Elżbieta Kwella

WYKŁAD: RYNKI FINANSOWE A AGREGATOWY POPYT.

MODEL IS - LM

Wprowadzenie. Stopa procentowa a agregatowy popyt.

Mechanizm transmisyjny:↑↓M^S→↓↑r→↑↓inwestycje I, konsumpcja autonomiczna C₀, →
↑↓AD, PKB i zatrudnienie
↓↑r→↓↑kurs waluty krajowej→↑↓eksport netto Z→
↑↓AD, PKB i zatrudnienie

1. Zmiana założeń

Nasze dotychczasowe rozważania upoważniają nas do następującego wniosku: zmiany w poziomie inwestycji, zakupów rządowych, eksportu netto, a także konsumpcji autonomicznej wywierają, poprzez procesy mnożnikowe, poważne zmiany w poziomie produktu i dochodu narodowego.

Do tej pory elementy wydatku autonomicznego traktowaliśmy jako zmienne niezależne. Obecnie poznamy także i to , co „rządzi” ich zmianami. (Jest to współczesna , bardziej rozwinięta wersja keynesowskiego modelu gospodarki, tzw synteza neoklasyczna). W omawianym modelu wydatki autonomiczne przestają być wielkościami z niczym nie powiązanymi, tzn. autonomicznymi. Jakie więc są te „ukryte za sceną siły”, które - via inwestycje i wydatki rządowe - decydują o zmianach poziomu produkcji i tym samym poziomie równowagi ? Są nimi nieznane dotąd zmienne, tzw. zmienne finansowe, czyli stopa procentowa ( r ) i ściśle powiązane z nią podaż pieniądza ( M^S ) i popyt na pieniądz ( M^D ).

→→ c_r• Y - m_m• Y ( C - M )

r →→→ A →→→ m• A
Y →→ (1-c_r)• Y + m_m• Y ( T + S + M )

2. Funkcja inwestycji

Panująca na rynku stopa proc. wyznacza dolną granicę dla poziomu rentowności podejmowanych inwestycji. Realizowane będą tylko te przedsięwzięcia, których stopa zwrotu jest wyższa bądź równa stopie zwrotu papierów wartościowych.

I = I_o - d•r

gdzie: I - inwestycje, I_o - inwestycje niezależne od poziomu stopy proc. ( poziom I, który miałby miejsce, gdyby r=0, jt. stały współczynnik), d - krańcowa skłonność do inwestowania ( -d = ΔI/Δr; stały współczynnik), r - realna stopa procentowa: nominalna stopa procentowa minus spodziewana inflacja.

3. Funkcja konsumpcji autonomiczna

Wzrost stopy proc. powoduje spadek konsumpcji autonomicznej, spadek tejże stopy stymuluje proces odwrotny. _

C_o = C_o - l•r

gdzie: C_o - konsumpcja autonomiczna (zakupy czynione przez społeczeństwo w oparciu albo o zgromadzone _w banku w latach ubiegłych oszczędności, albo w oparciu o kredyty, czyli przyszłe dochody), C_o - poziom konsumpcji przy r = 0, l - stały współczynnik określający skale spadku konsumpcji autonomicznej pod wpływem wzrostu stopy proc. o jeden punkt proc.

4. Eksport netto a stopa procentowa
Jeśli stopa proc. w Polsce rośnie, to znaczy to, iż złotówka staje się coraz atrakcyjniejsza; coraz bardziej opłaca się oszczędzać w złotówkach aniżeli np. w dolarach (USD). Napływają do na oszczędności z innych krajów, gdzie stopa proc. jest niższa. Powoduje to wzrost ceny złotówki, tzn. kursu złotówki.

Rosnący kurs złotówki podraża za granicą nasze towary; a towary zagraniczne na naszym rynku tanieją, co powoduje wzrost importu do Polski. Tak więc wzrost stopy procentowej doprowadza do wzrostu kursu złotówki, a to z kolei powoduje spadek naszego eksportu i wzrost importu.

Z = X_o - m_m• Y - n•r

Ograniczając zapis tylko do wielkości niezależnych od bieżącego dochodu zapis eksportu netto, jako wielkości autonomicznej, przyjmie postać:

Z = X_o - n•r

gdzie: X_o - wartość eksportu netto , jaka miałaby miejsce , gdyby r = 0, n - stały współczynnik ukazujący skalę spadku eksportu netto pod wpływem wzrostu stopy proc. r o jeden punkt procentowy.

↓↑r→↓↑kurs waluty krajowej→↑↓eksport netto Z→↑↓AD, PKB i zatrudnienie

5. Zakupy rządowe a stopa procentowa

Zakupy rządowe w przeciwieństwie do wszystkich pozostałych składników wydatku autonomicznego nie są wrażliwe na zmiany stopy proc. (Wskaźnik elastyczności wydatków państwa na zmiany stopy proc.: „w” zawsze wynosi zero.

G = G_o - w•r; w=0 ⇒ G = G_o

6. Funkcja wydatku autonomicznego

Łączna reakcja wydatku autonomicznego na zmiany stopy procentowej.
WYDATEK POTENCJALNY - to taki który miałby miejsce, gdyby stopa proc. r=0, czyli gdyby nie wpływała na poziom A.

_ _
A = I_o + C_o + X_o + G

WYDATEK RZECZYWISTY - to wydatek potencjalny pomniejszony o sumy, które zostały odciągnięte, na skutek oddziaływania stopy proc., od inwestycji, konsumpcji autonomicznej, eksportu netto. To ten wydatek, który w ostatecznej instancji wprowadzany jest w danym roku do gospodarki. Jego wysokość przesądza o skali procesów mnożnikowych i poziomie produktu narodowego.

_

A* = A - d•r

gdzie wskaźnik „d” to suma stóp elastyczności wszystkich składników wydatku autonomicznego w jego reakcji na zmiany stopy proc.

_ →→→ c_r• Y - M

A* = A - d•r →→→ m•A* →→→
→→→ (1 - c_r)• Y + M
_

Funkcja dochodu: Y = m•A* = m•( A - d•r)

7. 
   Odpływy - dopływy - stopa procentowa

W jaki sposób w gospodarce rynkowej zapewniana jest zgodność pomiędzy odpływami (T+S+M.) a dopływami (G+I+X) ?

Stopa procentowa - przez swe zmiany - zapewnia równowagę pomiędzy inwestycjami i oszczędnościami. Tą drogą zapewnia ona także równowagę pomiędzy odpływami a dopływami.

WNIOSKI:

Stopa procentowa wywiera ogromny wpływ na przebieg procesów gospodarczych:

1. Równoważy ona odpływy z dopływami, zapewniając tą drogą ogólną równowagę rynkową, ale czyni to jednocześnie tak, iż owa równowaga osiągana jest przy najefektywniejszym wykorzystaniu zasobów.

2. Zmiany stopy procentowej prowadzą do zmian poziomu GNP.

Rynek pieniądza, analiza podaży pieniądza i popytu na pieniądz pozwoli nam z kolei poznać bliżej czynniki, które wpływają na poziom stopy procentowej.

CO JEST OGNIWEM SPRZĘGAJĄCYM ZE SOBĄ SEKTOR TOWAROWY I SEKTOR FINANSOWY ?
Y P = M V

→→→ c(1-t)Y - m_mY („C - M”)

r ⇒ A* ⇒ m A*= Y (funkcja konsumpcji zależnej - funkcja importu)
→→→ 1-c(1-t)Y + m_mY („T+S+M”)-funkcja odpływów

_

1.GNP: Y = A - d r + c(1-t)Y - m_mY sektor towarowy

(realny)

3. M/P = k Y - h r sektor pieniężny
   

STOPA PROC. RZĄDZI POZIOMEM RÓWNOWAGI NA RYNKU TOWAROWYM I RYNKU PIENIĘŻNYM JEDNOCZEŚNIE

MODEL IS-LM

Zmiany podaży pieniądza - przy danej funkcji popytu na pieniądz - prowadzą do zmian stopy procentowej od obligacji. A te wywołują zmiany w wartości wydatku autonomicznego (wzrost opłacalności lokat portfelowych obniża rentowność inwestycji, podraża też zakupy kredytowe, w efekcie maleją inwestycje, eksport netto i konsumpcja dóbr trwałych). Włączają się procesy mnożnikowe, co doprowadza do istotnych zmian PKB( „ΔPKB = m •ΔA” ).

Z kolei wzrost PKB - przy stałej podaży pieniądza i danej funkcji popytu na pieniądz - doprowadza do wzrostu stopy proc.

Poprzez stopę procentową rynek towarowy i pieniężny są wzajemnie sprzężone. Prosty keynesowski model zrównoważonego wzrostu : ΔPKB = m•ΔA tych zależności nie ukazuje; czyni to dopiero pełny neoklasyczny model krótkookresowego wzrostu: tzw. model IS-LM.

1. Równowagę na rynku towarowym reprezentuje krzywa IS: r = ⇒ obrazuje ona, jak zmiana r przy danym potencjalnym wydatku autonomicznym wpływa na zmiany PKB.

2. ↑,↓ A ⇒ w prawo, w lewo przesuwa się krzywa IS. Ruchy wzdłuż danej IS - informują o zmianach zrównoważonego GNP, spowodowanych wyłącznie zmianami stopy proc.

3. Równowagę na rynku pieniężnym reprezentuje krzywa LM: r = .

M^S = M^D = ⇒ gdy podaż pieniądza nie zmienia się, to popyt na
pieniądz, mimo zmian dochodu (Y), też nie może
ulec zmianie.

Krzywa LM obrazuje, jak w warunkach stałej masy pieniężnej na wzrost GNP reagować
będzie - w postaci zmian stopy proc. - rynek pieniężny.

4. O przesunięciu linii LM decydują wyłącznie zmiany realnego zasobu pieniądza (parametr M/ P). Jeśli rząd powiększa / zmniejsza realny zasób pieniądz (M/P) , to LM przesuwa się względem osi GNP w prawo / w lewo o wartość ΔGNP = równą ilorazowi ΔM/k.
   

Kluczowe pytanie, przed jakim stoją władze monetarne:

jaki powinien być - w reakcji na wzrost GNP - wzrost podaży pieniądza, aby nie

spowodować zmian ani w poziomie stopy procentowej, ani cen ?

Przekształcając odpowiednio r-nie popytu na pieniądz, uzyskujemy stosowną normę
postępowania: ΔM = k • ΔY → ΔY/ΔM = 1/k = V. Gdzie V - szybkość obiegu pieniądza.

LM przesuwa także ruch cen. Przy danym nominalnym zasobie pieniądza ↑,↓P⇒ w lewo
prawo przesuwa się krzywa LM.

5. Równowaga ogólna ma miejsce, gdy gospodarka znajduje się w tym samym punkcie zarówno na linii LM, jak i IS.

stopa procentowa

(r) IS LM

r* E

PKB

POLITYKA PIENIĘŻNA I POLITYKA FISKALNA W MODELU IS-LM

SKUTECZNOŚĆ KRÓTKOOKRESOWEJ POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ

Kompleksowość modelu IS-LM sprawia, że staje się on teoretycznym instrumentarium rządu w zakresie prowadzenia krótkookresowej polityki makroekonomicznej., zwłaszcza bieżących działań antycyklicznych.

Polityka budżetowa:(fiskalna) wzrost / spadek zakupów rządowych (G) + zmiany stopy podatkowej (t).

Polityka monetarna: prowadzi w sposób bezpośredni lub pośredni do zmiany rozmiarów masy pieniężnej z zamiarem doprowadzenia do zmian stopy procentowej.

Obie polityki w swym oddziaływaniu prowadzą do zmian PKB; obie innymi drogami, co w mechanizmie IS-LM uwidacznia się w tym, że przesuwają się inne linie:

polityka monetarna - linię LM, polityka budżetowa - linię IS.

Polityka monetarna stymuluje wzrost AD wyłącznie drogą wzrostu popytu sektora prywatnego.

Wzrost zakupów rządowych powoduje wzrost GNP. Rosnący GNP to wzrost ilości transakcji handlowych, czego wyrazem jest wzrost popytu na pieniądz. Przy nie zmienionej jego podaży sytuacja taka wymusza wzrost stopy proc.

Spadek inwestycji wywołany wzrostem „G” nazywamy: efektem wypychania inwestycji przez zakupy rządowe. Im większe zakupy rządowe, tym wyższa stopa procentowa, tym niższe pozostałe składniki wydatku autonomicznego.

Polityka akomodatywna to polityka mieszana, której celem uzyskanie wzrostu PKB bez zmiany stopy proc.(np. ekspansywna polityka fiskalna: ↑G ⇒↑r ⇒↓I + ekspansywna polityka monetarna: ↑M ⇒ ↓r →→→ efekt wypychania nie występuje).

SKUTKI ZMIAN PODAŻY PIENIĄDZA

1. LIKWIDOWANIE LUKI RECESYJNEJ PRZY POMOCY EKSPANSYWNEJ POLITYKI MONETARNEJ

Badamy wpływ wzrostu podaży pieniądza na realny PKB oraz na poziom cen. Wykorzystujemy analizę IS-LM. Oceniamy krótkookresowe skutki ekspansywnej polityki pieniężnej polegającej na obniżce stóp procentowych NBP i/lub skupie rządowych papierów wartościowych przez NBP na wolnym rynku.
Producenci na wzrost popytu agregatowego spowodowany obniżeniem podstawowych stóp procentowych w związku ze zwiększeniem podaży pieniądza, reagują wzrostem produkcji, zatrudnienia i - jeśli gospodarka zbliża się już do poziomu potencjalnego PKB - lekkim wzrostem cen. Dopiero po jego przekroczeniu, gdy nastąpi tzw. przegrzanie koniunktury, pojawi się zagrożenie inflacyjne!!! W głębokiej recesji producenci na wzrost podaży pieniądza reagują wyłącznie wzrostem produkcji i zatrudnienia, a nie wzrostem cen, gdyż istnieją duże zasoby wolnych mocy wytwórczych i wolnej , taniej siły roboczej.

stopa procentowa

(r) IS LM₀

∆M^S LM₁

r₀ E₀

r₁ E₁

Y₀ Y₁ PKB

1. Poprzez kombinację efektu płynności (spadek stopy procentowej wywołany wykupem przez rząd starych obligacji), efektu dochodowego i efektu majątkowego ( zindukowany przez spadek stopy procentowej wzrost rzeczywistego wydatku autonomicznego: inwestycyjnego i konsumpcyjnego) zostaje osiągnięty nowy - a zarazem wymagany przez rząd - poziom zrównoważonego PKB.

2. Im wyższa podaż pieniądza - tym niższa stopa procentowa - tym wyższe inwestycje i eksport netto - tym wyższe dochody i PKB.

3. Polityka monetarna stymuluje wzrost popytu agregatowego wyłącznie drogą wzrostu popytu sektora prywatnego.

3. LIKWIDOWANIE LUKI INFLACYJNEJ PRZY POMOCY RESTRYKCYJNEJ POLITYKI MONETARNEJ.

Zmniejszenie podaży pieniądza (poprzez podwyższenie podstawowych stóp procentowych NBP i/lub sprzedaż przez bank centralny rządowych obligacji na wolnym rynku), przyczyni się do schłodzenia popytu zagregowanego (Krzywa LM w analizie IS-LM przesunie się w lewo), obniżenia cen i płac i w efekcie - zlikwidowania luki inflacyjnej. Jednak nadmierne ograniczenie popytu kończy się wtrąceniem kraju w recesję i gwałtownym wzrostem bezrobocia .

stopa procentowa LM₁

(r) IS LM₀

↓M^S

r₁ E₁

r₀ E

Y₁ Y₀ PKB

4. LIKWIDOWANIE LUKI RECESYJNEJ PRZY POMOCY EKSPANSYWNEJ POLITYKI FISKALNEJ

Załóżmy teraz, że rząd nie zmienia podaży pieniądza, a jedynym jego narzędziem oddziaływania na gospodarkę - oddziaływania zmierzającego do osiągnięcia wyższego poziomu PKB - jest polityka fiskalna, realizowana drogą obniżek stawki podatkowej bądź wzrostu zakupów rządowych. Te ostatnie powiększają wielkość wydatku autonomicznego, a cięcia w podatkach zwiększają dochód do dyspozycji i stymulują wzrost konsumpcji zależnej, w efekcie krzywa IS przesuwa się w prawo. Dokładnie rzecz ujmując cięcia stawek podatkowych zmieniają kąt nachylenia funkcji konsumpcji zależnej i tym samym funkcji IS - krzywa IS obraca się w lewo w górę. Cały przyrost PKB osiągnięty zostaje w tym wypadku - przy niezmienności poziomu inwestycji i zakupów rządowych - drogą wzrostu konsumpcji zależnej.

Linia IS przesuwa się wzdłuż linii LM stopniowo w górę w tempie wyznaczonym przez proces mnożnikowi wzrostu wydatku autonomicznego. Wzrost zakupów rządowych powoduje stosowny wzrost PKB. Rosnący PKB to wzrost ilości transakcji handlowych, czego wyrazem jest wzrost popytu na pieniądz. Przy niezmienionej jego podaży sytuacja taka wymusza wzrost stopy pro centowej.

Wzrost zakupów rządowych i/lub obniżki podatków podnoszą wartość rynkowych stóp procentowych, a to obniża poziom inwestycji. O wzroście PKB decyduje skala przyrostu netto wydatku autonomicznego.

stopa procentowa IS₁

(r) IS₀ LM

↑G,↓t

r₁

r₀ E

Y₀ Y₁ PKB

4. LIKWIDOWANIE LUKI INFLACYJNEJ PRZY POMOCY RESTRYKCYJNEJ POLITYKI FISKALNEJ

stopa procentowa IS₀

(r) IS₁ LM

↑t;↓G

r₀ E₀

r₁ E₁

Y₁ Y₀ PKB

POLITYKA MIESZANA

Y*

stopa procentowa IS₁

(r) IS₀ LM₀

1

r₁ E₁ LM₁

A

r₀

2 E₀

Y₀ Y*(potencjalny PKB) PKB

Wzrost PKB bieżącego do poziomu PKB potencjalnego można uzyskać:

1. powiększając zakupy rządowe G i/lub obniżając stawki podatkowe (A - E₁)

2. powiększając tylko realną podaż pieniądza M^S/P (A - E₀).

Ten sam poziom PKB można uzyskać przy różnych kombinacjach G i M^S. Kombinacjom tym towarzyszą różne poziomy rynkowych stóp procentowych ( przedział zmian r₀ - r₁).

Obie polityki prowadzą do wzrostu wydatku autonomicznego. Z tym. Że polityka fiskalna czyni to bezpośrednio; monetarna pośrednio, tj. via mechanizm stopy procentowej ( mechanizm transmisyjny i efekt tłumienia). Gdy mamy do czynienia z bodźcem monetarnym, źródłem wzrostu jest wyłącznie przyrost inwestycji I konsumpcji autonomicznej; w przypadku im pulsu fiskalnego rozwój osiągany jest natomiast w następstwie powiększania zakupów rządowych i/lub cięć podatkowych zwiększających poziom konsumpcji zależnej. W tym wypadku procesowi temu towarzyszy jednocześnie spadek inwestycji I konsumpcji autonomicznej (wzrost stopy procentowej, efekt wypychania).

Linia E₀ - E₁ stwarza dla rządu szerokie możliwości manewru. W którą stronę zmierzać będzie polityka, zależeć będzie m.in. od tego, które z ekstremalnych rozwiązań jest bardziej przez społeczeństwo preferowane; jest to zatem w dużym stopniu wybór polityczny. W przypadku polityki trudnego pieniądza, a więc w punkcie E₁, wydatki rządowe są znacznie wyższe niż w p. E₀. Wysoka stopa procentowa towarzysząca twardej polityce monetarnej redukuje inwestycje, konsumpcje autonomiczną; ustępują one miejsca zakupom rządowym. A te kierowane są na różne, najczęściej nieprodukcyjne cele, takie jak szkoły, wojsko , cele socjalne itp. Ma to ogromny wpływ na poziom PKB w następnych latach. Zakupy rządowe redukując inwestycje prywatne zmniejszają jednocześnie w ten sposób zasób czynników produkcji; czynników, które w przypadku ich nie zredukowania mogłyby zostać - w postaci kapitału bądź pracy - użyte do produkcji w następnych latach. Ów względny spadek parametrów funkcji produkcji obniża poziom przyszłego PKB. Jest to zatem bardzo trudny wybór, wybór, który sprowadza się do rozstrzygnięć: czy mniejsza konsumpcja dziś na rzecz większej jutro, czy odwrotnie.

POLITYKA AKOMODATYWNA

Naturalnym skutkiem miękkiej polityki fiskalnej jest wzrost stopy procentowej, wywołujący redukcję inwestycji o konsumpcji autonomicznej, spadek wartości mnożnika I niepełny z tego powodu wzrost PKB

Destruktywny efekt wzrostu stopy procentowej na poziom PKB można zniwelować, jeśli na pomoc przywoła się politykę pieniężną: w miarę jak będzie rosła - w następstwie powiększania się PKB - stopa procentowa, uruchamiać się będzie stopniowo siły, które będą oddziaływać na spadek stopy procentowej chodzi o stosowny do potrzeb wzrost podaży pieniądza. Taką politykę mieszaną, której celem jest uzyskanie wzrostu PKB bez zmiany stopy procentowej ( ekspansywną fiskalną i ekspansywną monetarną) nazywamy polityką akomodatywną.

stopa procentowa IS₁

(r) IS₀ LM₀

1 2

r₁ LM₁

1 2 E₀ 1+2=m∆G (końcowy efekt)

r₀ E₁

r₂

Y₀ Y₁ PKB

Elżbieta Kwella, Konspekty wykładu: Model IS-LM i polityka makroekonomiczna

---