Rola bajki i baśni w edukacji dzieci, Bajkoterapia


Rola bajki i baśni w edukacji dzieci - zestawienie bibliograficzne w wyborze

WYDAWNICTWA ZWARTE

BAŚŃ i dziecko / wstęp, wybór, oprac. wypowiedzi Halina Skrobiszewska.

BĄK Jolanta, WIEWIÓRA-PYKA Elżbieta : Bajkowe spotkania : program zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla uczniów szkoły podstawowej. - JEST

BRETT Doris : Bajki, które leczą. Cz. 1 - 2. - 821.111-93 :615.8 :37.018.11-053.3/.4 lub 156613

Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, jest ale wypozycozna jest w czytelni

CIEŚLIKOWSKI Jerzy : Bajka dziecięca : próba określenia gatunku // W : Kim jesteś Kopciuszku czyli O problemach współczesnej literatury dla dzieci i młodzieży / pod red. Stanisława Aleksandrzaka. Jest 133228

RATYŃSKA Hanna : Literatura dziecięca w pracy przedszkola. Nie ma

UNGEHEUER-GOŁĄB Alicja : Poezja dzieciństwa czyli Droga ku wrażliwości. - cz   IX-8/44 czytelnia

WORTMAN Stefania : Baśń w literaturze i w życiu dziecka : co i jak opowiadać? - jest BS   28326

Kuliczkowska Krystyna: „Baśń a dziecko”. - Nie ma


Ługowska Jolanta: „Bajka w literaturze dziecięcej - nie ma


Papuzińska Janina.: „Inicjacje literackie, problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką”. Nie ma


Patzerowa Maria.: „Lektura uczy, bawi, wychowuje”. - jest


Skrobiszewska Hanna: „Książki naszych dzieci”. - nioe ma


Ślusarczyk Maciej: „W świecie baśni, legend, podań i mitów”. - czytelnia


Gerlinge Ortner Bajki na dobry sen : poradnik dla rodziców.

Dziecko w świecie emocji literackich - nie ma


Joanna Papuzińska. - Magiczna książka Marii Konopnickiej - nie ma

Irena Borecka. - Wrocław : Wydawnictwo Wacław Bagiński, 1998. nie ma

Klaus W. Vopel. - KielceW cudownej krainie fantazji. T.1 : Dzieci bez stresu: - czytelnia

ARTYKUŁY Z CZASOPISM

ZAGADNIENIA OGÓLNE:

BALUCH Alicja : Kiedy książka staje się księgą (jeszcze o Krasnoludkach i Marysi) // Wychowanie w Przedszkolu. - 1992, nr 1, s. 4-8

BARAN Zbigniew : Terapeutyczna funkcja sztuki a osobowość dziecka // Wychowanie w Przedszkolu. - 1996, nr 4, s. 195-198

CHOJNOWSKA-CZACHÓR Anna : Wpływ baśni na rozwój moralny dziecka // Wychowanie w Przedszkolu. - 1991, nr 1, s. 26-28

DUDZIŃSKA Irena : Dzieci lubią bajki // Wychowanie w Przedszkolu. - 1991, nr 4, s. 223-230

HUSZCZ Mirosław, CICHOŃ-PIASECKA Małgorzata : "A potem żyli długo i szczęśliwie..." Jak baśnie pomagają w wychowaniu seksualnym dzieci // Wychowanie w Przedszkolu. - 2003, nr 6, s. 323-326

HUSZCZ Mirosław, CICHOŃ-PIASECKA Małgorzata : Baśnie uczą życiowych ról // Wychowanie w Przedszkolu. - 2003, nr 10, s. 580-585

TARTAS Teresa : Dlaczego baśń? // Wychowanie w Przedszkolu. - 2001, nr 2, s. 94-96

KLIŚ Maria : Rozumienie bajek przez dzieci sześcioletnie // Wychowanie w Przedszkolu. - 1991, nr 5, s. 268-273

KULBACKA Anna : Podaruj dzieciom baśń // Wychowanie w Przedszkolu. - 1998, nr 3, s. 190-192

MAJEWSKA-TWOREK Anna, OLECHNOWICZ-PUCHAŁA Agnieszka : Bajki w pracy logopedy. Cz. 1-2 // Wychowanie w Przedszkolu. - 1998, nr 2, s. 92-95; nr 4, s. 266-271

OCH Katarzyna : Rola bajki w edukacji // Wychowanie w Przedszkolu. - 2003, nr 10, s. 594-597

ŚLUSAREK Bernadetta : Wartości edukacyjne baśni // Wychowanie w Przedszkolu. - 2000, nr 1, s. 19-21

WOLNY Irena : Przyroda i baśnie // Wychowanie w Przedszkolu. - 1999, nr 1, s. 38-40

CAPIŃSKA Ewa : Bajka stymuluje rozwój moralny dziecka // Edukacja i Dialog. - 2003, nr 7, s. 65-71

DYKA Franciszka : Bajki w edukacji początkowej // Edukacja i Dialog. - 1999, nr 6, s. 62-65

DYKA Franciszek : Wartości moralne bajek i ich miejsce w edukacji wczesnoszkolnej // Biblioteka w Szkole. - 1999, nr 3, s. 1-2

G. Walczewska - Klimczak - „Co baśnie mogą dać współczesnemu dziecku” w: „Grupa i

zabawa” 1999 nr 2

HAJNICZ Wanda : Komunikat edukacyjny w baśniach : przekaz doświadczenia życiowego i nakazów społecznych // Kultura i Edukacja. - 2000, nr 1/2, s. 84-98

KONIECZNA Ewelina : Baśń filmowa jako pomost pomiędzy tradycją kultury a współczesną kulturą medialną // Edukacja Medialna. - 2001, nr 2, s. 22-28

KWIEK Jadwiga : Baśń w rozwoju dziecka a sposób wykorzystania jej w reklamie // Edukacja Medialna. - 1999, nr 4, s. 20-23

MARCHWICKA Maria : Bajki - jako elementy treningu autogennego dla dzieci // Szkoła Specjalna. - 1996, nr 5, s. 265-268

MOLICKA Maria : Bajka jako metoda redukcji lęku u dzieci // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 2001, nr 1, s. 40-44

MOLICKA Maria : Bajka terapeutyczna // Remedium. - 2002, nr 7/8, s. 18-19

MOLICKA Maria : Bajki na lęki // Charaktery. - 2002, nr 12, s. 31-32

MOLICKA Maria : Bajki terapeutyczne // Życie Szkoły. - 2004, nr 2, s. 73-78

MOLICKA Maria : Bajki terapeutyczne dla dzieci // Grupa i Zabawa. - 1999, nr 2, s. 13-17

PYTKA Marta : Bajka, biblioterapia, wychowanie... // Opieka Wychowanie Terapia. - 2002, nr 4, s. 38-42

SABAT Beata Teresa : Bajki a aktywność twórcza dziecka // Wychowawca. - 2003, nr 1, s. 18-19

SIKUCIŃSKA Dorota : Klucz do dziecięcych serc // Życie Szkoły. - 2003, nr 1, s. 39-42

SOBOLEWICZ Małgorzata : Powróćmy do baśni // Życie Szkoły. - 2001, nr 7, s. 428-430

SUŁEK Jacek : Odszukać siebie... // Guliwer. - 1998, nr 1, s. 4-6

WALCZEWSKA-KLIMCZAK Grażyna : Co baśnie mogą dać współczesnemu dziecku? // Grupa i Zabawa. - 1999, nr 2, s. 2-6

WUJEK Monika : Atmosfera cudowności... : o baśni w wychowaniu i terapii // Życie Szkoły. - 2003, nr 1, s. 42-43

SCENARIUSZE ZAJĘĆ:

BANASZCZYK Alicja : Czerwony Kapturek // Wychowanie w Przedszkolu. - 1998, nr 8, s. 633-634

BILSKA Grażyna : Spotkanie z bajkami : scenariusz imprezy dla dzieci w wieku przedszkolnym (najstarsza grupa) // Biblioteka w Szkole. - 2002, nr 10, s. 31

CHLEBICKA Alina : Wioska wśród gór : bajka terapeutyczna // Aura. - 2001, nr 8, dod. s. 9-10

CZERNEK Mirosława : Jesteśmy bajarzami : w krainie baśni // Nauczanie Początkowe. - 2002/2003, nr 2, s. 89-93

ĆWIERTNIA-BERNAŚ Weronika : Baśń o współczesnej Śpiącej Królewnie (w trzech częściach) // Wszystko dla Szkoły. - 2002, nr 7/8, s. 29-31

DOŁŻYCKA Urszula, TRYBUS Magdalena : Baśnie, baśnie, baśnie... Konspekt zajęć wprowadzający uczniów w świat baśni // Biblioteka w Szkole. - 2002, nr 10, s. 9

GĘBKA Irena : "Bajkowa" przygoda z komputerami // Wychowanie w Przedszkolu. - 1996, nr 5, s. 293-294

KACZMAREK Małgorzata : Jednooczka, dwuoczka, trójoczka : scenariusz zajęć na podstawie baśni braci Grimm // Biblioteka w Szkole. - 2004, nr 2, s. 19-21

KANIA Aleksandra : W krainie bajek : scenariusz zajęć otwartych przeprowadzonych w klasie I dla grupy "0" z przedszkola // Biblioteka w Szkole. - 2002, nr 6, s. 16

KOWALSKA Marzena : Czerwony kapturek : bajka matematyczna // Życie Szkoły. - 2003, nr 7, s. 420-421

MOLICKA Maria : Wesoły Pufcio // Grupa i Zabawa.- 1999, nr 2, s. 30-34

PIERZCHANOWSKA Bogumiła : Czy znasz tę baśń? : konkurs // Biblioteka w Szkole. - 2002, nr 4, s. 26

PRĄŻYŃSKA Dorota : Jakie cechy ma baśń? : scenariusz zajęć // Biblioteka w Szkole. - 2003, nr 11, s. 9-10

RUSIECKA Danuta : Rozmawiamy o baśniach : scenariusz zajęć w klasie I // Życie Szkoły. - 2003, nr 10, s. 616-618

ŚLADOWSKA Lucyna : Scenariusz zabawy sportowej "w krainie baśni" // Życie Szkoły. - 2001, nr 6, s. 344-346

ŚWIERCZEWSKA Beata : Bajka o rozbitym serduszku // Nauczanie Początkowe. - 2002/2003 nr 2, s. 53-58

TROCHIMOWICZ Hanna, SZCZĘSNA Mirosława : Baśniowe prawdy życia : scenariusz zajęć zintegrowanych w klasie I // Biblioteka w Szkole. - 2003, nr 5, s. 11-12

TRYSIŃSKA Magdalena : Bajki robotów Stanisława Lema // Język Polski w Szkole dla klas IV-VI. - 2001/2002, nr 2, s. 21-25 (Propozycja metodyczna do klasy VI)

WALCZEWSKA-KLIMCZAK Grażyna : Wyprawa do Krainy Baśni // Guliwer. - 1998, nr 4, s. 38-42 (Zabawa fabularyzowana)

WAWRYKÓW Maria : Baśniowy świat Pana Kleksa // Biblioteka w Szkole. - 2002, nr 4, s. 24-25

WIŚNIEWSKA Grażyna : Bajka w sześciu odsłonach, czyli... i co było dalej? : dwugodzinna lekcja języka polskiego w klasie czwartej // Grupa i Zabawa. - 1999, nr 2, s. 23-26

WRÓBAL Leszek : Przydatność bajek na lekcjach języka niemieckiego // Języki Obce w Szkole. - 2000, nr 6, s. 106-113

WRÓBLEWSKA Violetta : Baśń jako zabawa konwencją // Polonistyka. - 1999, nr 6, s. 35

WYŁUPEK Grażyna : Baśnie nie tylko Andersena : konkurs czytelniczy dla klasy IV // Wszystko dla Szkoły. - 2002, nr 7/8, s. 16-18

ZIÓŁKOWSKA-SOBECKA M.: Chcecie bajki? Oto bajka... // Wychowanie w Przedszkolu. - 1992, nr 5, s. 263-268

ZIÓŁKOWSKA-SOBECKA M.: Smerfy, Muminki, Wodniaczki // Wychowanie w Przedszkolu. - 1993, nr 1, s. 4-8

]

SEMINARIUM

Może sformułować problem badawczy tak:
- bajkoterapia w pracy nauczyciela przedszkola
Lub
- wykorzystanie bajek w przedszkolu ( wtedy można pisać o roli bajki i
uwzględnić rozwój wyobrażani, rozwój mowy i wspomnieć o roli terapeutycznej
jako jednym z elementów ważnych...? moze tak???

Bajkoterapia - droga do wrażliwości dziecka  

Bajkoterapia to - mówiąc najprościej - terapia przez bajki. Chyba wszystkie dzieci lubią ich słuchać. Jak wykazały badania psychologów, czytając określone bajki można dziecku pomóc w wielu trudnych dla niego sytuacjach emocjonalnych, takich jak np. irracjonalne lęki lub pierwsze dni w przedszkolu. Bajkoterapia to także doskonała metoda relaksacyjna. Odpowiednio dobrane i opowiedziane albo przeczytane historie mogą doskonale wyciszyć, choćby przed snem, po dniu pełnym wrażeń lub pracy.
Bajkoterapia zyskuje na popularności dzięki swojej prostocie i efektywności pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jest ważnym sposobem wspierania i oddziaływania terapeutycznego we wczesnych okresach rozwoju dziecka. Wzbogaca wiedzę dziecka o sobie i świecie. Terapia poprzez bajki ma na celu redukcję napięcia i odbudowanie pozytywnego obrazu siebie i świata.

Występują trzy rodzaje bajek terapeutycznych:

Cechami wspólnymi bajek psychoedukacyjnych i psychoterapeutycznych są:

Oba powyższe typy bajek mają nieco inne zastosowanie. Choć nie rzadko ich cele zazębiają się. Nierzadko mamy do czynienia z bajkami, które stoją na pograniczu tych dwóch typów bajek.

Bajki psychoedukacyjne to takie, których celem jest dokonanie zmian w zachowaniu dziecka, co rozumiane jest b. szeroko. Może to bowiem dotyczyć zarówno sytuacji, w których chcemy przekonać dziecko do sprzątania, jak i gdy chcemy nauczyć je radzić sobie z agresją rówieśniczą. Ten typ bajki powinien dawać wzory pewnych zachowań, dzięki którym możemy rozwiązać problem. Nie może to być jednak moralizatorstwo, ale propozycja.

Bajki psychoterapeutyczne mają zdecydowanie bardziej rozbudowaną fabułę i są na ogół dłuższe niż bajki psychoedukacyjne oraz, co najważniejsze mają za cel kompensację niezaspokojonych potrzeb, zastępczo - podniesienie samooceny. Bajka psychoterapeutyczna musi być mocno zakorzeniona w sytuacji dziecka, której dotyczy.

Ułożenie takiej bajki wymaga dobrej analizy emocji (lęku, strachu, smutku), których ma ona dotyczyć. Bajka psychoterapeutyczna znajduje także zastosowanie w sytuacjach trudnych emocjonalnie, po przeżyciach kryzysowych (np. początki dziecka w przedszkolu), czy nawet traumatycznych dziecka, takich jak np.: separacja rodziców, pojawienie się nowego dziecka w rodzinie, śmierć ulubionego zwierzątka, choroba w rodzinie czy nawet śmierć członka rodziny.

Zarówno bajki psychoedukacyjne, jaki i psychoterapeutyczne można wykorzystywać jako działanie profilaktyczne - gdy wiemy, że nastąpi jakaś trudna dla dziecka sytuacja - jak i w sytuacjach, gdy już mamy do czynienia z konkretnym problemem.

Bajki relaksacyjne mają nieco inny charakter. Nie służą tyle terapii, co - jak sama nazwa wskazuje - odprężeniu, relaksacji, odpoczynkowi np.: po pełnym emocji dniu, po trudnym dla dziecka wydarzeniu, które było dla niego stresujące, np.: wizycie u dentysty, szczepieniu.

Podstawowe cechy bajki relaksacyjnej:

Bajka relaksacyjna ma wizualizować 3 główne elementy relaksu wg Schulza:

Bajka nie działa od razu. Nadrzędnym celem bajek psychoterapeutycznych jest obniżenie lęku. Ale to proces, który musi potrwać. Dokonuje się on w dziecku. To ono po "przepracowaniu" bajki albo ją przyjmie, albo odrzuci.
Dziecko nie musi każdej bajki potraktować jako ważnej. Może się też zdarzyć, że jej nie
zrozumie. Czasem dzieci powracają do określonych bajek dopiero po jakimś czasie.
Najskuteczniejsze zaś - jak się zdaje - są te, do których dziecko chce powracać co jakiś czas.
Jest to sygnał, że dziecko tej właśnie bajki potrzebuje, że utożsamia się z jej bohaterem, że daje mu to wiele satysfakcji. Nie musimy rozmawiać o bajce, ale jeśli dziecko tego chce, wyjdźmy naprzeciw jego oczekiwaniom. Mówmy jednak tyle, ile chce usłyszeć, nie moralizujmy, nie tłumaczmy. Dobrą metodą zobaczenia, co w bajce było dla dziecka ważne jest zaproponowanie mu wykonania rysunku do bajki.

 

Dziecięcy świat wypełniony jest fikcją i magią, która miesza się z rzeczywistością. Dlatego jedną z lepszych metod na dotarcie do dziecka, zrozumienie go oraz udzielenie mu wsparcia w trudnych chwilach jest bajkoterapia. Dzięki tej genialnej w swej prostocie metodzie dziecko pokazuje uczucia, nazywa je i różnicuje. Rozwija swoje umiejętności emocjonalne. Odbudowuje pozytywny obraz siebie. Przy pomocy bajki dziecko poznaje rozwiązanie trudnych sytuacji, nie przekraczając przy tym własnych granic. Przekazywane informacje pochodzą ze świata, który dziecko rozumie najlepiej - ze świata bajek. Czuje się więc bezpieczne i zrozumiane. Bajki to również cudowny sposób na budowanie więzi między rodzicem, terapeutą oraz dzieckiem.

Bajkoterapia:

Najbardziej efektywne rezultaty można zaobserwować u dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Niemniej jednak polecamy ją wszystkim zainteresowanym bez względu na wiek.

Ważne!

Bajka nie działa od razu. To proces, który nierzadko trwa jakiś czas. Zależy to od dziecka, w którym dokonuje się zmiana. Warto pamiętać, że dziecko ma prawo odrzuć bajkę. Nie każda też musi wydać mu się ważna.

Dlaczego bajkoterapia?
Mały człowiek spotyka codziennie wiele sytuacji nacechowanych różnorodnymi emocjami. Jego umiejętności społeczne i emocjonalne dopiero zaczynają się rozwijać. Trudno więc mu ogarnąć emocjonalną rzeczywistość. Z pomocą przychodzi bajkoterapia. Metoda prosta, skuteczna i kochana przez maluchów. Bajkoterapia to fantastyczna metoda, w której dzieci w przyjaznej atmosferze poznają świat uczuć i obowiązujących norm społecznych. Odnajdują siebie, znajdują potrzebne treści i rozwiązania. Ucza się i próbują. Testują rzeczywistość na bezpiecznym gruncie, który tak naprawdę nie niesie ze sobą żadnego zagrożenia.  Bajkoterapia buduje kompetencje i uczy odpowiedzialności oraz pomaga w niwelowaniu lęków. Ponadto doskonale wspiera proces wychowawczy oraz psychiczny. To sposób na danie dziecku wsparcia w jego życiowych problemach

Czego uczy?
Niezwykłe, pełne tajemniczości oraz ciekawych sytuacji opowiadania są doskonałym sposobem na rozwijanie u dziecka umiejętności społecznych i emocjonalnych. To także doskonały sposób na kształtowanie umiejętności twórczego myślenia, łamania schematów i stereotypów, budowania poczucie własnej wartości, generowania narzędzi do rozwiązywania problemów. W prosty sposób to co nie możliwe staje się możliwe..

Od ilu lat?
Najczęściej polecana jest dla dzieci od czwartego roku życia. Głownie z powodu umiejętności poznawczych dziecka. Doświadczenie pokazuje jednak, że bajkoterapię warto stosować również w młodszym wieku. To pozwoli by dziecko szybciej nauczyło się czerpać korzyści z takiej formy pomocy.

Jak działa?
Fenomen bajkoterapii polega głównie na tym, że bajka działa sama. Jej treść przenika do dziecka stopniowo zaczynając na nie wpływać. W pewnym momencie dziecko zostaje sam na sam z bohaterem. Rozpoczyna się proces zmiany. Posługując się bajką jako narzędziem, dziecko ma możliwość wejścia w role jej bohaterów. Wyobrażają sobie jak i dlaczego ktoś może się czuć w określonych sytuacjach czy w odpowiedzi na różne zachowania. Dziecko rozumiejąc to, co dzieje się z innymi, uczy się rozumieć siebie i emocje, które przeżywa. Czuje, która z prezentowanych mu bajek odnosi się do jego sytuacji wewnętrznej. Odnajduje ono podobieństwo ze swoim problemem i uczy się stawiać mu czoło. Terapeutyczne opowiadania pomagają uporać się z dziecięcymi lękami i wątpliwościami. Wyjaśniają istotę zachowań uznawanych przez społeczeństwo. Bajki dotykają ważnych obszarów takich, jak zazdrość i odwaga, złość, tolerancja, wdzięczność, rywalizacja między rówieśnikami, agresja, lęk i wiele innych. Dla szkraba są wyjątkowo bezpieczne gdyż ma ona możliwość stawienia czoła problemom, które przeżywają zwierzątka, misie, rycerze lub inni bohaterowie. Dziecko identyfikuje się z tym, który w jakiś sposób jest mu najbliższy. Robi to jednak zupełnie nieświadomie dzięki czemu nie czuje się „przyciskane”, kontrolowane lub zmuszane do wynurzeń. W taki sposób znajduje zrozumienie, czuje, że nie jest samo, doświadcza rozwiązania i ma szansę zdecydować czy ono mu odpowiada. Często próbuje tego samego rozwiązania w świecie realnym. W tej sytuacji również nie zdaje sobie sprawy z tego, że coś naśladuje. Jest przekonane o swojej niezależności i sile. Uważa, że to jego pomysł. W taki sposób buduje się poczucie własnej wartości i pewności siebie. Dziecko nieświadomie rozwiązuje swój problem przekonane o własnej niezależności. Często jest z siebie zadowolone i dumne. Dorosły najczęściej widzi podobieństwo w zachowaniu do bohatera bajki. Jego zadaniem jest jednak podkreślenie odwagi dziecka i jego sprawczości, a nie wskazywanie tegoż właśnie podobieństwa.

Jak wpływa na relacje rodzinne?
Bajkoterapia to także doskonały sposób na budowane więzi rodzica z dzieckiem. Pozwala ona nawiązać bliższy kontakt z maluchem, zrozumieć jego sytuację, emocje, sposób patrzenia na świat. Przy pomocy bajki rodzic może udzielić dziecku lepszego wsparcia, które trafi w samo serduszko malucha. Malec poczuje się zauważony i zrozumiany. To wszystko zbuduje jego poczucie bezpieczeństwa i bycia ważnym oraz kochanym.

Jak stosować bajkoterapię?
Aby go wspomóc i uzyskać jak najlepsze efekty warto skorzystać ze szkolenia dotyczącego bajkoterapii lub poradzić się specjalisty. Należy wiedzieć jak dobrać bajkę, gdzie jej szukać i co z nią można zrobić. Dorosły powinien wiedzieć jak reagować w sytacji kiedy dziecko wraca do bajki, zaczyna zadawać pytania, szuka kontaktu.

Wybierając bajki do terapii należy dziecku przedstawić wiele różnych tematów związanych z jego życiem i potrzebami. Ono samo wyszukuje odpowiednie dla swojej sytuacji wzory czy postacie. Dzięki temu szybciej wyrównają się jego zaburzone funkcje, przezwycięży on swój strach czy też nauczy panować nad złością lub innymi uczuciami.

Niedawno pojawiły się bajki terapeutyczne (adresowane głównie dla dzieci od 4. do 9. roku życia), których celem jest uspokojenie dziecka, wspieranie go, redukowanie jego lęków czy problemów emocjonalnych. Jak pisze Doris Brett (znana psycholog australijska), są one jakby "książką kucharską" z przepisami nadającymi się do zastosowania w każdej sytuacji.
Jakże ciężko jest dziecku mówić o swoich problemach, nie potrafi ono zwerbalizować swoich lęków i niepokojów, ma również problemy z ich rozpoznaniem, dlatego bardzo chętnie wysłucha bajki czy opowiadania, w którym odnajdzie kogoś, kto ma analogiczny problem, pozna jego odczucia i uczucia oraz sposoby wyjścia z trudnej sytuacji. Poczucie bezpieczeństwa wypływające z faktu, że pewne sytuacje nie zdarzyły się tylko jemu, ale również komuś innemu sprawia, że może je przemyśleć, zbliżyć się do tego kogoś zrozumieć zarówno jego samego jak i towarzyszące mu uczucia. Daje mu to wielką ulgę i pokrzepiające poczucie, że nie jest się samo tak zagubione i bezradne, a tym samym zyskuje użyteczne wzory do naśladowania, uczy się sposobów lepszego radzenia sobie z trudnościami i ma nadzieję, że jemu podobnie jak bohaterowi bajkowemu też się uda.
Rodzice, czy też nauczyciele nie mogą wyręczać dziecka w rozwiązywaniu jego problemów. Musi ono samo nauczyć się jak sobie z nimi radzić. Nasza rola powinna tu się ograniczyć do dodania dziecku siły, wiary w siebie i nadziei na znalezienie skutecznego rozwiązania.


My rodzice chcielibyśmy, aby nasze dziecko czuło się całkowicie bezpieczne, było wolne od lęków i niepokojów. Ale przecież nawet najszczęśliwsze, mające poczucie bezpieczeństwa dziecko musi przejść przez okresy intensywnego lęku, gniewu i poczucia odosobnienia. Dzieje się tak dlatego, że nikt nie może wykonać za niego pewnych zadań .

Bajka

Rola bajki w życiu dziecka

Bajka to nieodzowny element dzieciństwa każdego dziecka. Z tego powodu do repertuaru bajek uczących moralności nie nadają się takie, które ukazują okrucieństwo, podstęp i zdradę. Przede wszystkim nie są one przeznaczone dla dzieci, a zwłaszcza dla najmłodszych, gdyż dziecko chętnie naśladuje i bardzo łatwo przyswaja sobie niepożądane elementy ludzkiego zachowania.
Aby bajka zainteresowała dziecko i przygotowała w nim grunt dla moralnego wartościowania, musi mieć prosty język, zaś słownictwo dostosowane do zdolności rozumienia słuchacza. Należy przekazać ją, aby dziecko mogło skupić się i słuchać. Sposób jej opowiadania nie może być nudny, z tego powodu trzeba ją miejscami dramatyzować. Bajka dla najmłodszych ma być zwięzła, gdyż małe dziecko nie skupi długo swojej uwagi.
Bajki nabierają dzisiaj szczególnej ważności.

Bajki spełniają jeszcze także dalsze zadanie - uczą rodziców opowiadania, a dzieci słuchania, natomiast jednych i drugich - rozumienia wydarzeń i wyciągania z nich pouczeń oraz wskazówek do życia osobistego, rodzinnego i społecznego.

ZNACZENIE BAŚNI I BAJKI W ŻYCIU DZIECKA

Baśnie czy bajki od dawna nazywano literaturą pocieszenia, ponieważ dzięki nim można pokrzepić serce oraz uczynić świat bardziej zrozumiałym.

W dobie komputerów i telewizji nie sposób dostrzec szansy, jaką jest kontakt z dzieckiem poprzez książkę, która buduje zaufanie, zrozumienie i poczucie bezpieczeństwa dziecka, uwrażliwia go na dobro i piękno, daje mu wsparcie, stymuluje rozwój oraz umożliwia poznanie rzeczy cudownych i własnych motywów działania.

Wielką sztuką jest odpowiednio wprowadzić dziecko w świat dorosłych, ale i niełatwo dorosłym funkcjonować w świecie dziecka. Książki mogą wiele pomóc i nauczyć. Mądrze wykorzystane dają dostęp do głębszej mądrości, przekazują ważne wskazówki, wzory myślenia, przeżywania i zachowania. Dorośli mają wiele możliwości aby się czegoś dowiedzieć i nauczyć, posiadają przecież umiejętności charakterystyczne dla dorosłych : zdolność czytania i analizowania materiału, werbalizacji myśli i pojęć, konceptualizacji i komunikacji. Dziecko - to wszystko musi dopiero zdobyć, nauczyć się wiele o świecie i, co bardzo istotne, nauczyć się w tym świecie funkcjonować, odnaleźć w nim swoje miejsce. Nie jest to łatwe, a w dzisiejszych czasach ogromnego przyspieszenia, zmian i dynamiki życia - coraz trudniejsze. Rodzą się lęki, zahamowania i nerwice. Pojawiają się nieumiejętność radzenia sobie w grupie, problemy w nauce, wreszcie "samotność w tłumie".

Jednym ze sposobów pomocy dziecku jest odkrywanie roli literatury, która może dać wsparcie, kompensuje niezaspokojone potrzeby, przedstawia inne wzory myślenia i działania, a tym samym buduje zasoby osobiste i stymuluje rozwój. Dobra książka pomaga zmniejszyć strach, uspokaja, redukuje lęki i smutki. Pomaga zaakceptować swoją "inność" i ułatwia poszukiwanie sposobu realizacji siebie. Niesie ulgę w cierpieniu, koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania, pomaga nieśmiałym, samotnym i zakompleksionym, dodaje otuchy i siły do radzenia sobie w trudnych sytuacjach, do odnajdywania swojej drogi.. Nie przynosi odpowiedzi na wszystkie problemy, ale obdarza magiczną siłą i oferuje drogowskazy na różnych ścieżkach życia.

 CZYTAJMY DZIECIOM, ABY BYŁY MĄDRE, DOBRE I SZCZĘŚLIWE !


Od najdawniejszych czasów ludzie opowiadali sobie różne historie i historyjki, aby ubarwić sobie życie lub lepiej zrozumieć pewne sprawy, stosunki międzyludzkie. Kiedyś opowieści miały kształtować charakter młodego człowieka. A jak jest dzisiaj ? Myślę, że rodzice, czytając bajki swoim dzieciom nie zastanawiają się często głębiej nad sensem tych historyjek. Czytają je tylko po to, aby zająć czymś dziecko lub sprawić, aby wreszcie zasnęło. Dzieciom z końca XX wieku rzadko rodzice czytają bajki - nie mają na to czasu lub chęci - wolą po prostu posadzić malucha przed telewizorem, bo to lepszy sposób na zainteresowanie dziecka. Ja, będąc małym dzieckiem, często miałam czytane różne baśnie i bajki. Moimi ulubionymi autorami byli bracia Grimm, Hans Christian Andersen oraz Aleksander Fredro.

Jedną z moich ulubionych baśni była "Dziewczynka z zapałkami" autorstwa Hansa Christiana Andersena. Ta historia biednego i opuszczonego dziecka zawsze mnie wzruszała. Gdy byłam mała i słuchałam tej baśni, zawsze chciałam zrobić coś, aby pomóc dziewczynce. Za każdym razem maiłam nadzieję, że jej los odmieni się, dziecko sprzeda więcej zapałek lub ktoś je przygarnie. Wzruszenie potęgował fakt, iż dziewczynka zamarzła w święta Bożego Narodzenia - dni miłości i dobroci dla innych. Myślę, iż właśnie przez tę baśń stałam się wyczulona na ludzką krzywdę i staram się pomagać innym. "Dziewczynka z zapałkami" spełniła na pewno bardzo ważną rolę w ukształtowaniu się niektórych cech mojego charakteru.

Uważam, że ludzi trzeba uczyć już od najmłodszych lat wiary w odmianę, poprawę losu, a także, szczególnie ostatnio modnego, optymizmu. Właśnie takie cechy charakteru i pewność siebie wykształciły we mnie baśnie: "Kopciuszek" braci Grimm oraz "Brzydkie kaczątko" Andersena. W jednym i drugim przypadku główni bohaterowie z "szarych myszek" przekształcili się w "piękne łabędzie". Baśnie o tak szczęśliwym zakończeniu sprawiają dziecku nie tylko radość, ale dodają także wiary w siebie, we własne siły, a szczególnie w tzw. siłę przebicia.

Ludzie lubią się bać - do tego wniosku dawno doszli już socjolodzy i naukowcy. Ja także w dzieciństwie czasem lubiłam się postraszyć. Dzieci, jeśli są niegrzeczne, straszone są przez dorosłych złymi czarownicami i najsławniejszą z nich, Babą Jagą. To właśnie ona chciała upiec Jasia i Małgosię z baśni o takim samym tytule, autorstwa braci Grimm. Na szczęście w opowieści zwyciężyło dobro i dzięki temu mogło kształtować się we mnie przezwyciężanie strachu.

Młody człowiek powinien też umieć odróżniać przyjaciół od wrogów, lub, mówiąc inaczej, prawdziwych przyjaciół od fałszywych. Taką intuicję, a także wyczulenie na stosunki, panujące w grupie ludzi, pomagała mi wykształcić bajka "Przyjaciele" Ignacego Krasickiego. Dziecko już od najmłodszych lat musi wiedzieć, iż nie zawsze można liczyć na każdego człowieka, tak samo, jak zając, bohater bajki, nie mógł liczyć w krytycznej sytuacji na pozostałe zwierzęta.

Jak bronić się przed własną naiwnością oraz przed próbami wykorzystania nas przez innych, uczą bajki: "Czapla, ryby i rak" Ignacego Krasickiego oraz "Lis i kozieł" Adama Mickiewicza. Nie zawsze można ufać w dobre chęci innych, ponieważ nie zawsze są one szczere. Przede wszystkim nie można od razu zawierzać ludziom, których nie zna się dosyć dobrze. Rodzice już od najmłodszych lat uczą swoje pociechy, aby nie brały cukierków i lizaków od przygodnie poznanych osób, którzy chcą w ten sposób zwabić swoje potencjalne ofiary.

W życiu trzeba kierować się nie tylko sercem, ale też rozsądkiem i logicznym myśleniem. Takimi cechami nie wykazali się bohaterowie bajki Aleksandra Fredry "Trzeba by". Wszyscy bohaterowie rozprawiali nad tym, co zrobić, aby ognisko nie zgasło podczas mroźnej nocy w lesie. W końcu i tak wszyscy zasnęli, ognisko zgasło, a podróżni zamarzli. Morał jest taki, że zamiast dużo rozmyślać, należy poczynić konkretne i przemyślane kroki, aby nie doprowadzić do tragedii. Ja czytając w dzieciństwie "Trzeba by", starałam się wyciągać pewne wnioski oraz rozwiązywać sprawy w przemyślany i rozsądny sposób.

Ludzi, a szczególnie małe dzieci, cechuje duża ciekawość. Lecz ciekawość nie zawsze popłaca. Przekonała się o tym małpa z bajki Aleksandra Fredry "Małpa w kąpieli". Zwierzę to chciało zasmakować człowieczeństwa i zrobić sobie przyjemną kąpiel. Jednak zamiast ciepłej kąpieli, małpa skosztowała, przez swoją nieznajomość działania kurków od wanny, kąpieli gorącej. W wyniku takiego obrotu sprawy, zwierzątko poparzyło się dotkliwie i musiało uciekać. Tak jest też z ludźmi, czasem próbują czegoś, czego nie znają i ulegają urazom. W dzieciństwie bajka ta mnie nie tylko bawiła, ale też nauczyła, iż zbytnia ciekawość nie popłaca i niekiedy warto się pohamować, aby nie ponieść bolesnych konsekwencji własnej głupoty i ciekawości.

W XX wieku słowo "bajka" może oznaczać nie tylko utwór literacki, ale także film animowany. W dzieciństwie uczyłam się życia nie tylko z książek, ale też z kreskówek. Najczęściej były to "Smurfy", "Muminki" lub "Bolek i Lolek". W opowiastkach tych bohaterowie także musieli pokonywać przeciwności i walczyć ze złem. Myślę jednak, że kreskówki wyświetlane w czasach obecnych nie mają zbyt dużo walorów wychowawczych. Przedstawiana jest w nich głównie przemoc i niekiedy brutalna walka z wrogami, a jednocześnie sądzę, że dzieci lat 90-tych coraz rzadziej sięgają po literaturę piękną.

Jak duże znaczenie mają bajki i baśnie ? Czy bez nich rzeczywiście nie mogłoby istnieć dzieciństwo, nie mógłby kształtować się charakter młodego człowieka ? Myślę, że tak. Chociaż utwory te zostały napisane przed wiekami, zachowują jednak w sobie ponadczasowość i nieśmiertelność. Ale z rozwojem cywilizacji narastają nowe problemy. Zauważyłam, że coraz młodsze dzieci zaczynają kląć. Ostatnio usłyszałam, jak mój 5-letni sąsiad coś mówił, a w wypowiedzianym zdaniu dało się usłyszeć niecenzuralne słowa. Tak więc, czyż nie powinny powstać nowe bajki, które przestrzegałyby dzieci przed używaniem brzydkich słów i wulgaryzmów ? Chociaż, może takowe utwory już powstały, tylko ja się jeszcze z nimi nie spotkałam ? Uważam jednak, że każde dziecko powinno usłyszeć w swoim dzieciństwie choć kilka bajek i baśni, a nie wychowywać się tylko na japońskich kreskówkach.

W dzisiejszych czasach czytanie wypierają media, jak telewizja, wideo, komputer (Internet). Stale spada wśród Polaków poziom czytelnictwa, a rozumienie czytanego tekstu przez dzieci i młodzież jest niewystarczające.
Literatura dla dzieci jest jednym z czynników mających wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, rozbudza zainteresowanie dziecięce. Ważną rolę przypisuje się literaturze w wychowaniu estetycznym dzieci w wieku przedszkolnym. Szczególną rolę odgrywają baśnie, które wprowadzają dziecko w świat fantazji. Szczególną cechą tej literatury dla dzieci jest odwoływanie się do wyobraźni.
Współcześni twórcy literatury starają się zaspokoić potrzeby dziecka, wiedząc, że zadania wychowawcze można osiągnąć tylko wtedy, gdy trafi się do psychiki czytelnika. Dużą rolę przywiązuje się do wyobraźni w życiu dziecka jako czynnikowi sprzyjającemu rozwojowi postępu, a właśnie przez dobrą książkę a przede wszystkim baśń wyobraźnia ta może się rozwijać.

Wielu psychologów na plan pierwszy wysuwa cudowność baśni, twierdząc, że fantastyczny jej charakter odpowiada małemu dziecku, gdyż dziecko przedkłada fantazje nad rzeczywistość. Jednak duże zainteresowanie baśniami wynika z tego, że dostarczają one małemu odbiorcy silnych przeżyć emocjonalnych, a pierwiastek fantazji wzmacnia je tylko, ponieważ dodaje baśniom niezwykłości, odbiega od codzienności, fascynuje swą odmiennością. Baśń wielostronnie oddziałuje na rozwój dziecka. „To przedziwny środek, który kształci, uczy i wychowuje, nie dając odczuć ciężaru nauki”- pisze I. Słońska.
Baśnie mają wiele wartości wychowawczych. Podstawową ich rolą jest rozwijanie fantazji i wyobraźni. Śledząc bieg baśniowej akcji, przygód bohaterów, dziecko uczy się samo tworzyć fantastyczne sytuacje i zdarzenia. Baśnie uczą dziecko też „niedosłownego” podejścia do literatury. Dzięki temu dziecko rozumie, że nie musi być ona wyłącznie realistyczna, że poprzez świat czystej wyobraźni można lepiej zrozumieć wiele autentycznych problemów. Baśnie przygotowują w ten sposób do przyszłego odbioru współczesnej literatury, kształtują także inteligencję. „Ich swoista logika sprzyja rozwojowi myślenia, ucząc przewidywać i wyciągać wnioski na podstawie przesłanek, jakie stwarza działanie postaci baśniowych i łatwe do zaobserwowania konsekwencje tego działania”.
Najsilniej jednak oddziałują baśnie na sferę emocjonalną dziecka. Baśń przemawia do uczuć dziecka - zaciekawia je, przeraża, wzrusza. Dziecko współczuje pokrzywdzonym, niepokoi się, gdy bohater zmaga się z przeciwnościami, raduje się ze zwycięstwa dobra.
Baśnie mają ogromny wpływ na rozwój moralny dziecka, ponieważ w nich najlepiej przedstawiony jest problem dobra i zła. Wartości pozytywne : dobroć, pracowitość, odwaga, męstwo, przeciwstawione wartościom negatywnym: skąpstwu, lenistwu i chciwości, ukazane na tle dramatycznych wydarzeń, wzruszają dziecko do głębi i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych, których piękno baśń ukazuje.
Zwycięstwo dobra, nagroda za dobre uczynki odpowiada rozumowaniu dziecka. Zagadnienie sprawiedliwości jest dla dziecka bardzo ważne, czeka ono na dobre zakończenie, wierzy w zwycięstwo sprawiedliwości. Jeden z pierwszych ideałów, do którego dziecko chce się upodabniać, to bohater baśniowy - dobry, piękny i szlachetny. Smutne, a czasami tragiczne losy bohaterów dostarczają dzieciom bogatych przeżyć. Pierwsze zetknięcie z cudzym losem poprzez baśń rozwija pozytywne uczucia dziecka, uszlachetnia, pomaga wyjść poza obręb własnego „ja”. Dobre zakończenie utwierdza w dzieciach wiarę w sprawiedliwość.
Dzięki baśniom dziecko poznaje wewnętrzny świat ludzi, co pomaga mu poznać lepiej świat własnych przeżyć, nazwać je i ocenić. W ten sposób rozwija się w dziecku samoorientacja, zdolność do samokontroli i do kierowania własnym postępowaniem. Kształtuje się zdolność do oceny postępowania własnego i cudzego.
W czasie opowiadania bajek i baśni dzieci nie są biernymi słuchaczami, lecz reagują niesłychanie żywo na losy bohaterów i żądają dla nich pomyślnego zakończenia. Wzajemnie przeplatające się losy zwierząt i ludzi oraz związki łączące bohaterów z przyrodą sprawiają, że dziecko poszerza granice swojego świata wewnętrznego, zdobywa poczucie wspólnoty ze światem przyrody.
Dzięki czytaniu baśni dziecko staje się lepsze, bogatsze wewnętrznie, pragnie, aby na całym świecie triumfowało dobro i sprawiedliwość.


Badania psychologiczne, na przełomie wieku XIX i XX nie zostawiły wątpliwości iż baśń ludowa i literacka ma wpływ na wychowanie i kształcenie się osobowości dziecka. Baśń wprowadza dziecko wiernie do poziomu jego rozwoju psychologicznego, w tradycje kultury współczesnej. Podaje proste wersje prawd filozoficznych i moralnych dostosowane dla umysłu dziecka. W sposób obrazowy i atrakcyjny pokazuje model zachowań ludzkich. Podaje konkretne wzorce osobowe. Na zasadzie kompensacji przełoży do rzeczywistości niespełnione marzenia ludzkie (dlatego jest też kochana przez dorosłych). Mówi o spełnieniu pragnień, o pokonaniu rywali, o zniszczeniu wrogów. Ważną cechą baśni jest to, iż pozwala na przeżycie fantastycznej przygody o którym zwykle marzy młody czytelnik. Baśnie skłaniają dzieci do fantazjonowania, co niepokoi czasem rodziców i nauczycieli. Okazało się jednak, iż fantazja ma duże znaczenie dla rozwoju zmysłu dziecka, mimo to, iż niektórzy uważają, baśń przeszkadza w rozumieniu rzeczywistości. Psychoanalitycy twierdzą, iż baśń jest uzupełnieniem doświadczeń dzieciństwa, okresu pełnego czaru, tajemniczości otaczającego świata, toruje drogę dla wrażliwości i uczuć człowieka dorosłego. Okres dzieciństwa, “kraj lat dziecinnych”, zostaje na zawsze w pamięci człowieka i jest nierzadko późniejszą kolebką poezji i sztuki. Dobrym przykładem jest między innymi twórczość A. Mickiewicza, J. Przybosia, J. Czechowicza, Cz. Miłosza i innych. Baśń jest najlepszym towarzyszem dziecka, przyjacielem, który wprowadza je, w jego okresach dorastania, do świata rzeczywistego. Baśń przemawia do psychiki dziecka, zarazem zachwyca i poucza. Jest dla dziecka całkowicie zrozumiałym dziełem Kształtuje uczucie i wyobraźnię dziecka, pobudza fantazję, ćwiczy pamięć i zdolności logicznego myślenia, rozwija myślenie intuicyjne, pokazuje związki między zjawiskami, rzeczami i ludźmi, pozwala zrozumieć ludzkie problemy i dążenia do dobra, piękna i szczęścia, uczy zasad moralnych i szlachetnego postępowania, wprowadza w rodzinną tradycję kulturową, pozwala poznać życie i obyczaje ludzi różnych krajów i różnych kultur.
W większości tekstów baśniowych wyrównuje się niesprawiedliwość. Od najdawniejszych po nasze czasy baśń służyła wzbudzaniu przeżyć, skłaniała do przemyśleń a także była rozrywką, bawiła słuchaczy. Człowiek pierwotny myślał magicznie, stwarzał sobie rzeczywistość, w której wszystko było ożywione, przepojone tajemniczymi siłami. Wierzył w magicznego wpływu na bieg zdarzeń, wierzył w czary i zaklęcia. Chciał zdobyć władzę nad przyrodą, podchodził do niej wiarą, iż może on też władać tajemniczymi siłami. Tym czym tradycja jest dla człowieka pierwotnego, tym jest bajka dla dziecka. Dzięki temu, iż dziecko również pierwotnie myśli, jest ono skłonne ujmować wszystkie przedmioty tak, jakby były żywe, wierzyć w rzeczywiste istnienie duchów i czarów, tłumaczyć sobie zjawiska w sposób magiczny. Pracę umysłową dziecka psychologowie wyobrażają sobie jako szereg przebiegających “z kinematograficzną szybkością” obrazów, dlatego jest ważne iż w baśniach przemawiano do dzieci właśnie w ten sposób, słowami obrazowymi. Baśnie mówią krótkimi, przelatującymi, ale za to barwnymi i silnymi obrazami. “Gdy mówimy słowami popularnej książki, dziecko się nudzi, gdy opowiadamy coś słowami baśni, dziecko interesuje się treścią, nie spuszcza oczy z naszych ust, boi się opuścić choć jedno słowo, przeżywa opowiadanie, dodaje do treści, coś od siebie...” Więc język baśni jest najwięcej zrozumiały dla dziecka, bo jest prosty, a przede wszystkim jest obrazowy i dlatego najlepiej odpowiada myślom i pojęciom dziecka. Każde prawie słowo baśni jest tak silne i barwne, iż łatwo oddziaływa na wyobraźnię małego słuchacza. Baśń tworzy słowa nowe, krótkie, lecz dużo mówiące: czapka niewidka, dywan samolot, buty samoskoki itp. Jedno słowo trafnie w baśni podane daje obraz, zmusza umysł dziecięcy do pracy. Czytając: koń złotogrzywy — trzeba pomyśleć, jak taki koń wygląda, czy ma nogi takie, jak zwyczajny koń, czy też i nogi są inne? Albo : dywan samolot — czy ma skrzydła? Ta praca zmusza wyobraźnię dziecka do skupienia uwagi, żeby czegoś przypadkiem nie opuścić, bo każde słowo może mieć wielkie znaczenie. Często bywają w baśniach słowa dziwaczne, jednak dzieci je pamiętają i lubią imiona cudzoziemskie, może dlatego, iż są one nowe, a przez to tajemnicze. Tak samo ważne są w baśni powtórzenia wyrazów i zwrotów lub zdań, które nadają baśni pewien rytm, pewną muzykalność. Język baśni jest tak prosty, jak język przypowieści którymi kiedyś opowiadali baśnie. Mówili przypowieściami aby być lepiej zrozumianym przez maluczkich też, którzy słuchają chętnie opowiadania.
Baśnie odgrywają także bardzo ważną rolę w wychowaniu moralnym. Nigdzie bowiem tak dobitnie nie jest postawiony problem dobra i zła. Dobroć, pracowitość, odwaga a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo, lenistwo przedstawione w dramatycznej akcji wzruszają dziecko i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych. W świecie baśni panuje bowiem surowy rygor moralny. Dobro i sprawiedliwość są w nich zawsze nagradzane, a zło, chciwość ukarane. Ponadto zaś dziecko słuchając baśni identyfikuje się z postaciami bohaterów niezależnie od tego, czy są nimi postacie ludzi, zwierząt a nawet roślin. Powoduje to, że wychodzi ono poza własny, ciasny egocentryzm i uczy się rozumieć przeżycia i odczucia innych ludzi czy istot żywych w ogóle. W przeżyciach bohaterów literackich dziecko rozpoznaje także przeżycia podobne do własnych. Uczy się nazywać je i rozpoznawać u siebie. Zaczyna też rozumieć, że są to przeżycia właściwe także innym ludziom, co jest podstawą poczucia wspólnoty ze światem.
Słuchanie i lektura baśni i innych utworów literackich dostarcza także dziecku wiele informacji o zjawiskach i sprawach dla niego nieznanych i niedostępnych w doświadczeniach życia codziennego. Dzięki literaturze dziecko przeżywa przygody, jakie nie mogłyby mu się zdarzyć w życiu realnym. Poznaje sprawy, od których chroni sieje na ogół lub które wykraczają poza jego realne możliwości. Pobudza to ciekawość świata i rozwija dążenia poznawcze.
W baśniach znajduje dziecko odzwierciedlenie pewnych własnych sytuacji życiowych. Konfliktowe przeżycia, których w życiu otwarcie nie wolno mu ujawnić a tym bardziej zrealizować. Dziecko przeżywa nierzadko sprzeczne uczucia zarówno w stosunku do rodziców jak i do rodzeństwa czy innych ważnych dla niego osób. Na przykład kocha matkę, ale zarazem wchodząc z nią w nieuchronne w procesie współżycia i wychowania konflikty, spostrzega ją jako przyczynę własnej frustracji i ograniczeń. Rodzice zapewniają mu poczucie bezpieczeństwa ale zarazem ograniczają dążenia do samodzielności. Wszystko to tworzy swoistą dynamikę przeżyć emocjonalnych Na przykład w baśni o Jasiu i Małgosi znajduje się odzwierciedlenie tych właśnie dążeń i obaw typowych dla wieku dziecięcego.
Bohaterowie baśni przeżywają zwykle liczne przygody, na ogół jednak wychodzą z nich cało i zdrowo. Takie pomyślne rozstrzygnięcia losów baśniowych bohaterów pozwala dziecku podtrzymać i umocnić prospektywne nastawienie dzieciństwa, wzmacnia jego optymizm życiowy i wiarę w wartości ideałów moralnych. Nade wszystko jednak przeżycia doznawane w obcowaniu z baśnią przygotowuj ą dziecko do recepcji literatury w ogóle i uczą czerpania z jej zasobów.
Utwory literatury dziecięcej mogą być odtwarzane w różny sposób: jako swobodne zabawy twórcze, inscenizacje aktorskie lub przedstawienia lalkowe itp. Wprowadzając dzieci w świat teatru ukazujemy im różne sytuacje i zdarzenia z życia codziennego, których same nie zdołałyby dostrzec.
Wyobraźnia, fantazja, spostrzegawczość, pamięć, myślenie, a przede wszystkim uczucia- oto jak rozległe jest oddziaływanie baśni. A ponieważ baśnie są bardzo lubiane przez dzieci, stają się ważnym środkiem wychowawczym współczesnego człowieka. Dlatego już od najmłodszych lat powinniśmy wprowadzać dzieci w krainę bajek i baśni. Ogromne to zadanie, zwłaszcza dla nauczycieli klas młodszych, bo właśnie w tym wieku zaczynają kształtować się postawy i oceny moralne. W tym wieku dzieci są bardzo podatne na wpływy, łatwo przyswajają postawy społeczne, są bardzo plastyczne, łatwo się „naginają” i to, czego się nauczą w tym okresie, zostanie im na całe życie.

Stałe i systematyczne spotkania dzieci z książką a przede wszystkim z baśnią aktywizują ich rozwój intelektualny i emocjonalny, budząc wrażliwość estetyczną, sprzyjają rozwijaniu postaw twórczych oraz wyzwalają różne formy ekspresji. Pod wpływem wierszy, bajek, baśni powstają różnorodne prace plastyczne. Dzieci chętnie rysują kota w butach, warszawską Syrenkę, królewnę Śnieżkę, a swoje prace plastyczne wykonują różnorodnymi technikami. Dziecko buduje, komponuje, organizuje przeżywając w ten sposób radość z tworzenia, która pobudza natomiast do dalszej zabawy formami i kolorami.
Przeżycia związane z utworem literackim dzieci mogą wyrażać również poprzez taniec, ruch i śpiew. Dlatego też tak chętnie biorą udział w przedstawieniach opartych na utworach literatury dziecięcej angażując się przy tym w przygotowania do przedstawienia. Pomagają w przygotowaniu rekwizytów, elementów scenografii i strojów. Następuje wówczas połączenie różnych form twórczej ekspresji- literackiej, dramatycznej, muzycznej i plastycznej.
Dziecko poprzez obrazy plastyczne, dziecięce wiersze, inscenizacje opowiada o sobie, o tym co czuje, odsłania cechy swojej osobowości.
Reasumując, bajka pobudza do emocjonalnego zaangażowania się w uczucia, jakich doświadczają bohaterowie. Uwrażliwia na los ludzi, zwierząt, a nawet roślin i przedmiotów. Dzięki baśni dziecko zaspokaja swoje potrzeby psychiczne - poczucie że jest kochane, akceptowane, bezpieczne. Wcielając
się w bohatera, ma poczucie, że dobra wróżka czuwa nad nim lub że posiada umiejętność posługiwania się czarami może zmienić jego sytuacje na korzystną, jak to się stało w baśni. Przez to czuje się bezpieczne, bajka daje mu wsparcie, poczucie siły i nadzieję.
Dzięki baśniom dziecko poznaje wewnętrzny świat ludzi, co pomaga mu
poznać lepiej świat własnych przeżyć, nazwać je i ocenić. W ten sposób rozwija się w dziecku samoorientacja, zdolność do samokontroli i do kierowania własnym postępowaniem. Kształtuje się zdolność do oceny własnego i cudzego
postępowania. Dzięki czytaniu baśni dziecko staje się lepsze, bogatsze
wewnętrznie, pragnie, aby na całym świecie tryumfowało dobro i sprawiedliwość.
Baśnie kształcą także inteligencję. Ich swoista logika sprzyja rozwojowi myślenia, ucząc przewidywać i wyciągać wnioski na podstawie przesłanek, jakie stwarza działanie postaci baśniowych i łatwe do zaobserwowania konsekwencje tego działania. Baśnie rozwijają także wrażliwość estetyczną poprzez piękno formy, języka, opisów, uczą rozumienia ludzi innych ras i narodów, zapoznają z ich obyczajami, geografią i przyrodą.
Wyobraźnia, fantazja, spostrzegawczość, pamięć, myślenie, a przede
wszystkim uczucia - oto jak rozległe jest oddziaływanie baśni. A ponieważ baśnie są bardzo lubiane przez dzieci, stają się ważnym środkiem wychowawczym współczesnego człowieka. Dlatego już od najmłodszych lat powinniśmy wprowadzać dzieci w krainę bajek i baśni. Jest to niezastąpione pożywienie dla dziecięcego serca. ,,Czym chleb dla ciała , tym baśń dla duszy”.

Baśń to jeden z podstawowych gatunków epickiej literatury ludowej, "utrwala w fantastycznej formie ludowe poglądy na stosunki międzyludzkie, przedstawia ideały dobra i sprawiedliwości oraz kryteria ludzkich poczynań". Baśń jako jeden z najstarszych gatunków literackich przez wieki przechodził ewolucję. Pierwsze baśnie to utwory mityczne, odzwierciedlające wierzenia w zjawiska nadprzyrodzone. Później gatunek ten przybrał formę baśni folklorystycznej. W dawnych czasach adresowane były do dorosłych, ulubioną lekturą dzieci stały się za sprawą Karola Perrault. Dzisiaj baśnie są ulubioną lekturą małych dzieci (3 - 9 lat). W tym okresie dzieci sięgają do różnych utworów literackich, poprzez Kubusia Puchatka, Muminki, do baśni Andersena. Starsze dzieci się sięgają po postacie, które są na pograniczu realności, jak Harry Potter, czy Batman, a nawet postacie wirtualne produkcji komputerowej. W baśni możemy znaleźć odpowiedź na dwa podstawowe pytania , jakie człowiek sobie stawiał od stuleci: jaki jest ten świat i jakie rządzą nim reguły oraz jak sobie poradzić z zagrożeniami. Baśnie stały się ulubioną lekturą dzieci na całym świecie, jednakowo fascynują  mieszkańców wielkich aglomeracji, wiejskich zagród, czy arabskich osiedli.

                Rzeczywistość kreowana w baśniach zgodna jest z myśleniem dziecka, pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza ład i porządek, pokazując, jakie reguły rządzą światem. Dając uporządkowany, przewidywalny obraz świata buduje w dzieciach poczucie bezpieczeństwa. Dzięki baśniom następuje tez przezwyciężanie egocentrycznego sposobu myślenia. Postacie są jednowymiarowe - albo dobre, albo złe, piękne lub brzydkie, ich cele realizują się w działaniu. Dziecko interpretuje zachowania postaci baśniowych, ocenia je, odkrywa prawdziwe i fałszywe intencje. Dzięki zrozumieniu fabuły rodzi się refleksja dotycząca rozumienia motywów innych. Przechodząc od jednego, do drugiego punktu widzenia, dziecko zbliża się do obiektywnej rzeczywistości. Rozumienie skutków i przyczyn zdarzeń powoduje, że stają się one przewidywalne. Interpretując zdarzenia bajkowe, dziecko próbuje ustalić, co inne postacie mogą myśleć. Pojawiają się refleksje, pytania, następuje rozwój samoświadomości.

          Baśnie stają się źródłem dziecięcych fantazji. Wykazano, że "dzieci przejawiające większe zdolności w fantazjowaniu w okresie dzieciństwa są jednostkami bardziej twórczymi w dorosłym życiu". Tworem wyobraźni są marzenia. Zaspokajają one pragnienia dzieci, dają przyjemność, doraźnie pomagają radzić sobie z emocjami. Pełnią funkcje kompensacyjną - uzupełniają brak poczucia bezpieczeństwa, miłości, uznania, sukcesu. Dziecko, uruchamiając wyobraźnię, wyzwala emocje, a one kształtują wrażliwość, prowadzą do intensywnego przeżywania różnych doznań. Stymulują empatię (współbrzmienie emocjonalne) wobec tego, co czują inni, także zwierzęta, rośliny. Baśnie uczą również wyrażać własne uczucia, nazywać je i uświadamiać sobie. Jest to bardzo ważne w procesie komunikowania się z innymi, radzenia sobie z emocjami. Symbole baśni, jej cudowność, uczucia i wyobrażenia, które wywołuje, tworzą pewną poetyckość. Przenika ona do świadomości dziecka i już w nim pozostaje , budując to, co psycholodzy nazywają zasobami. Harmonia baśni, jej schemat, język uwrażliwiają dziecko na walory estetyczne.

                        W baśniach świat jest sprawiedliwy i rządzony według jednoznacznych reguł: dziecko uczy się, że warto przestrzegać zakazów, być dobrym, że za takie zachowania spotyka nagroda. W baśniach występują zarówno postacie dobre, jak i złe. Szlachetność jest nagradzana, dzięki czemu dziecko rozumie, że warto tak się zachowywać. Wychowanie moralne w bajkach opiera się o rachunek strat i zysków, jednoznacznie pokazując, jakie zachowania są nagradzane. Baśnie w ten sposób socjalizują, a jasność, konkretność ich przekazu sprzyja uwewnętrznieniu zasad.

                                 Wydarzenia przedstawione w baśniach są dramatyczne. Dzieci je chłoną i przyswajają w ten sposób nowe słowa. Tak dzięki baśniom rozwijają się zasoby języka. Można wymienić tutaj co najmniej trzy typy działania:  korygujące (poprawnościowe), usuwające podstawowe wady artykulacji, używanie słów, budowanie wypowiedzi; sprawnościowe - kształtujące nawyki poprawnego posługiwania się mową oraz kształcące ekspresję mowy. Dziecko wchodzi w sferę dziedzictwa kulturowego mowy niepostrzeżenie dla samego siebie, zaczyna rozumieć symbole, poznaje metafory. W baśniach uczucia manifestują się za pomocą symboli, np. zatrute jabłko staje się symbolem fałszu, złote runo - bogactwa, złote włosy - symbolem piękna. W świecie metafor dowiaduje się np., że rozstajne drogi są metaforą dokonywania wyborów życiowych, a pałac z tysiącami drzwi oznacza, że trzeba podjąć decyzję w sytuacji niejasnej. Baśnie posługują się językiem zbliżonym do potocznego i dlatego czytanie ich będzie przygotowywało do poznawania reguł rządzących językiem, będzie też ułatwiało nabywanie umiejętności pisania.

                            Należy zwrócić uwagę na rolę osoby czytającej, aby zainteresowała dziecko , powinna przestrzegać kilku zasad: czytany tekst musi być dla dziecka zrozumiały, poprawnie wymawiany w odpowiednim tempie, przerwy dla oddechu muszą być zgodne z logiką czytanego tekstu. Właściwa intonacja i dobór odpowiedniej barwy dźwiękowej decydują o emocjonalnej intencji wypowiedzi. Przy umiejętnym zastosowaniu tych zasad, dzieci słuchają zastygając w bezruchu...

                                     Baśnie mają jeszcze jedną znaczącą wartość - mogą odgrywać rolę terapeutyczną. Baśń w terapii może być bardzo różnie stosowana - może być odczytywana jako wzorzec określonych zachowań, może służyć do projekcji własnych doznań przy dokańczaniu historyjek lub układaniu nowych, pomaga wejrzeć we własne problemy, może służyć socjalizacji, wzmacniać wewnętrznie. Tak więc jej rola polega na uświadamianiu lęków, ich genezy, jest pomocna w terapii, także w nabywaniu nowych wzorów działania.

                                            Baśnie bawią, są pełnym wrażeń sposobem przeżywania, dostarczają dzieciom wiele przyjemności. To piękna zabawa opiekuna z dzieckiem. Chyba nie mamy wątpliwości, że musimy czytać dzieciom baśnie. Nie okazjonalnie, ale zgodnie z hasłem "Cała Polska czyta dzieciom" - codziennie.  To po prostu nasz obowiązek, jako rodziców, wychowawców, nauczycieli dbających o wszechstronny rozwój dziecka.                                           

ROLA BAŚNI W ŻYCIU I ROZWOJU DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO

Baśnie należą do tzw.” żelaznego” repertuaru literatury dla dzieci. Ich atrakcyjność dla dziecięcego odbiorcy pozostaje obecnie równa wielka jak przed kilkudziesięciu laty pomimo wszelkich zmian cywilizacyjnych, kulturalnych, życia w dobie informatyki komputerowej.

Baśń stanowi niewątpliwie istotny element kultury duchowej społeczeństw. Jest jednym z podstawowych gatunków epiki ludowej i jako taka utrwala w fantastycznej formie ludowe poglądy na stosunki międzyludzkie, przedstawia ideały dobra i sprawiedliwości oraz kryteria oceny ludzkich poczynań. Baśnie i podania ludowe odzwierciedlają w swej konstruktywnej fabule i postaciach bohaterów istotne doświadczenia pokoleń i dzięki temu są nosicielami ludowej mądrości. Zawierają, więc niezwykle istotny element kultury duchowej wyrosłej na bazie przeżyć i doświadczeń życiowych ludu. Mit, podanie, baśń spełniły i nadal spełniają niezwykle ważną funkcję społeczną, przekazując z pokolenia na pokolenie zdobycze poznawczo- moralne w danym kręgu kulturowym. Pomimo obserwowanego słabnącego zainteresowania baśnią wśród współczesnych dzieci- to jednak wartość tego rodzaju utworów literackich ma swoich zwolenników.

Rozwój psychiczny człowieka dokonuje się w znacznej mierze dzięki przyswajaniu kultury. Opowiadanie i czytanie dzieciom baśni jest jedną z tradycyjnych form przekazywania kultury w kontakcie dorosły dziecko. Ciekawość świata wprowadza je coraz częściej w niełatwe, specyficzne problemy ludzi dorosłych, które sprawiają, że wewnętrzna równowaga psychiczna dziecka ulega swego rodzaju zachwianiu. Poszukuje, zatem nowych doświadczeń, jakie codziennie przeżywa. Poszukuje też nowych doświadczeń, które by mu pozwoliły lepiej zrozumieć i opanować nowy dlań świat społeczny i psychiczny, jaki się przed nim otwiera. Z tego też względu dobór literatury dla dzieci wymaga szczególnej staranności i troskliwej selekcji. Trzeba pamiętać o tym, iż dziecko do pewnego czasu nie zdaje sobie sprawy z tego, że przekazywana mu historia jest zmyślona. Słuchanie i czytanie baśni przez dzieci oraz stopniowe przechodzenie z naiwnej wiary w świat realności stanowi przygotowanie do rozwoju przeżyć artystycznych. Przeżycia doznawane w toku kontaktu z baśnią pozwalają łatwo akceptować ich treści oraz porządkować obraz świata. Niewątpliwie baśnie pomagają w kształtowaniu mowy u dziecka. Mowa zaś jak wszyscy wiemy jest jednym z podstawowych narzędzi myślenia i pojęciowego ujmowania rzeczywistości. Dziecko nie dysponując obiektywną wiedzą ujmuje rzeczywistość poprzez wyobraźnię i dzięki niej kształtuje ją i przezwycięża. Treść słuchanych bajek staje się dla dziecka przedmiotem wewnętrznej analizy w kontekście przeżyć, które sobie wielokrotnie odtwarza.

Baśnie odgrywają nadto niezmiernie ważną rolę w wychowaniu moralnym. Nigdzie, bowiem nie jest tak wyraziście rozgraniczony problem dobra i zła. Obok siebie występujące dobroć, pracowitość, odwaga, tchórzostwo, chciwość, lenistwo przedstawione w dramatycznej akcji, wzruszają dziecko i każą opowiedzieć się mu po stronie pozytywnych wartości moralnych. Baśń dostarcza dziecku wzorów moralnego postępowania i życia w zgodzie z ideałami moralnymi i samym sobą. W świecie baśni panuje, bowiem surowy rygor moralny. Dobro i sprawiedliwość są w nich zawsze nagradzane, a zło, chciwość i nieuczciwość- ukarane. Doświadczenia przeżyte w toku słuchania baśni mają także znaczenie uspołeczniające. Poznając tradycyjne wątki baśniowe dziecko wchodzi, bowiem w krąg tradycji kulturowej danego społeczeństwa. Znajomość tych samych postaci baśniowych bohaterów i ich perypetii stanowi nić porozumienia z innymi dziećmi i z dorosłymi z otoczenia. W przeżyciach bohaterów literackich dziecko rozpoznaje także przeżycia podobne do swoich. Uczy się, więc nazywać i rozpoznawać to u siebie. Zaczyna ponadto rozumieć, że są to przeżycia właściwe także innym ludziom, co jest podstawą poczucia wspólnoty ze światem. Słuchanie i lektura baśni dostarcza dziecku wiele informacji o zjawiskach i sprawach dlań nie znanych i niedostępnych w doświadczeniach życia codziennego. Dzięki literaturze dziecko przeżywa przygody, jakie nie mogłyby się zdarzyć w życiu realnym. Poznaje sprawy, od których chroni się je na ogół lub które wykraczają poza jego realne możliwości. Pobudza to u dzieci ciekawość świata i rozwija dążenia poznawcze. Bogaty świat ludzkich problemów prezentowany w baśniach otwiera również przed dzieckiem nowe horyzonty, ukazuje dylematy moralne, nierzadko niepokoi i pobudza do szukania wyjaśnień poza światem literackim u dorosłych w najbliższym otoczeniu. Baśnie można przekazywać dzieciom w różny sposób. Można opowiadać ich treść, czytać całość utworu, recytować niektóre urywki lub uczyć tekstu na pamięć, ale w pracy dydaktyczno-wychowawczej trzeba nadto przewidzieć również zewnętrzne akcesoria oraz organizację zajęć.

Jak wyżej ukazałam nade wszystko jednak przeżycia doznawane w obcowaniu z baśnią ukierunkowują dziecko i przygotowują do korzystania z literatury i czerpania korzyści z jej zasobów. Proponuję nie zapominać, zatem o baśni- planując scenariusze zajęć dla dzieci przedszkol

ROLA BAŚNI W ŻYCIU CZŁOWIEKA

Istota ludzka w ciągu całego swojego życia poszukuje nieustannie jego sensu. Nie chcąc żyć z dnia na dzień, ale w pełni i świadomie przeżywać własną egzystencję wie, iż największą jego potrzebą i najtrudniejszym zadaniem jest znalezienie celu. Dojrzałości do jej zrozumienia nie zdobywa się od razu, lecz w rezultacie długiego rozwoju i na podstawie przeżytych doświadczeń. Dążąc do odnalezienia głębszego sensu życia „... trzeba być zdolnym do wyjścia [poza granice egzystencji egocentrycznej oraz wierzyć w możliwości wniesienia istotnego wkładu w swoje życie. Jest konieczne, jeśli chce się być zadowolonym z siebie i z tego, co się robi. Trzeba rozwijać własne zasoby wewnętrzne w taki sposób, by uczucia, wyobraźnia i intelekt wzajemnie wspierały się i wzbogacały”.
Najważniejsze, a zarazem najtrudniejsze zadanie dotyczy wychowanie dzieci i pomagania im w odnajdywaniu sensu własnego życia. Aby to osiągnąć muszą one przejść wiele doświadczeń związanych z dorastaniem. Dziecko musi w miarę swego rozwoju uczyć się krok po kroku rozumieć siebie i innych, a w rezultacie nawiązywać z ludźmi więzi społeczne.
Ważną rolę na życie jednostki i przede wszystkim dzieci odgrywa baśń, dowody tego możemy znaleźć w literaturze.
Z literaturą, w szerokim tego słowa rozumieniu, człowiek spotyka się podczas swego życia nieprzerwanie. Pierwszy prawdziwy kontakt z literaturą dziecięcą następuje w domu rodzinnym, później w czasie pobytu w przedszkolu, a następnie w nauczaniu początkowym. Z tekstami literatury poważnej stykamy się natomiast przez dalsze życie.
Rola literatury w życiu dzieci (w ich rozwoju i wychowaniu) jest bardzo doniosła. Książki odkrywają, bowiem przed dzieckiem świat nowych rzeczy, zjawisk i ludzi, porządkuje jakby wiedzę o tym, co dziecko zdołało już samo odkryć i zobaczyć w swoim najbliższym otoczeniu. Często zdarza się, że dziecko wychowywane w mieście ma niewiele okazji, aby bliżej się zapoznać ze światem przyrody- lasem, łąką, polem, zwierzętami i roślinami, z tym, co dzieci na wsi znają z codziennych doświadczeń. Natomiast życie dużego miasta jest nieraz mało dostępne wiejskim przedszkolakom. Ilustracje w książce, wierszyk, opowiadanie, może w pewnym stopniu przybliżyć to dzieciom, jak również utrwalić wrażenia i spostrzeżenia zdobyte w toku samodzielnego odkrywania świata- podwórka, domu, sklepu, ulicy, pola czy lasu.
Jednak większa część literatury mająca rozwijać umysł i osobowość jest niezadowalająca, nie pobudza bowiem i nie wzmacnia tych zasobów człowieka, które są mu potrzebne w rozwiązywaniu trudnych problemów wewnętrznych. Z kolei niektóre elementarze, z których dziecko uczy się czytać w przedszkolu, a potem w szkole, mają na celu rozwijanie technicznej sprawność, w oderwaniu od treści. Powinny natomiast przykuć uwagę, zabawić i obudzić w nim ciekawość, wyobraźnię, także pomóc w rozwijaniu inteligencji i porządkowaniu uczuć oraz umożliwić mu pełne rozeznanie własnych trudności podając zarazem sposoby ich rozwiązywania.
Z tych i innych powodów żadna literatura dziecięca nie może się równać, moim zdaniem, z wywodzącą się z folkloru baśnią. Należy ona bowiem do tzw. „żelaznego” repertuaru literatury dla dzieci i spełnia ich zapotrzebowania jako gatunek literacki.
Baśniowe postacie i ich losy, pewne powtarzające się wątki i motywy literackie stanowią trwały element doświadczeń ludzi oraz stają się źródłem wzruszeń kształtujących życie wciąż nowych pokoleń.
Tak więc w domowych dziecięcych biblioteczkach oprócz tych nowych książek, których co roku przybywa, powinny znajdować się te baśnie, które przechodzą z pokolenia na pokolenie.
W warstwie zewnętrznej baśnie co prawda niewiele mówią o specyficznych warunkach życia we współczesnym społeczeństwie, jednak o wewnętrznych problemach istoty ludzkiej i właściwych sposobach radzenia sobie w każdym społeczeństwie baśnie mówią znacznie więcej niż jakikolwiek inny rodzaj opowieści dostępnych dziecku.
Własne życie wydaje się często dziecku niepojęte, dlatego tym bardziej potrzebuje ono sposobności, by móc lepiej zrozumieć siebie w złożonym świecie. Potrzebuje wychowania, które przez ukazywanie następstw wskaże mu wartość zachowań zgodnych z wymogami społecznymi i moralnymi otoczenia.
Tego rodzaju pomoc i wskazówki odnajdzie dziecko w baśniach. Dotyka ona bowiem wszystkich spraw, które wiążą się z egzystencją człowieka i przekazuje je dziecku w uczciwy sposób. Poruszając ten wątek, B. Bettelheim pisał: „Walka z poważnymi trudnościami jest w życiu nieunikniona, jest ona nieodłączną częścią istnienia ludzkiego- ale jeśli się nie ucieka przed nią, lecz niewzruszenie stawia czoło niespodziewanym i często niesprawiedliwym ciosom, pokonuje się wszelkie przeszkody i w końcu odnosi zwycięstwo”.
Z tego między innymi względu, fabuła wielu baśni zaczyna się od śmierci matki czy ojca, co stwarza- jak w rzeczywistym życiu- niezwykle bolesne problemy. Jest to także właściwością baśni, iż ukazuje ten problem egzystencjalny w sposób prosty i zwarty, co pozwala dziecku w pełni go zrozumieć.
Równie ważna bywa w baśniach niegodziwość, która wraz z cnotą jest wszechobecna. Praktycznie w każdej opowieści baśniowej występują postaci dobre i złe, podobnie jak to się dzieje w życiu, a skłonność do jednego i drugiego przejawia się w każdym człowieku. Właśnie ta dwoistość stwarza problem, zmuszając do podjęcia walki, by go rozwiązać.
Innym zagadnieniem, występującym zarówno w baśniach, jak i w życiu, jest lęk czy obawa przed karą. To ona powstrzymuje w dużej mierze przed popełnieniem okrucieństwa, krzywdy lub przykrości. Przeświadczenie, że zbrodnia nie popłaca jest wspaniałym środkiem zapobiegawczym i wychowawczym, tym bardziej, iż w baśniach postać niegodziwa zawsze ponosi klęskę.
Dużą rolę odgrywa także postać bohatera baśniowego, z którym dziecko zawsze się identyfikuje. Jest to na ogół osoba wartościowa, doświadczająca wielu cierpień i prób. To postać dobra, sprawiedliwa, walcząca z zaistniałym złem, ale zawsze odnosząca w tej walce zwycięstwo. Dziecko utożsamiając się z głównym bohaterem, który jest człowiekiem pozytywnym, chce być takim jak on, przejmując tym samym sens egzystencjalny baśni, czyniąc to samodzielnie i bez przymusu.
Baśń porusza również jeden z najważniejszych dylematów życia ludzkiego, będącego tematem rozmów dzieci jak i dorosłych. To problem lęku przed śmiercią i pragnienie życia wiecznego. Baśń ofiaruje w tym względzie rozwiązania dostępne dzieciom na ich poziomie rozumienia. Wprowadza na przykład rozwiązania dostępne dzieciom na ich poziomie rozumienia. Wprowadza na przykład takie zakończenie: „I jeśli nie umarli to żyją do dziś” lub „I żyli odtąd długo i szczęśliwie” albo „Tak więc do końca życia panowali razem”. Ani na chwilę nie wprowadza dziecka w błąd, że można żyć wiecznie, bez końca. Wskazuje jednak, iż istnieje coś, co może złagodzić ból wywołany krótkością naszego życia na ziemi, to przynosząca prawdziwą satysfakcję więź z drugim człowiekiem. Wówczas osiągamy najgłębsze poczucie bezpieczeństwa, maksymalną trwałość więzi oraz to, iż jest to jedyna rzecz, która może rozproszyć lęk przed śmiercią.
W ten właśnie sposób baśń ukazuje dziecku sens egzystencji, formułując jednocześnie jego poglądy na dalsze życie i odgrywa w nim dużą rolę.
Baśń jako gatunek literacki służy przede wszystkim jako pomoc w przygotowaniu dziecka do zmagania się z niełatwymi zadaniami wobec, których stanie wchodząc w sytuacje społeczne. Baśń podpowiada przez jasność klasyfikacji zachowań ludzkich, ich oceny jak rozwiązywać zadania, jak stawiać czoła przeszkodom i wychodzić z nich zwycięsko, nie wyrządzając krzywdy innym i sobie. Odgrywa zatem znaczącą rolę ukierunkowującą człowieka w życiu.

Bajki w edukacji początkowej


Bajki to podstawowy, ustny gatunek twórczości ludowej, alegorycznej przypowieści, często z życia zwierząt, o charakterze satyryczno-dydaktycznym. Z natury swego gatunku odpowiadają one ideałom i estetycznym tendencjom literatury.

Opowieści baśniowe należą do literatury dydaktycznej. Łączą pożytek z zabawą. Wyrażają rozmaite prawdy o świecie i człowieku w taki sposób, że zmuszają do ich przemyślenia. Stanowią jedną z form satyry społecznej i obyczajowej, ale wypowiedzianej nie wprost, lecz w sposób pośredni i ukryty. Bajki uczą i wychowują, a wysnuta z nich mądrość ma się przyczynić do ulepszenia stosunków międzyludzkich.


Fantastyczne rozumienie świata w ujęciu bajek stosunkowo łatwo trafia do umysłu dziecka w sensie myślenia o rzeczywistości i jej interpretowania. Przeżycia doznane w toku percepcji bajek pozwalają dziecku nie tylko łatwo akceptować ich treść, ale także porządkować kształtujący się obraz świata. Fantastyka bajkowa trafia na grunt dziecięcej potrzeby panowania nad otaczającym światem przez jego ujęcie w pewne kategorie symboliczne. Dziecko ma na ogół bardzo skromną wiedzę obiektywną, a rzeczywistość ujmuje głównie przez wyobraźnię i dzięki temu ją opanowuje, przyswaja i porządkuje w drodze mitologicznej.


Gdy owa gra wyobraźni z udziałem świadomości powoduje, że treść bajki dzieje się na niby, lub też ze zrozumieniem odrębności praw świata fikcji literackiej, to wbrew pewnym zdroworozsądkowym mniemaniom u dziecka wzmacnia się i utrwala poczucie realnej rzeczywistości. Dokonuje się bowiem wówczas swoisty proces porównania przeciwstawnych światów - fikcji i świata rzeczywistego. Słuchanie i równoczesne przeżywanie treści bajek przede wszystkim kształtuje i rozwija wyobraźnię dziecka. Wyobraźnia, jak powszechnie wiadomo, jest podstawą do rozwoju wielu innych procesów i właściwości psychicznych dziecka. Na szczególne podkreślenie zasługuje wpływ wyobraźni dziecka na jego procesy poznawcze i twórcze myślenie.


Słuchanie bajek ze zrozumieniem wymaga umiejętności śledzenia opowiadania narratora, wiązania poszczególnych zdarzeń w pewne sensowne całości, przewidywania ich następstw. Sprzyja więc rozwojowi uwagi, która jest podstawą koncentracji psychicznej, bardzo ważnej szczególnie w procesie uczenia się dziecka. Treści słuchanych i oglądanych bajek stanowią dla dziecka przedmiot dalszego wewnętrznego opracowania i wzbudzania często niezwykłych przeżyć, które samo dla siebie wielokrotnie odtwarza. Te zwielokrotnione przeżycia, jakich dziecko doznaje w kontakcie z literaturą bajkową, wywierają często decydujący wpływ na kształtowanie się jego postaw, modelowanie dalszych przeżyć uczuciowych, ustosunkowanie się do świata przyrody i innych ludzi. Tworzą obraz stosunków międzyludzkich.

*

Surowy porządek moralny panujący w fantastycznym świecie bajek porządkuje dziecięcy obraz świata rzeczywistego. Ten ład i porządek moralny umacnia wiarę dziecka w dobro i sprawiedliwość. Bajka wywołuje uczucia sympatii lub antypatii do występujących w niej postaci. Dzieci wyprzedzają wyobraźnią dalsze losy bohaterów, cieszą się, gdy pozytywne postacie zwyciężają. Są to zwykłe dla dziecka wzory zachowań moralnych.


Doświadczenia przeżywane w toku percepcji bajek wpływają na uspołecznienie dziecka. Wchodzi ono bowiem w krąg tradycji kulturowej danego społeczeństwa. Znajomość tych samych postaci bajkowych bohaterów i ich perypetii stanowi nić porozumienia z innymi dziećmi i osobami dorosłymi z najbliższego otoczenia. Słuchając bajek, dziecko identyfikuje się z postaciami bohaterów niezależnie od tego, czy są nimi postacie ludzi, czy zwierząt, a nawet roślin. Z tych powodów wychodzi ono poza ciasny egocentryzm i wczuwa się w sytuacje innych ludzi.


W przeżyciach bohaterów literackich dziecko rozpoznaje również własne stany uczuciowe. Uczy się więc je rozpoznawać i odpowiednio klasyfikować. Zaczyna ponadto rozumieć, że są to przeżycia właściwe także innym ludziom, co jest podstawą poczucia wspólnoty z innymi. Przeżycia bohaterów są również dobrą okazją do rozwijania orientacji i uświadamiania sobie własnych przeżyć, co stanowi niezwykle ważny element w kształtowaniu osobowości dziecka. Porównując swoje zachowania z dostarczonymi wzorcami moralnymi, dziecko rozwija zdolność samooceny i rozumienia motywacji własnych i cudzych zachowań.


Bajki dostarczają dziecku wielu informacji o świecie przyrody, zjawiskach, innych ludziach i sprawach dotyczących rzeczy nieznanych i niedostępnych w doświadczeniach z życia codziennego. Dzięki bajce przeżywa ono fantastyczne przygody, które wykraczają poza jego realne możliwości. Taki stan pobudza ciekawość świata i rozwija dążenia poznawcze. Dziecko niejako towarzyszy bohaterom, którzy uczestniczą w licznych i niezwykłych przygodach, ale zawsze wychodzą z nich cało i zdrowo. Dziecko przeżywa bajkę jako zdarzenie rzeczywiste, mimo że nie wierzy w pełni w całą rzeczywistość opowiadania i jak gdyby usiłuje unikać wyodrębnienia świata fantazji. Treść bajki wywołuje przeżycia realne. Wraz z ogólnym rozwojem psychicznym dziecko uczy się stopniowo umiaru w reagowaniu na rzeczywistość fikcyjną, coraz bardziej się opiera na sugestii słowa i wykształca dwie kategorie ujmowania świata i zjawisk: fikcyjną i realną.


Każda bajka zawiera pewien ciąg przyczynowo-skutkowy i to sprawia, że dziecko wdraża się do układania faktów według kolejności. Jest to ważne nie tylko podczas ćwiczenia rozmowy z dzieckiem, ale przede wszystkim w kształtowaniu jego wielozdaniowej wypowiedzi. To dobra okazja do uwrażliwienia dziecka na piękno języka, różnorodność zwrotów i wrażeń, rytm wypowiedzi.


Bajka przedstawiona dziecku za pośrednictwem teatrzyku zwiększa możliwości ekspresji, a zatem i siła oddziaływania na dziecko jest duża. Piękno postawy etycznej bohaterów bajki może być znacznie wzmocnione ich wyglądem zewnętrzneym, pięknem wypowiadanych słów, bogatą scenerią. Jest to równocześnie wychowywanie dziecka do życia społeczno-moralnego, jak też rozwijanie jego doznań estetycznych.

*

Bajka może być dobrym źródłem zabaw dziecięcych. Duże zaangażowanie uczuciowe w zabawy wszechstronnie aktywizuje dziecko. Przygotowując i organizując zabawę, dzieci stoją przed koniecznością rozwiązywania różnych problemów związanych z doborem bajki, przekształceniem narracji, ze strojami, scenografią. Wszystko to sprzyja samodzielności myślenia, projektowania i przewidywania. Inscenizacje bajek stanowią bogatą inspirację do twórczości plastycznej dziecka. W inscenizacjach tych dziecko występuje w roli aktora, reżysera, dekoratora, często również i twórcy - improwizującego wygłaszany tekst. Inscenizacja, w której słowo splata się z ruchem, kształtem i kolorystyką dekoracji, szczególnie silnie oddziałuje na przeżycia dziecka. Te doznania są tym bardziej intensywne, jeśli inscenizacji towarzyszy podkład muzyczny, a dziecko jest ekspresyjnie zaangażowane w formy taneczno-wokalne.


Dużą rolę kształcącą i wychowawczą spełnia również bajka przedstawiona w formie pogadanki; w toczącym się dialogu między nauczycielką a innymi dziećmi. Dziecko uczy się cierpliwości, czekając na swoją kolej zabrania głosu. Uczestnicząc w zbiorowych pogadankach, dziecko często przezwycięża własną nieśmiałość, nabiera odwagi samodzielnego wypowiadania swoich myśli, uczy się samoopanowania, ma poczucie uczestnictwa w czymś ważnym dla grupy. Żywe słowo spełnia ważną funkcję w przygotowaniu dzieci do procesu obserwacji i omawiania jej rezultatów. Bajki są słuchane, inscenizowane, improwizowane najczęściej na lekcjach polskiego, dramatyzuje się ich pozytywy i negatywy, a morały z wyciągniętych wniosków umieszcza w gazetce szkolnej.


Spotkałam ciekawą formę pracy w postaci "zbieraczy" dobrej bajki. Nauczyciele raz w miesiącu organizują wieczory bajki. Klasa wybiera najciekawszą bajkę - przygotowuje jej inscenizację, na którą zaprasza rodziców i rodzeństwo. Jak może wyglądać taki wieczór? Najpierw nauczyciel wygłasza krótką gawędę na temat historii i roli bajek. Następnie klasa przedstawia treść bajki, a widzowie wyciągają z niej wnioski. Z kolei uczniowie w specjalnym zeszycie zapisują tytuł bajki, jej autora, ilustrują pierwszą stronę, streszczają bajkę i wypisują sentencje w rubrykach: prawda, mądrość, sentencja, morał. Na zakończenie ktoś z rodziców opowiada ulubioną bajkę.


Dzieci najczęściej wybierają bajki Ezopa, Krasickiego, Grimmów, Szelburg-Zarębiny, Kryłowa. Oto kilka wypowiedzi z zeszytów, które dotyczą bajki Ezopa "Mrówka i pasikonik", i mogą zadziwić dojrzałością. W rubryce prawda uczeń wpisał: "Ludziei zwierzęta przygotowują się do zimy, robiąc zapasy pożywienia. Jeśli ktoś ociąga się z wykonaniem pracy, nigdy nie zdąży na czas. Pod hasłem mądrość: "Jeśli poświęcasz cały swój czas na zabawę, później możesz tego żałować".


Bajka "Dziadek i wnuk" J. W. Grimmów sprowokowała kilkoro dzieci do wyrażenia w rubryce mądrość następujących sentencji: "Nie odrzucaj osób starych, niedołężnych". "Nie należy traktować osób starych, jak »piątego koła u wozu«". "Złe traktowanie innych może się odbić na naszym życiu". "Dzieci nauczone pogardy dla starszych nie nauczą się szacunku ani dobrego traktowania swych rodziców".

Myślę, że forma bajek jest godna rozpowszechniania.

Baśń zaspakaja podstawowe potrzeby rozwijającej się osobowości dziecka. Posiada ogromne walory kształcące, estetyczne i wychowawcze, wzbogaca wiedzę dziecka, rozwija uwagę, wyobraźnię, pamięć, uszlachetnia uczucia, kształci jego charakter. Baśń wprowadza atmosferę tajemniczości, wzbudza zaciekawienie losami bohaterów, przenosi w świat fikcji i fantazji, daleko piękniejszy niż aktualna rzeczywistość.

H. Ceber definiuje baśń jako jedna z form bajki ludowej. „Bajka magiczna nazywana niekiedy baśnią lub klechdą, różni się od innych odmian bajki obfitością elementów cudownych i fantastycznych i wprowadza w niezwykłe zabiegi okoliczności, dzięki którym jej bohater, często jednostka pokrzywdzona (najmłodsze lub prześladowane dziecko, człowiek ubogi, upośledzony) zdobywa bogactwo, władzę, szczęście, pokonuje przestrzeń, zmartwychwstaje itp.”

Baśń wyrosła z wyobraźni człowieka o otaczającym świecie, z doświadczeń,
z tęsknoty za pięknem, dobrem, sprawiedliwością. Jest to opowieść w której zdarzenia rozgrywają się w nieokreślonym czasie i miejscu.

Utwory baśniowe charakteryzują się prosta fabułą, opartą na jednym przejrzyście zarysowanym wątku, zdarzenia mniej ważne pozostają w cieniu. Jedna z najważniejszych cech baśni jest „świadome” nakładanie się prawdy i fikcji. Tu świat wymyślony, fantastyczny miesza się z rzeczywistością - świat baśni jest jednowymiarowy” (B. Bettelheim)

Jaką role spełania baśń!!!!

Najważniejszym ale zarazem i najtrudniejszym zadaniem wychowawczym rodziców jest pomaganie dziecku
w odnajdywaniu sensu jego własnego życia. Dziecko musi powoli i systematycznie uczyć się samego siebie, aby w przyszłości móc lepiej poznać i zrozumieć innych.

Niezmiernie ważną role w tym procesie odgrywają lektury. Jeśli treść książki ma pełnić funkcje edukacyjne i rozwojowe, musi nie tylko bawić, ale przede wszystkim pobudzić
w dziecku ciekawość rozbudzać wyobraźnię. Musi pomóc rozeznać trudności i wskazać sposoby rozwiązania nękających je problemów. Musi więc traktować dziecięce dylematy
z należną powagą, a jednocześnie budzić wiarę we własne siły i możliwości.

Zadania te realizują głownie utwory wywodzące się z folkloru - baśnie i legendy. Dlaczego właśnie te? Jak wykazują obserwacje i badania, to właśnie legendy i baśnie - opowiadane często przez babcie - okazują się być najważniejszymi w rozwoju naszych pociech.

Każda baśń w prosty, zwięzły i zrozumiały dla dziecka sposób ukazuje jakiś egzystencjalny problem. Dziecko potrafi ten problem uchwycić, gdyż zawsze jasno, bez niedomówień przedstawione jest tu dobro i zło, niegodziwość i cnota, piękno i brzydota.

Również ważne jak baśnie w rozwoju i wychowaniu dziecka są legendy. Kontakt
z nimi utrwala w dziecku wizerunek ojczystego kraju i jest pierwszą lekcją historii. Największa popularnością cieszą się legendy o smoku wawelskim, Wandzie, Kraku i Lechu.

Legendy ukazują odważnych, szlachetnych bohaterów narodowych, którzy pokonują rozmaite przeciwności losu. Utwory te łączą w sobie elementy fantastyczne z realistycznymi, dostarczając dziecku wzorów moralnego postępowania i umacniając jego wiarę w dobro
i sprawiedliwość.

Znaczenie wychowawcze baśni

Literatura piękna spełnia doniosłą role w poznawaniu świata i człowieka,
w kształtowaniu postaw ludzi dorosłych, młodzieży a szczególnie dzieci.” Zarówno mity jak
i baśnie odpowiadają na odwieczne pytania: Jaki jest naprawdę świat? Jak mamy w nim żyć? Co mamy robić żeby być rzeczywiście sobą? (…) Baśnie pozostawiają wyobraźni dziecka rozstrzyganie, czy i jak ma ono odnieść do samego siebie to, co opowieść mówi o życiu
i naturze człowieka” (B.  Bettelheim)

Utwory baśniowe ukazują ludzkie marzenia o szczęściu, radości, ukazując jednocześnie troski, cierpienia, pragnienia wolności, miłości i szacunku do każdej istoty: człowieka, zwierzęcia, rośliny a nawet przedmiotów martwych. Zmuszają zarówno dzieci jak i dorosłych do zastanowienia się nad ich losem, wywołują poczucie solidarności ludzi, zwierząt, roślin i martwej natury, uczą szanować i chronić wszelkie życie. Baśnie w bardzo prosty sposób ukazują, że źródło zła tkwi w nas samych, ale że potrafimy je pokona, uporać się z pokusami jakie niesie ze sobą postęp, chęć posiadania. Baśnie uczą, że poprzez pokonywanie własnych słabości stajemy się dobrzy.

„Dziecko na poziomie wieku przedszkolnego ujawnia potrzebę przetwarzania
i opanowywanie świata, która realizuje się w zabawach i w grze wyobraźni. Przetwarzanie rzeczywistości w fantazji jest sposobem na jej stopniowe opanowywanie. Dzięki temu fantazjujące dziecko wzmacnia poczucie własnej wartości i niezależności oraz gromadzi siły do opanowania złożonych problemów świata zewnętrznego i świata swojego wnętrza”
(J. Głodkowski)

Własne życie wydaje się dziecku niepojęte, dlatego potrzebuje ono wskazówek, jak wprowadzić do niego porządek. Doskonale do tego celu nadaje się baśń. Dylematy moralne bohaterów umożliwiają dziecku rozszerzenie zakresu swego społecznego doświadczenia, pozwalają przeżyć określone rozterki i zrozumieć motywy i działania zgodne z normami moralnymi.

Baśnie poruszają takie problemy, jak: rywalizacja pomiędzy rodzeństwem, uwalnianie się od zależności dziecięcych, osiąganie poczucia własnej odrębności osobistej i własnej wartości oraz poczucia powinności moralnych. W zależności od tego, jaki problem jest dla dziecka najważniejszy, ta sama baśń może dostarczyć wiele rozmaitych doznań. Ocena bohaterów baśni zwielokrotnia doświadczenia życiowe dziecka. Ukazuje błędne lub prawidłowe współżycie dzieci z otoczeniem, kształtuje uczuciowy stosunek do rodziny. Mały czytelnik przeżywa głęboko losy bohaterów baśni, z którymi się utożsamia.


Znaczenie terapeutyczne baśni

Dzieci czytając baśnie przenoszą tok akcji na płaszczyznę własnego życia. Identyfikują się z postacią, która w danym momencie jest najbliższa stanowi psychicznemu
w jakim znajduje się mały czytelnik.

Praca z utworami baśniowymi, a w szczególności inscenizowanie ich może być świetnym sposobem na pozbycie się przez dzieci wielu kompleksów. Poprzez odgrywaną rolę dziecko może nabrać pewności siebie, podnieść swoje poczucie wartości, ukazać swoje „mocne” strony. Baśń wyzwala w dziecku potrzebę mówienia. Słuchając wypowiedzi dzieci na temat obejrzanej czy wysłuchanej baśni, ich komentarzy na tema postępowania postaci, stosunku do „czarnych” charakterów można z łatwością wywnioskować, co dziecko dręczy.

Znaczenie dydaktyczne baśni

Ogromną rolę odgrywa lektura baśni w rozwoju umysłowym dziecka: rozwija wyobraźnie, pobudza fantazję, wzbogaca słownictwo, wdraża do logicznego myślenia, pogłębia i rozszerza wiedzę. Opracowanie wysłuchanej czy przeczytanej baśni, układ wydarzeń, omawianie charakterystycznych cech bohaterów, obrazy w treści - wspomagamy pracami plastycznymi. Z rysunków można układać akcje utworu, nadawać tytuł poszczególnym fragmentom ( co uczy układania planu). Włączenie elementów muzycznych do tekstów pogłębia emocjonalne przeżywanie treści.

Baśń rozwija wyobraźnię, wyczarowuje obrazy nowych światów, których nigdzie nie ma, a które jednocześnie mogą być wszędzie, jeżeli tylko przymkniemy oczy i zatopimy się
w marzeniu.

Znaczenie bajki oraz baśni w życiu dziecka.

Jeśli opowieść ma naprawdę przykuć uwagę dziecka, musi je zabawić i obudzić w nim ciekawość. Jeślim jednak ma wzbogacić jego życie, musi pobudzić wyobraźnię, pomóc dziecku w rozwijaniu inteligencji i podporządkowaniu uczuć, musi mieć związek z jego lękami i dążeniami oraz umożliwić mu pełne poznanie własnych trudności, a zarazem podać sposoby rozwiązywanie nękających go problemów. Z tych i wielu innych powodów żadna lektura dziecięca (poza nielicznymi wyjątkami) nie może się równać z bajką oraz z baśnią.

W genealogii literatury dziecięcej do najczęściej używanych terminów należy bez wątpienia bajka. Niekiedy pojęcie to występuje w funkcji syntetycznego określenia literatury dla najmłodszych „w ogóle”.

J. Krzyżanowski sformułowaną przez siebie definicję gatunku rozpoczyna stwierdzeniem „ bajka - wyraz bardzo kłopotliwy, bo wieloznaczny, zwłaszcza w zestawieniu z jego odpowiednikami w innych językach”.

W leksykonie literaturoznawczym funkcjonują dwa terminy: bajka i baśń. Pierwszy z nich oznacza „krótką opowiastkę wierszem lub prozą, której bohaterami są zwierzęta, ludzi, rzadziej rośliny lub przedmioty, zawierające moralne pouczenie wypowiedziane wprost lub dobitnie zasugerowane”, drugi natomiast - „ niewielkich rozmiarów utwór o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczający granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferę działania sił naturalnych”.

Charakterystyczne, że baśń zaliczają autorzy słownika do podstawowych odmian epickiej literatury ludowej, co znalazło niewątpliwie odzwierciedlenie w sposobie definiowania tego gatunku, przede wszystkim zaś - w szczególnym wyeksponowaniu w nim treści archaicznych wiążących się z dawnymi wierzeniami i myśleniem magicznym. Powszechna wśród teoretyków literatury świadomość ścisłego związku opowieści fantastycznych ze źródłami ludowymi sprawiła, że w wydanym przewodniku encyklopedycznym przy haśle „baśń” znajdujemy jedynie odsyłacz do opracowanej przez H. Kapełuś definicji bajki ludowej, w której termin „baśń” potraktowany został jako synonim „bajki magicznej”.

Analizując baśnie i bajki, ich różne warstwy znaczeniowe stwierdzono, że poruszają one wszystkie odwieczne problemy ludzkiej egzystencji w sposób obrazowy i symboliczny. Baśnie i bajki w przeciwieństwie do wielu utworów dla dzieci pokazują, że walka z przeciwnościami jest nieunikniona. Umowność świata bajkowego i baśniowego stanowi pożądaną i skuteczną przeciwwagę dla tekstów realistycznych, które - czytane wyłącznie - mogłyby wytworzyć przekonanie nieprawdziwe, że literatura jest tylko odbiciem rzeczywistości.

Baśń jest to „opowieść o treści fantastycznej bajka, wymysł, nieprawdopodobna historia. W językach słowiańskich występowały formy, typy: baśń, baśnia, basem, basma. Nazwa baśń powstała z dawnego ba - „mówić” (bajati, bajać) przez dodanie formantu - śń, który tworzył nazwy czynności, a po zleksykalizowaniu się derywowanych stał się martwy”.

Termin baśń ma w XVI w. dwa znaczenia: 1. bajka, mit, opowiadanie o treści fantastycznej lub alegoryczno dydaktycznej, utwór literacki lub po prostu opowieść; 2. „wiadomość lub informacja zmyślona, fałszywa, błędna, kropka, kłamstwo.”

W obecnym znaczeniu „baśń” to opowieść o treści fantastycznej, bajka, nieprawdopodobna historia, wymysł, pogłoska. Dziś używa się wyrażeń: baśnie ludowe, baśń muzyczna, świat baśni.

Nazwy baj, baśń pojawiły się w języku polskim wcześniej niż bajka.

W języku potocznym baśń to utwór fantastyczny, w którym występują wróżki, czarodzieje, krasnoludki, dobre i złe duszki, gadające zwierzęta i przedmioty, a pełne emocji przygody bohatera kończą się szczęśliwie, dobro zawsze zwycięża. O baśniowości utworu decyduje „fundamentalna zasada, określająca sposób istnienia i generowania fantastycznych składników jako świata przedstawionego” - właściwości przedmiotów i zjawisk nie występujące w świecie realnym przysługują im w sposób cudowny, nie są niczym motywowane.

Włodzimierz Propp uważa, że w baśniach zmieniają się nazwy osób działających, ich cechy, płeć, status społeczny, ale nie zmieniają się ich działania, funkcje. Najważniejsze w baśni jest to, co robią bohaterowie, są oni różnorodni, ale często czynią to samo. Działania bohaterów występują zawsze w tej samej kolejności: wszystkie bajki magiczne należą do jednego typu.

Propp wyróżnił trzydzieści jeden funkcji i osób działających i siedem ról, które odgrywają: bohater, fałszywy bohater, osoba wysyłająca, przeciwnik (szkodzący bohaterowi), domator (dostarczyciel przedmiotów magicznych), pomocnik, królewna albo jej ojciec.

Do najważniejszych funkcji, czyli działań bohaterów należą: odejście, zakaz, naruszenie zakazu, wywiadywanie się przeciwnika i udzielanie mu informacji o bohaterze, podstęp, wspomaganie, szkodzenie, pośredniczenie, przeciwdziałania, walka, naznaczenia bohatera znamieniem, zwycięstwo, roszczenia fałszywego bohatera, trudne zadanie i wykonanie go, rozpoznanie i zdemaskowanie, transfiguracja, ukaranie, wesele.

W baśni zdaniem Roger Caillois „czary są naturalne a magia regułą.”

W świecie przedstawionym w baśni zacierają się granice między światem realnym a fantastycznym. Charakterystyczny dla tego świata jest rozkład ról: występowanie postaci typowych (według modelu Proppa) i podział postaci na dobre i złe, mądre i głupie, piękne i brzydkie.

„Baśń jest uogólnieniem ludzkiej egzystencji, symbolicznym obrazem losu człowieka: w świecie baśniowym panuje stały ład moralny: dobro, mądrość, siła, odwaga itp. Zwyciężają zło, głupotę, słabość, tchórzostwo”.

Zasadą kompozycyjną baśni jest kontrast. Nieokreślony jest czas i przestrzeń, baśń dzieje się zawsze i wszędzie. Jedną cechą jest odległość czasowa („było to dawno temu”) i przestrzenna („za siedmioma górami, za siedmioma rzekami, ...”). Ta cecha pojawia się na początku i na końcu baśni. Natomiast w zakończeniach następuje zazwyczaj powrót do realności ujawnienia narratora („... i ja tam byłem, miód i wino piłem”).

W dalszej kolejności chciałabym omówić bajkę, która też jak i baśń, spełnia w życiu dziecka doniosłą rolę. Możemy o tym się przekonać zadając dziecku proste pytanie „czy chcesz posłuchać bajki”? Zawsze na tak postawione pytanie usłyszymy tę samą odpowiedź - „Tak”. Dlaczego dzieci lubią bajki? Co jest szczególnego w bajkach, że można ich słuchać nawet kilkakrotnie? Chciałabym odpowiedzieć na te pytania.

Swoje rozważania rozpocznę od definicji. J. Cieślakowski, który tak charakteryzuje bajkę:

„Bajka powstaje w opozycji do powieści - gdy obrócić oba terminy na „prawdy” i „zamyślenie”.

„Powieść chciała być prawdziwa bajka nie”.

Każdy utwór zaliczany do dziedziny twórczości, którą określamy mianem bajki, powinien spełniać następujące warunki:

  1. mieć dwuznaczny charakter, musi w utworze nastąpić załamanie naturalnego porządku.

  2. możliwość bezkolizyjnego porozumiewaniu się ludzi, zwierząt, roślin a nawet przedmiotów martwych (warunkiem takiego kontaktu jest nadanie rzeczom, obiektom przyrodniczym cech przynależnych istotą żyjącym i myślącym)

  3. stosowanie animizacji (animizm - uznanie istnienia duszy we wszystkich przedmiotach traktującego siły i zjawiska przyrody jako bóstwa) i personifikacja (personifikacja - uosobienie, przypisywane przedmiotom, zwierzętom, zjawiskom przyrody, pojęciom abstrakcyjnym cech właściwych tylko ludziom).

W bajce, podobnie jak w micie, nic nie ma kształtu stałego i na zawsze określonego.

Cassirer tak to określa „...dzięki nagłej metamorfozie wszystko może się zmienić we wszystko.

Jeśli istniej jakaś charakterystyczna i uderzająca cecha świata mitycznego, jakieś prawo, które nim rządzi, to właśnie prawo metamorfozy”. W bajce (podobnie jak w micie) wróżka dotknięciem czarodziejskiej różdżki zmienia dynię w karetę, a szczura w woźnicę, bohater uciekający przed goniącym go przeciwnikiem rzuca za siebie grzebień, który zmienia się w gęsty las. Przemianom ulegają też ludzie - zostają oni zaklęci w zwierzęta, kamienie czy inne przedmioty martwe.

Omówienie przeze mnie właściwości bajki - animizację, personifikację, prawo metamorfozy i zawieszenia „naturalnej” przewidywalności, chciałabym potraktować jako właściwy rdzeń bajki, genetycznie wywodzący się z archaicznych pokładów kultury ludowej i nawiązujących do reguł myślenia mitycznego. Wskazane osobliwości budowy świata bajki decydują o tak istotnej w tekstach tego gatunku atmosferze emocjonalnego napięcia, oczekiwania na coś niezwykłego, niebanalnego, co w codziennym życiu zdarzyć się nie może.

Bajka żyje dzięki naszym pragnieniom i naszym radościom oraz naszym wyobrażeniom o świecie wolności, w których spełniają się nasze słuszne życzenia, wszystkie nasze wymagania moralne i społeczne.

Istotnym składnikiem bajki oraz baśni jest ich optymizm, pozytywni bohaterowie, którzy zawsze odnoszą zwycięstwo, zaś akcja rozwija się w pożądanym przez czytelnika kierunku.

Bajka i baśń spełniają rolę psychoterapeutyczną, pomagają bowiem odnaleźć w wyimaginowanym świecie swoiste antidotum na to wszystko, co w społecznej czy rodzinnej rzeczywistości budzi protest i staje się źródłem udręki. Ważną rolę w tej autoterapii przypisują tekstom bajkowym i baśniowym przedstawiciele szkoły psychoanalitycznej. Przedstawicielem jej jest B. Bettelheim, dostrzegający w lekturze bajek i baśni istotną pomoc w przeciw działaniu lękom czy nawet stanom neurotycznym u dzieci.

Bajka i baśń są również doskonałym tworzywem teatralnym ( czego dałam dowód opracowując z dziećmi bajkę „Śpiąca królewna”). Zainteresowanie twórców teatrów dziecięcych tym gatunkiem, zaznaczyło się we wszystkich niemal okrasach rozwoju dramaturgii dziecięcej.

Świat bajki i baśni stanowi uniwersum wieloznaczne i wielobarwne wymagające od dziecka zrozumienia i współpracy.

Atrakcyjność bajek i baśni polega na zaspokojeniu potrzeb duchowych osobowości dziecka. Kontakt z tym rodzajem literatury zapewnia dzieciom równowagę moralną i zaspakaja stan silnego zapotrzebowania na idealne wzorce osobowe i wzory postępowania. Jednowymiarowy i unipersonifikowany świat przedstawiony w bajce i baśni jest dla uczniów klas początkowych zrozumiały i odpowiada właściwościom dziecięcego myślenia.

Bajki i baśnie maja ogromny wpływ na moralny rozwój dziecka, nigdzie bowiem tak dobitnie nie jest przedstawiony problem dobra i zła.

Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzliwość i lenistwo przedstawione w dramatycznej akcji, wzruszającą dziecko do głębi i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości, których piękno bajka i baśń wskazuje. Bajka i baśń czynią dziecko lepszym, „czystszym”, bogatszym wewnętrznie, sprawiają również, że pragnie ono, aby na świecie tryumfowało dobro.

Wśród wartości ideowych, które bajka i baśń niosą, należy podkreślić kształtowanie uczuć społecznych, szacunek dla człowieka, dla jego człowieczeństwa. W wielu utworach napiętnowana jest chciwość, egoizm, a cech tych przecież w dzisiejszym świecie nie brakuje.

Bohater bajki i baśni nie jest nigdy pozostawiony samemu sobie, w trudnych sytuacjach, pomagają mu siły przyrody i zwierzęta. Człowieka i siły przyrody łączą silne więzy sympatii i pomoc. Bohaterowie są zazwyczaj sprzymierzeńcami zwierząt, nie przechodzą obojętnie obok ich cierpienia.

oto przykłady zajęć:
Temat: " Jak zachować się wobec nieznajomych ? Na podstawie baśni braci Grimm pt.: " Czerwony Kapturek"

Cele:

Pomoce: sylwety do teatrzyku, koperty z zadaniami.
Przebieg zajęć:

  1. Zaproszenie dzieci do teatrzyku i pokazanie bajki pt. "Czerwony Kapturek"

  2. Rozmowa na temat treści baśni:

  • Zaproszenie dzieci do zabawy tropiącej: " Znajdź drogę do domu"
         Nauczyciel informuje dzieci, że zgubiły się w lesie i muszą znaleźć drogę do domu korzystając tylko z małej mapki. Następnie wyjaśnia dzieciom znaczenie symboli na mapie: strzałka idź prosto, omiń drzewo, skręć w prawo, cofnij się o krok....itp. Dzieci małymi drużynami znajdują drogę do domu.

    • Temat: Jesteśmy ostrożni. Na podstawie baśni braci Grimm pt. " Wilk i koźlęta"
    Cele:

    Pomoce: sylwety bohaterów utworu ( wilk, koza, sześć koźlątek, dom ), teatrzyk cieni ( lampka, ekran ), sylwety zwierząt i postaci ludzkich.
    Przebieg zajęć:

    1. zaproszenie dzieci do teatrzyku, zapoznanie z bohaterami utworu: wilk, koza, koźlęta.

    2. Zaprezentowanie baśni przez nauczycieli.

    3. Rozmowa na temat oglądanego utworu:

  • Przedstawianie za pomocą sylwet wymyśloną przez siebie końcówkę baśni.