poziom koniunkturalny
jest niski dewaluacja moŜe prowadzić  do oŜywienia tej koniunktury.
Dewaluacja moŜe (chociaŜ nie zawsze musi) spowodować poprawę bilansu płatniczego czy teŜ
oŜywienia koniunktury w kraju to dlatego, Ŝe jej wynikiem jest przynajmniej w początkowym okresie
wzrost zdolności  koniunkturalnej dóbr krajowych w stosunku do dóbr zagranicznych

to oddziałuje na

ilościowe zwiększenie eksportu z danego kraju oraz na ilościowe ograniczenie importu. W wyniku
dewaluacji bowiem ceny dóbr krajowych w przeliczeniu na ceny z zagranicy ulegają zmniejszeniu a
ceny dóbr zagranicznych dla odbiorcy krajowego w przeliczeniu na waluty krajowe podwyŜszeniu.

Rewaluacja (mechanizmy ekonomiczne)
Aby była wprowadzona rewaluacja kraj ten musi spełniać co najmniej dwa warunki:

W danym kraju który na ten zabieg się decyduje stan zatrudnienia czynników produkcji

musi być względnie wysoki poniewaŜ rewaluacja odwrotnie niŜ dewaluacja jest
przesunięciem o charakterze deflacyjnym które ceteris paribus (cp) [pozostałe czynniki – bez
zmian] powoduje obniŜenie stanu zatrudnienia i spadek koniunktury.

Posiadanie przez dany kraj odpowiednio wysokich rezerw złota i walut obcych co oznacza

załoŜenie, Ŝe jego bilans płatniczy zamykał się przez pewien czas nadwyŜką. Rezerwy te są

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 13

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

warunkiem o tyle koniecznym, Ŝe rewaluacja ceteris paribus na ogół powoduje pogorszenie
bilansu płatniczego.

Celem rewaluacji jest spowodowanie ?

wzrostu importu i zmniejszenie importu

? oraz w efekcie

ograniczenie lub likwidację nadwyŜki bilansu płatniczego.

USTROJE GOSPODARCZE

Pojęcia wstępne

sytuacja gospodarcza (podmiotu X) zaleŜy od :

–

wartości pienięŜnej dóbr którymi dysponuje podmiot gospodarczy. JeŜeli tymi

dobrami są pieniądze (gotówka) ich wartość pienięŜna równa jest ich ilości .
JeŜeli są to dobra innego rodzaju (kapitał trwały, papiery wartościowe itp.) ich
wartość pienięŜna jest iloczynem ich cen oraz ich ilości.

–

płynność tych dóbr. Dobra są tym bardziej płynne im łatwiej moŜna zamienić

je na gotówkę.

czynność gospodarcza jest to działanie podejmowane w celu:

–

zmiany sytuacji gospodarczej

(poprawa sytuacji gospodarczej)

–

zapobieganie pogorszenia się sytuacji gospodarczej

(np. wszystkie ubezpieczenia)

prawo do posiadania – kto moŜe być legalnym właścicielem jakiegoś dobra

Ustrój gospodarczy to zespół reguł prawnych które decydują o tym:

–

komu i jakie przysługują prawa do posiadania

–

kto i jaką czynność gospodarczą moŜe lub musi wykonywać

Ustrój gospodarczy składa się zawsze z duŜej liczby przepisów. Przepisy w poszczególnych krajach
róŜnią się od siebie bądź trochę bądź bardzo znacznie. W kaŜdym kraju istnieje inny ustrój.

Kryterium – zakres wolności gospodarczej

typy czynności gospodarczych

–

czynności bezpośrednie zakazane

(obywatele nie mogą ich wykonywać)

–

czynności pośrednio zakazane lub uniemoŜliwione

–

czynności dobrowolne

(dostępne dla obywateli)

–

czynności pośrednio nakazane

(wymuszone)

–

czynności bezpośrednio nakazane

(obowiązki)

Ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej im mniej w nim takich nakazów i zakazów.

Ustroje liberalne i etatystyczne:

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 14

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Ustrój etatystyczny – im więcej zakazów i nakazów tym ustrój jest bardziej etatystyczny, np. ustrój
skrajnie etatystyczny.
Ustrój liberalny – im mniej nakazów i zakazów tym ustrój jest bardzie liberalny

Ustroje liberalne i etatystyczne róŜnią się ilością czynności zastrzeŜonych dla państwa i dostępnych
dla ogółu obywateli.

GOSPODARKA CENTRALNIE PLANOWANA I GOSPODARKA RYNKOWA

Geneza gospodarki centralnie planowanej

GCP pojawiła się po raz pierwszy w Rosji w latach 20. Po II Wojnie Światowej system ten
powiększył się na Chiny i kilka państw azjatyckich oraz Kubę.

Charakterystyka GCP

jest on w wysokim stopniu zetatyzowany

(ma duŜo nakazów i zakazów)

przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, instytucje finansowe (banki, ubezpieczenia

itp.), wielkotowarowa produkcja rolna i przemysłowa, handel hurtowy itp. są
zarezerwowane dla państwa

nakazy posiadają charakter dyretyw gospodarczych.

Dyretywa gospodarcza jest to obowiązek prowadzenia przez jednostkę gospodarczą
działalności w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę centralną i
sposobem przez tę władzę wymaganym.

istnieją rozdzielniki i limity.

Rozdzielniki są to wydawane przez władze zezwolenia na nabycie określonej ilości
czynników produkcji.

Gospodarka CP charakteryzowała się dwiema zasadniczymi cechami:

dominacja państwowej własności czynników produkcji

nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych

Z dominacją państwa i państwowej własności czynników produkcji związane były zasadnicze cechy
systemów funkcjonowania gospodarki w krajach realnego socjalizmu:

–

centralizacja zarządzania gospodarki i planowania

–

nakazowo-rozdzielczy charakter systemu

(narzucenie przez centralną biurokrację państwową instytucję i

organizację gospodarczą)

–

administracyjne kształcenie cen produktów i czynników produkcji

–

brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi

–

brak działających na zasadach konkurencyjnych instytucji finansowych

(bank centralny, system

bankowy, niebankowe instytucje finansowe)

WADY I ZALETY GOSPODARKI CENTRALNIE PLANOWANEJ:
GCP nie miała powaŜniejszych zalet. Nie występowało jak to jest w gospodarce rynkowej jawne
bezrobocie (było ukryte bezrobocie). Nie było regularnych wahań koniunkturalnych.

Lista wad jest bardzo długa, najwaŜniejsze to:

nieracjonalna alokacja zasobów gospodarki

nieefektywny system motywacyjny

brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwie

brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

niedobór dóbr

Ustrój ma charakter GCP wtedy gdy jednostki gospodarcze zaczyna obowiązywać pewne szczególne

rodzaje zakazów i nakazów.

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 15

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

GOSPODARKA RYNKOWA

W gospodarkach rynkowych pomimo występowania elementów planowania, dominującą logiką jest
logika rynku. W GR podstawowym celem jest maksymalizacja zysków czyli róŜnica pomiędzy
przychodem a kosztem całkowitym

Konkurencja doskonała jest wtedy gdy kupujący i sprzedający nie mają wpływu na ceny.

(Mniej nakazów i zakazów w GR. Brak dyretyw gospodarczych. Brak rozdzielników i limitów. Wolność
gospodarcza.)

GR występuje wtedy gdy podstawowym celem działania przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysków

a podstawowym sposobem kontaktów między przedsiębiorstwami są transakcje kupna i sprzedaŜy

zawierane w oparciu o swobodne negocjowanie ceny.

Charakterystyka GR:
GR charakteryzuje się dwiema charakterystycznymi cechami:

dominacja prywatnej własności czynników produkcji

rynkowa alokacja zasobów gospodarczych

W GR czynniki produkcji w zdecydowanej większości są przedmiotem własności prywatnej, a
podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest rynek

Rynek pełni następujące funkcje:

Dokonuje wyceny dóbr (produktów, usług, zasobów gospodarczych)

Jest podstawowym źródłem (kanałem) informacji gospodarczej

UmoŜliwia ustalenie się stanów równowagi w gospodarce

Rynek jest równocześnie podstawowym mechanizmem rozwiązywania trzech kluczowych

problemów kaŜdej gospodarki tzn.: Co? Jak? i dla kogo?

ZALETY I SŁABOŚCI GR
Zalety

Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

Efektywny system motywacyjny

DuŜa innowacyjność gospodarki

Dyscyplina finansowa gospodarki

DuŜa elastyczność gospodarki

Dobre zaopatrzenie sklepów

Wady

Czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce (np. utrudniony dostęp do rynku dla

nowych podmiotów)

Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych

Istnienie tzw. dóbr publicznych (mosty, latarnie)

Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę, takie jak: bezrobocie, inflacja itp.

Podsumowanie
Relacja pomiędzy gospodarką wykresu wynika, Ŝe kaŜda gospodarka liberalna jest równocześnie
rynkową (ale nie odwrotnie)
KaŜda gospodarka centralnie planowana jest równocześnie etatystyczna (nie odwrotnie)

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 16

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

KAPITALIZM A SOCJALIZM

Pojęcia

własność – są to środki produkcji (maszyny, fabryki itp.) które pozwalają efektywnie

produkować. Własność moŜna równieŜ definiować jako zbiór efektywnie
wykorzystywanych praw własności jakimi dany przymiot (właściciel) dysponuje w
odniesieniu do określonego obiektu.

właściciel – osoba która posiada coś legalnie

dobro gospodarcze – obiekt (bank, ziemia, fabryka) przy uŜyciu którego moŜna

prowadzić działalność gospodarczą i w rezultacie której przychody wyŜsze są od
kosztów czyli powstaje nadwyŜka ekonomiczna (dobro nie przynoszące tej nadwyŜki
nie traci swojego gospodarczego charakteru)

Trzy stopnie własności (trzy grupy):

–

prawo do sprzedaŜy dobra lub nieodpłatnego przekazania przed lub po

mierci dowolnej osobie prawnej lub fizycznej,

–

prawo do prowadzenia przy uŜyciu dobra działalności gospodarczej której

celem jest otrzymanie zysków,

–

prawo do uŜytkowania dobra zgodnie z jego fizycznymi własnościami,

Kapitalizm – ustrój ma charakter kapitalistyczny wtedy gdy większość dóbr gospodarczych jest
własnością prywatną przy czym własność ta obejmuje przynajmniej pierwszą i drugą grupę
uprawnień.

Socjalizm – ustrój ma charakter socjalistyczny wtedy gdy większość dóbr gospodarczych jest
własnością kolektywną a w przypadku dóbr prywatnych ograniczona jedynie do pierwszej grupy
uprawnień

USTRÓJ DEMOKRATYCZNY A DYKTATORSKI

Demokracja istnieje jeŜeli całe społeczeństwo lub przynajmniej stan uprzywilejowany wyposaŜony
jest w mechanizmy wyborcze za pomocą których moŜe wpływać na charakter prawa gospodarczego.
MoŜe zwiększać lub ograniczać uprawnienia właścicieli.
Dyktatura – ustrój dyktatorski ma miejsce wtedy gdy moŜliwości te nie istnieją i stanowienie praw
odbywa się z pominięciem tych mechanizmów.

Aby określić ustrój gospodarczy naleŜy wskazać przynajmniej 5 jego własności. Charakterystyka wskazująca na
5 własności pozwala na zaklasyfikowanie ustrojów znanych z historii.

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 17

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Ustrój jest stanowy jeŜeli części ludności przysługuje znacznie mniejsza wolność gospodarcza niŜ
pozostałej.

BUDśET PAŃSTWA

Pojęcie i funkcje budŜetu państwa.
Jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki
społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany
przez władzę ustawodawczą (czyli parlament). Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym
umoŜliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budŜetowych oraz dokonywanie
wydatków.

NajwaŜniejsze funkcje budŜetu to:

Funkcja fiskalna

Polega na gromadzeniu dochodów budŜetowych (pochodzących głównie z podatków)
umoŜliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizacje określonych zadań

Funkcja redystrybucyjna

UmoŜliwia dokonywanie poŜądanych zmian w podziale dochodu narodowego takich jak np.:
zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego róŜnych regionów i tworzenia
czynników bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboŜszych. Realizację funkcji
redystrybucyjnej umoŜliwia system podatkowy oraz wydatki budŜetowe dokonywanie
głównie w formie transferów czyli inaczej świadczeń społecznych zwiększających dochody
ludności bez potrzeby świadczenia w zamian jakichkolwiek usług.

Funkcja stymulacyjna

Polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budŜetu państwa na zuŜycie społeczne i
gospodarcze. W sferze Ŝycia społecznego polityka fiskalna moŜe np. pobudzać lub hamować
przyrost naturalny, ograniczać lub łagodzić społeczne skutki bezrobocia, zwiększać poziom
aktywności zawodowej lub osłabić.

Realizacja wymienionej jest moŜliwa głównie dzięki świadomemu kształtowaniu przez państwo
systemu podatkowego tj. określeniu podlegających opodatkowaniu podmiotów, rodzaje podatków,
wysokość stawek opodatkowania ulg i zwolnień podatkowych oraz kształtowania wydatków zgodnie z
potrzebami państwa.
BudŜet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnej władzy państwowej (budŜet centralny)
władz lokalnych (budŜet lokalny) i ....

W teorii finansów publicznych wyróŜnia się następujące zasady polityki społecznej:
1. Zasada rocznego budŜetowania – plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku (przy
czym rok budŜetowy nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym)
2. Zasada zupełności – budŜet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa (Ŝadna z dziedzin
działalności państwa nie moŜe być wyłączona z planu budŜetowego)
3. Zasada jedności – budŜet państwa powinien tworzyć jedną całość tzn. wszystkie dochody i
wydatki państwa powinny być ujęte w jednym Zestawieniu.
4. Zasada jawności budŜetu – budŜet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości
(dotyczy to zarówno tworzenia i uchwalania budŜetu jak i jego wykonania oraz kontroli)
5. Zasada równości budŜetowej – polega na dąŜeniu do tego aby bieŜące dochody z podatków i
innych źródeł napływające do budŜetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za
produkcje i usługi finansowe przez rząd, płatności transferowe oraz innych wydatków rządowych.

W wyniku wieloletnich doświadczeń podległy modyfikacjom. Obecnie niektóre z nich są w pełni
respektowane, dotyczy to w szczególności zasady równości budŜetowej.

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 18

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Zasady podatkowe według A. Smitha:

Podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać moŜliwości podatnika

Wysokość podatku powinna być ustalona z góry

Sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika

Koszty poboru podatków powinny być niskie a podatki nie powinny wpływać hamująco na

aktywność i przedsiębiorczość podatników.

ródłami dochodów budŜetowych państwa są podatki, dochody ze sprzedaŜy prywatyzowanych

przedsiębiorstw, opłaty skarbowe. Podstawowym źródłem są jednak podatki.

Podatki – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pienięŜne pobierane przez państwo na
podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.

Płatnikami podatków mogą być osoby fizyczne i prawne.
Podatki uzasadnione są głównie koniecznością:

Zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego

Dokonywania redystrybucji dochodów między róŜne sektory gospodarki i grupy ludności

Ograniczania konsumpcji niektórych produktów (alkohol, papierosy...)

Wykorzystania ich jako narzędzie polityki antyinflacyjnej

Podatki mogą być sklasyfikowane w róŜny sposób:

Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania wyodrębnia się trzy rodzaje podatków:

podatki dochodowe – pobierane od dochodów osobistych ludności (takie jak płac,

wynagrodzenia za płace, odsetki od posiadanego kapitału, renty, emerytury itp.) oraz
od dochodów osób prawnych.

podatki konsumpcyjne czyli podatki od wydatków – podatki nakładane na

przedmioty i usługi będące przedmiotem obrotu – podatki obrotowe (korporacyjne) –
podatek od wartości dodanej (VAT), cło importowe)

podatki majątkowe – od posiadanego majątku oraz przenoszenia wartości

majątkowej.

Podatek dzieli się na pośredni i bezpośredni.

Podatki bezpośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek a podatki pośrednie to
podatki od wydatków (VAT, akcyza) czyli zawarte są w cenie produktu. Konsument płaci je
pośrednio za pośrednictwem sprzedawcy.

Stawki podatkowe:

Proporcjonalne – podatek jest proporcjonalny wówczas gdy wszyscy podatnicy płacą ten

sam % od dochodów (ta sama stopa)

Podatek progresywny – występuje wtedy gdy osoby uzyskujące większe dochody obciąŜone

są wyŜszą stopą procentową

Podatek degresywny – polega na tym, Ŝe wraz za wzrostem dochodów nakładane są coraz

mniejsze stawki podatkowe.

Składki na ubezpieczenia społeczne są kolejną znaczną częścią dochodów państwa. Składki te płacone
są częściowo przez pracodawcę a częściowo przez pracownika.

Wspólną cechą polityki podatkowej prowadzonej we współczesnych krajach wysoko rozwiniętych jest
niski udział podatków od dochodów przedsiębiorstw w dochodach budŜetu państwa. Wpływy
budŜetowe z tytułu opodatkowania przedsiębiorstw z reguły nie przekraczają obecnie 10% dochodów
państwa. ZaleŜności między wpływami do budŜetu z tytułu podatków a wysokością stopy podatkowej
moŜna zilustrować za pomocą krzywej Laffera:

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 19

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

Laffer zauwaŜył, Ŝe przy stopie opodatkowania równej 0% i 100% przychody budŜetowe z podatków
są równe 0 a stopom opodatkowania z przedziału od 0 do 100% odpowiadają róŜne dodatnie poziomy
przychodów z podatków łącznie z poziomem maksymalnym. Podniesienie stopy opodatkowania np. z
t

do t

umoŜliwia zwiększenie dochodów budŜetowych z T

do T

. Maksymalne przychody z

podatków (t

max

) moŜna osiągnąć przy stopie podatkowej t

. Dalsze podnoszenie podatków np. do stopy

prowadzi do spadku dochodów budŜetowych . Nadmiernie wysokie podatki osłabiają prowadzenie

działalności gospodarczej a w konsekwencji zmniejszają się dochody budŜetowe (rozwiązaniem jest
obniŜenie stopy podatkowej z t

do t

)

AKTYWNA I PASYWNA POLITYKA FISKALNA

Automatyczne stabilizatory koniunktury.
Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budŜetowych do stabilizacji
gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Istotą aktywnej polityki
fiskalnej jest podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budŜetowych
które pozwalają osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze

. Natomiast pasywna

polityka fiskalna polega na wykorzystaniu niektórych instrumentów na zmianę poziomu dochodu
narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych

. Instrumenty te są samoczynne (bez

ingerencji rządu, bez potrzeby podejmowania odpowiednich decyzji). Są one określane często jak
automatyczne stabilizatory koniunktury. Istotną słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to iŜ decyzje
dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w
programach budŜetowych. Prowadzi to do opóźnienia w działaniu instrumentów polityki fiskalnej.

MoŜna wyróŜnić cztery rodzaje opóźnień:

Diagnostyczne – związane z potrzebą dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce,

zebranie niezbędnych informacji statystycznych

Decyzyjne – wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyborów narzędzi które powinny

być zastosowane do wprowadzania zmian.

WdroŜeniowe – ze względu na czas niezbędny do praktycznego zastosowania przyjętego

pakietu polityki gospodarczej.

Związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzenie narzędzia

interwencyjnego.

Określenie „automatyczne stabilizatory koniunktury” sugeruje, Ŝe instrumenty te działają samoczynnie
bez potrzeby interwencji państwa. Do najwaŜniejszych automatycznych stabilizatorów
koniunktury naleŜy zaliczyć:

Podatki od dochodów ludności

Podatki od przedsiębiorstw, firm itp.

Podatki pośrednie.

Zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych

programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen rolnych)

M a k r o e k o n o m i a

S t r o n a

| 20

P o l i t e c h n i k a P o z n a ń s k a

DEFICYT BUDśETOWY I DŁUG PUBLICZNY

We współczesnej literaturze ekonomicznej trudno znaleźć jednoznaczne opinie o tym czy deficyt
budŜetowy, czyli tzw. dług publiczny są poŜądane czy teŜ nie, oraz jak wpływają na gospodarkę.
Wydatki rządowe mogą być sfinansowane z takich źródeł jak podatki, poŜyczki zaciągane u
społeczeństwa (obligacje), sprzedaŜy części majątku państwa, kredyty zagraniczne. MoŜliwość
wykorzystania tych źródeł a takŜe konsekwencje wynikające z ich zastosowania są róŜne (np.
podniesienie podatków od dochodów osobistych jest decyzją niepopularną i spotyka się z oporem
wyborców, a ponad to wywołuje negatywne skutki ekonomiczne m.in. osłabia motywację do pracy ,
pracę na czarno oraz prowadzi do zmniejszenia dochodów ludności co ogranicza rozmiary popytu
globalnego).
Problem finansowania wydatków publicznych zaczyna się komplikować wówczas gdy oszczędności
ludności są niewystarczające lub teŜ trudno je przekształcić w obligacje skarbowe z powodu małego
zainteresowania ludności ich zakupem. Podstawowym źródłem pokrywania powaŜnej części deficytu
staje się dług publiczny zaciągnięty w zagranicznych bankach.

Cykl koniunkturalny
W gospodarce rynkowej takie agregatory jak dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie,
inwestycje nie rosną równomiernie. Ich temp wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te
okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywa się cyklem koniunkturalnym. WyróŜnia
się cztery fazy tego cyklu:
1. Faza kryzysu – charakteryzuje się nadprodukcją czyli przewaga podaŜy w porównaniu z popytem.
2. Faza depresji (zastój) - oznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniŜonym poziomie.
3. Faza oŜywienia – cechuje ją wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej
4. Faza rozkwitu.