SONETY ODESKIE, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Mickiewicz


ROMANTYZM
nieszczęśliwa miłość, orientalizm, kult maryjny, ludowość, fantastyka,metafizyczność, mistyka, gotycyzm, historycyzm, Weltchmerz, irracjonalizm, mesjanizm

Historia XVIII/XIX w.
POLSKA:

1764-1795 SAP
1768-1772 konfederacja barska
- zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku, z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko: kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom, przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.
Inicjatorami zawiązania konfederacji byli: biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński, marszałek nadworny koronny Jerzy August Mniszech.
Związek zbrojny zorganizowali: Michał Hieronim Krasiński Joachim Potocki, Michał Jan Pac , Józef Sapieha i Józef Pułaski, Wawrzyniec Potocki

1771-1792-1795 zabory
*wychowanie w zmożonym patriotyzmie

Wiosna 1792- Targowica
-przezrzywódcówmagnackiego obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną. Jej zawiązanie posłużyło Rosjijako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej.

1794 Insurekcja kościuszkowska - polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom
Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Tadeusz Kościuszko zawiązali sprzysiężenie
Przedstawiciele prawicy spisku krajowego byli zwolennikami odrodzenia Rzeczypospolitej z czasów konstytucji 3 maja, dążyli do przeprowadzenia powstania tylko siłami wojska, bez powoływania pod broń mieszczan i chłopów. Prawicę reprezentowali: Ignacy Działyński, Andrzej Kapostas, Michał Kochanowski, Michał Wulfers, Stanisław Wojczyński, Ignacy Wyssogota Zakrzewski, Feliks Łubieński, Józef Wybicki, Piotr Potocki, Aleksander Linowski. Lewicę, która w czasie powstania przekształci się w jakobinów polskich, reprezentowali zwolennicy działań radykalnych m.in. Józef Zajączek i Jakub Jasiński.

1807-1815 Księstwo Warszawskie
formalnieepodległe, jednak w rzeczywistości podporządkowane napoleońskiej Francji państwo, było namiastką państwa polskiego. Zostało stworzone przez cesarza Francuzów Napoleona I oraz cesarza Rosji Aleksandra I w 1807 roku na mocy traktatów pokojowych, jakie Cesarstwo Francuskie podpisało 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z Imperium Rosyjskim i Królestwem Prus
Fryderyk August I Wettyn król Saksonii i ks. Warszawski

1815-1832 Królestwo Polskie potocznie Królestwo Kongresowe, Kongresówka  państwo polskie, pozostające do 1831 w unii personalnej z Imperium Rosyjskim, z własną konstytucją, sejmem,wojskiem, monetą i polskim językiem urzędowym oraz cesarzem rosyjskim jako koronowanym królem Polski.

1818- rozprawka Brodzińskiego „O klasyczności i romantyczności”
1822- umowny początek epoki- wyd.art. I tomik poezji AM
1829- car Mikołaj I królem Polski
1830- powstanie listopadowe-polskie powstanie narodowe przeciw Rosji, które wybuchło w nocy z 29 listopada na 30 listopada 1830, a zakończyło się 21 października 1831[6]. Zasięgiem swoim objęło Królestwo Polskie i część ziem zabranych (Litwę, Żmudź i Wołyń).

gen. dyw. Józef Chłopicki gen. dyw. Michał Gedeon Radziwiłł gen. dyw. Jan Zygmunt Skrzynecki gen. dyw. Henryk Dembiński

o upadku powstania i przegrania wojny w dużym stopniu przyczynili się niewierzący w możliwość zwycięstwa i w gruncie rzeczy lojalistycznie nastawieni wobec cara arystokratyczni przywódcy polityczni Adam Jerzy Czartoryski, Bonawentura Niemojowski oraz nieudolni dowódcy: nerałowie Józef Chłopicki, Jan Skrzynecki, Jan Krukowiecki, Henryk Dembiński i Maciej Rybiński.

- powstanie listopadowe- w lit: nastroje rewolucyjne, podział lit: krajowa, emigracyjna- emigracyjna: problematyka romantyczna, patos, uniwersalizm, krajowa- trudności życia w stronę sentymentalizmu)

1846- od 21 lutego do 4 marca  - próba ogólnonarodowego powstania pod hasłami demokracji, podjęta w Wolnym Mieście Krakowie.

1846- zeź galicyjska (rzeź tarnowska, rabacja galicyjska, rabacja chłopska)[1] - powstanie chłopskie na terenach zachodniej Galicji w drugiej połowie lutego i marca 1846 roku. Przybrało charakter pogromów ludności ziemiańskiej, urzędników dworskich i rządowych. Najbardziej znanym przywódcą chłopskich oddziałów był Jakub Szela.

1848- Powstanie wielkopolskie zwane także powstaniem poznańskim - powstanie, które wybuchło w Wielkopolsce w 1848roku, będące częścią ogólnopolskiego planu powstania narodowego w czasie europejskiej Wiosny Ludów. Mickiewicz: Legiony,

1849- śmierć Chopina i Słowackiego


1863- powstanie styczniowe  polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec polskiego biernego oporu. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 w byłym Wielkim Księstwie Litewskim, trwało do jesieni 1864[3]. Zasięgiem objęło tylko zabór rosyjski: Królestwo Polskie oraz ziemie zabrane - Litwę,Białoruś i część Ukrainy.Było największym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej

1870- pierwsze wystąpienia pozytywistów

DATY UMOWNE:
22.-30. romantyzm rozwijający się, powstanie Konrada Wallenroda, czynniki kształtujące epokę- dyskusje z klasykami, zderzenie z racjonalizmem ( Rew. Fr.)
30.-40. stabilizacja, wyżyny romantyzmu, debiut Norwida: z romantyzmem nic nie da się już zrobić
40.-50. epigoństwo, 50.schyłek

EUROPA:

1789- Rew. fr. -azywana też Wielką Rewolucją Francuską lub Wielką Rewolucją) - okres w historii Francji w latach 1789-1799, w którym doszło do głębokich zmian polityczno-społecznych i obalenia monarchii Burbonów.

























Adam Mickiewicz


24.12. 1798 - narodziny w Zaosiu k. Nowogródka jako drugi syn Barbary z Majewskich i Mikołaja Mickiewiczów/ Co do miejsca urodzenia poety nie ma jednak pewności, nie wiadomo, czy był to litewski Nowogródek, czy oddalone od niego o czterdzieści kilometrów Zaosie.

Adam Mickiewicz przyszedł na świat w dzień wigilijny, 24 grudnia 1798 r. jako drugi syn Barbary z Majewskich i Mikołaja Mickiewiczów i - jak podaje rodzinna legenda - „przyniósł” sobie imię Adam. Co do miejsca urodzenia poety nie ma jednak pewności, nie wiadomo, czy był to litewski Nowogródek, czy oddalone od niego o czterdzieści kilometrów Zaosie. 
Lata spędzone w rodzinnych stronach pozbawione były dostatków, dla przyszłego poety okazały się jednak bezcenne. Zarówno pochodzenie, jaki i region ofiarowały mu bogactwo duchowych bodźców, kontakt z różnorodnością kulturową, którą jako dziecko chłonął i z której czerpał później przez całe życie. Już od najmłodszych lat poznawał baśnie i podania ludowe tkwiące głęboko w świadomości ludu litewskiego, białoruskiego i polskiego, który zamieszkiwał okolice Zaosia.
Pochodzenie, jaki i region ofiarowały mu bogactwo duchowych bodźców, kontakt z różnorodnością kulturową, którą jako dziecko chłonął i z której czerpał później przez całe życie. Już od najmłodszych lat poznawał baśnie i podania ludowe tkwiące głęboko w świadomości ludu litewskiego, białoruskiego i polskiego, który zamieszkiwał okolice Zaosia.
Swoją edukację Adam Mickiewicz rozpoczął w 1807 r. w Nowogródku, w szkole powiatowej prowadzonej przez dominikanów. Po jej ukończeniu we wrześniu 1815 r. opuścił rodzinne strony, udając się do Wilna, by tam studiować na uniwersytecie. Uniwersytet Wileński reprezentował wówczas bardzo wysoki poziom intelektualny - wśród jego profesorów byli najznakomitsi uczeni: Jan i Jędrzej Śniadeccy, historyk Joachim Lelewel, filolog klasyczny Ernest Godfryd Groddek. Wykładali tam również Euzebiusz Słowacki, ojciec Juliusza oraz doktor August Bécu, jego ojczym. W samym Wilnie, które było wówczas częścią cesarstwa rosyjskiego (nie weszło bowiem do utworzonego w 1815 r. Królestwa Polskiego) kwitło nie tylko życie naukowe, ale i kulturalne: działał teatr, wydawano gazety, książki, czasopisma naukowe.
Na trzecim roku studiów, jesienią 1817 r., założył wraz z przyjaciółmi stowarzyszenie, które nazwane zostało Towarzystwem Filomatów, czyli „miłośników wiedzy”. Prezesem stowarzyszenia był Tomasz Zan, inni członkowie tego tajnego związku to - oprócz Mickiewicza - Jan Czeczot, Józef Jeżowski, Franciszek Malewski, Onufry Pietraszkiewicz i inni. Filomaci opracowali system ustaw, w których wyznaczali swoje cele. Przede wszystkim był to cel samokształceniowy, chęć zdobycia szerokiej i nowoczesnej wiedzy oraz doskonalenie moralne (etyka obowiązku, powinności społecznych, walka z egoizmem). Z czasem dołączyli do swego programu także hasła polityczne i wolnościowe. Filomaci na odbywanych regularnie spotkaniach odczytywali swoje prace literackie, referaty naukowe, a później o nich dyskutowali. Nie skupiali się jednak wyłącznie na nauce - listy i okolicznościowe wierszyki świadczą o tym, jak w radosnej i beztroskiej atmosferze znakomicie się razem bawili i jak ważna w ich życiu była ta wspólnota przyjacielska. 
Pamiętając o tym nietrudno zrozumieć nastrój smutku i osamotnienia, w jaki popadł Mickiewicz po wyjeździe z Wilna. Po ukończeniu studiów w 1819 r. musiał bowiem objąć stanowisko nauczyciela w szkole i został wówczas skierowany do Kowna. Znalazł się teraz w małym mieście, ubogim w życie kulturalne, zmuszony do pracy nauczycielskiej, która nie przynosiła mu satysfakcji. Ucieczką stały się dla niego lektury. Czytał Schillera, Goethego, Byrona, a więc książki, których bohaterami byli ludzie samotni, cierpiący, odizolowani od otoczenia, przeżywający nieszczęśliwą miłość. Mickiewicz znalazł się podobnych okolicznościach życiowych, także ze względu na odrzucone uczucie. Latem 1820 r. przeżył wielką młodzieńczą miłość do Marii Wereszczakówny, już wówczas narzeczonej hrabiego Wawrzyńca Puttkamera. Ta jednak w lutym 1821 r. wyszła za mąż za arystokratę i bogacza, z którym trudno było konkurować biednemu nauczycielowi kowieńskiemu. Nieszczęśliwe uczucie Mickiewicza do Maryli znalazło odbicie w wielu utworach, między innymi w wierszach Do M***, Do ***. Na Alpach w Splügen czy w IV części Dziadów. Trudną emocjonalnie sytuację poety pogorszyła bolesna wieść o śmierci matki. W tym ciężkim okresie powstały pierwsze ballady, Mickiewicz zaczął też pracę nad II częścią Dziadów. W Kownie przeżył jeszcze zauroczenie Karoliną Kowalską, żoną tamtejszego lekarza. Wydarzenia związane z tą znajomością mogły okazać się tragiczne, gdyż doszło niemalże do pojedynku z szambelanem Nortowskim, który również podkochiwał się w urodziwej doktorowej. 
Kolejne wakacje (1821 r.) spędził poeta w Nowogródku, pisząc i oddając się bolesnym wspomnieniom. Wziął roczny urlop od pracy w szkole, aby pojechać na pogłębienie studiów do Warszawy. Nie dostał jednak na to pozwolenia i spędzał czas w Wilnie, często widując mieszkającą nieopodal Wilna Marylę. Ciężki stan psychiczny poety poprawił się pod koniec roku. Wiosną 1822 r. ukazał się pierwszy zbiór wierszy Mickiewicza zatytułowany Poezje, w którym znalazły się Ballady i romanse oraz programowa przedmowa O poezji romantycznej. Pięćset egzemplarzy okazało się nakładem niewystarczającym, wkrótce też dodrukowano kolejne. Rok później wydany został drugi tom Poezji, w skład którego weszły powieść poetycka Grażyna oraz II i IV część Dziadów.
Wkrótce potem nastąpiły dramatyczne wypadki - poeta stał się ofiarą politycznych prześladowań. Został aresztowany za przynależność do tajnego związku filomatów i wraz z innymi członkami stowarzyszenia znalazł się w zamienionym na więzienie klasztorze ojców bazylianów w Wilnie. Spędził tam pół roku, a w procesie, który się odbył, został skazany na zesłanie w głąb Rosji. W październiku 1824 r. opuścił Litwę, aby już nigdy tam nie powrócić.
Podróż do Rosji zapadła mu głęboko w pamięć. Ministerstwo oświaty na miejsce stałego zamieszkania wyznaczyło Mickiewiczowi Odessę, gdzie miał być nauczycielem w liceum, tam w lutym 1825 r. poeta podjął swoje obowiązki. W Odessie spędził osiem miesięcy, bywał w tym czasie w arystokratycznych salonach i romansował z kobietami. znaczenie miała również znajomość poety z Karoliną Sobańską. Echa tego romansu dopatrywano się Sonetach odeskich - cyklu powstałych wówczas erotyków. W lipcu i sierpniu Mickiewicz odbył podróż po Krymie (m.in. w towarzystwie Karoliny i jej kochanka gen. Witta, obojga zaangażowanych w działalność szpiegowską), która była wtajemniczeniem poety w świat Południa i zaowocowała cyklem Sonetów krymskich.
Kolejno Mickiewicz zdecydował się udać do Moskwy i przyjąć stanowisko urzędnika w biurze. W Moskwie Mickiewicz wydaje Sonety (1826 r.). Spotyka także Puszkina. Kolejny rok spędza w Petersburgu, gdzie w 1828 r. zostaje wydanyKonrad Wallenrod.
W 1829 r. udało się wreszcie Mickiewiczowi otrzymać pozwolenie na wyjazd z Rosji. Petersburg opuścił dosłownie w ostatniej chwili (groziło mu niebezpieczeństwo związane z wydaniemKonrada Wallenroda), dzięki pomocy przyjaciół, którzy wstrzymali rozkaz cofnięcia paszportu w tekach kancelarii ministerialnej.
Tak kończy się etap rosyjski w życiu poety.
Teraz rozpoczyna się ponad dwuletni okres podróży. Mickiewicz najpierw udaje się do Niemiec. W Berlinie słucha wykładów Hegla, w Weimarze spotyka się z Goethem, który daje mu gęsie pióro i napisany dla niego wiersz. W towarzystwie poety Antoniego Odyńca przez Szwajcarię udaje się do Włoch. Zachwycony jest pięknem alpejskiego pejzażu, czemu da wyraz w swojej poezji (Do ***. Na Alpach w Splügen).
Poeta dużo podróżuje po Włoszech (Neapol, Pompeje, Sycylia, Asyż, Mediolan), kiedy wraca znów do Rzymu dowiaduje się o wybuchu powstania listopadowego. Z niejasnych do końca powodów Mickiewicz nie wziął w nim udziału. Na tę opieszałość poety złożyło się wiele przyczyn: był już wówczas bardziej sceptycznie nastawiony do takiej otwartej walki z potężnym wrogiem (był wtedy zwolennikiem działania wallenrodycznego), zajechał do Paryża, licząc na interwencję Francji, co jednak okazało się niemożliwe. Rozdarty wewnętrznie postanowił walczyć, dotarł do Wielkopolski, ale droga do Warszawy była odcięta, zresztą powstanie już dogasało. Mickiewicz spotkał się z wielką krytyką współczesnych z powodu niewzięcia udziału w powstaniu, zarzucano mu egoizm czy wręcz tchórzostwo (np. wiersz Maurycego Gosławskiego, Do Adama Mickiewicza bawiącego w Rzymie podczas wojny narodowej), samego poetę również dręczyło ogromne poczucie winy (myślał podobno nawet o samobójstwie).
Badacze biografii i twórczości Mickiewicza często etapy drogi jego życia określają imionami Mickiewiczowskich postaci: Gustawa i Konrada, uznając, że odegrały one zasadniczą rolę w kształtowaniu się osobowości poety. Dzieje Gustawa to przede wszystkim bolesne doświadczenia osobiste kochanka Maryli, z biegiem lat Gustaw przeradza się jednak w Konrada żyjącego życiem pełniejszym, odczuwającego gehennę narodu i działającego w imię wolności. Od momentu upadku powstania Mickiewicz jest już w pełni Konradem. Najważniejsza staje się dla niego rola poety narodowego, a w swoim pisarstwie widzi przede wszystkim obowiązek i służbę. Pisze III część Dziadów, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego oraz Pana Tadeusza - utwory, w których podejmuje walkę o przyszłość swego narodu.
Wraz z Wielką Emigracją dociera poeta do Drezna. Tam powstaje III część Dziadów. Kolejnym etapem wędrówki był Paryż - główny ośrodek życia emigracyjnego Polaków, dla których Mickiewicz staje się wielkim moralnym autorytetem, duchowym przywódcą. To właśnie z myślą o Polakach, którzy zmuszeni byli opuścić ojczyznę, pisze Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, które ukazują się w Paryżu w 1832 r. W tym samym roku drukuje także napisaną w Dreźnie III część Dziadów. W lipcu 1834 r. żeni się z Celiną Szymanowską, z którą będzie miał sześcioro dzieci. Małżeństwo to było jednak dla obojga pasmem cierpienia i męki i niewątpliwie wpłynęło na poetę destrukcyjnie, 
W 1839 r. poeta otrzymał propozycję wyjazdu do Szwajcarii, do Lozanny, gdzie obejmuje stanowisko profesora literatury łacińskiej na tamtejszym uniwersytecie. Tam powstają ostatnie wiersze Mickiewicza - tzw. liryki lozańskie. Wkrótce zaproponowano poecie objęcie katedry literatur słowiańskich w Collège de France w Paryżu. Mickiewicz wyraża zgodę i wraz z rodziną wraca do Paryża. W Collège de France wykłada w latach 1840-1844. Zostaje stamtąd usunięty za głoszenie idei Andrzeja Towiańskiego. Towiański stworzył system filozoficzno-religijny oparty na koncepcjach mistycznych i idei polskiego mesjanizmu narodowego, który zafascynował Mickiewicza. Poeta stał się członkiem założonego przez Towiańskiego Koła Sprawy Bożej. Pozostawał pod całkowitym wpływem tego człowieka, zwłaszcza po tym, jak pomógł on wyleczyć coraz bardziej chorą Celinę. Mickiewicz uważał, że Towiański ma do wypełnienia Bożą misję, że ma przewodzić emigracji i wskazać drogę do odrodzenia ojczyzny. W 1848 r. próbował przekonać do tych idei papieża Piusa IX i namówić go, aby poparł ogarniającą Europę Wiosnę Ludów. Gdy to mu się nie udało, sam próbował utworzyć legion polski, z którym przemaszerował przez Włochy. Po powrocie do Paryża współtworzy rewolucyjne czasopismo „Trybuna Ludów” i przez pewien czas pracuje w Bibliotece Arsenału. W marcu 1855 r. umiera Celina Mickiewiczowa. W październiku, na wieść o wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej, Mickiewicz wyrusza do Konstantynopola. Chce zorganizować legion, który walczyłby przeciwko Rosji. W Konstantynopolu mieszka w fatalnych warunkach, zapada prawdopodobnie na cholerę i umiera 26 listopada 1855 r. Rok później prochy Mickiewicza zostają sprowadzone do Paryża, a stamtąd w 1890 r. do Krakowa, gdzie złożone zostają w podziemiach katedry wawelskiej.





1815 - studia na Uniwersytecie Wileńskim

I. Okres wileńsko - kowieński
1816 - 1819 - studia w Wilnie
1819 - 1823 - praca w szkole w Kownie
1820 - Oda do młodości
1821 -- Żeglarz
1822 - Ballady i romanse, sonet „Do Niemna”
1823 - Grażyna
1823 - Dziady. Część II i IV

II. Okres rosyjski
1823 - proces filomatów, uwięzienie w Wilnie, zsyłka w głąb Rosji
1826 - Sonety krymskie
1828 - Konrad Wallenrod

III. Okres „drezdeński”
1829 - wyjazd z Rosji do Europy
1830 - Drezno, wyjazd do Paryża
1831 - Reduta Ordona
1832 - Dziady. Część III

IV. Okres paryski
1832 - Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego- broszura polityczna
1834 - Pan Tadeusz
1834 - ślub z Celiną Szymanowską
1839/40 - Liryki lozańskie (Szwajcaria)
1840 - objęcie katedry lit. słowiańskich w College de France (Paryż)
1848 - Skład zasad
1848 - próba stworzenia Legionu Polskiego we Włoszech
1849 - twórczość publicystyczna w Trybunie Ludów
1855 - wyprawa do Turcji (wojna krymska)
26 listopada 1855 - śmierć w Konstantynopolu 


Sonet - kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go
do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat.Forma ta ukształtowana została we Włoszech w XIII-XIV wieku na podstawie wzorów z poezji ludowej, głównie w twórczości Dantego Alighieri i Francesco Petrarki. Twórcą sonetu jest poeta szkoły sycylijskiej Iacopo (Giacomo) da Lentini. W odmianie włoskiej sonetu dwie ostatnie zwrotki mają rymy podwójne (cdd cdc, cdc dcd itp.) tak ułożone, by nie można ich było zamienić na czterowiersz i dwuwiersz. W odmianie francuskiej, zapoczątkowanej w XVI wieku przez C.Marota , przy zachowaniu układu graficznego dwóch ostatnich zwrotek ich rymy układają się w czterowiersz i dwuwiersz (np. cdc dee). W odmianie angielskiej (sonet szekspirowski) wprowadzony został wizualny podział na trzy czterowierszowe zwrotki i jedną dwuwierszową oraz zmieniony został układ rymów w początkowych czterowierszach (abab cdcd efef gg).

Wyrazistemu podziałowi sonetu na dwie części towarzyszy także zmiana tematyki. Sonet rozpoczyna się ujęciem opisowym lub narracyjnym, natomiast w strofach trójwersowych pojawia się refleksja, uogólnienie tematyki nakreślonej w części pierwszej. 
Pierwsze sonety w literaturze polskiej napisał Mikołaj Sęp Szarzyński. później po tę formę sięgali inni twórcy, między innymi Morsztyn, Mickiewicz, Słowacki, Asnyk, Tetmajer. Niezmiernie popularną formą poetycką stał się sonet w epoce romantyzmu. Do najbardziej znanych dzieł tego okresu należą Sonety krymskie i Sonety Odeskie Adama Mickiewicza.

SONETY ODESKIE

Sonety odeskie to tytuł przyjęty przez historyków literatury dla określenia poetyckiego cyklu dwudziestu dwóch utworów Mickiewicza. Wydane w Moskwie w 1826 r. wraz z Sonetami krymskimi wiersze powstały w latach 1825-1826 r. w Odessie i w Moskwie. Mickiewicz przebywał tam na zesłaniu w Rosji, między innymi znalazł się właśnie w Odessie.(`Sonety powstawały w krainie dostatków i krasy- wśród przyrody południowej, w salonowym życiu Odessy”) Zachwycony nowym otoczeniem nie ograniczył się jednak wyłącznie do podziwiania przyrody. Młody, przystojny poeta, bywał w arystokratycznych salonach i romansował z kobietami.
 Duże znaczenie miała również znajomość poety z Karoliną Sobańską. Echa tego romansu dopatrywano się zwłaszcza w Sonetach odeskich, bo też cykl ten nie bez powodu uchodzi powszechnie za „erotyczny”. Badano zatem biografię pisarza, starając się rozszyfrować imiona kobiet, o których Mickiewicz wspomina. Początkowe utwory wiązano z miłością poety do Maryli, kolejne odnoszono do miłostek odeskich. Te pierwsze opiewały miłość idealną, uwzniośloną, ukazywały kobietę w duchu poezji petrarkistów, grupa druga pokazywała już raczej miłość zmysłową i nie ograniczała się wyłącznie do jednej, stałej bohaterki.
Mickiewicz w swoim cyklu nawiązał do sonetu włoskiego, nawet motto zaczerpnął z Petrarki i zapisał je w języku oryginału. Co więcej, Sonet I nosi tytuł Do Laury (Laura to również imię bohaterki utworów włoskiego mistrza), a sonet VII podtytuł Z Petrarki i motto z jego utworu, podobnie w podtytule zaznacza się źródło Sonetu X Błogosławieństwo. 
W tradycji literackiej, do której sięgnął Mickiewicz, dominowała tematyka erotyczna, miłosna. I wydaje się, że on również na takiej wyłącznie się koncentruje. W nowszych badaniach odchodzi się jednak od upatrywania w cyklu Sonetów odeskich wyłącznie problematyki erotycznej. Zaczęto zwracać uwagę na kwestie znacznie dla niego istotniejsze.

”Człowiek w sonetach przełomu” I.Opacki:

-upatrywano w nich galerię kochanek, cykl erotyczny

SPOŁECZNOŚĆ( SALON) A `ON”
- para bohaterów `on i ona' nie istnieje w próżni, to odciąga cykl od tradycji liryki erotycznej/tutaj bohaterowie wpisani są w szerszy kontekst społeczny
- „Do Laury” linia napięć on i ona , druga linia zakochani, głównie on a środowisko społeczności salonowej

I FAZA- przeciwstawienie, on idealizuje ją i rzeczywistość, petrarkowskie' kobieta anioł', idealizacja
przez sentymentalny motyw czułych łez
-społeczność przedstawiona daleka jest od marzycielstwa sentymentalnego (s.V)
PRESJA OPINII SPOŁECZNEJ- WYRZUTY SUMIENIA KOCHANKA
II FAZA - zwycięstwo presji opinii środowiska, bohater zostaje wytrącony z sentymentalnego
spojrzenia na gorycz i niepokój sumienia, następuje przesunięcie modelu bohatera z
bohatera byronowskiego( boh, którego kształt został spowodowany przez społeczeństwo,
boh skrzywdzonego, odtrąconego)
III FAZA- przemienienie wewnętrznego portretu bohatera, przestaje tu dominować gorycz, zgryzota,
wkracza igraszka, błyskotliwość salonowego flirtu, brak już porównanń do anioła, określenia
związane z zabawą, swawolą, w I fazie zabawy wiązały się ze społeczności salonową, przeciw bohaterom, teraz wiąże się z bohaterem- PRZEMIESZCZENIE BOHATERA
bohater uległ społeczności, zaakceptował jej styl życia
DALSZE PRZEMIANY
bohater pozyskuje rolę mentora- jak mają się zachowywać wizytujący na salonie, by nie przeszkadzać flirtującym, bohater wyrasta ponad solonową społeczność - FAZA ZNUDZENIA
IV FAZA- `wdzięki, pieszczota'- terminologia handlowa `złoto daję', boh staje na zewnątrz środowiska,
WNIOSKUJĄC: Sonety odeskie- poemat o przemianie człowieka pod wpływem otoczenia

DWA CZYNNIKI ZŁOŻA ZAPISU:

1. Ukształtowanie pkt wyjścia i pkt dojścia procesu dojrzewania bohatera cyklu
pkt wyjscia- światopogląd poprzedzający romantyzm kultury- kultury sentymentalnej, zetkniecie z drwiaca kultura salonu, czego efektem jest model byronowski
pkt dojscia- romantyczny oparty na socjologicznym doświadczeniu

Cykl rozpoczyna człowiek niedbający o środowisko w imię obrony swoich złudzeń, a konczy człowiek, który nie dba, bo zmierzył jego wartość, rozpoczyna sentymentalista, a kończy romantyk drwiący z salonu.

2. Warstwa faktu przemiany światopoglądowej: etapy cofania się przed presją, etap klęski, etap `byronowskiej pustki', etap unicestwienia wartości

Człowiek w sonetach stoi dopiero u progu nowej kultury romantyzmu.

motto- problem przemiany człowieka, głowny problem cyklu- CZŁOWIEK PRZEŁOMU EPOK

”O sonetach odeskich” Cz. Zgorzelski:


-okładka pierwszego wydania w 1826r. - epigraf z Petrarki: „Kiedy byłem po części innym człowiekiem niż dzisiaj”- zdanie to wskazuje na proces dojrzewania/ cytat uznany może być za akt samoobrony przed zgorszonymi czytelnikami- inny byłem kiedy to pisałem-inna perspektywa

-zwane nieprawnie erotycznymi

- sonetów nie należy badać pod kątem biograficznym,

-przeżycia podmiotu lirycznego- przefiltrowane przez prawa sztuki literackiej, to rózni p.lir. od autora


*** Wewnętrzne zróżnicowanie sonetów- dwie grupy:
1. Powiązania z idealną miłością poety do Maryli
SONET 11 „Rezygnacja”- słup graniczny między petrarkowską krainą wspomnień a ziemnią obiecaną odeskich upojeń.
2. Powiązania ze zmysłowymi odeskimi miłostkami
* widoczna jest również odmienność stylowa

ZGORZELSKI- PODZIAŁ SONETÓW:

grupa 1 MIŁOŚĆ IDEALNA
sonety petrarkowskie
sonety 1-10 ( od „Do Laury” do „Błogosławieństwa”)
jedność tematyczna: miłość idealna, potrącające o poezję petrarkowską, pozornie bez akcentów zmysłowych, jedność: motywy, podobne ujmowanie uczuć i sytuacji, np. motyw spotkań z ukochaną ( w jednym sonecie płonie, w innym kontrastowo jest spokojny, s.1- zetknięcie nieznajomych, 2- stan kochanka w czasie nieobecności, s.3- jej postać robi wrażenie na wszystkich - GRADACJA SPOTKAŃ - sonety 4-6 motyw spotkania sam na sam, s.4-spotkanie nocą, 5- samotni otoczeni ściany, 6- spotkanie dwukrotne- wschód i zachód słońca, późniejsze sonety- wygasa motyw spotkań, pojawia się motyw wspomnień - pamiątek s.7 sserce ciągle wspomina, 8-wspomnienie kochanki z rzeką i krajem lat dziecinnych, s.9 opowieść Strzelca, s.10- błogosławieństwo miłości, mimo iż dała mu tyle cierpienia, przedstawia ją jak żywą aktualnie. Motyw porównania kochanki do anioła ( typowo petrarkowskie) s.1, 3, 4 w niebiańskiej miłości jest jednak więcej mowy o strapieniach niż o radości- sentymentalne łzy, smutek, westchnienia- s.1, 5, 6, 8- elegijny nastrój, nie można mówić o 100% sentymentalizmie -to łzy zewnętrzne, wewnątrz dynamika duszy, nieznana sentymentalizmem.

Styl:
budowa oparta na najczęściej dwu liniach tematycznych/ „Do Niemna” s.I wspomnienie rzeki domowej, s.II wspomnienie Laury / „Ranek i wieczór” jedyny utwór wg Koźmiana w którym może się rozum czegoś domagać- tutaj dwuczłonowe zestawienia, realizujące zasadę paralelizmu: obraz przyrody odpowiada tonacji emocji, analogie, kontrasty, chiazmy- wiązanie ze sobą zdań przeciwstawnych.
s.7-9 przeciwstawna budowa zdań sąsiednich i równoległość cząstek składniowych, analogicznie zbudowanych.
grupa 2 MIŁOŚĆ FIZYCZNA
sonety 11-14
a'la Byron
głos wewnętrznego niepokoju, motyw zgryzoty i wyrzutów sumienia, bohater rozdarty,
kobieta jest ideałem, ale on nie jest godzien ideału, zmiana punktu widzenia miłości:
namiętność, zmysłowość, fizyczność
STYL: wydobycie silniejszych akcentów emocjonalnych, gwałtowne wyrazy środków wydobywające emocjonalizm
nie sentymentalizm, a liryka o dynamice romantycznej, nie elegijność, tragiczna rozterka, bajroniczny motyw osamotnienia, niezgody i dysonansu, zamiast harmonii, łagodności
nie panuje tu ani jednolitość tematyczna, ani nastrojowa

s. „Rezygnacja”= bajroniczne rozgoryczenie do świata, poczucie samotności, przekleństwo wspomnień, świadomośc upadku, jednocześnie tęsknota do czegoś wyższego, anielskiego
s.”Rezygnacja” - tragiczna rozterka, motyw osamotnienia, sprzeczność uczuć, kolejny sonet: konflikt naiwnego, szczerego uczucia z obojętnością duszy, motyw niezgody między sercem a osobą
kolejno: wewnętrzna niezgoda, pozornie harmonia, pogoda, szczęście DYSONANSE
s. 14 „Luba ja wzdycham”( rzut oka wstecz, podsumowanie, spajanie grupy) obok „Rezygnacji” kolumna stropowa- synteza, skupienie elementów, podsumowanie przebytej drogi/ Rezygnacja- rzut zapowiedz kolejnych grup

grupa 3 MIŁOŚĆ IDEALNA ALE FRYWOLNA
sonety 15-19
motyw spotkań
„Dzień dobry”, „Dobranoc” i „Dobry wieczór”- trylogia spotkań ujętych w momencie powitania lub pożegnania
„Dzień dobry”- inne postrzeganie kobiety, Boh obojętny, `kobieta ma za nim latać”, bohater nie
traktuje miłości poważnie, jest to dla niego gra miłosna, flirt
„Do D.D” i „Do Wizytujących”- podwójne opracowanie tematu wizyty

s.1,2- miłość alkowiana
2.4,5- miłość salonowa

Inna miłość, sens spotkań, nastroj niż w gr.1/ znika petrarkowska idealizacja ukochanej, wyrzuty sumienia, postawa szacunku wobec sfery doskonałośći, pojawia się lekki, frywolny ton żartu, miłość lekka
STYL:
-dowcip, gra słów, lekkość, igraszki, żart
-wszystkie z tej grupy oprócz „Dobrywiwczór” różnią się rodzajowo i kompozycyjnie od pozostałych sonetów

-mianiaturowe scenki dramatyczne w kształcie dialogowych wypowiedzi bądź w kształcie akcji zamiast lirycznych wynurzeń poety-liryka
-zero przemilczeń


grupa 4 MIŁOŚĆ- RZECZYWISTOŚĆ
sonety 20-23 (utwory rozrachunku podmiotu)
etap pogardy, kobieta- przedmiotem, ma zaspokoic jego potrzeby
sonety te spełniają jakby rolę pointy całego cyklu
s,1w tej grupie- rozrachunek z `tą', którą na pożegnanie tylko słowo pogardy,
s.2- rozrachunek ze wszystkimi, którym „Danaidom rzucał zbyt rozrzutne dary”
s.3- rozrachunek z samym sobą jako poetą, któremu `bogowie dali wieszczy głos'
motyw zgryzoty sumienia
STYL:

-najbliższe grupie środkowej, od uśmiechu do wzgardy, po gorycz,od żartobliwej pochwały do szyderstwa zabiegliwości kochanek

Dużo rzeczy traci tu swoją wartość, ale miłośći nie, to co się dzieje w bohaterze zmienia jego punkt widzenia.
PODSUMOWANIE OGOLNE ROZWOJU UCZUĆ

Miłość z IVcz. Dziadów, a miłość z „SO”
Dziady: miłość jedyna, ale wyniszczająca
SO: bohater jeden, ale różne kobitki do s. 10 mamy wrażenie, ze to jedna bohaterka,ale pozniej to już różne babki

”SO” a „SK”

s.' Danaidy'- Nie kończy cyklu, etapu ewolucji, przełamuje on granice cyklu i wchodzi w strofy „Sonetów krymskich'. Etapy wędrówki po morzu i górach znaczyć będą podobnie jak poszczególne epizody miłości w poprzednim cyklu- kolejne fazy zmian jakie zachodzą w boh, który początkowo jawi się z grymasem bajronicznej niewiary, potem zamienia się w Pielgrzyma zapatrzonego w wielkość Czatyrdahu.
W „SK” i „SO” układ całości jest koncentryczny, skupiony wokół sonetów ujawniających ukrytą dynamikę uczuć. W :SO: walka zgryzoty sumienia z pokusą uroków, w :SK: ścieranie się zachwytu wędrowca wobec przepychu przyrody z wzrastającą tęsknotą wygnańca. Wiąże się też te dwa cykle w analogiczny sposób ożywiania zwartej budowy sonetu. Tu i tu pod powierzchnią pozornie spokojnych form, tętni dynamika starć wewnętrznych.
Mickiewicz „potrafił ożywić kamienne kształty sonetów'. Metodą skrótów poetyckich ukazał dzieje zmian jakie czułego kochanka w stylu Petrarki, uczyniły bajronowskim szydercą, a „Podróżnego” w „Pielgrzyma” szlakiem gwiazd na niebie wędrującego ku Polsce/ Mickiewicz otworzył perspektywy na nieskończoność reakcji psychicznych człowieka.

Zarówno w ostatnim wierszu SO jak i SK bohater ujawnia się jako poeta- autopoetyczne, motyw muzy poetyckiej.




SONETY KRYMSKIE

 Sonety krymskie to cykl 18 utworów wydanych w 1826 roku w Moskwie, w tomie pod tytułem Sonety. Stanowią one owoc podróży Mickiewicza na Krym w roku 1825. Poeta mieszkał wówczas w Odessie, gdzie został zesłany po procesie filomatów. Poeta już wcześniej, podobnie jak inni romantycy, zainteresował się tematyką Wschodu. Podczas pobytu w Petersburgu zajmował się literaturą i kulturą krajów arabskich. Wyprawa na Krym była więc konsekwencją fascynacji Mickiewicza orientem.
Badacze biografii Mickiewicza spierają się o szczegóły jego krymskich podróży. Prawdopodobnie Mickiewicz odbył dwie lub trzy wyprawy. O ostatniej, mającej miejsce jesienią 1825 roku, wiadomo najwięcej. Poeta popłynął na Krym w towarzystwie między innymi Jana Witta, Karoliny Sobańskiej i Henryka Rzewuskiego. Trasa wycieczki nie jest dokładnie znana. Prawdopodobnie Mickiewicz rzeczywiście odwiedził miejsca opisane w Sonetach: Kozłów, Bakczysaraj, Bajdary, Czufut-Kale, Ałusztę. Z dokumentów wynika, iż poeta był także w Sewastopolu, Symferopolu oraz w okolicach Ajudahu.
Bez wątpienia orientalna sceneria stała się dla poety inspiracją, jednak traktuje on krymskie realia bardzo swobodnie. Sonety są zapisem wrażeń, emocji wywołanych podróżą, nie zaś realistycznym i wiernym opisem Krymu. Prawdopodobnie nie powstały też w czasie wycieczek, lecz później, już po powrocie do Odessy. Podczas podróży Mickiewicz, jak relacjonują jego towarzysze, notował, zapisywał wrażenia i informacje o Krymie. Czy w jego notatkach znalazły się także pierwsze wersje sonetów? Tego nie wiadomo. Z pewnością jednak poeta wielokrotnie przerabiał i poprawiał swoje utwory szukając najodpowiedniejszych słów dla tego, co chciał wyrazić. 
Mickiewicz dość swobodnie potraktował klasyczną formę sonetu i zmodyfikował ją. Do typowo lirycznego gatunku poeta wprowadził elementy dramatyczne. Przykładem takiego zabiegu stylistycznego jest Droga nad przepaścią w Czufut-Kale będąca dialogiem między Pielgrzymem i Mirzą - jego wschodnim przewodnikiem. Podobnie skomponowany jest Widok gór ze stepów Kozłowa. 
Mickiewicz przesuwa tez granice między częścią opisową i refleksyjną. W Burzy dopiero ostatnie trzy wersy stanowią puentę podsumowującą utwór. Niekiedy poeta zupełnie rezygnuje z części refleksyjnej. Przykładem sonetu wyłącznie opisowego jest Bakczysaraj w nocy. Szczególnym przypadkiem naruszenie klasycznej formy sonetu stanowi wiersz Widok gór ze stepów Kozłowa, w którym poeta dopisuje dodatkowy wers - okrzyk pielgrzyma: Aa!!! 
Mickiewicz wprowadził liczne, nie tylko stylistyczne modyfikacje do klasycznego gatunku. Rygorystyczna forma sonetu nie pasowała do wrażliwości romantycznego bohatera - samotnego Pielgrzyma przemierzającego krymskie przestrzenie. 

Mickiewicz jako twórca poematu opisowego realizowanego jako cykl sonetów-


SONETY KKRYMSKIE

-wers otwierający Stepy Akermańskie był zmieniany wiele razy
„Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu”- edytowany, ponieważ ta linijka wpływała na koncepcję tego sonetu, a może nawet na cały cykl-- wers ustala czas rozpoczęcia wypowiadania wiersza- w momencie wjazdu na step, czas wypowiadania wiersza staje się współbieżny z czasem podróżowania, wiersz staje się stenogramem spostrzeżeń i doznań, w jej czasie nawiedzających kreowanego w tym wierszy `turystę- Pielgrzyma'


ROMANTYZM SONETÓW KRYMSKICH

- romantyzm wstępujący i romantyzm `w ogole'- romantyzm z 1826r- ujawnia się w kształcie człowieka kreowanego w sonetach, w kształcie `człowieka nowo narodzonego'
-orientalizm
 Zainteresowanie Wschodem było u romantyków powszechne. Egzotyczna kultura pociągała swą barwnością i odmiennością. W Sonetach krymskich fascynacja orientem przejawia się na kilku płaszczyznach. Przede wszystkim wiąże się z postacią Mirzy - wschodniego przewodnika prowadzącego wędrowca przez krymskie przestrzenie. Mirza jest człowiekiem Wschodu, zakorzenionym w orientalnej kulturze. Jego spojrzenie na świat jest diametralnie różne od spojrzenia Pielgrzyma. Podmiot liryczny nieustannie uczy się od Mirzy, dzięki niemu poznaje świat Krymu. 

Mirza postrzega świat jako jedność. Modli się od górskiego szczytu, Czatyrdahu
Góra jest dla Mirzy elementem świata stworzonego przez Boga, symbolem jego potęgi. Dlatego modląc się do niej Mirza nie popełnia świętokradztwa. Jednocześnie w swojej modlitwie zarzuca naturze nieczułość, skarży się na trudny los człowieka walczącego z przyrodą. Jednak przywołane w tekście szarańcza, upał czy też przytłaczająca swym ogromem góra należą do naturalnego porządku, przeciwko któremu Mirza nie buntuje się. W jego świecie jest miejsce zarówno na dobre, jak i na złe żywioły. Wszystko, także klęski żywiołowe czy męczący upał, pochodzi od Boga i jest zgodne z boskim planem. Człowiekowi pozostaje tylko pokornie akceptować to, co się dzieje. Ta postawa zawierzenia, pokornej akceptacji jest u Mirzy wyraźna.
Z postacią wschodniego przewodnika wiążą się też elementy ludowości i folkloru, które tak fascynowały romantyków. Mądrość Mirzy nie jest wynikiem wykształcenia. Pochodzi ze znajomości reguł rządzących jego światem. Widać w niej elementy myślenia magicznego. Dla Mirzy słowo ma taką samą moc sprawczą jak spojrzenie, gest czy działanie.
Orientalizm w Sonetach krymskich przejawia się także w stylistyce utworów, przypominającej niekiedy twórczość barokową.
Orientalizm podkreślają też używane przez Mickiewicza nazwy regionalne: Czatyrdah, Bajdary, Bakczysaraj oraz słowa opisujące realia Wschodu: haremy, padyszach, dżamidy.

-wyobraźnia poetycka to kolejna romantyczna cecha widoczna w Sonetach krymskich. Mickiewicz postulował pisanie poezji opartej na czuciu, emocjach, na tym, co niejasne i pozornie niedostrzegalne. Sam także realizował ten program.
Już pierwszy utwór cyklu, Stepy akermańskie, pokazuje, że podmiot liryczny kojarzy zjawiska bardzo odległe:

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu.



Zacytowany początkowy wers wprowadza rozbudowaną metaforę, która obejmuje całą pierwszą strofę. Słowa takie jak: wpływać, ocean, fale, ostrowy nawiązują do tematyki morskiej. Jednocześnie step to „suchy oceane”. Poeta w całym wierszu odnosi się przemiennie do skojarzeń z oceanem i ze stepem. Efektem tego zabiegu stylistycznego jest nałożenie się na siebie tych dwóch obrazów. 

Zaskakujące paralele pojawiają się w całym cyklu. W sonecie Cisza morska drzemiąca na dnie meduza, która ożywia się tylko wtedy, gdy morze jest spokojne staje się odzwierciedleniem myśli i wspomnień poety. 

O myśli! W twej głębi jest hydra pamiątek



Podmiot liryczny porównuje wspomnienia do hydry - mitycznego stwora, którego nikt nie mógł pokonać, bo wciąż się odradzał. Podkreśla tym samym, że nostalgia i żal są nie do przezwyciężenia. Analogia tego fragmentu do obrazu polipa jest wyraźna. Podobnie jak morski potwór, bolesne wspomnienia tkwią głęboko gdy podmiot liryczny aktywnie uczestniczy w rzeczywistości. Dopiero cisza i spokój, które skłaniają do kontemplacji sprawiają, iż „hydra pamiątek” ożywa. 

Romantyczna wyobraźnia Mickiewicza przejawia się w pulsowaniu znaczeń i symboli, w ich płynnym przechodzeniu. Słowa są wieloznaczne, można je rozumieć na wielu poziomach.
Przykładem takiego ukształtowania języka jest sonet Mogiły haremu. 

Tu z winnicy miłości niedojrzałe grona
Wzięto na stół Allacha; tu perełki Wschodu,
Z morza uciech i szczęścia, porwała za młodu
Truna, koncha wieczności, do mrocznego łona.


Zmarłe kobiety są dla poety zarówno gronami z winnicy miłości, jak i perłami Wschodu. Rzeczownik perła oznacza coś drogiego, pięknego, rzadko spotykanego. Jednocześnie to piękno rodzi się z bólu i cierpienia - prawdziwa, najcenniejsza perła powstaje, gdy delikatne ciało małża zostanie naruszone np. ziarenkiem piasku. Perła to wiec piękno okupione cierpieniem. Do tych skojarzeń dołącza poeta obraz morza, z którego dziewczęta zostały porwane za młodu. Poeta miesza tu porządek realistyczny - morze, porwanie i metaforyczny: pisze o morzu uciech i szczęścia. Konkretyzuje więc przenośne znaczenie popularnego frazeologizmu „morze szczęścia” i nadaje mu nowy sens. 

Elementem wyobraźni poety jest też skupienie się na doznaniach i wrażeniach. Mickiewicz opisuje to samo miejsce widziane w dzień i o zmroku podkreślając tym samym, iż nie da się powiedzieć nic pewnego o rzeczywistości. Bakczysaraj jest zupełnie innym miejscem w dzień, w pełnym słońcu i w nocy. Takie widzenie świata jest bliskie późniejszemu impresjonizmowi.

Wyobraźnia poetycka Mickiewicza przejawia się także w odejściu od realizmu nawet w opisowych częściach sonetów. Każde wydarzenie, nawet zwykłe, codzienne, może stać się dla poety źródłem niezwykłego skojarzenia. Wyobraźnia poetycka Mickiewicza jest czymś szczególnym. Jest wyrazem poetyckiej indywidualności, ale jednocześnie doskonale wpisuje się w poetykę literatury romantycznej.

-bohater romantyczny- bohaterem całego cyklu jest wędrowiec, pielgrzym. Status pielgrzyma niesie za sobą wiele znaczeń. Pielgrzymka odsyła do sfery sacrum, to droga podjęta w celu dotarcia do miejsca świętego. Wyprawa ma być sprawdzianem dla człowieka, okazją do walki ze swoimi słabościami, a także do refleksji nad sobą samym. Ten ostatni aspekt jest chyba najistotniejszy w przypadku Sonetów krymskich.
Jednocześnie sytuacja pielgrzymki najczęściej wiąże się z samotnością, wyobcowaniem. Pielgrzym jest obcy w każdym miejscu, do którego przybywa. W przypadku bohatera sonetów samotność i alienacja dotyczą dwóch kwestii. Z jednej strony sytuacja wędrowca wiąże się z wygnaniem z ojczyzny, staje się on człowiekiem wykorzenionym. Z drugiej zaś strony wyobcowanie to uczucie towarzyszące romantycznym bohaterom niemal wszystkich utworów epoki. Jest ono efektem nowej, innej wrażliwości. Pielgrzym widzi świat inaczej niż ci, którzy go otaczają. Jego przeżycia i emocje oddzielają go od innych ludzi.

-Obraz natury w Sonetach jest charakterystyczny dla literatury romantycznej. Poeta opisuje piękno krymskich krajobrazów, jednak bardziej interesuje go przyroda jako żywioł i jako najważniejszy element świata. Przyroda, co charakterystyczne dla literatury romantycznej, staje się też źródłem przeżyć podmiotu lirycznego i ich odzwierciedleniem. Zapadający zmrok w Stepach akermańskic hzaciera kształty widzianych przedmiotów, wszystko staje się niewyraźne, płynne. Odzwierciedla to wewnętrzną sytuację podmiotu lirycznego, poczucie zagubienia, niepewności. Porządek natury jest wielokrotnie przeciwstawiany w sonetach porządkowi ludzkiemu. We wspomnianym już Bakczysaraju pałac symbolizujący dawną potęgę staje się ruiną, na której rosną kwiaty. Natura jest wieczna, należy do porządku sacrum. 

-Tematyka patriotyczna nie jest cechą literatury romantycznej w ogóle, lecz tylko jej polskiej odmiany. Ze względu na uwarunkowania historyczne polscy romantycy wielokrotnie odwoływali się w swej twórczości do spraw ojczyzny. W przypadku Sonetów krymskich istotny jest też fakt, że Mickiewicz został po procesie Filomatów skazany na opuszczenie kraju. Podróżując po Krymie był przekonany, iż nigdy już nie zobaczy Litwy.

Już w pierwszym utworze cyklu pojawia się motyw utraconej ojczyzny. Podróżujący przez step wędrowiec pragnie usłyszeć choćby głos z Litwy. Po raz pierwszy pojawia się w tym miejscu, charakterystyczna dla Sonetów krymskich , tęsknota za Litwą. O tym, jak bardzo wędrowiec oddalony jest od swojej ojczyzny, świadczy to, że mógł usłyszeć motyla, lecące żurawie, a głos z Litwy do niego nie dociera. Podmiot liryczny w żadnym z sonetów nie nazywa się patriotą, nie pisze o odzyskaniu niepodległości, nie porusza wprost spraw politycznych. Jednak problem nostalgii, utraconej ojczyzny i poczucia wykorzenienia jest głównym tematem sonetów.
Patriotyzm Mickiewicza przejawia się też w porównaniach Litwy i Krymu. Nostalgia nie pozbawiła wędrowca wrażliwości na piękno, zachwyca się on egzotyczną przyrodą i orientalnymi pejzażami. Jednak w sonecie Pielgrzym podmiot liryczny wyznaje:

Litwo! piały mi wdzięczniej twe szumiące lasy
Niż słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice;
I weselszy deptałem twoje trzęsawice
Niż rubinowe morwy, złote ananasy



Bogactwo wrażeń, doznań nie pomaga mu zapomnieć. Litwa jest wciąż obecna w myślach wędrowca. 

-forma 

Romantyczne cechy Sonetów krymskich przejawiają się nie tylko w planie treści. Również pod względem formy cykl ten jest doskonałym przykładem twórczości tej epoki.

Mickiewicz modyfikuje klasyczny i rygorystyczny gatunek jakim jest sonet wprowadzając do niego elementy dramatyczne: dialogi, pytania, monologi. Tym samem staje się on gatunkiem synkretycznym. Poeta przesuwa też granicę między częścią opisową a refleksyjną wiersza niekiedy rezygnując nawet z jednej z nich. Rozluźnienie sztywnych ram gatunkowych pozwala na lepsze przedstawienie romantycznej wrażliwości Pielgrzyma.
----------------------------------
Człowiek z „SK” jest pod wielu względami dzieckiem, które stawia pierwsze kroki w nieznanym sobie świecie- mylnie ocenia zjawiska, dlatego poeta przydał mu Mirzę,człowieka górującego nad pielgrzymem, wiedzą w zwiedzanym świecie, mistrza i nauczyciela, człowiek ten ostrzega przed błędem, Mirza prezentuje zwiedzany swiat, cierpliwie objasnia wszystko pielgrzymowi.
Pielgrzym: roznie widzi przyrodę w zależności od pory obserwacji

JĘZYK
- język kształtuje Pielgrzyma- opisuje świat Krymu widziany przez P.
-słownictwo naszpikowane słowami okazjonalnymi miejsca i czasu, akcentującymi doraźność, momentalność, aktualność i konkretność obserwacji * sytuacyjne uzycie jezyka

- poematy turystyczne- konkretność opisu
-`portret turysty'-człowiek stający na progu wiedzy o zwiedzanym świecie i ukazanego w procesie jej zdobywania, ma funkcje nie tylko turystyczną- PIELGRZYM NIE ZNA ŚWIATA GO OTACZAJĄCEGO, ALE TEŻ ŚWIATA ISTNIEJĄCEGO W NIM SAMYM- zaskakuje go Krym, ale też jego wnętrze- P. -człowiek błąkający się w krainie swojej osobowości

-`s.Pielgrzym' - zalążek koncepcji całego cyklu, zasadzającej się na starciu uczucia podziwu dla krasy krymskiej przyrody i uczucia tęsknoty do utraconej Litwy
P.o Krymie: piękno, fascynacja
P.o Litwie: zagubienie w przeszłości, wierność krajowi
-rozdarcie wewnętrzne, brak harmonii, spojności, zdziwienie samym sobą, niezrozumienie siebie, człowiek nieskodyfikowany- jest rok 1826- czyli to człowiek stojący na progu nowej epoki -romantyzmu.

”Pielgrzym w krainie dostatków i krasy”:

SONETY JAKO CYKL
Folkierski: 4grupy po 4 sonety
gr.1- sonety morskie 1-4
gr.2- o ruinach Bakczysaraju 6-9
gr.3- związane z dolinami Krymu 10-13
gr.4- złączona z motywem gór i ruin Bałakławy 15-18
Folkierski wyodrębnił dwa sonety- 5 ( Widok gór ze stepów Kozłowa) i 14 (Pielgrzym)- są to słupy graniczne między grupami-s5 przy wylądowaniu morza na półwysep krymski oraz s14 przy przejsciu z dolin na szczyty.
- symetryczność, regularność
Kleiner:
wyodrębnił s.1- niezwiązany z podróżą,
gr1 s.2-4 s. morskie- liryczna wymowa, cisza na morzu, w duszy budzi się hydra pamiątek
s.5 wyodrębniony- tematycznie i strukturalnie- 1os.lp- rzut oka na góry Krymu, P. zapomina o wszystkim, nie nasłuchuje już Litwy, oddaje się wrażeniu emocjonalnego opisu, podziw
gr2 o ruinach Bakczysaraju 6-9
gr3 wyodrębnienie Ajudahu
mniej symetryczny podział niż Folkierskiego

Mniejsza o to, jak podzielimy sobety, bo to tylko konkretna konstrukcja, chodzi tylko o wierze wyodrębnione- słupy graniczne- jak refren w pieśni ciązy na grupie poprzedzającej, stanowiąc coś w rodzaju artystycznej antytezy

- po `morskich' o postawie lirycznej, s.5 - opisowy, 6-9elementy epickiej, pozniej sonet liryczny( wewnętrzna dynamika ścieranie się dwóch nurtów emocjonalnych i sfery kompozycyjnej, ścieranie się również w innej sferze- urok rozległych sonetów i gryząca tęsknota do Litwy, pragnienie usłyszenia echa Litwy).

PRZEMIANA WEWNĘTRZNA PODRÓZNEGO- przezwyciężenie hydry pamiątek,
przemiana z Podróżnego w pielgrzyma- podziwianie gór Czatyrdahu, pozniej podziw słabnie, drobiazgowe opisy, czas na refleksje- pesymistyczne rozmyslania nad znikomością potęgi, miłości i szczęścia- dochodzi drzemiący głos pamiątek- mysli Pielgrzyma znow ku Polsce- elegijny smutek, P. chce uśpić znow tęsknotę, niezwykłość opisów- kolejny słup graniczny,Bajdary”- słabszy, ale podobnie dramatyczny, w odtworzeniu zmagania się Pielgrzyma z sobą samym, próba zagubienia w zachwycie Krymem, ale uspiona tesknota wybucha. Po przejsicu z dolin do gór dochodzi do głosu Pielgrzym, nie wędrowiec, turysta, ale Pielgrzym- wygnaniec, myślący o ojczyznie. Jest sam, bez Mirzy- nie oszukuje siebie, mowi prawdę o tęsknocie. Kolejno 3 sonety grozy gór i melancholii ruin-przepasc jakby pochlania duszę Pielgrzyma.

”SK” cykl poznawczy( siebie i rzeczywistości), dramatyzm, odsłaniają bardzo sensualistyczny, unaoczniający sposób obrazowania Mickiewicza- cecha wyobraźni poetyckiej- opisy w f czasu ter., w pierwszych wierszach nie widac opisowości, bo to jeszcze mysli klasycystyczne, silna kondensacja znaczen- nie rozpisywanie się, ścieśnianie, Mickiewicz zachowuje formę sonetów, prócz jednego okrzyku- `a', gdzie sonety były uznane za formę skostniałą.




Struktura dzieła

Dziady nazywane są dramatem amorficznym. Charakteryzuje się on brakiem strukturalnej jednorodności. Poszczególne części dzieła dzieli tematyka

oraz czas powstania


Dziady cz.IV

Miłość

IV część Dziadów można określić mianem wielkiego romantycznego studium miłości, gdyż to właśnie miłość jest tematem, który wysuwa się na jej pierwszy plan. Utwór ten jest tak naprawdę monologiem Gustawa o sile miłości, o niewyobrażalnym szczęściu, jakie może dać człowiekowi i cierpieniu, które ze sobą niesie miłość niespełniona. W obliczu historii Gustawa miłość okazuje się siłą potężniejszą od śmierci i ziemskich przeciwieństw losu. Bohater cały czas wierzy, że rozstanie nie było ostateczne. Według niego, dusze związane przez Boga na wieki, nigdy się nie rozłączą. 
Co również bardzo ważne, Mickiewiczowskie dzieło wcale nie jest jednoznaczne. Tak naprawdę trudno powiedzieć, kto ponosi odpowiedzialność za nieszczęście Gustawa: ukochana, że wybrała ślub z innym? określone stosunki społeczne, które ją do tego skłoniły? romantyczne lektury Gustawa, które tak, a nie inaczej ukształtowały jego wyobrażenie o miłości? a może sam Gustaw, który uległ zbytniej namiętności? W IV części Dziadów nic nie jest oczywiste (nawet sam status głównej postaci), ale bohater próbuje dojść do prawdy, poszukuje, analizuje swoją przeszłość. Postawę tę zapowiada już motto utworu:
Gustaw pragnie zrozumieć. Nie poddaje się rezygnacji, nie próbuje zapomnieć, przeciwnie - „podnosi zmurszałe całuny”.
Sposób przedstawienia miłości przez Mickiewicza w IV części Dziadów jest jednym z najbardziej interesujących i poruszających, nie tylko w polskim Romantyzmie. To uczucie, które unosi człowieka do raju i strąca go do piekła, to wielka namiętność, ale i niewyobrażalne cierpienie, niepewność i przypadek. Z całą pewnością jest to jedno z najsilniejszych uczuć, skoro potrafi pokonać nawet śmierć.

Znaczenie monologu Pustelnika - Gustawa w IV części Dziadów


Dialog w IV części Dziadów jest jedynie pozorny, cały utwór jest tak naprawdę monologiem głównego bohatera. Chaotyczna i niespójna wewnętrznie relacja Gustawa, opowieść o wielkiej, nieszczęśliwej miłości i ogromnym cierpieniu, pełni w dramacie określone funkcje. Najważniejsze z nich to:

- Monolog jako przedstawienie historii miłości Gustawa, wyjaśnienie zdarzeń i okoliczności, odnalezienie ich przyczyn. Nie poznajemy ich chronologicznie, z zachowaniem ciągu przycznowo-skutkowego. Wypowiedź Gustawa jest wyrywkowa, podyktowana przeżywanymi akurat emocjami, możemy jednak na jej podstawie zrekonstruować najważniejsze ogniwa jego historii i poukładać w logiczną całość. 

- Charakterystyka postaci - sposób wypowiedzi Gustawa: chaotyczny, pełen ekspresji, urywanych zdań, niejasności pokazuje jego wewnętrzne rozdarcie, walkę, która toczy się w jego duszy. Gustaw poprzez swój monolog (nie słucha Księdza, przerywa mu) jawi się także jako indywidualista, człowiek skoncentrowany na sobie, wręcz egoista. Jego wypowiedź wskazuje na niezwykle silne przeżywanie świata przez bohatera. Gustaw staje się miejscami jedyną postacią całego dramatu, co czyni utwór podobnym domonodramatu. 

- Monolog akcentuje sprawę jednostki, odsuwając kwestie społeczne, filozoficzne czy światopoglądowe na dalszy plan. Dzięki temu IV część Dziadów zawiera pełny portret psychologiczny bohatera - romantycznego kochanka, poznajemy historię człowieka w bezpośrednim zetknięciu się z nim. Gustaw jest tu najważniejszy - jako osoba wypowiadająca swój monolog i jako osoba, której bezpośrednio dotyczy to, o czym się mówi.

- Jest on ponadto sporem światopoglądowym z innymi sposobami myślenia i postrzegania rzeczywistości. Wypowiedź Gustawa sytuuje się przez cały czas w opozycji do postawy i sposobu myślenia Księdza i stanowi przez to konfrontację światopoglądu romantycznego z realistycznym (spór „czucia” i „rozumu”). Szerokie wypowiedzi Gustawa dają przede wszystkim wyobrażenie o romantycznym sposobie odczuwania miłości, wyobrażeniu o relacjach między kobietą i mężczyzną. To również koncepcja sposobu postrzegania świata, odrzucenie jedynie chłodnego poznania naukowego i otwarcie się „czucie i wiarę”, na inny, głębszy wymiar bytu. 
* ten punkt neguje p. Chachulska w swoim opracowaniu

Portret tragicznego kochanka romantycznego w IV części Dziadów

Postać Gustawa w IV części Dziadów reprezentuje modelowy typ romantycznego, nieszczęśliwego kochanka straconego dla świata z powodu swej szaleńczej miłości i namiętności do kobiety. Cała biografia Gustawa wpisuje się w znane już w literaturze schematy - Gustaw jest bowiem bohaterem werterowskim. To wielki indywidualista, który przeżywa nieszczęśliwą miłość, poddaje się poczuciu bezsensu życia po starcie ukochanej, z tego powodu stopniowo popada w obłęd, aż w końcu popełnia samobójstwo.
O Gustawie mówi się, że jest „bohaterem zatrzaśniętym w pułapce miłości i nieszczęścia”. Miłość zdominowała całe jego życie, uległ jej w zupełności, skazując się tym samym na niewyobrażalne cierpienie.
Od momentu, kiedy pokochał, przestało się liczyć cokolwiek innego. Początkowo był bardzo szczęśliwy, mówi, że „znalazł drugą połowę swojej istoty”, że „doznawał rajskich pieszczot”, niestety pogrążył się, „nad świeckiego życia wylatując krańce”. Jak sam przyznaje, duszą i sercem w roztopił się w ukochanej, myślał jej myślą, oddychał jej oddechem, zatracając tym samym własną tożsamość i już za życia, będąc tylko cieniem.
Gustaw wskazuje na winnych takiego sposobu postrzegania przez niego miłości. Nowa Heloiza Rousseau i Cierpienia młodego Wertera to książki, które ukształtowały jego wyobrażenia o miłości. Gustaw nazywa je teraz „książkami zbójeckimi”.
Lektura ta sprawiła, że zaczął szukać „boskiej kochanki”, idealnej miłości. Żył w sferze marzeń, nieustannych fantazji, jego wyobrażenie o miłości było wypaczone i doprowadziło go ostatecznie do samobójstwa. Cały czas wierzył, że kobieta, którą pokochał jest jego „drugą połówką”, „bliźniaczą duszą”.
Oskarża ukochaną o zerwanie świętych więzów (ta bowiem miłość - a nie miłość małżeńska - jest dla Gustawa uświęcona), wierzy jednak, że rozstanie nie było ostateczne. Według niego, dusze związane przez Boga na wieki, nigdy się nie rozłączą. Stąd też, jeśli wspólne szczęście nie jest możliwe na ziemi, nadzieję kochankom daje śmierć.
Po rozstaniu z ukochaną Gustaw przeżywa głęboki kryzys egzystencjalny - po stracie miłości, nie widzi niczego, co mogłoby nadać jego życiu sens. Szukał wielkiego szczęścia na ziemi, ale przeżył tylko rozczarowanie: kobietą, jej niestałością uczuciową, panującymi stosunkami społecznymi. 
Gustaw buntuje się przeciw tym wszystkim normom, nie akceptuje świata, który jest tak nieprzyjazny prawdziwemu uczuciu (kobieta wybrała małżeństwo z bogatszym i lepiej urodzonym mężczyzną), neguje wartość małżeństwa (małżeństwo to pogrzebanie kobiety za życia, ważniejszy jest związek dusz). Skoncentrowany cały czas na sobie nie myśli zupełnie o uczuciach ukochanej i jej męża, także w trakcie rozmowy z Księdzem widać jego indywidualizm i egoizm. Do wszystkiego podchodzi niezwykle emocjonalnie, nie stać go na dystans i chłodną ocenę sytuacji. Życie w samotności, bez kochanej osoby, nie ma dla niego sensu, funkcjonuje gdzieś na granicy obłędu. Pod wpływem wstrząsu, jaki przeżywa, widząc wesele ukochanej z innym mężczyzną, dochodzi do wniosku, że tylko śmierć może uwolnić go od uczucia, które przerasta. 
Gustaw to bohater cierpiący za życia i po śmierci. Śmierć nie ukoiła jego bólu - przeciwnie: Gustaw, jak cień błądzi za ukochaną i męka ta będzie trwała aż do jej śmierci, wówczas to oboje połączą się w raju. Co roku powraca więc na ziemię, aby odbyć swą karę i jeszcze raz przeżyć całe swoje życie. Gustaw tak wyjaśnia powód swej pośmiertnej wędrówki:
Miłość Gustawa - romantycznego kochanka, wypełnia całe jego życie, sprawia, że - jak sam mówi - sięga nieba, ale jednocześnie stanowi siłę niezwykle destrukcyjną, niszczącą bohatera, prowadzącą go ku śmierci. To miłość indywidualisty, człowieka skupionego na sobie, nie potrafiącego myśleć racjonalnie, obiektywnie, człowieka słabego, który poddaje się nieszczęściu i wybiera ucieczkę od życia. Miłość w IV części Dziadów jest uczuciem silniejszym niż śmierć i wszelkie przeciwieństwa losu. To jednocześnie największe szczęście i największe cierpienie.


*niektórzy badacze twierdzą, że wszystko co dzieje się w dramacie to wizja senna, bądź wyobraźnia Gustawa, ale postać księdza jest bardzo realistyczna, wyobraźnia Gustawa jest wybujała, ale w całości tak nie należy tego interpretować.

CZAS I MIEJSCE:
-symbolicznie- przestrzeń- pamięc
- dosłownie- dom Księdza umożliwiający `wynurzenia, wyznania' Gustawa, tutaj czuje się swojsko, bezpiecznie, inaczej Gustaw czuje się wyalienowany
- trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi, one kierunkują wypowiedzi Gustawa, wskazują jeszcze rytm dzialania się i wypowiedzi stają się odzwierciedleniem wyznań Gustawa, ukazanie dojrzewania bohatera- etapowość
- wieczór, wszystko kończy się o północy-aura nocna kojarzona z ciemnością bohatera- tym co przeżywa

Trzy godziny: rozpaczy, miłości i przestrogi w IV części Dziadów


Gustaw, nie mogąc pogodzić się z utratą ukochanej kobiety, popełnia samobójstwo. Śmierć nie przynosi jednak kresu jego mękom - co roku powraca na ziemię, aby przeżyć swoje życie na nowo. Cierpi i ponowienie popełnia symboliczne samobójstwo. To kara za grzech śmiertelny, jakiego się dopuścił, targając się na własne życie. IV część Dziadów obejmuje trzy godziny, które Gustaw spędza w domu Księdza, swego dawnego nauczyciela. W tym przedziale czasowym zamyka się również całe życie bohatera. Poznajemy je w formie zbliżonej do chrześcijańskiej spowiedzi, niezwykle emocjonalnej, uczuciowej, w trakcie której bohater żali się i wyznaje tragiczną historię niespełnionej miłości. 
Kolejno następują po sobie: godzina miłości, godzina rozpaczy i godzina przestrogi. Oddziela je od siebie bicie zegara, pianie koguta i zgaśnięcie w sposób nadprzyrodzony kolejnej świecy. 

Godzina miłości
Rozpoczyna się o godzinie dziewiątej. Gustaw przeżywa szczęśliwe chwile, kiedy rodziło się jego uczucie. Mówi o miłości idealnej i wiecznej, której nie może zniszczyć nawet rozstanie. Wygłasza teorię „bliźniaczych dusz”, zgodnie z którą istnieją na świecie ludzie będący dwiema cząstkami jednaj duszy i to oni właśnie są sobie przeznaczeni. Bóg związał ich na wieki i jeśli niemożliwe dla tych dwojga ludzi jest szczęście na ziemi, dusze ich „złączą się w jedność” po śmierci, wtedy znów się „dusza z duszą zleje”. Wiemy jednak, że miłość Gustawa przyniosła mu, po początkowej euforii, tylko cierpienie
Miłosny zawód, który przeżył Gustaw, był w dużej mierze spowodowany jego idealistycznym sposobem traktowania tego uczucia. Wspomina książki, które ukształtowały jego wyobrażenia o miłości - Nową Heloizę Rousseau i Cierpienia młodego Wertera Goethego i w perspektywie tego, co się stało, nazywa je teraz „książkami zbójeckimi. Lektura ta sprawiła, że zaczął szukać „boskiej kochanki”, idealnej miłości.
Gustaw żył w sferze marzeń, nieustannych fantazji. Miłość przyniosła mu niepokój i zamęt, okazała się niemożliwą do przezwyciężenia namiętnością. Obraz ten dotąd trwa w jego myśli Wspomina chwilę rozstania z ukochaną. Kiedy oznajmia jej, że nazajutrz wyjeżdża, dziewczyna mówi: „Bądź zdrów” i odchodząc, dodaje jeszcze cicho: „Zapomnij!”. To jednak dla Gustawa jest niemożliwe.
Nieco później wymienia trzy rodzaje śmierci: pierwszą, pospolitą, ze starości lub choroby; drugą, powolną i bolesną spowodowaną rozstaniem się dwojga kochanków i trzecią - „śmierć wieczną”, wieczne potępienie za grzechy. Bohater doświadczył tego drugiego rodzaju śmierci, kiedy ukochana wybrała życie z innym. Sam Gustaw zgrzeszył jednak, popełniając samobójstwo, stąd też obawia się o swój los - może jego przeznaczeniem być też śmierć wieczna.
Godzina rozpaczy
Zegar wybija godzinę dziesiątą, pieje kur i gaśnie jedna ze świec znajdujących się na stole. Rozpoczyna się godzina rozpaczy. W jej trakcie następuje rozpoznanie Gustawa i Księdza. Gustaw kontynuuje rozpamiętywanie swej miłosnej tragedii. Beztroskie życie bohatera skończyło się z chwila, kiedy spotkał ukochaną.

Na początku przeżył chwile prawdziwego szczęścia, później czekał go już tylko ból niemożliwy do ukojenia. Gustaw wspomina najstraszniejszą chwilę, kiedy to powróciwszy z dalekiej podróży, trafił przypadkowo na wesele ukochanej. Od razu podążał w miejsca, gdzie się spotykali, dotarł pod pałac, a tam wśród przepychu, głośnej muzyki i śpiewu wznoszono toasty za zdrowie młodej pary. W pierwszej chwili, powodowany wściekłością, chciał wtargnąć na przyjęcie, jednak „bez duszy padł” w ogrodzie. 
Kolejne słowa Gustawa sugerują, że bohater popełnił wówczas samobójstwo:

Wtem anioł śmierci wywiódł z rajskiego ogrodu!

Gustaw nigdy nie pogodził się ze stratą. Oskarża ukochaną o zniszczenie więzów, które stworzył sam Bóg.
Bohater wysuwa teraz ostre oskarżenia wobec ukochanej, która, ulegając presji otoczenia, wyszła za mąż za bogatego arystokratę. Z tego powodu zarzuca jej niestałość w uczuciach i zamiłowanie do bogactwa.
Stopniowo Gustaw popada w coraz większe szaleństwo, w końcu wyjmuje sztylet i przebija nim swoją pierś. Żyje jednak ku przerażeniu Księdza. To już koniec męki Gustawa, „koniec boleści”:


Godzina przestróg

Wybija jedenasta, kur pieje po raz drugi, gaśnie też druga świeca. Rozpoczyna się ostatni etap wizyty Gustawa. Bohater dopiero teraz wyjawia cel swego przybycia. Nawiązuje do modlitwy Księdza z początku utworu za dusze cierpiące w czyśćcu i pyta, dlaczego zakazał obchodzenia uroczystości dziadów. 
Ksiądz twierdzi, że to pogańskie święto, dawny zabobon, który Kościół musi tępić.

Gustaw próbuje przekonać Księdza, że świat ziemski i pozaziemski mogą się przenikać, że istnieją duchy. W końcu Ksiądz zdaje sobie sprawę, że Gustaw jest upiorem. Tu, na ziemi nieszczęśnik pokutuje za swój grzech:

Bo kto na ziemi rajskie doznawał pieszczoty,
Kto znalazł drugą połowę swojej istoty,
Kto nad świeckiego życia wylatując krańce,
Duszą i sercem gubi się w kochance,
Jej tylko myślą myśli, jej oddycha tchnieniem,
Ten i po śmierci również własną bytność traci,
I przyczepiony do lubej postaci,
Jej tylko staje się cieniem.



Okazuje się, że szczęście na ziemi, może opóźnić osiągniecie szczęścia wiecznego. Ktoś, kto kochał za życia prawdziwie i szaleńczo, nie może liczyć na wieczne szczęście, lecz tylko na samotność i potępienie. Dlatego Gustaw cały czas cierpi i jak cień błądzi za ukochaną, jego oczekiwanie skończy się dopiero wraz z jej śmiercią, wówczas to oboje połączą się w raju. Gustaw ostrzega jeszcze przed powieleniem jego sposobu życia:

Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że wedle Bożego rozkazu:
Kto za życia choć raz był w niebie;
Ten po śmierci nie trafi od razu.

Ma świadomość tego, za co poniósł karę i przestaje się troszczyć już tylko o siebie. Skrajny indywidualista i egocentryk staje się w tym momencie częścią zbiorowości. Gdy zegar wybija dwunastą, pieje kur i gaśnie ostatnia lampa przed obrazem, wówczas Gustaw znika.


”O kształcie gatunkowym IV części Dziadów” B. Kuczera-Chachulska

Kleiner:
-novum poetyki Dziadów cz. IV było zerwanie z postulatem jednolitych, logicznie powiązanych łańcuchów treściowych- jak ballada i liryka byronowska stawia luźno obok siebie momenty akcji- tak Mickiewicz w liryce Gustawa stawia luźno obok siebie portrety psychiczne
-sąd nad Dziadami cz. IV- brak jednolitych, logicznych wyznaczników integralności tekstu, osnowa poematu ma charakter wspomnień, poemat przelewa się w formę dramatyczną.

PROBLEM WSPOMNIENIOWOŚCI
rola pamięci/wspomnieniowość - czynnik integracyjny IV części Dziadów/ bliższe wspomnienie na początku, później przeszłość dalsza- to się na siebie nakłada, jest to aktualizowane tu i teraz, motyw elegijności utworu
*niszczycielska moc pamięci- Gustaw ją poznał, z tym wiaże się motto z Jean Paula
„Biedak, biedaku….”
Kleiner: przeszłość jest tematem, mieści się w planie fabularnym,
Opacki: przeszłość- próbą romantycznej obsesji pragnienia zobiektywizowanych utrwaleń

* rzeczywistość ukazana poprzez problem wspomnieniowości, nie jest projekcją, ani kreacją, jest samoistnym przywołaniem rzeczywistości, tej która zaistniała w przeszłości
* żywa pamięć nie jest uznana jako motyw, ale dominanta integrująca całość utworu

Dwa poziomy fabularne:
1. rozpisany jako dramat- spotkania Księdza i Pustelnika, ich dyskusja, sceniczna gestykulacja,
2. wewnętrzny- centralny- uaktualnionej przeszłości, istniejącej tu na planie retrospektywnym jako aktualny i aktualizujący się, sytuacje minione rozwijają się z pewnym otwarciem na przyszłość

Budowanie ekspresji postaci:

Liczne didaskalia określające sposób mówienia( z ironią, z uśmiechem, poruszony, zdziwiony) POETYCKA SIŁA WYRAZU

Dialog w tym utworze przyjmuje się, że pozwala wyrazić bujny, romantyczny indywidualizm w pojedynku z myślą życiowo rozsądną, o proweniencji oświeceniowej.

KSIĄDZ A GUSTAW - ZBLIŻONE POLE TOŻSAMOŚCI
*Gustaw traktuje księdza z jednej strony jako przeciwnika, a z drugiej jako powiernika/czasem ksiądz staje się drugim głosem Gustawa
*rozmowa z księdzem staje się poniekąd rozmową bohatera z samym sobą
*ksiądz kochał Gustwa kiedys „jak syna”
*kiedyś łączyły ich wspólne myśli i uczucia

*R. Przybylski : osobowość Gustawa w tekście nie istnieje,jest to czyjeś widmo
* podmiot mówiący, zatrzymany przez wspomnienie, żyjący we wspomnieniu, postać Księdza w takiej sytuacji pełni rolę rozszerzajacą możliwość liryki i wzmacniającą ją- więc Dziady czIV - realizacją podmiotu lirycznego
* Ksiądz zmodyfikowanym echem Gustawa
* doświadczenie straty: Gustaw po stracie się zatrzymał, Ksiądz poszedł dalej, ale strata Księdza jest ukazana z perspektywy czasu, może od razu po stracie zachowywał się jak Gustaw,
* Ksiądz czyta Ewangelią, Gustaw- ksiązki zbójeckie, np. „Nową Heloizę”
* Gustaw w obrzędzie dziadów szuka doświadczenia spotkania na nowo osób, które odeszły,

* ukazanie dwu obrazów miłości: spełnionej i niespełnionej

* zamilknięcie księdza- znaczenie: przyzwolenie na mowę Gustawa
p.Chachulska zauważa, że Ksiądz i Gustaw nie byli antagonistami, przeciwnikami, to jest novum- dotąd byli postrzegani jako dwie skrajne jednostki, nastepuje tu zatarcie granic romantyk-klasyk.
(*Rozmowa Gustawa i Księdza to konfrontacja dwóch światopoglądów: romantyka i racjonalisty, rozmowa, którą możemy metaforycznie określić jako spór „czucia” i „rozumu”\ W postawie Księdza następuje przełom, kiedy rozpoznaje w Gustawie upiora. Przyznaje tym samym wówczas, iż istnieje inny wymiar bytu, który może przenikać się z tym rzeczywistym.)
* Gustaw traktuje księdza z jednej strony jako przeciwnika, a z drugiej jako powiernika/czasem ksiądz staje się drugim głosem Gustawa.

MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA kończy się cierpieniem i nieszczęściem
Polski romantyzm jest bardziej świadomy

SYMBOLE:
pies- w domu nieboszczki matki- pokazuje, że śmierć matki to nie jest bardzo odległa przeszłość, jedyne stworzenie, które rozpoznaje i czeka na Gustawa- pies- linią łączącą wspomnienie z teraźniejszością/pies przynależy do świata natury i świata ludzkiego
gałąź- ksiądz i dzieci: jodła / Gustaw: cyprys ( pamiątka po stracie)-
żywa pamięc, symbol, zobrazowanie żalu- liść podlewany łzami rozpaczy, przywiązanie do gałęzi -przywiązanie do przeszłości- pamiętnik, również spaja przeszłość z teraźniejszością, to przynosi mu ból , ale on nie chce odciąć się od drzewa, pójść dalej, przynależność do świata natury, Gustaw- przynależność do świata natury, odkrywanie siebie w naturze, życie wpisane w nurt natury

Dziady cz. IV - Motyw zwyczajów

Zwyczaje ludowe - Gustaw Pustelnik przychodzi do Księdza, by bronić pogańskiego obrzędu Dziadów, czyli rozmawiania z duchami w Dzień Zaduszny. Dla Księdza ta tradycja służy szerzeniu zabobonów, dla

Gustawa jest jedyną formą kontaktu z żywymi ludźmi. Dyskusja o Dziadach to kolejna część sporu dwóch światopoglądów - romantyka Gustawa i racjonalisty Księdza. Gustaw przekonuje, że natura ma swoje tajemnice, których nie wyjaśni żaden mędrzec. Stąd gorąca obrona

ludowego obrzędu Dziadów. Ksiądz nie daje się przekonać, aż do końca, kiedy okazuje się, że Gustaw jest upiorem.

Dziady cz. IV - Motyw śmierci

Śmierć - postrzegana przez romantyków nie jako ostateczny kres, ale przejście do nowego życia, możliwość połączenia się z ukochanym czy ukochaną. Takie pragnienia ma Pustelnik - Gustaw, czeka na śmierć kobiety, którą pokochał i został przez nią odrzucony. Tylko w ten sposób może ją zdobyć. Dla Gustawa istnieją trzy rodzaje śmierci: pospolita - wywołana starością bądź chorobą, powolna i bolesna - wywołana rozstaniem kochanków i trzecia - śmierć wieczna - potępienie za grzechy. Oczywiście Gustaw umarł z powodu tego drugiego rodzaju śmierci, choć obawia się, że będzie potępiony za swoje winy.

_____________
Niejednokrotnie próbowano utożsamiać losy Pustelnika z nieszczęśliwą miłością Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny.


GUSTAW
-przedstawia się jako Pustelnik
- Ksiądz zwraca się do niego „bracie”
- żyje jakby w innej rzeczywistości: „powiedzieć nie mogę, jeszcze rano”- a jest wieczór,
- dzieci nazywają go trupem
-Gustaw sam określa się jako umarłego jedynie dla świata,
-wygląda jak trup, jest strzępkiem człowieka, bo jest wewnętrznie wyniszczony,

- dużo mówi o śmierci psychicznej i fizycznej, o różnych postaciach jej, sam jest w przestrzeni śmierci, z której być może chce się wydostać,
- przebija się sztyletem, a nie umiera ???- duchowe doświadczenie końcowe- zakończenie etapu WTF

W różnych opracowaniach mowa jest o tym, ze Gustaw jest trupem, duchem z zaświatów itp.
Na zajęciach ustaliliśmy, że możemy badać status Gustawa, ale:

NIE JESTEŚMY W STANIE OKREŚLIĆ STATUSU ONKOLOGICZNEGO GUSTAWA, ON SAM NIE OGARNIA GDZIE W TYM MOMENCIE SIĘ ZNAJDUJE, JEST W DRODZE- SPOTKANIE Z KSIĘDZEM JEST PRZYSTANKIEM, GUSTAW NIE WIE SKAD IDZIE I DOKĄD, MOWI O PIEKLE I NIEBIE( skrajności) WSKAZUJE TO NA TO , ZE GUSTAW DOŚWIADCZA TEGO I TEGO- DWÓCH RZECZYWISTOSCI ( MĘKI, CIERPIENIA I ROZPACZY, A RADOŚCI, MIŁOŚCI I WIECZNOŚCI)

Słowacki a Mickiewicz- riposty za fristajle , Mickiewicz dużo improwizował, fristajlował :D

KSIĄDZ
-wyraźnie odnajduje przestrzeń tożsamości z narratorem z ballady Romantyczność: to czucie decyduje o głębi i skuteczności poznania
-Ksiądz również jest zwolennikiem maksymalnie rozumianej miłości, to on każe Gustawowi „naśladować wybrankę” i droga ta ma poprowadzić do wspólnego przebywania, ale w innym świecie, na innym poziomie ( opracowanie p.B.Chachulskiej)


Aluzje literackie:

 w Dziadach cz.IV obce trendy:
- pieśni( Gustaw dużo śpiewa)- pieśń gminna, ludowa
- książki zbójeckie- cytaty w pieśniach (NH, Cierp.mł. Wertera)
- aluzja do własnej twórczości- `Oda do młodości'
- dopowiedzenie historii Karusi z `Romantyczności'


Świat owadzi IV części Dziadów - Stefanowska

”Czy można, żeby robaki
Rozmawiały tak jak ludzie?”
A. Mickiewicz

-świat owadzi jako jedyny przedstawiciel żywej natury w utworze( prócz wiernego psa i gałązki),
wiele wzmianek na ten temat
-świat owadzi analogia z Gustawem: jedyni świadkowie z którymi ten potrafi się dogadać,

-świat owadów- przedłużeniem świata ludzkiego
-romatyków należy porównywać z owadami

- świetlik podsłuchujący Konrada-świecący robaczek -światlem symbolizuje swoją tęsknotę do ukochanego, stała miłość, która nigdy nie zostanie zaspokojona,
-ćmy- motyle- lecą do światła, ale przy nim giną- zgubny sposób zachowania, samobójcze zachowanie ciem, stało się dla Gustawa okazją do demonstracji ukrytego, spirytualnego sensu przyrody
-Gustaw udał kołatka- kołatek to maleńki owad ukryty w ścianach, wydający dźwięk podobny do zegara kieszennego, w godzinie przestrogi z kantorka rolega się głos pokutującej duszy-słyszy go Gustaw i Ksiądz, Ksiądz - zabobonnik, dla Gustawa głos kołatka jest przejawem duszy, rzeczywistością niepojętą dla człowieka, bo zaślepia go świadectwo własnych oczu,



- Gustaw nie ma żadnych problemów z kontaktami z ćmami, świetlikami czy kołatkiem- świat natury nie stawia mu oporu, jest przejrzysty, bez tajemnic, tajemnice natury, które odkrywa są projekcją jego uczuć,
-Gustaw zauważa analogię między światem natury a światem ludzkim-jedno i drugie opiera się na poznaniu rozumowemu i zmysłowemu, trzeba czucia i intuicji, by pojąc prawdę drugiego człowieka, jak i natury, kontakt idealny dwojga ludzi to kontakt rozumu z rozumem i duszy z duszą,
- Gustaw porównuje siebie do owadów, np. : porównanie do wiszącego na słabej nici pająka na liściu - tak samo jak Gustaw jest on słabo `przybity' do świata, G. porównuje się również do komara, robaczka świętojańskiego, na końcu okazuje się, że Gustaw podobnie jak ćmy i kołatek - jest pokutującą duszą

Dlaczego owady są rewelatorami tajemnic przyrody?

1.wierzenia o ukazywaniu się dusz ludzkich w postaciach zwierząt ( poglądy słowiańskich chłopów)
-dusze zwłaszcza zimą wchodziły w postaci owadów ( Dziady cz IV - zimą)
-wierzono np., ze zabicie ćmy jest grzechem,
2. w XVIII wieku owady stały się centrum filozoficznym, wynaleziono mikroskop, zaczęto je badać, uważano je za cud natury, dowód istnienia Boga,
3. Owady są bardzo małe- stanowiły w epoce Mickiewicza granicę widzialnego świata







































”Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”


Geneza

Badacze twórczości Mickiewicza zgodnie podkreślają, że Pan Tadeusz był niespodziewany rezultatem twórczej muzy poety. Początek lat trzydziestych XIX wieku był czasem niezwykle dla Mickiewicza trudnym. Przygnębienie po upadku powstania, żal i po części także wstyd z powodu tego, iż nie wziął on udziału w walkach, a do tego konieczność udania się na emigrację - wszystko to na pewno nie skłaniało do snucia takiej wizji ojczyzny, jaką ukazał nam w poemacie. Przy czym nie tylko pojawił się on nieoczekiwanie, ale równie nieoczekiwanie rozrastał się pod piórem poety. Jak bowiem wynika z zachowanej korespondencji autora, początkowo planował on napisać ok. pięciu ksiąg poematu. Stopniowo powiększała się ta liczba do ośmiu, aż wreszcie do jedenastu ksiąg, gdyż Księga XI zyskała w pierwotnym zamyśle podtytułPieśń ostatnia . Jak wiemy, ostatecznie skończyło się na dwunastu księgach wierszem oraz epilogu. 
Jeśli chodzi o czas powstania dzieła to możemy go datować na okres od 1831 r. do 13 lutego 1834r, gdyż datę tę zanotował z dokładnością sam autor. Proces powstawania dzieła można dość wiernie odtworzyć z relacji poety zawartych w listach do przyjaciół. Problem sprawia tylko określenie daty rozpoczęcia pracy nad poematem. Przyjmuje się, że pomysł mógł się zrodzić jeszcze w 1831 r., podczas pobytu w Wielkopolsce. Ogólnie, jak wyliczył S. Pigoń, „wyobraźnie poety zajęta była utworem przez jakieś piętnaście miesięcy, a praca nad nim, jeśli odliczymy przerwy, trwała około dziewięciu miesięcy” (S. Pigoń, Wstęp [w:] A. Mickiewicz, Pan Tadeusz , Kraków 1971, s. XVII). 

Mimo iż powstanie Pana Tadeusza było dość niespodziewane, można wskazać przynajmniej kilka źródeł inspiracji, które złożyły się na genezę dzieła:
-Atmosferę literacką epoki, w której przynajmniej od czasów oświecenia odczuwalny był „głód epopei”. Tłumaczenia dzieł zagranicznych, np. „Jerozolimy wyzwolonej” Tassa, nie tylko nie wystarczały, ale wręcz pogłębiały poczucie braku. Mickiewicz żywo ów brak odczuwał -przecież muza jego kształtowała się na gruncie klasycyzmu. Od najmłodszych lat żywo interesował się poezją opisową. Jako kolejny z czynników zewnętrznych można przywołać ożywienie się dyskusji na temat kwestii narodowych, co miało swoje odbicie w twórczości Mickiewicza z tamtego okresu. Powstają wtedy „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” (1832) oraz artykuły w „Pielgrzymie polskim”, traktujące o położeniu Polaków. Cały czas pracuje także poeta nad dalszymi częściami „Dziadów”.
-To swoiste ożywienie się tematyki narodowej pod piórem poety pozwala przejść do omówienia czynników wewnętrznych, składających się na genezę Pana Tadeusza . Wskazuje się bowiem na przypadający na czas powstania poematu proces kształtowania się swoistego patriotyzmu Mickiewicza. Nie jest stwierdzeniem zbyt odkrywczym zauważenie, że Pan Tadeusz wyrasta z usilnej tęsknoty za ojczyzną, za ziemią rodzinną. Nie motywuje to jednak kształtu obrazu Litwy, jaki poeta zawarł w dziele. Kształt ów wynika z czegoś więcej, tzn. z podwójności tęsknoty. Wieszcz nie tylko tęskni za ziemią rodzinną, którą musiał fizycznie opuścić, ale także za określoną wizją kraju lat dziecinnych, którą przechowuje w pamięci, a która odchodzi już w zapomnienie. Dlatego też mamy ciągle, niemal refrenicznie pojawiające się określenie „ostatni”. Taki obraz Litwy w momencie pisania Pana Tadeusza należał już do przeszłości. Przechowanie go zawdzięczał zaś Mickiewicz kolejnemu z czynników pozwalających na powstanie epopei, tzn. niezwykłej sile pamięci. Jak wskazuje Pigoń, była ona wręcz ćwiczona w latach młodzieńczych, kiedy to w środowisku filaretów za punkt honoru obierano sobie znajomość etnograficznych szczegółów ziemi ojczystej. Widać więc, że zainteresowanie pięknem, ale także kulturą i obyczajami było żywe w świadomości poety. Posiadł on niezwykły dar zapamiętywania i usystematyzowania szczegółów w taki sposób, aby tworzyły spójną całość. Przy czym szczególnie interesowało Mickiewicza wszystko to, co polskie, rodzime. W tej sytuacji nie mógł dać obrazu Polski z 1832 r. Gdy pamięć poety zespoliła się z jego niezwykle wrażliwą i artystycznie twórczą wyobraźnią z pomysłu napisania opowieści ze stron rodzinnych zrodziła się epopeja narodowa, przekazująca obraz Polski niepodległej jako krainy idyllicznej i szczęśliwej.

Narrator, język
Narrator epopei jest postacią dość „dwuznaczną”. Najczęściej utożsami się go z samym poetą, traktując tym samym jako narratora wszechwiedzącego. Rzeczywiście, do takich wniosków skłania epilog, w którym mamy zarysowaną sytuację narracyjną. Należy jednak pamiętać, że epilogu nigdy poeta nie wydrukował wraz z całym tekstem. Istotny zaś jest fakt, iż są w utworze również takie momenty, kiedy podmiot mówiący podkreśla swoja niewiedzę.
Narrator pierwszy nie pozostawiałby czytelnika w niepewności, objaśniając wszystkie pojawiające się wątpliwości. Jest to „gospodarz” poematu, jak nazwał go Kazimierz Wyka. Bez konieczności utożsamiania go z autorem (co biograficznie byłoby niemożliwe - Mickiewicz w 1812 r. miał 14 lat), można stwierdzić, iż jest on mieszkańcem lub gościem w Soplicowie, być może szlachcicem, na pewno naocznym świadkiem i uczestnikiem wydarzeń. Mocno zaznacza swoją obecność w poemacie - wiele ksiąg zaczyna się od długich partii opisowo-refleksyjnych, będących przekaźnikami poglądów narratora. Jednak mimo widocznej sympatii ku niektórym z bohaterów, nie narzuca jednoznacznych moralnych interpretacji zachowań postaci. Pozostaje gospodarzem, a nie wszechwładnym panem. 
Język narratora zbliżony jest do mowy potocznej, choć silnie zrytmizowany. Dzieje się tak dlatego, że Mickiewicz chciał uniknąć rozdźwięku między mową postaci, a językiem narratora. Tym samym wiersz ujęty w kunsztowna formę 13-zgłoskowca, urzeka swoją prostota i lekkością. Często również wkrada się do poematu tok gawędy, zwłaszcza w wypowiedziach Wojskiego, ale nie tylko. Również sam narrator główny przyjmuje często taką konwencję. Język podmiotu mówiącego zmienia się w zależności od tego, o czym opowiada. Kiedy pojawiają się opisy przyrody często towarzyszą im liryczne środki wyrazu, takie jak metafory, wśród którym najczęstsze są animizacje i personifikacje. Z kolei kiedy opowiada o wydarzeniach bitwy, jaka ma miejsce w Sopicowie mówi narrator językiem epickim, bogatym przede wszystkim w porównania homeryckie. W każdym wypadku sposób wypowiadania się współgra z podejmowanym właśnie tematem.

OBYCZAJE 
Wśród funkcjonujących w utworze obyczajów dwa opisane są bardzo wnikliwie, mianowicie zajazd i sejmik. Jednak poza nimi utwór zawiera zapis jeszcze wielu pomniejszych zwyczajów, które składają się na rodzimą tradycję i obyczajowość. Tym naczelnym zasadom podporządkowane są już bardziej konkretne, przede wszystkim sławna polska gościnność. Równie istotne są obyczaje związane z samymi posiłkami, przede wszystkim grzeczność przy stole, ale także rozmowność. Znamienną sceną jest również uczta zaręczynowa, gdzie wszystko odbywa się zgodnie z najdawniejszymi obyczajami: dokonuje się prezentacji narzeczonych, którzy następnie, w zgodzie ze zwyczajem, usługują swoim przyszłym poddanym. W czasie zabawy tradycyjny taniec zostaje zagrany przez tradycyjną wioskową kapelę i tradycyjnie odtańczony przez wszystkich. Zaś wszystko kończy tradycyjna, całonocna biesiada.

Ważnym elementem życia według kodeksu szlacheckiego jest polowanie - na tym terenie mistrzem jest Wojski Hreczecha, który wskazuje na historię polowań, na ich dostojeństwo i powagę. Robi to w związku z prośbą o przewodzenie szczuciu zająca, którego nie uważa za zwierzę „szlacheckie”, warte urządzania obławy. Co innego niedźwiedź - przewodnictwa wyprawie na tego zwierza podejmuje się chętnie. Po mistrzowsku przeprowadza szczucie, a po zakończeniu wygrywa tradycyjną pieśń na rogu oraz dba o sprawiedliwe rozdzielenie „łupów”, podług zasług myśliwych.

ARTYZM
Artyzm dzieła zwykło się odnosić do jego formy. Pod tym względem Pan Tadeusz jest utworem niezwykle wybitnym. Przede wszystkim wiersz, jakiego użył Mickiewicz na długie lata wyznaczył ideał klasycznego polskiego 13-zgłoskowca, mającego na celu upodobnienie do heksametru homeryckiego. Wewnętrzna granica wersu (średniówka) pojawia się po siódmej sylabie, mamy więc do czynienia z formatem wersu 7+6. Takie metrum zachwiane jest tylko w wierszu, którym pisana jest spowiedź Jacka - tam mamy do czynienia z innymi długościami wersów, m.in. z 8- czy 10-sylabowcem.
Rozkład akcentów opiera się głównie na trochejach, czyli stopach akcentowych złożonych z dwóch sylab, z których pierwsza jest akcentowana. Zabieg ten zbliżył język poematu do mowy potocznej, nie ujmując niczego artystyczności formy. Wpływa to także na dynamikę wypowiadanych partii. Dodatkowo pomaga sobie poeta różnorakim rozkładaniem kcentów, zwłaszcza w części przed średniówką.

Pan Tadeusz jest pisany wierszem stychicznym, czyli bez podziału na zwrotki. Jego zrytmizowanie wynika zatem z dwu podstawowych czynników: rozkładu akcentów, wspomnianego już wcześniej, oraz rymów. Te ostatnie są zwłaszcza bardzo odczuwalnym czynnikiem wpływającym na melodię wiersza - w przeważającej większości są to rymy dokładne, parzyste, gramatyczne, czasownikowe lub rzeczownikowe. 

Jednak pojęcia artyzmu nie należy odnosić wyłącznie do formy. Jak wskazuje S. Pigoń zasadza się on w dużej mierze na specyficznym talencie Mickiewicza do odmalowywania niepospolitej zwyczajności. Wszystkie codzienne, dobrze znane czynności jawią się jakby z nowego punktu widzenia, poprzez kategorię dziwności. Dużą rolę odgrywa tu także szczegółowości i plastyczność opisów poety, dzięki którym ukazany przedmiot jawi się w całej swej różnorodności. Rozważania można podsumować cytatem ze wstępu S. Pigonia do wydania Pana Tadeusza w serii Biblioteka Narodowa:

Tak wiec skądkolwiek spojrzeć: od strony materii teściowej czy od jej wyrazu poetyckiego, zewsząd dochodzimy do przeświadczenia, że poeta ze wspaniałą celnością uwydatnił w swym srcypoemacie wzniosłość prostoty.


KRAJ LAT DZIECINNYCH

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie


Słowa te, pochodzące z epilogu, można by uczynnić mottem dla całości poematu. To właśnie ojczyzna stanowi nadrzędny temat utworu. Przy czym nie jest ona ukazana realistycznie - zaproponowana przez Mickiewicza wizja Litwy jest idyllą szlachecką. Oznacza to, że swoje wspomnienia oraz relacje gawędziarskie bliskich mu osób, splatał Mickiewicz w niezwykłą opowieść i pięknie kraju lat dziecinnych. Efekt taki osiąga poeta w różny sposób. Zwracając uwagę na technikę artystyczną Mickiewicza Stanisław Pigoń pisze tak

obrane figury stylistyczne, porównania czy przenośnie do tego właśnie zmierzają, aby ująć rzecz w najwyższym wymiarze, by naszej uwadze i pamięci narzucić cechy jej charakterystyczne w wyższej potędze

Tak konsekwentnie konstruowana jest wyidealizowana wizja ojczyzny. Zaznaczywszy tę perspektywę już w inwokacji, rozwija ja w toku dalszych wydarzeń. Rozwija się ona niemal na zasadzie paradoksu, poeta podkreśla w niej i wynosi do najwyższej artystycznej rangi rzeczy zwykłe, znamionujące świat jego dzieciństwa. Jest to o tyle znamienne, że celem, jaki wyznaczył Mickiewicz Panu Tadeuszowi , jest przechowanie wiernego obrazu dawnej Rzeczpospolitej tak, aby w odpowiedniej chwili mógł po niego sięgnąć każdy i uronić łzę nostalgii za minionymi czasami. Świadomość perspektywy przemijania bardzo wyraźnie ciąży nad poematem. Wszystko tam jest „ostatnie” zajazd, Woźny, Podkomorzy, co tak poloneza wodzi, Klucznik Horeszkowa, a w końcu i uczta. Większość opatrzonych tym słowem terminów ma pozytywna nacechowanie. Wszystko w Panu Tadeuszu jest swojskie, bliskie, własne.

Zajęcia:

Z listów do przyjaciół czerpiemy liczne komentarze autora do „PT”.
Czy „PT” jest arcydziełem? Dyskutowano o tym za czasów Gombrowicza- uważano, że jest to `wmówione arcydzieło'.
-rytmiczność, sensualistyczne opisy, estetyka, forma, rymy
Przyboś pisze o tym, że rymy psują utwór- jednak rymy w PT są zintegrowane z treścią, dopełniają ją,
język przesiąknięty jest polskimi zwrotami, ARCYPOLSKOŚĆ, opisy są szczegółowe, retardacja, zwolnienie by zatrzymać się nad refleksją, spersonifikowanie natury, za pomocą przyrody ukazanie życia ludzkiego, przyroda jest w ruchu- dynamiczny opis, nierealistyczne opisy np. arbuz staje się grubym panem, opis niedzwiedzia
-swiat jest tak skontstruowany aby przeniosl nas w baśń

-tytuł wyznacza granicę ostatni zajazd
-bohaterem jest społeczność

ZOSIA:
-Przyboś: najżywsza postać,nieświadomie zyje naturą, Tadeusz zachwyca się naturą, porusza się poprzez opisy natury, postać delikatna, zwiewna, ma w sobie coś ulotnego, zjawiskowa, uosobienie polskość - strój na ślub/ Norwid: postać papierkowa,
TADEUSZ:
-świadomie zachwyca się przyrodą, promowanie polskość- dyskusja z Hrabią o pejzażu, koresponduje on z nową narodowością, zmienia się, dorasta

HRABIA a TADEUSZ:
- różnice w wyglądzie ( fr. Moda a polski strój)
- różnice w wartościach: (PT stałe, uniwersalne, polskie, Hrabia- niesprecyzowane, postać bardziej śmieszna, typowy romantyk- zachwyt pejzażem, opowieść o zamku- PT dojrzewa, w pewnym momencie Hrabia staje się podobny do PT, rozumie to co od początku wiedział Tadeusz, celem wspólnym jest patriotyzm, nadrzędność sprawy polskiej_
TELIMENA:
ciągle ośmieszana, typowa kokietka, ale z dobrym sercem
wstęp z BN- dama modna, entuzjastka cudzoziemszczyzny, przedstawicielka nieszczerej uczuciowości sentymentalnej- postać z końca XVIII wieku,
KS. ROBAK:
czuwa nad wszystkim, jak dobra wróżka, postać przejaskrawiona, spowiedz: odkrycie literackiej konwencji postaci
- z BN: przypomina ks. Piotra z IIIcz. Dziadów
- wbrew formule tytułowej jest to główny bohater utworu. Członek rodu Sopliców, brat Sędziego i ojciec Tadeusza. W młodości był hulaką i zawadiaką. Niestety, zakochawszy się w córce Stolnika Horeszki - Ewie, nie dostał zgody na małżeństwo z nią. W przypływie chwilowej złości zabija Stolnika, czym przekreśla swoje szanse na szczęście. Posadzony o spisek z Moskalami, udaje się na emigracją, aby nie dać się zrusyfikować. Uznany za zdrajcę postanawia odpokutować swoje grzechy poprzez wierną służbę ojczyźnie - najpierw jako żołnierz, a następnie jako emisariusz. Powraca na Litwę w mnisim habicie jako Ksiądz Robak, aby pozyskiwać ludzi „dla sprawy”. 
- Jacek jest uznawany za przykład bohatera romantycznego, który przechodzi głęboką przemianę wewnętrzną, dzięki której dokonuje rehabilitacji swojej osoby i zmazuje plamę mordu z rodu Sopliców. 
- Jak zgodnie orzekli badacze, to właśnie Bernardyn jest główną postacią Pana Tadeusza. Przede wszystkim dlatego, iż jego biografia jest najpełniejsza, najbardziej dynamiczna oraz dlatego, że zespala on wszystkie wątki (najmniej wątek sporu o zamek, choć to przecież on przyczynia się do śmierci właściciela budowli, a więc zapoczątkowuje całą historie). Na uznanie Jacka za głównego bohatera wpływać może także fakt, iż w rękopiśmiennej redakcji tytuł poematu miał brzmieć „Żegota”, a wiemy, że w utworze takim mianem określa się właśnie brat Sędziego. Jak słusznie zauważa Alina Witkowska (A. Witkowska,Romantyzm , Warszawa 2, s.) ma on niejako „dwie biografie”. Trzymając się tego podziału wskazać można zmianę, jaka zaszła w psychice bohatera.


Wstęp z BN:
- przyczyną upadku państwa nie są tylko czynniki zewnętrzne- zaborcy, naród jest `chory'- rozpasanie indywidualizmu szlacheckiego, buta,pycha
- kompozycja poematu opiera się celowo na bohaterze zbiorowym,
- punkt kulminacyjny: zajazd- spór o zamek
- polszyczyzna: wydarzenia na wsi, inaczej niż u Goethego,
- poemat rozgrywa się na terenie życia zaścianków szlacheckich w Nowogródczyźnie- zaścianki dzis już nie są znane, tworzyła wolna szlachta, polska szlachta zaściankowa po upadku konf. Barskiej została głębowo prześladowana, administracja carska chciała ją unicestwić, o zaścianki to jeden z niebezpiecznych środowisk oporu niepodległościowego,
-poeta: ukazuje wnętrze duszy bohaterów, motywy postępków etc,
RECEPCJA:
- J. Słowacki w liście do matki po lekturze: jest to utwór zupełnie inny, niż dotychczasowe dzieła A.M., zachwycił się realizmem i prostotą, głęboki humor
- Z. Krasiński w listach: dzieło jedyne w swoim rodzaju, szesc lat nie pojmowałem jego wielkości,
- C. Norwid w listach: ciasnota, , przyziemność( tak tez twierdzil po trosze Słowacki), ukazanie dziwactwa i płycizny narodu polskiego, zarazem docenienie plastyki opisów, koloryt przedstawienia, cenił za jezyk

-Celem PT jest pocieszenie innych, chwila ulgi w tym co się czyta
-liczne tłumaczenia, nawet na chiński, ale nie oddadzą one polskości dzieła.


”Romantyczna- Epopeja- Narodowa z epilogiem?” I. Opacki

Tradycje gatunkowe eposu sięgają czasów antyku, gdzie najdoskonalszy wzorzec znalazły w twórczości Homera. Ponownie królował ona wyraźnie w klasycyzmie - dlatego też znany był młodemu Mickiewiczowi, wielbicielowi poezji spod znaku „Sofiówki” S. Trembeckiego. Epopeja ma formę niezwykle zrygoryzowanego wewnętrznie poematu, mówiącego o losach niezwykłego bohatera w kontekście losów zbiorowości, na tle ważnych, przełomowych dla niej wydarzeń. Utwór z tego gatunku rozpoczynał się wzniosłą inwokacją, będącą najczęściej zwrotem do Muzy z prośbą o natchnienie. Pojawienie się bogów, co więcej, ich ingerencja w sprawy ludzkie była również charakterystyczną cechą eposu.
Gatunek ten ewoluował jednak znacznie od czasów antycznych, jak nie trudno się domyśleć, najbardziej zmienił się w romantyzmie. Poza wieloma wspólnymi cechami, tyczącymi się zwłaszcza budowy poematu, mamy także różnice w stosunku do wzorca klasycznego. Przede wszystkim to, co pozwoliło nazwać poemat polska epopeją narodową, czyli obecność pierwiastków rodzimych. Tym samym jednak nie mamy tu przenikania się i ingerowania świata nadprzyrodzonego w to, co się dzieje w Soplicowie. Jest to zasadnicza różnica.
 Dyskutowano o tym, czy „PT” jest polską epopeją narodową. Uznawano to dzieło za epopeję tradycyjnie, od początku to kwestionowano. Kazimierz Wyka określił dzieło jako „sumę gatunków” wymieniając wraz ze Stefanią Skwarczyńską ( zauważa wieloaspektowość utworu) i Zofią Stefanowską długą listę gatunków, m.in. : epos ( metryka eposu), baśń, poemat dydaktyczny, opisowy, sielanka miłosna, poemat heroikomiczna, obyczajowy, autobiograficzny (CZEMU?), gawęda, powieść historyczna, obyczajowa, `pamiętnik domowy' - to wszystko wskazuje na bogactwo i złożoność struktury poematu.

”PT” nie jest epopeją `sam przez się', dzięki swoim cechom gatunkowym. Epopeją staje się dzięki temu, że za takową uznał go naród.

Epopeja przedmickiewiczowska- niezwykle sformalizowana, skostniała, odwołująca się do twardej normy, do starożytnego wzorca, przede wszystkim homeryckiego. Z takim wzorcem skonfrontowany został „PT”.

Pojęcie narodu w czasach rozbiorów

Szacki „Ojczyzna, naród, rewolucja”
-Nie jest to Volk zespolony przez wspólnotę rasy czy kultury, jest to ciało stwarzane przez jednostki jako obywateli, łączą je prawa i uprawnienia, a nie język czy historia.
- W okresie romantyzmu: naród- wspólnotą przede wszystkim historyczną, nie zaś wspólnotą tworzonych praw, rządów, Polacy próbowali zachować tożsamość i odrębność narodową- bez wlasnego państwa, wchłoniętego przez zaborców, w romantycznej teorii narodu- bohaterem jest zbiorowość, tak jest u A.M. W świetle tej teorii „PT” jest poematem „narodowym”.
Mochnacki o narodzie:
-istotą narodu jest zbiór wszystkich jego wyobrażen, pojęć i uczuć odpowiadających religii, instytucjom politycznym, prawodawstwu, obyczajom- scena gdy Tadeusz przyrównuje piękny krajobraz polski do krajobrazu włoskiego wg Hrabiego ładnego, scena gdy Podkomorzy peroruje o obyczajach polskich, w opozycji do obyczajów francuskich - Mickiewicz ukazuje odmienność tego co polskie.
- literatura narodowa dla Mochnackiego jako warunek konieczny dla uzyskania przez naród samoświadomości, uzmysłowienia swojej tożsamości, lit. Narodowa jako ;wyciagniecie mysli spolnej nad jasnia; postulaty te spełnia Mickiewicz, przywiązuje wagę do scen i zachowań zbiorowych- od uczt, grzybobrania, polowania przez zajazd aż po zrękowiny, w czasie których koncert Jankiela wywołuje reakcje zbiorowe, by finalnym Mazurkiem Dąbrowskiego ogarnąć wszystkich.

O zdarzeniu epopeicznym(przełomowym)- wskazanie na epopeiczność narodową w sensie ścisłym:
- przeobrażenie zbiorowości
-epitet „ostatni' sygnalizuje przełom,
- tu trwa spór między dwoma rodami, doprowadzający do zajazdu, a gdzieś walki napoleońskie ( zajazd symbolem rodowych waśni)
- ostatni zajazd na Litwie- do zajazdu nie było narodu, były rody -zajazd, w trakcie którego następuje zasadniczy dla tego poematu, dla ukazanej w nim zbiorowości- przełom, zjawia się oddział rosyjski- zaczyna się bitwa, zwaśnione rody łąćzą się, wkracza mentalność narodowa- OD RODÓW DO NARODU skutkiem czego są zrękowiny Tadeusza i Zosi, legiony Dąbrowskiego, podniesienie chłopów do godności członków narodu- gest ten staje się udziałem Tadeusza, może dlatego poemat nazwany jest jego imieniem
- listy AM do przyjaciół- `Gdyby nie poema uciekłbym z Paryża…”Żyje tedy na Litwie…” u nas pełno kłamstw i kłótni -, inwokacja wyjściem z realnej, nieprzyjaznej ziemi emigracyjnej ku epopeicznemu marzeniu”, epilog- powrót z marzenia na twardy bruk polskiej, paryskiej emigracji

Kleiner o inwokacji:
-inwokacja sygnałem gatunkowym, wskazującym na epopeiczność utworu
-aluzyjnie względem wzorca homeryckiego: uroczyste apostrofy do drzew, nawiązanie do zwyczajowego dla poetyki epopei opisu tarczy bohatera
-narodowość epopei spolszczenie wzorców homeryckich: inwokacja do Ojczyzny ( nawiązanie do „Szlachetnego zdrowia” Kochanowskiego”),zwrot do bóstwa- Matki Boskiej Ostrobramskiej i Częstochowskiej, tarcza Achillesa- szlachecki arcyserwis Wojskiego zamalowany scenami specyficznie polskiego sejmikowania
- jak Homer wtapia mitologię, tak Mickiewicz jakby tworzy swego rodzaju mitologię chrześcijańską
- w warstwie językowej: podniosłe apostrofy, homeryckie porównania, jednoczesnie jezyk narracji i wypowiedzi postaci nasyca się stylem potocznym szlacheckiej gawędy,
- romantyczna epopeja narodowa, zakonczona co rzadkie w pol. lit. romant. Happy Endem „I ja tam z gośćmi byłem, miód i wino piłem”…


Gawędowość PT: ostatni dwuwers- gawęda opowiedzania przy stole- typ narratora- gawędziarz, baśniowe zakończenie happy endem

Epilog

-odnaleziony w formie nieuporządkowanego, niedokończonego brulionu,
- z listów do przyjaciół dowiadujemy się, że Mickiewicz pierwotnie chciał nim zakończyć epopeję, ale nie miał czasu tego dokończyć i poprawić- `zastrudnienia małżeńskie'
- w ponownym wydaniu też nie został umieszczony,
- w tej sytuacji badacze zajmują się Epilogiem jako utworem osobnym, wyodrębnionym zewnętrznie autokomentarzem poedy do epopei, nie wchodzący w jej skład
- początkowo słowa epilogu: „ o czemże dumać na paryskim bruku” - dlatego miał być na początku „PT”, A.M. skreślił te słowa i napisał „ o tymże dumać….” - czyli incipit nawiązujący do tego co zostało powiedziane- to trochę mąci uznanie Epilogu jako oddzielny utwór

- dokończeniem ramy kompozycyjnej, rozpoczętej przez inwokację- symetryczny rym do inwokacji,
-„ Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju, Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju…”- integruje to tekst z inwokacją, otwiera opowieść fabularną, aluzyjnie do baśni” Dawno , dawno temu…”

Dwie płaszczyzny rzeczywistości:

-rzeczywistość sytuacji wypowiadania poematu, emigracyjna, polistopadowa
-rzeczywistość `sytuacji marzonej' na emigracji- „Tymczasem przenoś moją duszę…”status na poły baśniowy

nawiązania do J,J. Rousseau - NATURA

Historia szlachecka czyli baśń' z `Czytając Mickiewicza” J. Przyboś

Zachwyt Przybosia: cały świat epopei- wydał się nieprawdziwy, nadzwyczajny, baśniowy, fantastyczny, zabwany, cudowny, pelen gwarów, dźwięków, hałasów, gestów- PT- księgą baśni- baśniowe postaci, przyroda, zdarzenia, jedynie dworek Soplicowski Przyboś mógł urzeczywisstnic w konkretnym miejscu, poemat o zaprzeszłości, jak Odyseja, poeta pragnął opisać świat lat dziecinnych, taki był pierwszy zamysl, pozniej wkracza akcja dramatyczna- Jacek Soplica, ale również przesiaknieta pragnieniem tęsknoty

”PT” działa jak księga baśni, bo:
-ukazuje ostatnich szlachciców, świat zaginiony, od wieku już nie widzi się ludzi w kontuszach, psasach, ucztujących,sejmikujących, polujących- wedle pierwszego zamysłu `poema sielskie' miało dać obraz dawnego obyczaju, na wzór Goethego, podniesieniem do poezji powszechności i zwyczajności życia,
-fabuła- wyzłacanie krajobrazu dzieciństwa, fabuła prześwietlona humorem, liczne anegdoty, zabawne historie, zwyczajność zmienia się w nadmiar- w obfitość taką, o jakiej prawią w baśniach,

-bohaterowie określeni takimi rysami, że przechylają się w stronę karykatury bądź legendarnej niezwykłości
- ukazanie tęcz piekności ( J, Słowacki), kwiaty kwitną w porze koszenia otawy,
- upersonifikowanie przyrody- np. drzewo ni jest tylko drzewem, brzoza jech kochanką swego małżonka grabu,
- cały świat natury przebrany za człowieka- element fantastyczności, baśniowości

- bitwa w PT nie ukazuje okrutności zabijania, jest wesoła, nierzeczywista, bajeczna,

- tylko nasze dzieci będą dowiadywały się o minionej historii szlacheckiej- znikły ostatnie Soplicowa
- `Dawno dawno temu…'
- ciągłe pytania czy PT jest w istocie zwierciadłem ducha narodu- PT to polonez wyobraźni narodowej
-spowiedz umierającego Robaka- na dzisiejszym czytelniku robi wrazenie basniowowści i nadzwyczajności tej historii

'Rogowej arcydzieło sztuki' z `Czytając Mickiewicza” J. Przyboś

-arcydzieło muzyki słowa- wersologowie słyszą w następstwie sylab, w rytmie słownym, toku zdań analogie do zestroju tonów- mowa więc o melodyce, harmonice, orkiestracji
-rym uzupełnia treść dzieła
-Słowacki w liscie do matki: najbardziej podoba mi się opis łowcy dmącego w róg myśliwski, cudowny opis i opis Żyda grającego na cymbałach- róg- koncert mowy, muzyka dobyta ze słów, muzyka Wojskiego jest naśladowczo- opisowa, gra- improwizacją,
- muzyką w PT są grające żaby, kaczki i indyki, ani razu nie słychać fortepianu z pokoju Zosi, jest jedynie wzmianka o kapeli wojskowej grającej poloneza, niosłość z bawolego rogu- dźwięki z niego idą ku niebiosom, gra nie tylko Wojski, gra puszcza, muzykę powtarzają drzewa, z człowiekiem artystą- wpółrpracuje natura

”Widzę i opisuję” z `Czytając Mickiewicza” J. Przyboś

-opis wschodu słońca z XI księgi- wzorem poetyckiego obrazowania,
-wszystko jest w poruszeniu, zero statyki
-upersonifikowanie natury,
-opis przyrody zabawkowo-bajkowy
- często świat przyrody oddaje się weselnemu tańcowi, zalotom i miłości,sielanka panuje nie tylko w świecie ludzi,
-personifikacja służy celom humoru i zabawy, a nie dziala na wyobraźnie
- L. Staff: po pierwszej lekturze PT uznał go za wielki wiersz, który zbudowany jest z malych wierszy
- Stanisław Windakiewicz: PT ukazuje erudycję AM., PT jest epopeją, cudownie powstałą późno, okresie, kiedy zmysł tworzenia epopei zanika, a na czoło wysuwa się powieść,

-bogactwo i plastyka opisów, Litwa z inwokacji to panorama krajobrazów, nie ludzi,
Rola przyrody:
- ustosunkowuje się do dziejów ludzkich, współdziała z akcja, np. burza poprzedza spowiedz, mgla towarzyszy przy zajezdzie,
- pogoda przenosi opowieść w świat szczęścia, raj


















Liryki lozańskie

- odkryte po śmierci AM, pisane w trudnym okresie 1839/40
- wiersze o problemach egzystencji ludzkiej
- patetycznie określane `ostatnim głosem poety', wiersze są ściszane, delikatne, opanowane, panuje w nich głębokie wzruszenie, ale wszystko jest proste
- podwójność tych wierszy: ich prostota i wielkość,
- Mickiewicz tworzył romantyzm i go przełamywał, w 100% romantykiem jest Słowacki
- M. pisze wiersze w wieku 41/42l.- `człowiek produktywny'- siła + doświadczenie- wiersze nazwane są wierszami u schyłku życia , tematycznie takie są, ale pisze je człowiek w pełni życia,
- często nazywane są cyklem- można w ten sposób patrzeć, bo tworzą pełną całość, łączy je osoba podmiotu, motywy np.: motyw wody, ale to nie jest taki cykl jak np. sonety czy ballady,
- lir.loz: zejście ze swiata ideału, akceptacja rzeczywistości taką, jaką jest
- trudno ustalić chronologię lir. loz,


Cechy charakakterystyczne:
 zwięzłość, brak świata dziwów, wieloznaczność, silna, ale ukryta podmiotowość, silne wzruszenie, naturalny tok zdań, przypominający prozę, kunszt prostoty- arcydzielność, artyzm

Liryki lozańskie stanowią ostatni etap rozwoju Mickiewiczowskiej liryki, a zarazem kolejną i to niezwykłą przemianę w jego drodze twórczej. Wiersze te cechuje olbrzymia prostota i naturalność, choć jednocześnie dotykają one spraw najważniejszych, zasadniczych problemów ludzkiego życia. Liryki lozańskie wieńczące Mickiewiczowską twórczość stanowią bolesny rozrachunek z własną przeszłością, refleksję na temat przemijania i sensu istnienia. M. Maciejewski uważa wręcz, że:


Mickiewicz traktuje LL jak zapis aktow kontemplacji….

Badacz twierdzi, że cechuje je „totalność ujęcia” i „ostateczność”.
Ta refleksyjna zaduma nad przemijaniem ujęta została w zupełnie nowe słowo poetyckie. Właśnie w kontekście liryków lozańskich podkreśla się nowatorstwo poetyki, zmianę stosunku poety do słowa. W wierszach tych góruje język syntezy, skupienie znaczeń, nie jak dotychczas na poziomie zdań, większych całości składniowych, ale już na poziomie pojedynczych słów. Krótkie, niezwykłe zwięzłe utwory okazują się jednak wieloznaczne i skomplikowane w interpretacji. Konstrukcje symboliczne, mówienie nie wprost, sugestie - oto, z czym mamy do czynienia w kontakcie z tą poezją. 
Powstałe w Lozannie wiersze zaskakują także zmienioną w stosunku do wcześniejszych utworów Mickiewicza składnią i wersyfikacją. W znacznie większym stopniu podporządkowane są one rytmizacji utworu, służą do nadania mu melodyjności. Poeta stosuje w nich jako naczelną zasadę konstrukcyjną metodę paralelizmów i powtórzeń, kolejne wersy niezwykle często rozpoczyna anaforą, decyduje się nawet na powtórzenie większych całości składniowych.


”Żal rozrzutnika” 1835/36 nie należy do liryków lozańskich
”Widzenie' 1832 podobny do l.loz.- rozliczenie z życiem, wg Przybosia to zapowiedz lir.lozańskiej

””Poetyka- gatunek- obraz w kręgu poezji romantycznej” M. Maciejewski:

1822- sonet „Do Niemna”-pozniej zawarty w s. odeskich- zapowiada lir. loz.,

 Z kolei sonet VIII jest bardziej zadumą nad minionymi laty, wspomnieniem dawnego szczęścia z Laurą, ale też chwil spędzonych z przyjaciółmi. Sonet ten jest na pewno głębszy i budzący większe emocje, niż poprzedni. Sonet ten jest rozpaczliwą tęsknotą za utraconą młodością, która ukazywana jest jak „dzieciństwo sielskie, anielskie”, za przyjaciółmi i wreszcie za ukochaną, nazywaną tutaj archetypicznie Laurą. „Wszystko przeszło, a czemuż nie przejdą łzy moje!”...
Poza typami sonetów, które już wymieniłam, są również sonety dotyczące miłości spełnionej, zarówno duchowo, jak i fizycznie. 
Alicja Lisiecka: Mickiewicz poetą czasu- obrazowanie poetyckie zaangażowane będzie głównie nie do kreowania czasu, lecz przestrzeni jakby uwolnionej z więzów czasu, poeta przestrzeni-„Nad wodą wielką i czystą”
-l.loz a sonety krymskie: Mickiewicz jako twórca poematu opisowego realizowanego jako cykl sonetów-
- liryka ludzkiej egzystencji, w poszukiwaniu własnej esencji

”Snuć miłość” opubl. po raz pierwszy 1860r.
-Utwór posiada budowę dwudzielną: część pierwsza, cała zbudowana z serii porównań, niezwykle obrazowo pokazuje, czym jest miłość i jak się ona w człowieku rodzi; część druga, również zbudowana na zasadzie paralelizmu, wyraża przekonanie o jej niezwykłej mocy.
1 część:-Bezokoliczniki kryjące podmiot- mimo silnej podmiotowości
-wiersz o miłości,miłość jest istotą rzeczy, M. pisze o miłości w oderwaniu od wszystkiego z czym jest miłość łączona, miłość ukazana jest jako zdolność człowieka, M. pisze jak robić miłość, co robić - definicja poprzez przybliżenie, próba dookreślenia, przypomina to norwidowskie pisanie- zadaniem człowieka jest odkrywanie prawdy- przybliżać do prawdy, M. przybliza czym jest miłość, ale nie w 100%,miłość na różnych kierunkach, płaszczyznach, m- najwyższa zdolność człowieka, być Mozę najwyższa cnota, wielointensywnośc, pojawienie się czterech zywiołów( brak granic), uchwycenie istoty miłości, nikt nie panuje nad żywiołami, miłość- sacrum
-snuć miłość jak jedwabnik snujący nić- wieloznaczność interpretacji- nieustannie, delikatnie, ale zarazem trwałość, sila, dokładność, snucie ma cel- połączyć z drugim człowiekiem,z nici staje się pajęczyna, która wszystko zgarnia, jeśli człowiek jej nie ogarnie w nić,
ukryte porówanie- nić jedwabnika jak moc wody- coś wypływa z wnętrza, człowiek wyciąga miłość z wnętrza, potrzeba niezależna, cos wpisanego w człowieka- istotą jedwabnika jest robienie nici, pajęczyna ma porządek, ale też nieład, poprzez ingerencję- nadanie jej kształtu,
- lać ją z serca jak woda z wnętrza- symbolika wody- jako czegoś życiodajnego,
- rozsypać ją w głąb- przypowieść o siewcy- miłość, która się rozwinie lub zginie,
- złota blaha- kowal- coraz ciensza blaha, ale rozszerza się, złoto- coś trwałego,
- w górę wiać ją- np. zesłanie ducha św w ogniu i wietrze/wiatr w Biblii- wiatr nośnikiem miłości,
- pojawia się tu motyw źródła, tym razem podziemnego. Tam, gdzie jest ciemno, gdzie panuje zło potrzebna jest miłość. W świetle tych słów okazuje się być ona również wielką siłą poznawczą i sposobem na dotarcie do drugiego człowieka
- miłość- wyrazem troski za drugiego człowieka
- wiersz nakazów”
- trzynastozgłoskowe wersy i bardzo rozbudowane zdania. Cały utwór tworzą jedynie dwa zdania wielokrotnie złożone dzięki kolejnym pojawiającym się porównaniom. Wszystko to sprawia, że wiersz rozwija się powoli, snuje się niczym bardzo długa nić.
2 część:
-co miłość czyni z człowiekiem
-ułożenie żywiołów:
moc przyrodzenia- początek życia moc żywiołów- młodość moc krzewienia- dojrzewanie, moc aniołów- moc przychodząca z wiekiem, zbliża ku Bogu, życiu wiecznemu

* motywy biblijne narzucają się w lirykach lozańskich, M nieustannie czytał Biblię, szczególnie w l.30, ale księdza gdy umierał nie chciał przyjąc, dostrzegał wady Kościoła, ale nie odwrócił się do niego plecami

”Gdy tu mój trup” 1861

”Nad wodą wielką i czystą”
- Maciejewski przywołuje kategorię czasu i przestrzeni, wskazuje na utratę constans czasu i przestrzeni, w tym liryku czas traci wartość granic linearności, zatraca je, rozumienie czasu tu w rozumieniu wieczności, bez konca i początku, to samo dzieje się z przestrzenią, kategorie te trochę się miedzy sobą wymieniają, wskazując na wodę ( motyw łączący 4 liryki)- oczyszczająca z Izajasza
- konstrukcja wiersza: konkretne wersy inaczej niż w „Snuć miłość” 1 i 3 wers są takie same konstrukcyjnie, tak samo w 3 stroofach, 2 i 4 się zmieniają- całość, stałość 1 i 3, 2i 4 zmienne- zachwianie linearności, wiersz zasadzony na powtórzeniach, jednak o różnych obrazach w 3 strofach, części zmienne się nie rymują, zmienne rymują
- Maciejewski uważa, że rymy włączone są w treść,

- opoka- coś silnego, trwałego, ale tu poddane prawa nietrwałości- motyw lustra w lit- woda- nieodbijająca dokładnie
- M. Maciejewski podkreśla, że Mickiewicz staje się przede wszystkim „poetą przestrzeni”. Artysta skupia się bowiem na opisie górskiego jeziora, który staje się dla niego punktem wyjścia do refleksji nad życiem, przemijaniem, sensem ludzkiego istnienia,
- Trzy pierwsze strofy utworu stanowią trzykrotne spojrzenie na naturę,
- Z pierwszej strofy dowiadujemy się, że owa „wielka i czysta woda” znajduje się wśród skał, jest więc to górskie jezioro. I właśnie stojące nad nim „opoki” odbijają się w wodzie. Zostały one w utworze upersonifikowane - mówi się bowiem, że woda w swej „przejrzystej toni” odbija „twarze ich czarne”. Kolejno obraz górskiego jeziora staje się teraz obrazem górskiego jeziora w czasie burzy, pojawiają się bowiem czarne obłoki (skały też wcześniej były czarne i zapewne była to już zapowiedź nadchodzącej burzy), błyskawica i w końcu grzmot. Górska burza przychodzi nagle i bardzo szybko przemija, Wcześniej jej podstawowymi cechami były: ruch, zmienność, przemijanie. Mijały chmury, błyskawica i grzmot, jedna tylko woda „stoi”. Zwróćmy uwagę na zastosowany w jej kontekście czas teraźniejszy - o wszystkich innych elementach ukazywanej rzeczywistości poeta mówi w czasie przeszłym.
- głęboka zaduma nad przemijaniem i sensem życia. J. Przyboś uważa, że wielki Mickiewiczowski dramat samotności został tu wreszcie rozwiązany, dzięki pogodzeniu się z własnym losem,
Jak zatem interpretować słowa wiersza:

A mnie płynąć, płynąć i płynąć?

Trzykrotne powtórzenie czasownika „płynąć” przynosi skojarzenia z przemijaniem, nieuchronną cechą ludzkiego losu. Trwałość natury, wody, która „stoi” przeciwstawiona została ulotności życia ludzkiego. Odwieczne, niezmienne prawa zmuszają człowieka do podporządkowania się im. Nie ma on wpływu na to, co się wokół niego dzieje, może jedynie „wszystko wiernie odbijać”, odwzorowywać i poddać się prawom, które nim rządzą. Musi pogodzić się z faktem, że życie przemija - symbolem tej zmienności w utworze są kolejne obrazy natury. „Odbijanie” i odwzorowywanie możemy interpretować również w odniesieniu do roli artysty i jego poezji - poezji, która nie kreuje rzeczywistości, a jest jedynie zapisem tego, co ukazuje się oczom twórcy.

- jest jednym z najbardziej znanych liryków lozańskich, stał się on nawet inspiracją dla współczesnego poety Tadeusza Różewicza do napisania wiersza zatytułowanego Liryki lozańskie. U Różewicza również pojawia się motyw wody, ale woda ta nie tylko jest „wielka i czysta”, jest przede wszystkim „martwa” - i niczego już nie odbija. Tu poeta jest jak „krzyż bez ramion” i „miłość bez wiary”, utracił on bowiem wiarę w sens jakichkolwiek wartości. Jego koncepcja losu ludzkiego jest jeszcze bardziej tragiczna niż u poety romantycznego.

”Polały się łzy” z „Wiersz- Płacz”- „Czytając Mickiewicza” Przyboś

-Julian Przyboś nazwał ten niezwykle skondensowany utwór „wierszem-płaczem”. Krytycy często interpretowali go, odnosząc do biografii poety i traktując jako podsumowanie, zapis rozmyślań nad własnym życiem. Mimo bowiem niewielkich rozmiarów, daleko posuniętej zwięzłości, wiersz ten zawiera wiele głębokich sensów.
Słowa `Polały się łzy me czyste, rzęsiste[…]' stanowią ramę kompozycyjną utworu - rozpoczynają go bowiem i kończą. Ujmują w tensposób w swoistą klamrę trzy wersy odnoszące się do trzech etapów w życiu człowieka: jego dzieciństwa, młodości i wieku dojrzałego. Powtarzające się słowa o płaczu nad własnym życiem podkreślają smutek, jakim przepełnione jest to wyznanie i nie dają żadnej nadziei na ukojenie. Rozrachunek z własną przeszłością okazuje się dramatycznie bolesny, bohater płacze, ponieważ uświadomił sobie, że życie przemija i pełne jest niezrealizowanych planów.
- Każdy z wersów odnoszących się do kolejnego etapu życia bohatera wykazuje daleko idące podobieństwo w budowie. Poeta zastosował tu anafory, rozpoczynając każdy wers słowem „na” i dalej dookreślając, na co „polały się jego łzy” - na każdą kolejną fazę jego życia określaną wyrazistymi epitetami. Epitety te są tak dobrane, że rymują się, tworząc w ten sposób rym wewnętrzny, pozwalający poecie na osiągnięcie melodyjności wiersza. Dzieciństwo w ujęciu poety jest „sielskie” i „anielskie”, czyli wspaniałe, beztroskie, pełne ciepła. Dzięki zmiękczonej głosce „s” w słowach określających ten okres w życiu bohatera opis dzieciństwa oddaje owo ciepło, ma w sobie wiele delikatności. Inaczej jest już z młodością: „górna i durna” charakteryzowana jest przez mocne „r”. Wiek ten pełen górnolotnych planów okazał się „durny”, bowiem przedsiębrane przez zastanawiającego się nad swoim życiem bohatera działania nie mogły zostać zrealizowane, jego plany były niemożliwe do spełnienia. Następnie nadszedł wiek dojrzały, „wiek męski”, który podmiot liryczny określa mianem „wieku klęski”. Dominuje w nim gorzka świadomość poniesionej klęski, cierpienie, żal z powodu przemijania. W ten wersie również mamy dominującą głoskę „s”, ale tym razem nie ma już początkowej miękkości.
- Prostota tego wiersza świadczy o jego wielkim artystycznym kunszcie. Zdaniem J. Przybosia jest to utwór niezwykły w historii literatury:' Lapidarność, zwięzłość maksymalna - oto co uderza i miażdży słuchacza w tym wierszu […]'

- Wiersz nie mieści się bowiem w żadnym schemacie wersyfikacyjnym - nie jest to ani wiersz sylabiczny, ani sylabotoniczny, ani toniczny.
- Polały się łzy… to jeden z ostatnich utworów Mickiewicza.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
dziady czIV, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Mickiewicz
dziady cz I, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Mickiewicz
Pan Tadek BN, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Mickiewicz
NIEDOKOŃCZONY POEMAT, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Krasiński
ojciec goriot, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
ZDCH, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
Godzina myśli BN - Słowacki, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Słowacki
W Szwajcarii - Słowacki 2, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Słowacki
Ojciec zadżumionych - Słowacki, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Słowacki
3 myśli, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
norwid - życiorys, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, biografie
2zdC, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
34.Krasinski - Irydion opracowanie BN, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Krasiński
74.Rzewuski, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
72. Mochnacki opracowanie szczególowe, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
Zorian Dołęga Chodakowski, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM
AGAJ, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Krasiński
W Szwajcarii - Słowacki, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Słowacki
CKN Stygmat, ♠Filologia Polska♠, ROMANTYZM, Norwid

więcej podobnych podstron