Oligofrenopedagogika

Upośledzenie umysłowe - istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, co najmniej o dwa odchylenia standardowe, któremu towarzyszą istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym, powstające w rozwoju człowieka przed ukończeniem 18 roku życia.

Stopień rozwoju umysłowego Z. Termara; M. Merill: 1.Rozwój przeciętny (odchylenia mniejsze i równe 1)- 84 - 100 2.Rozwój niższy niż przeciętny (odchylenie od 1 - 20) -69 - 83 3.Niedorozwój umysłowy lekki (odchylenie od 2 - 3) -52 - 68 4.Niedorozwój umysłowy umiarkowany (odchylenie od 3 - 4)- 36 - 51 5.Niedorozwój umysłowy znaczny (odchylenie od 4 - 5) -20 - 35 6.Niedorozwój umysłowy głęboki-0 - 19

Kryteria upośledzenia wg Tredgolda: 1.Wyniki w nauce szkolnej 2.Inteligencja mierzona testami inteligencji 3.Przystosowanie biologiczne i społeczne

Kryteria niedorozwoju umysłowego wg Doiła: 1.Niedojrzałość społeczna 2.Niska sprawność umysłowa 3.Opóźnienie rozwojowe 4.Zahamowanie nieprzemijające w miarę dojrzewania 5.Pochodzenie konstytucjonalne 6.Stan nieodwracalny

Obecnie przyjmowane kryteria upośledzenia:1.Psychologiczne 2.Ewolucyjne 3.Społeczne 4.Pedagogiczne 5.Lekarskie

Upośledzenie w stopniu lekkim: Poziom funkcjonowania intelektualnego dziecka 12 letniego, poziom funkcjonowania społecznego odpowiedni dla 17 latka. Dają sobie radę, wykonują różne zawody, szkoły masowe szkoły specjalne, placówek integracyjne. Dziecko musi mieć orzeczenie poradni ped-psych. Jeśli idzie do szkoły specjalnej lub integracyjnej. Dziecko nie radzi sobie z matematyką ( myślenie abstrakcyjne), problemy z mową, duzi naiwność, upodobanie do pewnych powiedzeń, trudności ze zrozumieniem czytanego tekstu trudności z pisaniem, ortografia, problemy ze swobodnym wypowiedzeniem się.

Upośledzenie w stopniu umiarkowanym: Na poziomie intelektualnym - 7 latek, dojrzałość społeczna na poziomie - 10 latka, uczęszczają na WTZ, mogą wykonywać różne prace; mogą same się ubrać, zrobić zakupy; jako dorosłe osoby wymagają opieki, pomocy przynajmniej doraźnej; łatwo zrobić im krzywdę dlatego, że są ufne.

Upośledzenie w stopniu znacznym: Funkcjonowanie intelektualne na poziomie 5-6 letniego dziecka o prawidłowym rozwoju, funkcjonowanie społeczne na poziomie 7-8 łatką; potrzebują opieki przez całe życie; potrafią się sami ubrać, umyć; porozumiewają się zwykle werbalnie, mało mówią; przebywają w domach DPS lub w domach rodzinnych; samodzielnie nie funkcjonują.

Upośledzenie w stopniu głębokim: Funkcjonowanie intelektualne na poziomie 3 latka, funkcjonowanie społeczne na poziomie letniego dziecka; mogą porozumiewać się werbalnie; mogą sygnalizować potrzeby fizjologiczne; potrzebują opieki przez cale życie; trzeba je karmić, ubierać, myć; trzeba stosować rehabilitację jak najwcześniejszą = wczesną interwencję.

Etiologia upośledzenia - przyczyny powstawania upośledzenia umysłowego; Czynniki etiologiczne- 1.wrodzone (endogenne): *dziedziczne (*zaburzenia uwarunkowane genetycznie, determinowane przez nieprawidłowe geny; *defekty przemiany materii; *czynniki oddziałujące na komórki rozrodcze (nieprawidłowości chromosomalne chromosomów autosomalnych i płciowych)). *wrodzone( *choroby układu krążenia matki; *choroby infekcyjne matki i płodu; *zaburzenia hormonalne matki; *reakcje wywołane przez leki; *zaburzenia wywołane konfliktem serologicznym) 2.nabyte (egzogenne): *okołoporodowe (*poród nieprawidłowy; *poród przedłużający się; *uraz mechaniczny); *po urodzeniu: (*choroby zakaźne przebiegające z reakcją ze strony układu nerwowego; *zapalenie opon mózgowych; *urazy czaszki; *zatrucia)

Udogodnienia dla osób niepełnosprawnych: *znoszenie barier architektonicznych *ludzie niepełnosprawni mogą pracować *dużo ośrodków terapii, placówek integracyjnych *zmienił się stosunek do osób niepełnosprawnych *rozwój szkolnictwa *wspaniałe środki dydaktyczne *wykształcona kadra pedagogiczna *coraz więcej osób niepełnosprawnych się uczy *rozwój medycyny

Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej

Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapii kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy ; najczęściej jednak mniej sprawnych h niepełnosprawnych bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.

Cele pedagogiki specjalnej: 1.wg. Grzegorzewskiej, *rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społeczni lub w inny sposób odchylonych od normy; 2.wg. Klimkowskiego: *humanitarny, jednostce upośledzonej i słabszej zapewnić należy szczególne prawa do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju *intelektualny, (wychowawczy) : jednostkę upośledzoną trzeba kształcić i ułatwić jej optymalny rozwój aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadanie społeczne. *ekonomiczny, jednostkę upośledzoną trzeba jak najlepiej przygotować do przyszłych sytuacji v pracy zawodowej i w miarę możliwości uniezależnić ją od pomocy społecznej. *profilaktyczny, zapobieganie zaburzeniom rozwoju społecznego u dzieci m.in. poprzez opieką zachowawczą, terapię i edukacje, pomoc w możliwej do osiągnięcia niezależności i nawiązywanie prawidłowych interakcji z otoczeniem. Stanowi szansę na lepsze życie w każdym okresie jego trwania. Zadaniem pedagogiki specjalnej jest przywrócenie powierzonym opiece jednostkom w taki czy inny sposób uszkodzonym lub niedostosowanym społecznie normy możliwej do osiągnięcia przez wielokierunkowe oddziaływanie na ich zaburzone warunki biopsychospołeczne dla umożliwienia im znalezienia odpowiedniego miejsca w społeczeństwie i życiu osobistym.

Rehabilitacja - to łączne i skoordynowane działanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno-zawodowe, zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Jest to proces, który łączy oddziaływanie o różnym charakterze i zakresie aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe.

Rewalidacja - określa długotrwałą działalność terapeutyczno - wychowawczą, a więc wielostronną stymulacje, opiekę nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości.

Resocjalizacja - proces wychowania osób wykazujących wzmożone trudności w dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych wynikających ze stanu osobowości wychowanka z jego antagonistyczno- destrukcyjnego dostosowania się do oczekiwań społecznych. Polega na stosowaniu różnych środków leczniczych, socjoterapeutycznych form i metod wychowawczych, które obejmują psychotechnikę, socjotechnikę, kulturotechnikę, naukę szkolna, oraz pracę w warunkach izolacji lub w środowisku otwartym, potwornościowym, pod nadzorem kuratora sądowego.

Działy pedagogiki specjalnej: *pedagogika resocjalizacyjna (osoby niedostosowane społecznie); *pedagogika terapeutyczna ( osoby przewlekle chore); *oligofrenopedagogika (upośledzenia umysłowe); *tyflopedagogika (niewidomi); *surdopedagogika (uszkodzenia słuchu).

Zasady nauczania w pedagogice specjalnej: *jedność nauczania z wychowankiem; *maksymalnego zaspokojenia potrzeb fizycznych i psychicznych wychowanka oraz aktywizowania go(nauczyciel ma być facylitatorem - ułatwia naukę, pomaga w odkrywaniu świata); *indywidualizacji oraz szacunku dla wychowanka i jego trudu; *przystosowania wymagań do możliwości wychowanka; *terapii w przypadku możliwości choćby minimalnej poprawki stanu zdrowia; *oprzyrządowania i oprotezowania dziecka; *zaangażowanej i emocjonalnej współpracy z dzieckiem; *realnego optymizmu i wytrwałości; *kompensacji; *integracja ze społeczeństwem.

Ze względu na rodzaj odchyleń od normy pedagogikę specjalną można podzielić na: 1.Pedagogika zdolnych i uzdolnionych: *wybitne zdolności; *uzdolnienia kierunkowe. 2.Pedagogika rewalidacyjna, rehabilitacyjna: *osoby z upośledzeniem umysłowym; *osoby niewidome i słabowidzące; *osoby niesłyszące i słabosłyszące; *upośledzenia sprzężone. 3.Pedagogika lecznicza, terapeutyczna: *choroby przewlekłe; *niesprawność ruchowa; *odmienność somatyczna; *autyzm, zespoły psychozopodobne; *starość 4.Pedagogika resocjalizacyjna: *niedostosowanie społeczne (aspołeczność, antyspołeczność) *demoralizacja *przestępczość 5.Pedagogika korekcyjna: *trudności w uczeniu *parcjalne zaburzenia rozwoju *zaburzenia mowy *zaburzenia emocjonalne

W rewalidacji osób trwale uszkodzonych na zdrowiu: *usprawnianie albo rehabilitacja fizyczna *psychoterapia *rehabilitacja społeczna (socjalizacja)

Kierunki działań rewalidacyjnych: 1.Maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone 2.Wzmacnianie i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych albo fizycznych 3.Wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie deficytów biologicznych i rozwojowych

Normę można traktować w 3 ujęciach: 1.Statystyczne 2.Społeczno-kliniczne 3.Teoretyczne Ad. 1.: Statystyczne - norma średnia lub przeciętna, normę stwierdza się gdy uzyskany wynik jest zbliżany do średniej, dopuszczalne jest jedno odchylenie standardowe, jest ono potrzebne, ale nie samo jako jedyne. Statystyczne będziemy wykorzystywać do określenia głębokości i rozmiaru stwierdzonych zaburzeń. Ad.2.: Społeczno- kliniczne - w tym ujęciu norma to brak symptomów sygnalizujących stan psychiczny przy czym symptomów patologicznych są dwa rodzaje: *subiektywny (wewnętrzne odczucia przeżywane przez dziecko np. Lęk); *obiektywny (są ujawnione w zachowaniu, możemy zaobserwować np. nie wchodzenie w grupę przy zabawie, moczenie nocne). Społeczno- kliniczne Ułatwia opisanie u badanego dziecka i jak się objawiają zaburzenia. Ad.3- Teoretyczne - jednostka jest normalna gdy posiada pozytywne cechy składające się na idealny wzorzec osobowości. Ujęcie teoretyczne będzie pozwalało wskazać cele terapii i pomaga określić jej efekty

Tyflopedagogika

Światowa Organizacja Zdrowia wyodrębnia trzy kategorie ostrości wzroku: 1.wzrok normalny, ostrość wzroku powyżej 0,3 2.słabowzroczność, obniżenie ostrości na poziomie od 0,3 do 0,05, *umiarkowana *znaczna 3.ślepota, całkowity brak czynności wzrokowych, brak poczucia światła, zachowana ostrość wzroku od 0,02 do 0,05- ślepota umiarkowana; słabowzroczność głęboka.

Ślepota - zupełny brak wzroku 1/20 ostrości przy korekcie w lepszym oku, mniej niż 20 stop pola widzenia.

Ze względu na jakościowe różnice w poznawaniu rzeczywistości można wyróżnić trzy grupy dzieci z dysfunkcjami wzroku: 1.Osoby niewidome 2.Szczątkowo widzący mają poczucie światła z ok. Im potrafią dostrzec zarysy przedmiotu. 3.Słabowidzące; 4.Ociemniałe (4.5 rok życia) nagle, stopniowo;

Przyczyny: *dziedziczenie *wady wrodzone i uszkodzenia okołoporodowe *różne choroby oczu *choroby przebiegające z wysoką gorączką (zakaźne choroby, w powikłaniach mogą doprowadzić do uszkodzenia) *zatrucia *urazy mechaniczne *awitaminoza *starość;

Choroby najczęściej spotykane: *barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, może towarzyszyć atrofia nerwów wzrokowych może towarzyszyć jaskra lub zaćma (katarakta)

Następstwa: *ślepota zmierzchowa *zwężenie pola widzenia *zaburzona wrażliwość na światło *osłabiona adaptacja * bezsoczewkowość *odwarstwienie siatkówki, oczopląs, dalekowzroczność, brak akomodacji (blisko daleko) osłabiona ostrość osłabione poczucie głębi, niezbędne okulary

Jaskra - wrodzona lub nabyta: *oczopląs *syndrom wolnego oka *zanik nerwu wzrokowego *światłowstręt *łzawienie oka *osłabiona ostrość widzenia *zwężenie pola widzenia *bóle oka *osłabiona zdolność adaptacji

Wysoka krótkowzroczność: *odwarstwienie siatkówki *zaćma albo jaskra *obniżona ostrość widzenia z daleka *ślepota zmierzchowa *zaburzenia obwodowego pola widzenia

Zaćma: *oczopląs *jaskra *zaburzona ostrość widzenia *zaburzona wrażliwość na światło *zażółcenie obrazu *mroczki

Zanik nerwu wzrokowego (atrofia), w zależności w którym miejscu są uszkodzenia: *mroczki *zaburzona ostrośći widzenia *zaburzone widzenie barw *ślepota zmierzchowa

Odwarstwienie siatkówki: *obniżona ostrość widzenia *ubytki w polu widzenia *zaburzone widzenie barw

Zwyrodnienie plamki żółtej: *zaburzone widzenie barw *obniżona ostrość widzenia *zaburzone widzenie barw *zaburzona wrażliwość na światło

Kompensacja (rola dotyku i słuchu) Żeby zbadać za pomocą dotyku musimy chcieć zbadać to co jest w zasięgu naszej ręki. Podstaw dotyku jest kształt, wzroku - kształt, rozmiar, barwa.

Kompensacyjna (rola słuchu i dotyku): Schematy dotykowe: *ogólne (podobnie u osób widzących, w formie schematu) *formy (u widzących nie występują; wnioskowanie całości na podstawie fragmentu)

Blindyzmy przyjmują cztery formy 1.Forma ruchów niepotrzebnych 2.Brak ruchów potrzebnych 3.Reakcje obronne 4.Miny i pozy

Wyobrażenia surogatowe (zastępcze, fantazyjne) Osoba niewidoma nie może ich pojąć bo nie ma sprawnego analizatora wzroku np. burza, zachóc słońca, krajobraz, barwy, kojarzenie barwy z dźwiękiem. Wyobrażenia przez analogię (coś jesi podobne do czegoś).

Hipotetyczny zmysł przeszkód składa się z: *człon zmysłowy (odczuwanie nacisku na wysokości twarzy) *człon intelektualny (uświadomienie sobie że coś przed nami jest) *człon emocjonalny (obawa że wejdziemy w to) *reakcja obronna, ruchowa

Ostrzeganie osób niewidomych: Pismo Breille'a; Alfabet sześciopunktowiec, dotykowy; 1829r. po raz pierwszy zostały ogłoszone zasady pisma; 1837r. pierwsza książka w breille 'u; od 1879r. jest powszechnie stosowany obowiązek kształcenia osób niewidomych.

Pomoce: *piórniki breille'owskie *maszyny breille'owskie

Pomoce dla osób słabo widzących: *zeszyty z powiększoną liniaturą *książka z powiększonym drukiem *łupki, powiększalniki, lornetki, soczewki nakładkowe, linijki powiększające, monookular

Rehabilitacja osób niewidomych: *lecznicza- wszelkie zabiegi okulistyczne korekcja wad wzroku *podstawowa- elementarna) polega na uczeniu umiejętności samoobsługowych *zawodowa- umiejętność powrotu na swoje stanowisko pracy, lub przekwalifikować się *psychiczna- wewnętrzne uznanie tego, że jest się osobą niepełnosprawną, akceptacja tego, umiejętność przystosowania się, pogodzenia się że tak już będzie *społeczna- przywracanie osoby niewidzącej do społeczeństwa, do dawnego środowiska

Polski Związek Niewidomych zrzesza osoby niewidome. Ponad 80 tyś. Osób zrzeszonych w PZN

Kształcenie: *szkoły masowe, integracyjne, specjalne, ośrodki szkolno-wychowawcze Bydgoszcz, Dąbrowa Górnicza, Kraków, Laski, Lublin, Łódź, Radom, Warszawa, Wrocław

Surdopedagogika,

Wg. B. Szczepankowski (1997) Osoba z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym lub głębokim je to osoba, której uszkodzenie słuchu określone audiogramem programowym i przeliczone wedh tabeli Międzynarodowego Biura Audiofonologii, przekracza 20 dB i kwalifikuje ją do iedneso stopni uszkodzeń.

Klasyfikacja Międzynarodowego Biura Audiofonologii (BIAF): 1.Stopień lekki- słabo słyszący- ubytek słuchu w decybelach powyżej 20-40; 2.stopień umiarkowany- słabo słyszący- ubytek słuchu w decybelach powyżej 40-70; 3.stopień znaczny- niesłyszący- ubytek słuchu w decybelach powyżej 70-90; 4.stopień głęboki- niesłyszące- ubytek słuchu w decybelach- powyżej 90.

Stopień lekki - dziecko nie słyszy mowy cichej i szeptu, nie słyszy mowy w hałaśliwym otoczeniu ma problemy z różnicowaniem głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, zaburzenia w artykulacji niektórych głosek. Trudności ze zrozumieniem tekstu, nie zawsze wie co ma zrobić, wygląda jakby miało problemy z koncentracją uwagi, częste błędy w pisaniu za słuchu.

Stopień umiarkowany - dziecko nie słyszy odpowiedzi z dalszej odległości, nie słyszy w hałaśliwym otoczeniu, nie nadąża za tokiem dłuższej rozmowy, nie korzysta z informacji, które nie s bezpośrednio do niego skierowane, nie różnicuje tonacji wypowiedzi, trudności ze zrozumieniem audycji radiowych ,telewizyjnych, trudno zrozumieć mu filmy z dabingiem, jest zaburzeń artykulacja niektórych głosek. Nie nadąża za tokiem lekcji, mało korzysta z lekcji, gdy jest prowadzona metodą dyskusji, trudności w czytaniu, rozumieniu dłuższych tekstów, trudności przyswajaniem dłuższych terminów, pojęć abstrakcyjnych, trudności z pisaniem (dużo błędów, obniżony poziom wypowiedzi, trudności z przyswojeniem języka obcego.

Stopień znaczny - słaby rozwój mowy we wszystkich zakresach, dziecko nie zauważa dźwięków otoczenia, mowę odbiera na zasadzie wzrokowo-słuchowej (czyta z ust), bardzo słaba pamięć słuchowa. Znacznie ograniczony zasób wiedzy ogólnej, ograniczony zasób słownictwa biernego i czynnego trudność w wypowiedziach pisemnych, popełnia dużo błędów co czyni wypowiedź niekomunikatywną, niechętnie wypowiada się na lekcjach, mówi niewyraźnie- utrudniona komunikacja.

Stopień głęboki - bardzo słaby rozwój mowy, rozumienia mowy, zakłócony rytm melodii intonacja, głos nienaturalny ( piskliwy lub dudniący), mowa niewyraźna, mowę innych odbiera na drodze wzrokowej. Nie zrozumiały przez otoczenie, z trudem nawiązujący kontakty społeczne, odpowiada na pytań wyuczonymi wyrazami, uczy się na pamięć bez zrozumienia.

Klasyfikacja uszkodzeń słuchu wykorzystujące kryterium lokalizacji uszkodzenia analizatora słuchowego; Uszkodzenie słuchu może mieć charakter: *centralny *obwodowy; *uszkodzenie słuchu typu przewodzeniowego *uszkodzenie słuchu typu odbiorczego *uszkodzenie słuchu typu mieszanego

Typ przewodzeniowy: Dobre rozumienie mowy przez telefon, lepsze słyszenie i rozumienie w hałasie niż w ciszy, popraw; rozumienia mowy po wzmocnieniu dźwięku i zachowana kontrola własnego głosu.

Typ odbiorczy: Złe zrozumienie mowy przy dobrym słyszeniu, znaczne pogorszenie rozumienia mowy w hałasie lepsze słyszenie dźwięków niższych niż wysokich, różne odczuwanie wysokości dźwięku w obi uszach.

Klasyfikacja odnosząca się do momentu powstania uszkodzenia słuchu: *Głuchota prelingwalna (2- 3 rok życia) *Głuchota periliagwalna (3- 5 lat) *Głuchota postlingwahia (po 5 roku życia)

Surdopedagogiczna klasyfikacja funkcjonalna: *Dzieci niesłyszące (głuche) *Dzieci słabosłyszące (niedosłyszące)

Klasyfikacja Polskiego Związku Głuchych: *Słabosłyszący *Głuchy *Głuchoniemy

Przyczyny uszkodzenia słuchu- W okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa zapalenie opon mózgowych, zapalenie ucha środkowego, w czasie chorób zakaźnych (odrą, grypa, świnka) , wszelkie Brązy W okresie późniejszym - praca w hałasie, głuchota starcza. Znaczny, głęboki stopień uszkodzenia słuchu występuje przed 5 rokiem życia.

Rozwój mowy zależy od: *wieku w którym nastąpiła utrata słuchu *rodzaj i stopień wady słuchu *moment wykrycia wady słuchu *moment, kiedy dziecko zostało zaparatyzowane *czas, w którym została podjęta efektywna rehabilitacja słuchu *występowanie innych wad *poziom rozwoju intelektualnego dziecka *poziom pamięci słuchowej kultury języka w środowisku wychowawczym przygotowanie rodziców do kształtowania mowy, do współpracy ze specjalistami.

Przygotowania do kształtowania mowy przebiega w 4 etapach: *poznanie przedmiotów w środowisku *poznanie polisensoryczne (wielozmysłowe) *kojarzenie przedmiotów z nazwą np.: etykiety, podpisywanie *utrwalenie słowa, nazwy danego przedmiotu

Odczytywanie mowy z ust - to ćwiczenie powinno być prowadzone tylko z jedną osobą, dziecko uczy się przez naśladownictwo. Ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia wywoływania głosu, aby go utrzymać na jednym poziomie, prac nad modulacją, intonacją, praca nad narządami artykulacyjnymi.

Cechy myślenia i osobowości osób z uszkodzonym słuchem: *niepokój *zaburzenia zachowania (zachowanie agresywne)

Audiogram: Wykonuje się mierząc ubytek słuchu dla generowanych częstotliwości z zakresu 125/10.000 herców Gdy osoba badana zareaguje na badany dźwięk ustala się jego najmniejszą słyszalną wartość w dl (próg słyszalności) . Żeby wyliczyć ubytek słuchu w danym uchu bierzemy pod uwagę słyszalności trzech progów 500, 1000, 2000 i wyli czarny średnią z tych progów słyszalności.

ResocjaIizacja

Resocjalizacja - oddziaływanie wychowawcze na jednostki źle przystosowane do środowisk społecznego. Pojęcie stosowane w stosunku do osób z zaburzeniami przystosowania Społecznego oraz socjalizacji, inaczej ponowna prawidłowa socjalizacja usprawniająca społeczne funkcjonowanie w rodzinie, grupie rówieśniczej , w szkole.

Przystosowanie do życia społecznego jednostki źle współpracującej ze środowiskiem społecznym , a pozbawionej dotychczas możliwości współżycia z nim.

Proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w dane zbiorowości (w społeczeństwie polegającym na tym, że poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się v niej normy i wartości, których nie miała ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji).

Zaburzenia w zachowaniu zgodnym z normami życia społecznego: Czynności antagonistyczno - destrukcyjne (prowadzą do wykolejenia społecznego): *Wykolejenie obyczajowe, łamanie norm obyczajowych *Wykolejenie przestępcze łamanie norm prawnych

Etapy poprzedzające wykolejenie: *Kształtowanie podatności na pewne wzorce *Proces przyswajania tych wzorów

Czynniki wpływające na wykolejenie: *Otoczenie patologiczne (alkoholizm, prostytucja, kradzież, często rodziny bezrobotne) *Zadatki biologiczne, genetyczne słabości (pewna podatność coś co tkwi w nas samych)

Z tych zadatków wynikają zaburzenia emocjonalno-motywacyjne, przyczyna może być niepowodzenie w szkole.

Typy: *wycofujący (osoby dopuszczają się wykolejenia obyczajowego) *agresywny (osoby dopuszczają się wykolejenia przestępczego)

Cechy:1.Typ i poziom strachu 2.Typ i poziom syntonii (współodczuwanie powiązane z empatią) 3.Integracja psychiczna

Tendencje neurotyczne: wysoki poziom lęku, wewnętrzny niepokój, niesprecyzowane leki wiemy czego się obawiamy, wysoki poziom syntonii, słaba integracja psychiczna

Tendencje psychopatyczne: przestrach, osoba boi się że ktoś jej zagraża, lęk uzasadniony, brak syntonii, me ma współczucia, zimne osoby, złożona integracja psychiczna na niskim poziom egoistycznie, wie czego chce.

Trzy schematy oddziaływania: 1.Etiotropoworedukujący- Usunięcie czynnika zagrażającego 2.Ergotropoworedukujący - Jeśli dziecku odbieramy towarzystwo złe to musimy mu dać coś w zamian, cos co go zainteresuje, najlepszy sport (sporty walki), Wewnętrzne samokaranie poczucie dyskomfortu 3.Semiotropoworedukujący- *Terapie *Kary, ale nie ma kar cielesnych (fizycznych) Np.: wychowanek w domu poprawczym nie dostanie przepustki

Stosowanie środków przymusu bezpośredniego nie może upokarzać: *użycie siły fizycznej ( gdy wychowanek stanowi zagrożenie dla siebie lub innych stosujemy aby go obezwładnić, przytrzymać) *umieszczanie w izbie izolacyjnej (trzeba zaglądać co on robi, jak się czuje co 15 min) *pas obezwładniający, kaftan bezpieczeństwa (ktoś musi czuwać nad wychowankiem)

Środki które można zastosować: *upomnienie *zobowiązanie do określonego postępowania *ustanowienie odpowiedniego nadzoru rodziców lub opiekunów *ustanowienie nadzoru młodzieżowej organizacji, osoby godnej zaufania *zastosowanie nadzoru kuratora *skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą *zakazanie prowadzenia pojazdów mechanicznych *przypadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego *umieszczenie nieletniego w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowani zawodowego w rodzinie zastępczej, w zakładzie wychowawczym lub innej placówce opiekuńczo-wychowawczej *umieszczenie w zakładzie poprawczym *zastosowanie innych środków przewidzianych w ustawie lub kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 17.10.2001r. w sprawie zakładów poprawczych schronisk dla nieletnich

Ustawa O postępowaniu w sprawach nieletnich 26.10.1982r. (reguluje postępowanie w sprawach nieletnich)

Środki stosowane przez sąd w sprawach nieletnich: 1.Środki nie zmieniające sytuacji prawnej nieletniego, jego rodziny 2.Środki umożliwiające przebywanie nieletniego w dotychczasowym środowisku, albo zmieniająca jego sytuację prawną 3.Środki powodujące przeniesienie nieletniego do innego Środowiska

Typy placówek: *zakłady dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu prowadzące pracę wychowawczą w środowisku otwartym *zakłady dla nieletnich wymagających bezpośredniego nadzoru wychowawczego *zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemoralizowanych w wysokim stopniu *zakłady dla nieletnich upośledzonych umysłowo stosujące oddziaływania resocjalizacyjno-rewidalizacyjne *zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniom; osobowości zapewniające wzmożona opiekę psychoterapeutyczną.

(Resocjalizacja w tych placówkach odbywa się poprzez nauczanie i wychowanie, kształcenie zawodowe działalność ideowo-wychowawczą, zajęcia kulturalnooświatowe i sportowe.)

Ruch Drugie Życie to życie więzienne, podział na ludzi i frajerów; pojawił się w 1955r.

Ludzie dzielą się na: *git ludzie *ludzie *ludzie z wolnej amerykanki

Frajerzy to :frajerzy czyści z szansą na wyprostowanie: *czyści frajerzy *brudni frajerzy

Ludzie mogą grypsować frajerzy nie, Z człowieka można stać się frajerem, Ludzie z frajerami nie rozmawiają, Frajerzy donoszą klawiszom, Aby zostać gitwzorcem trzeba sobie zasłużyć, Ludzie nie szanują frajerów, Frajer nie może stać się człowiekiem

Funkcje grypsiery :(języka więziennego): *szkoleniowa *różnicująco-integracyjna *konspiracyjna

Metoda dobrego startu *Metoda Denisona *Metoda Knillów

Zespół Downa.

1.Krótka charakterystyka z Zespołem Downa 2.Co możemy zrobić żeby pomóc takiemu dziecku (Co może zrobić nauczyciel w grupie przedszkolnej); bardzo ważne dobre prowadzenie , wczesna interwencja, dożywają 60roku życia, prace plastyczne, upór, humory

Ad 1 Dzieci z zespołem Downa mają charakterystyczny wygląd, nie rozwijają pełnej sprawności intelektualnej. Są to dzieci łatwe do prowadzenia wychowawczego, wyróżniaj q, się serdeczności w kontaktach z innymi ludźmi, okazują wdzięczność swoim opiekunom. Mają często wadę serc; skośne oczy, duży język, na dłoni tzw. „małpia bruzda" . Wielkość mięśniowa, mała dynamik ruchowa. Opóźnione pojawienie się różnych form aktywności ruchowej tj. siedzenie., chwytani< mowa, stanie. U dzieci z Zespołem Downa mała ruchliwość powoduje otyłość. Przeważając część dzieci ujawnia upośledzenia umysłowe na pograniczu umiarkowanego i lekkiego stopniu ale zdarzają się też przypadki dzieci, których rozwój jest zbliżony do normy . Najwyższy poziom funkcjonowania społecznego i emocjonalnego Trudności z myśleniem abstrakcyjnym przejawia uzdolnienia muzyczne, plastyczne, teatralne, osoby o jasnych włosach są szczuplejsze, bardziej zwinne, osoby o ciemnych włosach - mniejsza ruchliwość , otyłość, spowolnione tempo, na początku rodzić powinien przychodzić z dzieckiem do przedszkola.

Ad.2 *Zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa *Należy współpracować z rodzicami dziecka *Pogłębić swoją wiedzę na temat choroby *Zapewnić dziecku specyficzny klimat społeczny sprzyjający rozwojowi i nauce *Wspomaganie integracji w grupie *Nauczanie w działaniu (nauczanie praktyczne), liczenie patyczków, ludzi *Różne formy aktywności (na ulicy, w kuchni na poczcie) *Zapewnienie atmosfery aby dziecko nie czuło się gorsze od innych

Zaburzenia emocjonalne: ustalenie granicy co wolno dziecku, a czego nie wolno, za d będzie kara- trzeba tego przestrzegać, atmosfera wzajemnej życzliwości Współpraca z rodzicami prawidłowa interakcja z rówieśnikami, jak należy się bawić.

Zaburzenia słuchu: Nauczyciel powinien pomóc dziecku w gromadzeniu notatek, dziecko musi uczestniczyć • rożnych zabawach razem ze swoimi rówieśnikami, jeśli oglądają film to muszą być opisy, lun należy robić dyktanda , nauczyciel powinien napisać na kartce dla dziecka pracę domową, bo gdy powie dziecku może nie usłyszeć, starać się trzymać wychowanka przy sobie, jeżeli dziecko no: aparat słuchowy to trzeba sprawdzić czy jest włączony, nie należy wtedy sadzać dziecka przy oknie.

Zaburzenia wzroku: Uczenie orientacji w przestrzeni, musimy czy dziecko jest niewidome czy słabowidzące uczenie metodą wzrokowo-słuchową, zapoznać dziecko z placówka; gdzie jest toaleta, szafka, nie można przestawiać na półkach, nie wydawać nieprecyzyjnych poleceń, jak najwięcej manipulacji, poznanie polisensoryczne (innymi zmysłami) uczyć dziecko Breilleca

Mózgowe porażenie dziecięce : *porażenie połowicze *porażenie obustronne *porażenie 4 - kończynowe

Zachęcanie do samodzielnego poruszania się; Uczestniczenie w grupach z rówieśnikami; Rehabilitacja od samego początku; Jak najwięcej uspołecznienia; Każdy przypadek traktujemy indywidualnie.

Przyczynowa klasyfikacja zaburzeń mowy L Styczek Klasyfikacja zaburzeń mowy Ireny Styczek określona została jako przyczynowa (etiologiczna), ponieważ dzieli zaburzenia mowy według przyczyn leżących u ich podstaw. I.Styczek dzieli zaburzenia mowy na: *ZEWNĄTRZPOCHODNE (EGZOGENNE, ŚRODOWISKOWE) *WEWNĄTRZPOCHODNE (ENDOGENNE).

Wśród czynników, które według autorki klasyfikacji mogą powodować zewnątrzpochodne zaburzenia mowy należy wymienić: *brak podniet słownych w stosunku do dziecka, *nadmiar bodźców słownych, który może wywołać u dziecka reakcję obronną w formie niechęci do mówienia, *nieodpowiednie wzorce w otoczeniu głosek, wyrazów, form gramatycznych, akcentowania, intonacji, rytmu mowy, które są naśladowane przez dziecko, *wady wymowy występujące u rodziców i rodzeństwa mogą spowodować wystąpienie ich w mowie dziecka, *niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka, lekceważenie ich lub przyjmowanie pierwszych wypowiedzi dziecka z nadmiernym entuzjazmem, *styl wychowawczy w domu rodzinnym i sytuacja emocjonalna nie sprzyjająca swobodnemu wypowiadaniu się przez dziecko.

Autorka podaje, że w kategoriach przyczyn egzogennych nie stwierdza się defektów anatomicznych czy psydioneurologicznyeh, które można by uznać za przyczynę; nie są to, więc typowe wady wymowy, lecz zaburzenia. Wcześnie przeprowadzona reedukacja daje bardzo dobre rezultaty.

Drugą o wiele bardziej zfożoną grupą zaburzeń mowy są te, które Irena Styczek określiła jako wewnątrzpochodne(endogenne). Ich przyczynami są defekty strukturalne lub psychoneurologiczne. W kategorii endogennych I. Styczek wyróżnia: *DYSGLOSJĘ, *DYSARTRIĘ, *ANARTRIĘ, *DYSLALIĘ, *ALALIĘ, *AFAZJĘ, *JĄKANIE, *NERWICE MOWY(LOGONEUROZY), *OLIGOFAZJĘ (DYSLOGIA) *ISCHIZOFAZJĘ.

Do wad mowy spowodowanych uszkodzeniem struktur korowych, (uszkodzeniem obszaru kory mózgowej odpowiedzialnego za generowanie i percypowanie wypowiedzi) zalicza się AFAZJĘ, ALALIĘ I DYSLALIĘ.

AFAZJA- jest to zaburzenie w nadawaniu i rozumieniu mowy, o charakterze nabytym (w okresie wokalizacji słownej). Jest to utrata rozumienia lub nadawania mowy. Wśród przyczyn wystąpienia afazji należy wymienić: udary (przerwanie dopływu krwi do pewnych okolic mózgu), zniszczenie tkanki nerwowej przez urazy czaszki, nowotwory, ropnie, padaczka.; Rozróżniamy AFAZJĘ RUCHOWĄ I AFAZJĘ SŁUCHOWĄ. W przypadku afazji ruchowej osoba rozumie mowę, ale ma trudności z artykulacją. W tym przypadku zostało uszkodzone pole ruchowe mowy - OŚRODEK BROCKA w korze mózgowej. W przypadku afazji słuchowej osoba posiada umiejętność, w sensie technicznym, artykulacji, natomiast jej rozumienie mowy jest zaburzone, osoba słyszy dźwięki, ale nie potrafi ich rozróżnić. W tym przypadku zostało uszkodzone pole słuchowe mowy - OŚRODEK WERNICKIEGO w korze mózgowej. Możemy też wymienić AFAZJĘ DZIECIĘCĄ, która różni się od afazji występującej u dorosłych, gdyż uszkodzenie struktur nerwowych u dzieci następuje w okresie nieukończonego rozwoju psychofizycznego i dlatego objawy nie są tak zróżnicowane jak u dorosłych. Zależą one przede wszystkim od wieku dziecka, od stadium rozwojowego jego mowy oraz od stopnia przyswojenia umiejętności czytania i pisania. Wśród przyczyn wystąpienia afazji dziecięcej należy wymienić urazy czaszki, choroby zakaźne (odrą, ospa, krztusiec, grypa, płonica i błonica), nowotwory, dur, choroba Heinego-Medina, zapalenie opon mózgowych.

ALALIA- Jeżeli uszkodzenie struktur korowych nastąpiło jeszcze przed początkiem mowy i uniemożliwia jej normalny rozwój, mamy do czynienia z ALALIA. Przypuszcza się, że przyczyną alalii mogą być uszkodzenia mózgu spowodowane urazem porodowym, zapaleniem mózgu, opon mózgowych, urazem czaszki, choroby zakaźne matki w okresie ciąży. Rozróżniamy ALALIĘ SŁUCHOWĄ I ALAL1Ę RUCHOWĄ. Dzieci z pierwszą postacią alalli choć słyszą, nie mają wykształconego rozumienia mowy; uczą się odczytywać ją z ust, gestów, mimiki. Natomiast dzieci z alalią ruchową rozumieją mowę otoczenia, ale same mówić nie mogą. Dzieci te dawniej uchodziły za głuche lub niedorozwinięte umysłowo. Obecnie trafią do przedszkoli normalnych.

DYSARTERIA I ANARTERIA- Obok zaburzeń mowy spowodowanych uszkodzeniem struktur korowych należy wymienić zaburzenia spowodowane uszkodzeniem układu pozapiramidowego (uszkodzeniem nerwów czaszkowych i ich jąder w ośrodkowym układzie nerwowym, które są odpowiedzialne za pracę narządów głosowo-artykulacyjnych). Zalicza się do nich DYSARTRIĘ oraz ANARTRIĘ. Terminem dysartria określa się zaburzenia mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych, unerwiających narządy mowne. Powstają wtedy zaburzenia kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział w mowie. Anartria to z kolei brak rozwoju mowy lub utrata nabytych już umiejętności wytwarzania dźwięków mowy spowodowane tymi samymi przyczynami, co dysartria. Przyczyną dysartrii u dorosłych może być miażdżyca mózgu, kiła, nowotwory, stwardnienie rozsiane, ołowica, choroba Parkinsona. U dzieci dysartrycznych zaburzenia mowy towarzyszą zazwyczaj innym objawom chorobowym takim jak: dziecięce porażenie mózgowe, atetoza, porażenie rzekomoopuszkowe, porażenie opuszkowe.

JĄKANIE- Najczęściej występującą wadą wymowy zaliczaną do zaburzeń wewnątrzpochodnych jest JĄKANIE. Przejawia się ono zaburzeniem płynności mowy, na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. Zjawiskom tym towarzyszą zmiany psychiczne związane z procesem komunikowania się z ludźmi, lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów z otoczeniem. Przyczyny jąkania nie są dostatecznie poznane. Irena Styczek podaje, że najczęściej za przyczyny jąkania uznaje się: dziedziczenie skłonności do jąkania w formie niepełnowartościowego systemu nerwowego, przyuczanie dzieci leworęcznych poniżej siódmego roku życia do posługiwania się prawą ręką, ogólna niesprawność motoryczna, niedostateczna czynność jąder podkorowych, chwiejność układu wegetatywnego. Jąkanie może występować często jednocześnie z innymi wadami mowy.

DYSGLOSIA- Kolejnym endogennym zaburzeniem mowy jest DYSGLOSJA. Terminem tym określa się zniekształcenia dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności. Do najczęstszych przyczyn należą nieprawidłowości w obrębie budowy anatomicznej aparatu artykułacyjnego (tu szczególnie rozszczep wargowo-podniebienny, wady zgryzu i podniebienia, krótkie wędzidełko jeżyka, zbyt duży jeżyk, diastema) oraz osłabiona sprawność ruchowa narządów mowy łub ich niezborność motoryczna (tzw. dyspraksja Ungwo-oralna), obniżony słuch, osłabione różnicowanie dźwięków mowy, czyłi zakłócenia słuchu fonematycznego. Wśród wymienionych przyczyn stosunkowo liczną grupę stanowią wady zgryzu, polegające na odchyleniach w ustawieniu dolnej szczęki w stosunku do górnej (tu szczególnie ryłozgryz - prognacja, przodozgryz - progenia, zgryz głęboki, zgryz otwarty). Nieprawidłowości zgryzu i uzębienia (diastema, protruzja, retruzja) utrudniają lub uniemożliwiają właściwą artykulację głosek, powodując tzw. seplenienie. Szczególnie ciężką postacią dysglosji jest mowa rozszczepowa, będąca wynikiem rozszczepu wargowo-podniebiennego.

Uszkodzenia słuchu- Kolejną endogenną przyczyną zaburzeń mowy są uszkodzenia słuchu. Jeżeli dziecko słabo słyszy lub nie słyszy, jego mowa najprawdopodobniej rozwijać się będzie wadliwie, a w wielu przypadkach może nawet nie rozwinąć się zupełnie. Rodzaj zniekształceń mowy dziecka źle słyszącego i stopień ich nasilenia zależą od całego zespołu czynników: od wieku, w którym nastąpiło obniżenie słyszalności, od stopnia obniżenia słyszalności, od charakteru niedosłuchu (przewodzeniowy lub percepcyjny), od tego, czy dziecko posługuje się aparatem słuchowym i od jak dawna, od środowiska, w którym żyje dziecko. Charakter niedosłyszamości zależy od występujących uszkodzeń. O niedosłyszalności przewodzeniowej mówimy wtedy, gdy uszkodzona została ta część narządu słuchu, która przewodzi dźwięki (przewód słuchowy zewnętrzny, ucho środkowe i płyny ucha wewnętrznego). Niedosłyszamość percepcyjna (odbiorcza) ma miejsce przy uszkodzeniu części odbiorczej narządu słuchu (narząd Cortiego, nerw VIII, jądro oliwkowe górne).

OLIGOFAZJA- U osób z upośledzeniem umysłowym mamy do czynienia z niedokształceniem mowy zwany OLIGOFAZJĄ. Mowa tych osób charakteryzuje się ubogim słownictwem, agramaryzmem, nieumiejętnością budowania zdań, wadliwą artykulacją, występowaniem echolalii (powtarzanie); jest cicha, monotonna, bez odpowiedniej intonacji oraz akcentów logicznych, tempo zwolnione lub przyspieszone. Stopień powyższych zaburzeń zależy od stopnia upośledzenia. Rodzaje wad u dzieci upośledzonych umysłowo są te same, co u dzieci pozostałych, jednak charakteryzują się one złożonością i nawarstwieniem; możemy mówić tu o zespołach wad. Najczęściej spotykane to dysglosja (spowodowana wadą zgryzu, rozszczepem podniebienia i innymi nieprawidłowościami), dysglosja audiogenna (przy upośledzeniach słuchu, jąkanie.

ZABURZENIA PSYCHICZNE- Przyczyną kolejnych zaburzeń mowy są zaburzenia psychiczne. Możemy podzielić je na dwie grupy: NERWICE MOWY (inaczej LOGONEUROZY) i SCHIZOFAZJA. Charakterystycznymi objawami w nerwicach mowy jest: BEZGŁOS, czyli AFONIA (utrata możliwości wytwarzania dźwięków), MUTYZM (całkowita niemożność posługiwania się mowa przy zachowanym jej rozumieniu), JĄKANIE NERWICOWE (powstaje na skutek ostrej szokowej reakcji w momencie przeżywania silnego strachu) oraz zaburzenia tempa mowy.

SCHIZOFAZJA to mowa osób chorych na schizofrenię. Jest to choroba psychiczna polegająca na całkowitym zatraceniu przez chorego kontaktu psychicznego z otaczającą go rzeczywistością, na pogrążaniu się we własnym urojonym świecie, na rozpadzie myślenia. Schizofazja charakteryzuje się niezwykłymi zestawieniami wyrazów, zwolnionym lub przyspieszonym tempem myślenia, mową pozornie logiczną, łączeniem słów podobnych brzmieniowo, neologizmami, echolalią, pełnym rozkojarzeniem, mutyzmem psychotycznym (brak potrzeby kontaktowania się z otoczeniem).

WADY MIESZANE-. Mają one miejsce wtedy, gdy brak rozwoju mowy lub jego znaczne opóźnienie jest spowodowane występowaniem paru przyczyn jednocześnie. Należy zaznaczyć tu fakt, że w przypadku zaburzeń mieszanych wyniki postępowania logopedycznego będą osiągane w wolniejszym tempie. Bardzo istotne jest tu prawidłowe ustalenie przyczyn.

Stosowana terminologia dotycząca zaburzeń mowy jest różna w zależności od autora klasyfikacji. Wyżej została opisana terminologia używana przez Irenę Styczek. Poniżej będzie przedstawiona terminologia proponowana przez Międzynarodowe Towarzystwo Logopedów i Foniatrów. Zaleca ono stosowanie terminologii dotyczącej zaburzeń mowy, gdzie nazwa poszczególnych zaburzeń składa się z rdzenia i przedrostków, które wskazują na typ zaburzenia i opisują stan patologiczny. Wyróżnia się sześć rdzeni, których znaczenie jest następujące: *fazja (łac. phasia) oznacza zespół funkcji neurofizjologicznych, przebiegających w ośrodkowym układzie nerwowym (w odpowiednich obszarach kory mózgowej i w niektórych strukturach poza nią), odpowiedzialnych za generowanie i percypowanie wypowiedzi; *-artria (łac. arthria) odnosi się do zaburzeń wynikających z uszkodzeń lub z dysfunkcji nerwów czaszkowych i ich jąder o ośrodkowym układzie nerwowym, które są odpowiedzialne za prace narządów głosowo-artykulacyjnych; *-lalia (łac. lalia) oznacza zaburzenia czynności narządów artykulacyjnych (czyli zaburzenia dotyczące najniższego piętra opisywanych mechanizmów mowy, tzn. płaszczyzny artykulacyjnej); *fonia (łac. phone) odnosi się do czynności tworzenia głosu; *acusis - dotyczy słyszenia; *-leksja - dotyczy pisania.

Do powyższych rdzeni dodaje się odpowiednie przedrostki, które służą do opisania stopnia zaburzenia czynności i wskazują na zakres jej zniekształcenia: *przedrostek a- oznacza brak pewnej czynności (np. afazja, afonia); *hypo- mówi o obniżeniu poziomu danej czynności; *hyper- mówi o podwyższeniu danej czynności; *dys- wskazuje na fakt zniekształcenia danej czynności, zaburzenie częściowe (stąd:dysłalia, dysartria, dys- leksja, dysfazja).

Tworzone w ten sposób terminy wskazują na lokalizację uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego oraz na typ i stopień - powstających w wyniku tych uszkodzeń - zaburzeń mowy. Często uzupełnia sieje określeniami dodatkowymi, wskazując, że ich przyczyny mogą być różne.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia u około 1% ogól­nej populacji dzieci stwierdza się zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego różnego stopnia i pochodzenia (niedorozwoje umysło­we, mózgowe porażenie dziecięce itp.). Przyjmuje się, że na 1000 żywo urodzonych dzieci lO1 wymaga specjalnej opieki oraz leczenia ze względu na znaczne kalectwo. Wśród tych nieprawidłowości naj­większe znaczenie mają choroby układu nerwowego, w rym także mózgowe porażenie dziecięce, którego częstotliwość; wynos i 1,5-3 przypadków

Mózgowego porażenia dziecięcego nie można traktować jako od­rębnej jednostki chorobowej. Jest ono bowiem całym zespołem cho­robowym powstałym w wyniku działania bardzo różnorodnych czynników etiologicznych.

Ogólnie zdefiniować je można jaka zespół przewlekłych i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego) powstałych w wyniku uszkodze­nia mózgu w czasie ciąży (20% przypadków),-w czasie okołoporodowym (60% przypadków), lub w pierwszych latach życia (20% przypadków). Duże znaczenie w rozmiarze i rodzaju porażenia ma okres rozwoju i dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego w momencie zadziałania szkodliwego czynnika. .

Największy wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, jak już zostało wyżej wspomniane, mają zmiany powstałe w okresie zarodkowym (tzw. embriopatie), płodowym (fetopatie), i okołoporodowym. Embriopatie powstają między 15. a 75. dniem rozwoju. Wówczas tworzą się liczne narządy i układy. Stąd opóźnienia rozwoju psycho­ruchowego i umysłowego dziecka. Do zaburzeń tych może dojść ~w przypadku przebywanych przez matkę w okresie ciąży takich cho­rób wirusowych jak: różyczka, świnka, odrą, ospa, półpasiec.

W fetopatii natomiast układ nerwowy jest na tyle wykształcony, że nie powoduje wad wrodzonych, ale wirus może być przyczyną zapalenia mózgu i opon mózgowych płodu. Przyczyną porażenia móz­gowego mogą być fetopatie bakteryjne np. kiła, kandyokoza oraz fetopatie wywołane przez pasożyty, np. toksoplazmoza.

Również etiologiczne powiązanie z mózgowym porażeniem dzie­cięcym mają wszelkie czynniki toksyczne: przyjmowane przez kobietę leki, narkotyki, alkohol, a także praca w niekorzystnych dla zdrowia warunkach np. promieniowanie itp.

Embriopatie mogą być wywołane przez związki chemiczne stosowane w gospodarstwie domowym czy przemyśle.

Obraz kliniczny uzależniony jest od rodzaju szkodliwych czynników, przy czym często występują wady ośrodkowego układu nerwowego, opóźnienie rozwoju czynników odpowiadających mózgo­wemu porażeniu dziecięcemu, padaczka itp.

Powyższe objawy mogą występować także u dzieci matek, chorych na cukrzycę, z niewydolnością krążenia, niedokrwistością itp.

Uszkodzenia okołoporodowe mogą mieć wiele przyczyn. Najczęstszymi są: czynniki mechaniczne (wszelkiego rodzaju urazy), fizyczne (wahania wewnątrzmaciczne), chemiczne, metaboliczne i infekcyjne.

W okresie ciąży i w fazie okołoporodowej szczególne znaczenie w powstawaniu mózgowego porażenia dziecięcego ma niedotlenienie mózgu płodu i noworodka. Jego przyczyn można szukać m.in. w zakłóceniach wymiany gazowej matki, zaburzeniach metabolicznych, zaburzeniach dyfuzji tlenu przez łożysko, wymiany tlenu między łożyskiem a płodem.

Niedotlenienie występujące w okresie rozwoju płodowego z reguły doprowadza wtórnie do uszkodzenia naczyń układu nerwowego i następczych krwawień lub wybroczyn do mózgu płodu.

Przewlekły niedobór tlenu u noworodka jest przyczyną zaburzeń biochemicznych jego organizmu. Ponadto niedotlenienie powodując zmianę naczyń mózgowych, może doprowadzić do wylewu śródczaszkowego.

U 70% wcześniaków o obniżonej masie ciała stwierdza się prędzej czy później objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Natomiast w dalszym rozwoju dziecka niebezpieczne może się okazać zapalenie opon mózgowych lub mózgu.

Charakterystycznymi objawami dziecięcego porażenia mózgowego są: *kurczowe niedowłady kończyn, *ruchy mimowolne, *zaburzenia zdolności ruchów i równowagi.

Ponadto obok wymienionych objawów pojawiają się następne dysfunkcje współtowarzyszące: *opóźnienia rozwoju umysłowego (39%), *zaburzenia w zachowaniu z opóźnionym rozwojem lub bez niedorozwoju umysłowego (75%), *padaczka (35%), *zaburzenia narządu wzroku: oczopląs, zez, ograniczenie pola widzenia itp. (50%), *zaburzenia narządu słuchu np. niedosłuch (25%), *zaburzenia w rozwoju mowy: niedowład warg, podniebienia, języka itp. (60%).

Postaci dziecięcego porażenia mózgowego jest wiele. Można wśród nich wymienić: *ateozę (ruchy mimowolne), *ataksję (zaburzenia równowagi), *atonię (zwiotczenie mięśni), *spastyczność (duże napięcie mięśniowe), *paraplegię (porażenie kończyn dolnych), *monoplegię (porażenie jednej kończyny), *djplegię (porażenie kończyn górnych i dolnych), itp..

Rozwój każdego dziecka z mózgowym porażeniem jest nieharmonijny, dlatego też by ustalić właściwy proces rehabilitacji i stymulowania wszystkich zmysłów konieczna jest prawidłowa diagnoza i jak najwcześniejsze przystąpienie do usprawniania. Podczas neurologicznych badań w wieku niemowlęcym zwraca się uwagę na odruchy i napięcie mięśniowe. Istnieje szereg objawów, które mogą nasunąć podejrzenia co do nieprawidłowego rozwoju dziecka. Należą do nich m.in. trudności ssania, połykania, przetrwały odruch chwytny, toniczny szyjny asymetryczny, odruch Moro, nieprawidłowe napięcie mięśniowe, asymetria napięcia mięśniowego i ruchów kończyn, brak odruchu błędnikowego wprostnego i innych.

Najprostszą, metodą oceny rozwoju psychoruchowego niemowlęcia jest porównanie jego osiągnięć na danym etapie życia do ogólnie przyjętych norm rozwojowych. U zdrowego niemowlęcia wiele form zachowania pojawia się w ustalonej kolejności zarówno w zakresie funkcji ruchowych, jak i psychicznych. Natomiast cechą osobniczo zmienną jest tempo rozwoju.

U dzieci z porażeniem mózgowym istnieje zasada, że stopień opóźnienia rozwoju koreluje ze stopniem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego bardzo duże znaczenie ma możliwie wczesne rozpoczęcie usprawniania psychoruchowego.

Badania neurologiczne i psychologiczne pozwalają na wczesne rozpoznanie zaburzeń układu nerwowego u dzieci oraz na organizowanie im pomocy leczniczej już od pierwszych miesięcy życia. W leczeniu szczególną uwagę zwraca się na pobudzanie rozwoju psychicznego i ruchowego dzieci. Pobudzanie to powinno spełniać dwa warunki: *być bardziej intensywne niż to, które stosuje się u dzieci zdrowych, * musi być ukierunkowane na potrzeby i możliwości rozwojowe dziecka chorego.

Zaburzenia spowodowane mózgowym porażeniem, w znaczny sposób zakłócają i ograniczają prawidłowy rozwój dzieci rozwój ów odbywa się szczególnie intensywnie w pierwszych trzech latach życia. Stąd podejmowanie działań stymulujących jest możliwe i konieczne już wobec najmłodszych dzieci. Usprawnianiem są obciążeni są przede wszystkim rodzice dzieci. Oni są w stanie zapewnić dziecku: *zaspokojenie potrzeb psychicznych (miłości, bezpieczeństwa, akceptacji), oraz potrzebę więzi uczuciowej, *opiekę pielęgnacyjną.

Praca w zakładzie rehabilitacyjnym nie przyniesie lepszych rezultatów niż pobudzanie rozwoju małego dziecka, wspierane dobrym klimatem uczuciowym w domu.

Oddziaływanie psychołogiczno-pedagogłczne - główne założenia- Celem stymulacji psychołogiczno-pedagogicznej jest zaspokojenie potrzeb poznawczych i emocjonalnych dziecka przez dostarczanie mu doświadczeń dostosowanych do jego możliwości i potrzeb rozwojowych. Działania te przygotowują do jak najlepszej adaptacji społecznej. Wielu specjalistów m.in. Michalowicz, Slenzak, Czochańska, Rudnicka, Gałkowski, zajmujący się leczeniem dzieci z zaburzeniami neurologicznymi uważa, że w oddziaływaniach psychopedagogicznych osoby prowadzące zajęcia powinny pamiętać o następujących zasadach: *zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa podczas ćwiczeń i zabaw wyrównawczych, *nawiązać z dzieckiem prawidłowy kontakt emocjonalny, *pacjent musi być podmiotem rehabilitacji a nie przedmiotem, *należy pamiętać, że u większości dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym rozwój przebiega nieharmonijnie.

Podstawowe zadania w postępowaniu z chorym dzieckiem to nauczenie go: *samoobsługi w czynnościach codziennych, *samodzielnego poruszania się, *jak najsprawniejszego posługiwania się rękami, słownego komunikowania się z otoczeniem, *dbania o wygląd zewnętrzny.

(Osiągnięcie powyższych umiejętności umożliwia po ukończeniu szkoły wejście w proces rewalidacji zawodowej, samodzielne radzenie sobie w życiu, założenie rodziny, pracę zawodową.)

W rozwoju dziecka oraz w procesie jego usprawniania zasadnicze znaczenie mają następujące czynniki: *wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczno-organiczne, *aktywność własna, *środowisko, *sytuacja rodzinna i wychowanie.

(Programy usprawniania psychoruchowego układane indywidualnie dla każdego dziecka chorego powinny uwzględniać cztery powyższe czynniki.)

Założenia, które należy realizować w ramach programów usprawnień to m.in.: *stymulacja ogólnego rozwoju dziecka- polega na dostarczaniu dziecku już w pierwszym roku życia odpowiednich do poziomu jego rozwoju bodźców, które aktywizują sferę spostrzeżeniowo-ruchową. Uczenie nowej formy zachowania musi być poprzedzone opanowaniem czynności z wcześniejszego etapu rozwoju, *szczególną uwagę należy zwrócić na czynności spostrzegania dziecka - spostrzeżeniowo-ruchowy charakter adaptacji dziecka.

Zaburzenia spostrzegania zmysłowo-ruchowego wywołują u dzieci nieprawidłową rejestrację bodźców. Rzutuje to na strukturę ich spostrzeżeń, prowadzi do nieprawidłowości w kształtowaniu pojęć, wypacza obraz świata3.

Zniekształcenia mogą dotyczyć odbioru i interpretacji bodźców wzrokowych i słuchowych. Dlatego też metody usprawniania psychoruchowego szczególny nacisk kładą na: *rozwijanie wrażliwości i czułości poszczególnych zmysłów, *uczenie dzieci, by w sytuacji zaburzenia spostrzegania w jednym analizatorze zmysłowym dokonywało korekcji spostrzeżeń za pomocą innych zmysłów.

Pielęgnacja i samoobsługa

Wczesne usprawnianie mózgowego porażenia dziecięcego polega na wieloprofilowej stymulacji zaburzeń funkcji, jednak podstawą są ćwiczenia ruchowe i odpowiednia pielęgnacja. Rodzice uczeni są przez terapeutów prawidłowego pielęgnacyjnego zwracania uwagi na zmniejszanie spastyczności mięśni, rozwijanie sprawności ruchowe dziecka, prawidłową kąpiel, karmienie oraz prawidłową naukę umiejętności siedzenia, stania, chodzenia, ubierania i rozbierania dziecka.

Oddziaływanie psychopedagogiczne wspomagające rozwój procesów poznawczych dziecka

W pierwszym stadium rozwoju dziecka tj. między. 0-2 rokiem (sensoryczno-motorycznym), szczególną uwagę zwraca się na rozwój spostrzegania, dzięki któremu dziecko zdobywa odpowiednie informacje.

Terapia w tym okresie polega na dostarczeniu bodźców dotykowych, czuciowych, wzrokowych, słuchowych, ruchowych np. poprzez masaż, manipulowanie ciałem dziecka.

Pobudza się także koordynację wzrokowo-ruchową jako „zestrajanie ruchów rąk ze spostrzeżeniami dzieci".

Wspomagane są funkcje wzrokowe oraz manipulacja (stopniowe ćwiczenie chwytów nakładkowego, nożycowego, pęsetkowego). W oddziaływaniach psychopedagogicznych pamiętać należy, że ograniczone przez chorobę zdobywanie doświadczeń sensoryczno-motorycz-nych może opóźnić rozwój procesów poznawczych. Może być to wynikiem m.in.: *nieprawidłowego funkcjonowania analizatorów, *ograniczonego zasobu doświadczeń i okazji do uczenia się *niezaspokojenia potrzeb emocjonalnych (np. na skutek częstych hospitalizacji).

Podczas terapii dzieci uczone są rozróżniania konkretnych desy-gnatów z najbliższego otoczenia. Potem następuje przejście z uwzględnieniem czynności manipulacyjnych.

Drugie stadium rozwoju dziecka (2-4 rok życia) to okres myślenia konkretno-wyobrażeniowego. Głównym zadaniem w myśleniu, w tej fazie są wyobrażenia - myślenie o przedmiotach niezbędnych w bezpośrednim otoczeniu dziecka. Zabawy dla dzieci w tym wieku ćwiczą. koordynację wzrokowo-słuchową, pamięć wzrokową, ro­zumienie, werbalizację widzianych, przeżywanych sytuacji, zadawa­nie pytań, dialog z osobą dorosłą,' umiejętności manipulacyjne ł konstrukcyjne.

Nowym elementem uwzględnianym w terapii są ćwiczenia na pojęciach wielkości, kształtu i rozpoznawanie kolorów, rozróżnianie postaci od tła, widzenie całości z części.

Bardzo ważna częścią w terapii dziecka są wytwory jego działalności (np. rysunki, lepienie z plasteliny itp.) - dziecko tworzy to, co wie, zgodnie z tym, jak czuje i odzwierciedla w ten sposób wyobrażenia o konkretnym przedmiocie. Własna działalność, dziecka zapobiega także schematyzacji nauki, i w ogóle świata.

Dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym uczone są także jakościowych cech przedmiotu, jak wielkość (duży-mały, długi-krótki), przeznaczenie (do czego służy), oraz pojęć przedliczbowych (dużo-mało). Przygotowując ćwiczenia z poszczególnych tematów szczególną uwagę przywiązuje się do kształtowania koncentracji uwagi.

Trzecie stadium (od 4 roku życia) - rozwoju obrazów umysłowych cechuje się zdolnością intensywnego kształtowania myślenia słowno-pojęciowego oraz bardziej złożonych wyobrażeń. W tym okresie życia dziecka bardzo ważne jest zorganizowanie opieki przedszkolnej. Wiąże się to ściśle z tym, że grupa zaspakaja potrzeby psychiczne dziecka. Udział w zajęciach zespołowych wpływa na kształtowanie kontaktów społecznych, na mobilizację dziecka, rywalizację jako zachętę do pokonywania trudności oraz naśladownictwo jako możliwość zdobywania nowych umiejętności. Wszystkie te procesy zapobiegają powstawaniu wtórnego kalectwa i postawy egocentrycznej. Jednocześnie uczestniczenie w zajęciach grupowych wymaga sa­modzielności w czynnościach samoobsługi, sprawności motorycznej, odpowiedniego rozwoju mowy i myślenia.

Większość dzieci z mózgowym porażeniem w wieku trzech łat nie jest w stanie korzystać z zajęć przedszkolnych. Rozwój umysłowy tych dzieci z reguły jest opóźniony. Często występują zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, nieukształtowana łateralizacja, opóźnienia w mowie czynnej.

Sprawność ruchowa jest tak ograniczona, że nie pozwala na bez­pieczne pozostawanie w grupie.

W zakresie samoobsługi dzieci prawie całkowicie zależne są od dorosłych. Dzieci z mózgowym porażeniem często wykazują niedoj­rzałość emocjonalną i nadmierną wrażliwość, co powoduje trudności adaptacyjne.

W związku z wyżej wymienionymi problemami wskazane jest w niektórych przypadkach, odroczenie zajęć przedszkolnych do piątego, a nawet szóstego roku życia.

Czwarte stadium rozwoju dziecka - okres rozpoczynający naukę szkolną. Aby podjąć obowiązki ucznia, dziecko musi osiągnąć dojrzałość .szkolną, tj. określony poziom rozwoju fizycznego, psychicznego i emocjonałno-społeczngo. Dojrzałość szkolna kształtuje się pod wpływem cech wrodzonych dziecka, jego aktywności własnej, środowiska wychowującego i nauczającego.

Dziecko z mózgowym porażeniem ma duże trudności z osiągnięciem dojrzałości szkolnej określonej w oparciu o Program urychowania zatwierdzony przez Ministra Oświaty i Wychowania. Program ten ocenia następujące aspekty rozwojowe: *sprawność ruchową, *sprawność manualną, *poziom rozwoju umysłowego, *mowę, *poziom funkcjonowania analizatora wzrokowego, *poziom funkcjonowania analizatora słuchowego, *lateralizację, *funkcjonowanie emocjonalno-społeczne.

Dzieci z mózgowym porażeniem wykazują różne zaburzenia sprzężone, występujące z różnorodnym nasileniem deficyty, które utrudniają nabycie takich umiejętności szkolnych, jak np, pisanie, czytanie, liczenie, sprawne poruszanie się, umiejętności związane z samoobsługą i inne.

Dzieci chore wymagają daleko posuniętej indywidualizacji. Przy ocenie dojrzałości szkolnej nie może decydować ich wiek metrykalny, czy iloraz inteligencji, ale dokładna ocena możliwości dzieci w zakresie funkcjonowania analizatorów oraz ogólna dojrzałość systemu nerwowego.

Szczególną uwagę należy zwrócić na podstawowy system regulacyjny człowieka, jakim jest osobowość. Jak jednostka niepełnosprawna widzi siebie, swoje właściwości ciała i umysłu. Jaki ma obraz innych ludzi i świata.

W działaniach rewalidacyjnych dążyć należy do kształtowania w jednostce niesprawnej koncepcji siebie jako człowieka wartościowego oraz zdolnego do samookreślenia swojej wartości. Należy uczyć jednostkę akceptacji siebie, sytuacji w jakiej się znajduje, różnych możliwości reagowania na trudności, umiejętności radzenia sobie z rozlicznymi problemami oraz współdziałania z ludźmi.

Osoba niepełnosprawna musi zaakceptować swoje inwalidztwo i jego skutki, jako stan nie mający wpływu na ujemną ocenę samego siebie. Jest to założenie B. Wright, które pozwala sądzić, że jednostki niepełnosprawne, które na takiej płaszczyźnie akceptują swoją niesprawność, są na najlepszej drodze do właściwego przystosowania.

Obecnie w szkołach indywidualne zajęcie się uczniem jest bardzo, ograniczone. Młoda dopiero kształtująca się osobowość ucznia z mózgowym porażeniem narażona jest na liczne niepowodzenia m.in. różne zaburzenia emocjonalne i napięcia oraz przykurczę w stawach biodrowych, kolanowych.

Konieczne jest organizowanie placówek, oddziałów szkolnych dla dzieci z mózgowym porażeniem, w których obok nauczania dostosowanego do możliwości prowadzona byłaby rehabilitacja ruchowa i rehabilitacja zaburzonych funkcji.

MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE I JEGO KLASYFIKACJA

Mózgowe porażenie dziecięce (Paralysis cerebralis infantum) nie jest jednostką chorobową, ale zespołem wielu objawów, powstałych na skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n.), zwłasz­cza neuronu ruchowego w okresie jego rozwoju i dojrzewania! Różnorodność nazw określających ten zespół zaburzeń takich jak m.in. zespół Littl'a, paraliż dziecięcy i inne, wywołało liczne nieporozumienia. Dlatego Polskie Towarzystwo Neurologiczne.przyjęło w roku 1965 jeden termin: „mózgowe porażenie dziecięce". Termin ten obowiązuje w piśmiennictwie polskim.

Mózgowe porażenie dziecięce jest zaburzeniem bardzo niejednolitym, zarówno klinicznie jak i etiologicznie, stąd istnieje wiele jego definicji.

A. Wyszyńska stwierdza: „pojęciem «mózgowe'porażenie dziecięco; (skrót m.p.dz., ang. cerebralpalsy) określa się przewlekłe, nie postępujące zaburzenie czynności ośrodkowego neuronu ruchowego, będącego następstwem nieprawidłowego rozwoju lub uszkodzenia mózgu. Nie stanowi ono odrębnej jednostki chorobowej, lecz zespół objawów, spośród których na pierwszy plan wysuwa się upośledzenie funkcji motorycznych''

Według.definicji R. Michałowicza pod pojęciem mózgowego porażenia dziecięcego należy rozumieć „niepostępujące zaburzenia czynności będących w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, a zwłaszcza neuronu ruchowego, powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie okołoporodowym. Mózgowe porażenie dziecięce nie stanowi określonej, odrębnej jednostki chorobowej, lecz jest różnorodnym etiologicznie i klinicznie zespołem objawów chorobowych, a co się z tym ściśle łączy, także z różnym obrazem anatomopatologicznym."

Z. Łosiowski definiuje m.p.dz. jako „zaburzenie czynności ruchowych i postawy będące następstwem uszkodzenia niedojrzałego mózgu lub jego zaburzeń rozwojowych."

M. Borkowska proponuje następującą definicję: „Mózgowe porażenie dziecięce jest zespołem różnorodnych objawów zaburzeń czynności ruchowych i napięcia mięśni, wywołanych uszkodzeniem mózgu lub nieprawidłowościami w jego rozwoju nabytymi przed, uszkodzeniem w okresie okołoporodowym czy po urodzeniu we wczesnym dzieciństwie."

Wymienione definicje wykazują, iż m.p.dz. dotyczy uszkodzenia: mózgu, zwłaszcza neuronu ruchowego. Powstałe uszkodzenie nie po­głębia się z biegiem lat, jedynie wraz z rozwojem fizycznym dziecka mogą się nasilać objawy kliniczne. Różnorodny obraz objawów kli­nicznych m.p.dz. jest przyczyną wielu rodzajów jako klasyfikacji.' Wśród autorów omawiających zagadnienie m.p.dz. wciąż istnieje dużo rozbieżności w tej kwestii.

Klasyfikacja Russa i Soboloffa uwzględnia następujące czynniki: 1.Patofizjologiczne: *atetoza *sztywność *spastyczność *ataksja *drżenie *atonia *postacie mieszane lub niesklasyfikowane 2.Topograficzne: *monoplegia *paraplegia *hemiplegia *tripłegia *tetraplegia 3.Etiologiczne, związane z okresem: *przedporodowym *okołoporodowym *poporodowym 4.Czynniki obejmujące zakres czynności: *bez ograniczenia czynności *z lekkim ograniczeniem czynności *niezdolni do żadnych czynności 5.Lecznicze obejmujące pacjentów: *niewymagających leczenia *wymagających w niedużym stopniu zaaparatowania *wymagających zaaparatowania, leczenia i opieki *wymagających długotrwałej hospitalizacji oraz opieki

Kolejnym sposobem klasyfikacji jest podział według zakresu i umiejscowienia porażenia. Wymienia się sześć postaci. Są nimi: * monoplegia - porażenie jednej ręki lub jednej nogi *hemiplegia - dotyczy obu kończyn po tej samej strome ciała; *triplegia - porażenie trzech kończyn, silnie zaznaczone w kończynach dolnych; *diplegia - obustronny symetryczny niedowład; *paraplegia - porażenie tylko kończyn dolnych; *quadriplegia - porażenie wszystkich kończyn, lecz nieregularne, niesymetryczne

Klasyfikacja m.p.dz. według stopnia inwalidztwa została oparta na subiektywnej ocenie poziomu niesprawności. Wzięło się tu pod uwagę siłę zaburzeń ruchowych, czuciowych oraz stopień samodzielności. W klasyfikacji tej wymienia się następujące stopnie inwalidztwa: *nieznaczny *umiarkowany *ciężki *bardzo ciężki

Najbardziej rozpowszechnioną i opartą głównie o kryteria topograficzne jest klasyfikacja T. Ingrama. Wymienia on kilka postaci m.p.dz.: *porażenie kurczowe owe połowicze (hemiplegia spastica) *obustronne porażenie kurczowe (diplegia spatica) *obustronne porażenie połowicze (hemiplegia bilateratis) *postać móżdżkowa (ataktyczna) *postać pozapiramidalna

Niektórzy autorzy wymieniają jeszcze postać mono- lub triaparetyczną (porażenie jednej lub trzech kończyn). Poza tymi czystymi postaciami m.p.dz., występują też postacie mieszane, które łączą w sobie cechy kilku różnych postaci.

Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego Częstotliwość występowania mózgowego porażenia dziecięcego dzieci wynosi według A. "wyszyńskiej9: 1,5-3 na 1000 urodzeń. Czochańska10 określa tę liczbę na 0,15-0,3 wszystkich żywo urodzonych.

Przyczyny występowania m.p.dz. są bardzo różne. Najczęściej wymienia się następujące czynniki: 1.Oddziałujące w życiu płodowym: urazy brzucha matki, niedotlenienie, przewlekłe choroby matki podczas ciąży, zakażenie płodu, zaburzenie rozwojowe, energia promienista, leki i substancje o działaniu toksycznym, palenie tytoniu i picie alkoholu podczas ciąży, 2.Okołoporodowe: uraz okołoporodowy, niedotlenienie, wcześniactwo, 3.Po urodzeniu dziecka: urazy mózgu, niedotlenienie po urodzeniu, zakażenie o.u.n., zapalenie opon mózgowych po urodzeniu, znacznie nasilona żółtaczka noworodka.

I. Obuchowska podaje, iż 30% czynników uszkadzających działa w okresie płodowym, 30% powoduje niedotlenienie oraz urazy oko­łoporodowe, 10% to przyczyny o charakterze genetycznym, natomiast pozostałe 30% to przyczyny nieznane.

Fizyczne skutki mózgowego porażenia dziecięcego - braz fizycznych skutków m.p.dz. jest bardzo niejednorodny. Podstawowym defektem przewijającym się we wszystkich postaciach m.p.dz. jest dysfunkcja narządu ruchu. Przedstawia się bardzo różnorodnie ze względu na stopień uszkodzenia aparatu ruchowego (dużej i małej motoryki). Od stopnia uszkodzenia narządu ruchu w dużej mierze zależy funkcjonowanie dziecka. Warunkuje ono osiągnięcie samodzielności w poruszaniu się i w samoobsłudze oraz zdolność do podjęcia nauki szkolnej. Od dysfunkcji narządu ruchu zależy również dalszy rozwój dziecka. Niekiedy w ciężkich przypadkach m.p.dz. dzieci są skazane na całkowity bezwład.

Bliższe przedstawienie fizycznych skutków m.p.dz. może dać . klasyfikacja oparta o czynniki topograficzne T. Ingrama13 oraz klasyfikacja, według objawów uwzględniająca czynniki patofizjologiczne, jaką podaje A. Wyszyńska.

W przypadku postaci spastycznej, która jest spowodowana uszkodzeniem układu piramidowego występuje; wzmożone napięcie mięśniowe, zwiększenie odruchów ścięgnistych, obecność niektórych od-, ruchów patologicznych (np. odruchu Babińskiego), wybiórczy brak odruchów dowolnych, wynikający z utrwalonych w miarę upływu czasu przykurczów mięśniowych. Najcięższą formą spastyczności jest postać z uogólnioną sztywnością mięśni, uniemożliwiającą jakiekolwiek ruchy kończyn.

Postać atetotyczna powstała na skutek uszkodzenia układu poza-piramidowego powoduje mimowolne i nieskoordynowane ruchy ciała oraz ubóstwo ruchów dowolnych. W tej postaci wyróżnia się dwa podtypy; ze wzmożonym napięciem (hipertonia) i ze zwiotczeniem (hipotonia).

Postać ataktyczna jako wynik uszkodzenia układu przedsionkowomóżdżkowego wywołuje: zaburzenie równowagi, niezborność ruchów, upośledzenie orientacji w położeniu ciała, brak poczucia postawy.

Wymienia się również postać mieszaną w której przeplatają się objawy wymienionych form m.p.dz.

T. Ingram przedstawiając fizyczne skutki, .wymienia następujące postacie m.p.dz. 1.Pierwszą z nich jest porażenie kurczowe połowicze (hemiplegia spastica). Objawia się przez: zaburzenie czucia, porażenie kończyn jednoimiennych (kończyna górna i dolna po tej samej stronie), zaburzenia wegetatywne, zmniejszona aktywność ruchowa, osłabiona siła mięśniowa. W kolejnych latach może się pojawić upośledzenie wzrostu porażonych kończyn, a także zaburzenia mowy i padaczka.

2. Obustronne porażenie połowicze (hemiplegia bilateralis) cechuje szczególnie niedowład kończyn górnych, w mniejszym zaś stopniu dolnych. Wraz z tą postacią często występuje padaczka. Obustronne porażenie połowicze jest jedną z najcięższych postaci m.p.dz.

3.Postać móżdżkowa (ataktyczna) charakteryzuje się: zaburzeniem koordynacji ruchów, zaburzeniem postawy i chodu, drżeniem tzw. zamiarowym, obniżonym napięciem mięśniowym, zaburzeniem mowy o typie dysartrii, zaburzeniem koordynacji wzrokowo-ruchowej.

4. W ostatniej -wymienionej. przez. Ingrama postaci pozapirarnidowej występują: zaburzenia napięcia mięśni, ruchy mimowolne i nie-zamierzone. W postaci atetotycznej występują charakterystyczne ruchy robaczkowe prostujące palce i taneczne obszerne ruchy tułowia. W balizmie pojawiają się ruchy z tzw. wyrzucaniem kończyn, a w postaci dystonicznej obniżenie napięcia mięśniowego.

Dodatkowo w postaci pozapiramidowej może wystąpić: niedosłuch typu odbiorczego lub głuchota, porażenie spojrzenia ku górze, zez, zaburzenie mowy o typie dyskinetycznym. W okresie niemowlę­cym mogą się pojawić trudności w połykaniu i ssaniu, zaburzenia wegetatywne, zaburzenia rozwoju fizycznego, słaba odporność fizyczna, skłonność do infekcji, mimiczne zachowania w postaci gryma­sów na twarzy.

Przy omawianiu fizycznych skutków m.p.dz. sygnalizowano w niniejszym rozdziale występowanie dodatkowych mikrodefkytów i zaburzeń współtowarzyszących przy poszczególnych postaciach. Obecnie dokładniej przedstawimy ważniejsze objawy, oraz rozróżnienie poszczególnych zaburzeń i mikrodeficytów, występujących przy m.p.dz. dodatkowe skutki fizyczne. Główną pomocą będzie opis dokonany przez E. Mazanek.

Do zaburzeń współtowarzyszących m.p.dz. zaliczane są m.in.: 1.padaczka- Występuje u około 25%-35% dzieci z m.p.dz. Związana jest z ciężkim uszkodzeniem o.u.n.2.upośledzenie umysłowe 3.zaburzenie wzroku- Pojawia się u około 50% dzieci z m.p.dz., przejawiając się w postaci: *zaburzenia analizy i syntezy bodźców wzrokowych, zeza, *ubytków w polu widzenia, *trudności w spostrzeganiu kształtów, *trudności w ujmowaniu całości i stosunków przestrzennych, *oczopląsu. 4.zaburzenie słuchu- U dzieci z m.p.dz. pojawia się u około 25%. Zaburzenie słuchu powoduje: *zniekształcenie odbioru słów, *upośledzenie rozwoju mowy (jej nieprawidłowe kształcenie się), *zaburzenie analizy i syntezy bodźców słuchowych (powoduje zły odbiór mowy, a sama mowa może być agramatyczna i uboga w słownictwo). 5.zaburzenie mowy- Zaburzenie mowy występuje od 50%-75% przypadków. Poza przyczyną, jaką jest m.in. zaburzenie słuchu, może też być spowodowane porażeniem, wywołującym: *zaburzenie oddychania, *trudności w wytwarzaniu głosu, *zaburzenia artykulacyjne (ze względu na niedowład warg, języka i podniebienia), *zmiany w rytmie mowy, jej melodii i akcentowaniu. W niektórych przypadkach u dzieci z ciężką postacią dysartrii mowa może się zupełnie nie rozwinąć. 6.zaburzenie zachowania

Przy m.p.dz. występują mikrodeficyty: 1.zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej 2.zaburzenie schematu własnego ciała 3.zaburzenie poczucia swojego ciała 4.brak orientacji w przestrzeni 5.zaburzenie koncentracji uwagi 6.zaburzenie myślenia AD1.Zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej- Odpowiada ono za trudność połączenia ruchu rąk dziecka z jego spostrzeżeniami. Występuje u około 50% przypadków. Przyczyną tego typu defektu jest upośledzenie narządu wzroku i uszkodzenie analizatora ruchowego czynności manipulacyjnych. Zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej opóźnia rozwój kolejnych etapów chwytu dowolnego oraz obniża poziom graficzny. AD2.-Zaburzenie schematu ciała- Zaburzenie to wiąże się z wolniejszym przebiegiem ustalenia procesu lateralizacji w przypadku dzieci z m.p.dz. oraz z mniejszym doświadczeniem w zakresie lokomocji i manipulacji. Utrudnia też kształtowanie ręki dominującej. AD3. Zaburzona lateralizacja i lateralizacja skrzyżowana- Zaburzona lateralizacja bądź lateralizacja skrzyżowana jest przyczyną dużych trudności w nauce szkolnej. Ze względu na brak ustalenia u dziecka dominacji jednej z rąk, lub ze względu na występowanie lateralizacji skrzyżowanej pojawiają się zaburzenia w pisaniu, trudności w rysowaniu i odtwarzaniu wzorów i znaków graficznych. Tempo pisania dziecka jest wtedy bardzo wolne. AD4. Zaburzenia orientacji w przestrzeni- Te zaburzenia są kolejnym czynnikiem utrudniającym dziecku naukę szkolną. Ich następstwo stanowi m.in. nieprawidłowe odwzorowywanie figur, układów przestrzennych i liter.

Zaburzenia myślenia i zachowania potraktowane są w tej pracy jako psychospołeczne skutki m.p.dz., dlatego zostaną one opisane poniżej, w kolejnym punkcie.

Poza wymienionymi mikrodeficytami i zaburzeniami wtórnymi, dodatkowym fizycznym skutkiem pojawiającym się zwykle wraz z m.p.dz. jest trudność w opanowaniu nawyków toaletowych, spowodowana słabą kontrolą zwieraczy. Powoduje ona mimowolne moczenie się i zanieczyszczenie.

Psychospołeczne skutki mózgowego porażenia dziecięcego Psychospołeczny obraz dziecka z m.p.dz. jest bardzo niejednorodny Budują go zaburzenia w sferze emocjonalnej. U niektórych dzieci zaburzenia są ledwo zaznaczone, u innych w dużej mierze decydują o ich funkcjonowaniu. Poza klinicznymi objawami m.p.dz. wynikającymi z zaburzenia ośrodkowego neuronu ruchowego oraz z dodatkowymi zaburzeniami występują również objawy psychiczne, będące z kolei wynikiem uszkodzenia o.u.n.

Ł. Ignatowicz zaznacza, że: „obraz klinicznych zaburzeń w mózgowym porażeniu dziecięcym zależy nie tylko od rozległości i loka­lizacji uszkodzenia o.u.n., ale także od nieprawidłowości oddziały­wań środowiska i od bieżących konfliktów emocjonalnych dziecka. Jest on zróżnicowany w poszczególnych przedziałach wiekowych".

Autorka dzieli objawy psychiczne w m.p.dz. na pierwotne i wtórne. Do pierwszych zalicza: upośledzenie umysłowe, napady padaczkowe, zaburzenia w sferze emocjonalno-popędowej. Do wtórnych: zaburzenia adaptacyjne, specyficzne odchylenia rozwojowe, zaburzenia zachowania, nieprawidłowy rozwój osobowości, zespoły nerwicowe i zespoły psychotyczne.

Objawy psychiczne występujące w m.p.dz. można również uznać za psychospołeczne skutki m.p.dz.

Pierwotne psychospołeczne skutki mózgowego porażenia dziecięcego- Stanowią one wynik bezpośredniego wczesnodziecięcego uszkodzenia mózgu.1.Upośledzenie umysłowe- Według najnowszych badań tylko 25%-35% dzieci z m.p.dz. wykazuje upośledzenie umysłowe. U większości z nich rozwój intelektualny jest zasadniczo prawidłowy, czasem nieznacznie obniżony, a nawet powyżej przeciętnego. Upośledzenie fizyczne wcale nie musi iść w parze z upośledzeniem umysłowym, jak zauważa E. Mazanek. Niski iloraz inteligencji stwierdza się najczęściej u dzieci z tetraplegią. Zdaniem A. Wyszyńskiej ocena poziomu inteligencji u dzieci z m.p.dz. -wydaje się bardzo trudna z racji ich niewydolności motorycznej. Istnieje stalą obawa według autorki, iż mimo prawidłowej sprawności umysłowej dziecka może dojść do obniżenia jego poziomu inteligencji z powodu braku doświadczeń, na skutek trudności w przemieszczaniu się oraz względem niego negatywnych oddziaływań środowiskowych. 2.Padaczka- Występowanie padaczki u dzieci z m.p.dz. często łączy się nawet w znacznym stopniu z niedorozwojem umysłowym. Poważne skutki wywołują niektóre leki przeciwpadaczkowe, doprowadzające niekiedy nawet do cofania się dzieci w rozwoju. 3.Zaburzenia emocjonalne- Przyczyną zaburzeń emocjonalnych dziecka z m.p.dz. jest często niewłaściwy stosunek jego rodziców. Niezaspokojone podstawowe potrzeby emocjonalne mogą wywołać ogólną negację, nadpobudliwość czy zahamowanie w sferze emocjonalnej. Nadpobudliwość emocjonalna przejawia się w łatwym powstawaniu i dużej sile reakcji emocjonalnej. U jednych pojawia się w formie nadwrażliwości w zakresie emocji prostych i najczęściej prowadzi do silnych, ale i krótkotrwałych wybuchów afektów. Mogą np. pojawiać się wybuchy szybkiego gniewu z błahego powodu, złość czy kłótnia. U innych nadpobudliwość w sferze emocjonalno-uczuciowej przyjmuje postać wzmożonej lękliwości. Dziecko wtedy reaguje lękiem na pojedyncze bodźce oraz na złożone sytuacje. Zahamowania w sferze emocjonalno-uczuciowej wyrażają się w osłabionych reakcjach uczuciowych na bodźce, które zazwyczaj są silnie przeżywane. W niektórych przypadkach następuje zahamowanie ekspresji emocjonalnej, jako efektu nadmiernej kontroli zewnętrznego zachowania. W przypadku postawy negacji pojawia się zaburzony kontakt emocjonalny dziecka z otoczeniem "oraz brak dojrzałości społecznej. Przejawia się on wtedy w ogólnym „anty" nastawieniu i robieniu wszystkiego na przekór. Zaburzenia emocjonalne w dużej mierze utrudniają adaptację społeczną. Dziecko nie umie się przystosować do życia społecznego, z kolei jego środowisko (zwłaszcza rówieśnicy) może odpowiadać na takie zachowanie odrzuceniem. Ł. Ignatowicz zauważa, że jedną z przyczyn powstawania zaburzeń emocjonalnych są nieprawidłowe postawy rodzicielskie, przejawiające się w nadmiernej ochronie dziecka. Również sytuacje psychotraumatyzujące, będące wynikiem długotrwałego procesu hospitalizacji, są kolejnym czynnikiem w powstawaniu zaburzeń emocjonalnych.

Wtórne psychospołeczne skutki mózgowego porażenia dziecięcego- Przyczyną ich powstawania jest uszkodzenie o.u.n. oraz sytuacja psychospołeczna dziecka z m.p.dz. 1.Zaburzenia adaptacyjne- Są to przejściowe zaburzenia zachowania związane z sytuacją traumatyzującą (taką jak: hospitalizacja, rozwód rodziców, itp.). Stanowią je: zaburzenia łaknienia, bezsenność, brak snu, mutyzm wybiórczy. 2.Specyficzne odchylenia od normy- Przyczyną ich powstawania jest opóźnione dojrzewanie o.u.n. oraz czynniki emocjonalne. Są to: tiki, nietrzymanie zwieraczy, itp. 3.Zaburzenia zachowania i nieprawidłowy rozwój osobowości. Do ich powstawania przyczynia się niekorzystne oddziaływanie środowiska, oraz skutek wczesnodziecięcego uszkodzenia mózgu. Według E. Mazanek zaburzenia zachowania są typowe dla osób z organicznym uszkodzeniem mózgu. Wynikają z nadpobudliwości psychoruchowej, jak również ze słabej kontroli reakcji emocjonalnych. Dodatkową przyczyną ich powstawania w przypadku dziecka z m.p.dz. jest zmniejszona jego odporność na sytuacje trudne (na które wciąż jest narażone) oraz brak zaspokojenia podstawowych potrzeb i ograniczony kontakt z rówieśnikami. U małych dzieci zaburzenia zachowania przejawiają się w postaci braku łaknienia, nadpobudliwości lub zahamowania ruchowego czy emocjonalnego. Dzieci starsze przejawiają z kolei częściej destruktywne, agresywne zachowania i niestałość emocjonalną. Utrwalone zaburzenia zachowania mogą doprowadzić do nieprawidłowości w rozwoju emocjonalnym i psychospołecznym oraz do nieprawidłowego rozwoju osobowości. 4.Zespoły nerwicowe- Pojawiają się często w okresie dojrzewania. Dodatkowym czynnikiem ich powstawania zwłaszcza w przypadku dorastającej mło­dzieży niepełnosprawnej jest brak atrakcyjnego wyglądu fizycznego, który w tym wieku ma szczególne znaczenie. Mogą się zatem rozwinąć następujące nerwice: lękowa, natręctw, histeryczna i rzadziej jak podaje Ł. Ignatowicz, nerwica neurasteniczna. 5.Zespoły psychotyczne- Należą do nich zespoły psychotyczne reaktywne, depresyjne, autyzm, psychozy symbiotyczne.

Przy omawianiu zagadnienia psychospołecznych skutków m.p.dz. będzie chodzić również o ukazanie konsekwencji częstego występowania wraz z m.p.dz. dodatkowych zaburzeń i mikrodeficytów, które już zostały wymienione wcześniej przy opisie fizycznych skutków m.p.dz. w oparciu o podział E. Mazanek, ale głównie zainteresowanie dotyczy podstawowego defektu fizycznego jakim jest uszkodzenie aparatu ruchowego przynoszącego duże reperkusje społeczne. Po­woduje on trudność w komunikacji i w swobodnym poruszaniu się, co może doprowadzić do stanu głębokiej izolacji ze środowiskiem społecznym, wypaczyć obraz świata i obraz innych ludzi. Przebywanie w szpitalach i sanatoriach, rozłąka z domem rodzinnym, nie może gwarantować jak zauważa A. Wyszyńska - w pełni rozwoju osobowego.

Autorka podejmując to zagadnienie, pisze: „Nie można się więc dziwić, że w obrazie ich osobowości przeważają następujące cechy: poczucie zależności i nadmierna potrzeba uczucia, zbytnia uległość i kryjąca się za nią wrogość, egocentryzm, rezygnacja, pozorne świadome pogodzenie się z kalectwem, a podświadome odrzucanie własnego «ja» i niestałość emocjonalna".

Dysfunkcja ruchowa utrudnia i opóźnia przede wszystkim sa­modzielne przemieszczanie się dziecka. Maciarz podaje, że większość dzieci z m.p.dz. opanowuje to dopiero między 4 a 6 rokiem życia. Niejednokrotnie dysfunkcja aparatu ruchowego wpływa na sprawność umysłową dziecka z m.p.dz. W różnym stopniu występujące u tych dzieci opóźnienia intelektualne niekoniecznie mogą być spowodowane upośledzeniem umysłowym, ale mogą też stanowić efekt niedostatku bodźców rozwojowych oraz ograniczonych doświadczeń życiowych.

do psychospołecznych skutków m.p.dz. należą również niektóre mikrodeficity np.: 1.Zaburzenia poczucia swego ciała (orientacji swojego ciała) W przypadku dzieci z m.p.dz. zaburzenie to często wywodzi się . m.in. z braku doznań ekstereceptywnych, które otrzymujemy z powierzchni ciała przez zmysły: wzroku, słuchu, dotyku oraz odczuć proprioceptywnych (czucie głębokie z wewnątrz mięśni). Występowanie tego defektu powoduje brak świadomości siebie i swej odrębności w otaczającym świecie. Przeszkadza również w rozwoju poznawczym, w orientacji przestrzennej, ponieważ to według ciała

lokalizujemy inne przedmioty. Zaburzenie orientacji swojego ciała zakłóca równocześnie rozwój osobowości. Przyczyną tego zaburzenia jest także sam brak aktywności dziecka niepełnosprawnego. W przeciwieństwie do niego dziecko sprawne wyraża swą aktywność m.in. poprzez manipulację własnym ciałem. I tak unosi ono głowę, bawi się swymi rączkami, itp. 2.Zaburzenie koncentracji uwagi- Wynika ono z nadmiernej wrażliwości układu nerwowego, łatwego psychicznego męczenia oraz zaburzeń w postrzeganiu. Ewa Mazanek zaznacza, że zaburzenie koncentracji uwagi np. w przypadku trudności w postrzeganiu, zakłóca odróżnienie postaci od tła. Uwagę dziecka rozpraszają też inne obrazy i nakładające się na siebie dźwięki. Brak koncentracji uwagi uniemożliwia opanowanie takich funkcji poznawczych jak: spostrzeganie, pamięć i myślenie oraz stanowi jedną z przyczyn trudności w nauce szkolnej. 3.Zaburzenia myślenia- Zaburzenia w procesie myślenia i trudności w myśleniu abstrakcyjnym to jedne z deficytów, które pojawiają się wraz z m.p.dz. Przyczyną ich powstawania jest nieprawidłowość w funkcjonowaniu analizatorów, obniżony poziom umysłowy oraz brak doświadczeń, stanowiących podstawę do poznawania i uczenia się.

We wczesnym okresie rozwój ruchowy i psychiczny dziecka pozostają ze sobą w ścisłym związku. Jeśli dziecko będzie posiadać bardzo ubogie doświadczenie poznawcze, wywołane z opóźnieniem w rozwoju małej i dużej motoryki, nastąpi trudność w wykształceniu się poprawnych procesów rozumowania, co znajdzie swe echo w adaptacji społecznej (Opóźnienie w rozwoju myślenia przyczynia się m.in. do odroczenia od obowiązku szkolnego o 1,2 lub o 3 lata,, bądź prowadzi do objęcia dziecka nauczaniem indywidualnym. Przynosi to dalsze reperkusje psychospołeczne takie jak: poczucie izolacji w grupie rówieśniczej, niższej wartości, odrzucenia.

Podsumowując zagadnienie fizycznych i psychospołecznych skuków m.p.dz., trzeba zaznaczyć, że występują one u osób z m.p.dz. w różnym stopniu i nasileniu. Z pewnością problem psychospołecznych skutków nie został w pełni wyczerpany. Przedstawione tu bowiem zostały tylko niektóre skutki psychospołeczne, które często pojawiają się wraz z rn.p.dz. i stanowić mogą jego konsekwencje. Znajomość fizycznych psychospołecznych skutków m.p.dz. daje podstawę do rozpoczęcia wieloprofilowego usprawniania. Od tego, wjakim czasie, tempie oraz jakimi metodami rozpocznie się usprawnianie osoby z m.p.dz., zależeć będzie wyrównanie jej zaburzeń i opóźnień oraz dalszy rozwój.

USPRAWNIANIE I JEGO ZASADY

Usprawnienie stanowi zasadniczy element kompleksowej rehabilitacji J. Grossman podaje, że: "istotą usprawniania dzieci z m.p.dz. polega na wielokierunkowej stymulacji wszystkich zaburzonych sfer rozwojowych". Usprawnienie jest więc działaniem prowadzącym do osiągania jak największej samodzielnośi i w zakresie aktywności fizycznej, społecznej czy zawodowej. Plan usprawniania powinien posiadać charakter wieloprofilowy, a realizować go winien zespół rehabilitacyjny, w skład którego wchodzą specjaliści z różnych dziedzin, tj. personel medyczny, psycholodzy, nauczyciele, nauczyciele specjalni, instruktorzy i inni; Przy ustalaniu programu usprawniania ważna jest dokładna ocena poziomu dojrzałości dziecka, określenie czy będzie ono w stanie wyuczyć się poszczególnych czynności. Stąd konieczne jest stosowanie metod

1.W rozwoju intelektualnym nie dochodzi do rozwoju wyższych form myślenia abstrakcyjnego i pojęciowego. Rozwój osiąga jedynie poziom myślenia konkretnego. 2,Mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem, słownik jest ubogi, pojawiają się agramatyzmy, występują różne rodzaje wad wymowy(digofazja) 3. Opóźnienie rozwoju innych funkcji poznawczych, postrzegania, pamięci, uwagi. zdarzają się dzieci o wybitnie zdolnej pamięci maskujące niedobory myślenia. Dzięki temu przyswaja sobie słownictwo, prawidłowości gramatyczne lecz są zdolne jedynie do produkcji przyswojonych treści. Zapamiętany materiał nie służy operacjom myślowym nie prowadzi do zrozumienia związków przyczynowo-skutkowych. 4.Dojrzałość społeczna w przypadku stopniu upośledzenia lekkim i stymulującego oddziaływania środowiskowego może osiągnąć stosunkowo wysoki poziom, dzięki czemu osobnicy wieku dojrzałym uzyskują względną samodzielność i prawidłowo przystosowują się społecznie. 5.Dzieci upośledzone umysłowo są bardzo zróżnicowane ze względu na rozwój sfery emocjonalno-motywacyjno. Cechuje ją mała zdolność do kontrolowania emocji, impulsywność, nieadekwatność siły i rodzajów reakcji do działającego bodźca. 6.Właściwości neurodynamiczne wpływają na zachowanie dziecka intensywność i zmienności ich reakcji emocjonalnej (np. dzieci wybitnie pobudzone ruchowo i emocjonalne skłonne do wybuchu złości , agresji oraz dzieci apatyczne spowolnione bierne) na sztywność działania (np. trudności zmiany kierunku i rodzaju czynności ), stereotypy grupowe i perseweracje (np. dziecko porusza się całym ciałem, uderza o ścianę).

---